Memurların Hakları

Memurlar sahip oldukları yükümlülük ve yasaklar yanında, bir vatandaş ve kamu görevlisi olarak da Anayasal ve yasal bir takım haklara sahiptirler. Bu haklar memurluk statüsünün elde edilmesi ile kazanılır ve memur kalındığı sürece devam eder. Memur hakları «subjektif amme alacakları» yani, devlete belli yükümlülükler getiren, memura da bunları devletten isteme ayrıcalığı veren haklardır. Memur hakları, salt memurluk statüsü ile kullanılan haklar (aylık, yolluk, emeklilik hakkı gibi); vatandaşlarla aynı olan haklar (şikayet ve dava açma hakkı gibi) ve vatandaşlara tanınan ancak memurlara kısıtlı olarak verilen haklardır (sendika, toplu sözleşme hakkı gibi)

Memurluk Hakkı Memurluk statüsü, bir yandan görevin iyi yapılmasını sağlayacak, diğer yandan da memurları keyfi ve sübjektif etkilerden koruyacak koşul ve hükümleri kapsamalıdır. 657 sayılı kanunun 18. maddesine göre, kanunla belirlenen durumlar dışında memurun memurluğuna son verilemez, aylık ve diğer hakları elinden alınamaz. Bu anlamda devlet memurluğunun kanunla düzenlenmiş olması, başlı başına bir güvence ve haktır.

Çalışma Koşullarının Kanunla, Mali ve Sosyal Hakların Toplu Sözleşme ile Düzenlenmesi Memurluk statüsünün kanunla düzenlenmesi, memurluk mesleğinin esaslı bir güvencesidir. Bu anlamda memurların çalışma koşulları ve diğer nitelikleri yürütmenin düzenleyici işlemleri ile değil, öncelikle yasama organınca belirlenir. Böylece memurların yürütmeden bağımsız olmaları ve daha güvenceli bir konuma kavuşmaları amaçlanmıştır. Öte yandan 2010 yılında yapılan bir Anayasal değişiklikle memurlara mali ve sosyal hakları için toplu görüşme yerine, toplu sözleşme hakkı tanınmıştır.

Hizmet Hakkı Anayasa’nın 49. maddesine göre, «Çalışma, herkesin hak ve ödevidir». 70. maddesine göre ise, «Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir». Bu nedenle memurlar atandıkları kadronun gerektirdiği hizmetleri yerine getirme hak ve yükümlülüğüne sahiptir. Bazı istisnai durumlarda memurlar bulundukları sınıftan farklı sınıflara geçerek kanunun kendilerine tanıdığı hizmetleri yerine getirirler.

Müracaat, Şikayet ve Dava Açma Hakkı Memurlar, hukuka aykırı gördükleri, menfaatlerini ihlal eden veya hak ihlaline yol aça yönetsel tasarruflara karşı, hiyerarşik ve yargısal denetim yoluna başvurma hakkına sahiptir. 657 sayılı kanunun 21. maddesine göre, memurların sahip olduğu bu haklardan Müracaat hakkı; memurlar kurumlarıyla ilgili resmi ve kişisel işlerinden dolayı, söz veya yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu müracaat etme hakkına sahip olmasını;

Müracaat, Şikayet ve Dava Açma Hakkı Şikayet hakkı; memurların, amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan yönetsel eylem ve işlemlerden dolayı, söz veya yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikayet edilen amir atlanarak şikayet etme hakkına sahip olmalarını ifade eder. Dava açma hakkı; Anayasa’ya göre (36/1) «herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir». Anayasa’nın 125/1 maddesi ise, «idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır» denilerek memurların da dava açma hakkına sahip olduklarını işaret eder.

Görev Suçlarının Soruşturma ve Kovuşturulmasında Özel Kurallara Tabi Olma Memurlar, görev suçları nedeniyle özel soruşturma ve kovuşturma usullerine tabidirler. Bunun temel amacı memurlara ek bir korunak sağlanmasıdır. Anayasa’nın 129. maddesine göre, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalara dışında kanunla gösterilen idari merciin iznine tabidir. 657 sayılı kanunun 24. maddesine göre, «memurlar hakkında, görevleri ile ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı soruşturma ve kovuşturma yapılması özel hükümlere tabidir».

İsnat ve İftiralara Karşı Korunma Hakkı 657 sayılı kanunun 25. maddesi, «garaz ve mücerret hakaret için, uydurma bir suç isnadı» durumunda memurun nasıl korunacağını düzenlemektedir. Maddeye göre, memurlar hakkındaki ihbar ve şikayetler, garaz ve mücerret hakaret için, uydurma bir suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu kanuni işlem sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en yüksek dereceli amiri, illerde valiler isnatta bulunanlar hakkında kamu davası açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler.

Sendika Hakkı Memurların sendikal örgütlenmeleri; ekonomik, sosyal, mesleki hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için bir araya gelerek toplum içinde ağırlıklarını hissettirmeleri olgusundan kaynaklanır. Sendika hakkı kamu idaresi açısından hem negatif ve hem de pozitif yükümlülükler içeren bir hak alanıdır. - Negatif yükümlülük, mevzuatta ve yönetsel uygulamalarda sendika kurma ve kurulmuş sendikalara üye olma özgürlüğünün kaldırılmaması; -Pozitif yükümlülük ise, bu hakkın kullanılmasını güvence altına alacak yasal ve yönetsel önlemler ile işveren müdahalelerinden korunmasıdır.

Sendika Hakkı 2001 tarihli 4688 sayılı «Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu’na» göre, işçiler, işverenler ve memurlar olmak üzere «çalışanlar ve işverenlere» sendika kurma hakkı tanımıştır. Ancak TSK, Emniyet, MİT gibi bazı teşkilatların personelinin sendika kurma ve/veya kurulmuş sendikalara üye olma hakkı kısıtlanmıştır.

Sendika Hakkı ÜYE OLAMAYACAKLAR. Ancak TSK, Emniyet, MİT gibi bazı teşkilatların personelinin sendika kurma ve/veya kurulmuş sendikalara üye olma hakkı kısıtlanmıştır.

Toplu Sözleşme Hakkı 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu görüşme yerine toplu sözleşme yapma hakkına kavuşmuştur. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde, taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kurulu’na başvurabilirler. Kurul kararları kesin olup toplu sözleşme hükmündedir. Toplu sözleşmeye konu iş ve işlemler ile içerik kanunla düzenlenir.

Dernek Kurma Hakkı Anayasa’nın 33. maddesi, «herkesin önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma veya üyelikten çıkma özgürlüğüne sahip olduğunu» hükme bağlamıştır. 5253 sayılı kanunun 3. maddesine göre ise, «fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Ancak, TSK ve kolluk kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri hakkında özel kanunlarında getirilen kısıtlamalar saklıdır» hükmü getirilerek dernek kurma hakkının kısıtları gösterilmiştir.

Dernek Kurma Hakkı <ÜYE OLAMAYACAKLAR» 5253 sayılı kanunun 3. maddesine göre ise, «fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Ancak, TSK ve kolluk kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri hakkında özel kanunlarında getirilen kısıtlamalar saklıdır» hükmü getirilerek dernek kurma hakkının kısıtları gösterilmiştir.

İzin Hakkı 1982 Anayasası’na göre, «dinlenmek çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir». 657 sayılı kanunun 23. maddesinde memurların, kanunda gösterilen süre ve şartlarla izin hakkına sahip oldukları düzenlenmiştir. Kanunun 99-104 arasındaki maddeleri, memurlar için çalışma saatleri ve izinleri düzenlemektedir. Buna göre memurlar, yıllık izin, mazeret izni, hastalık izni ve aylıksız izin kullanma hakkına sahiptirler.

İzin Hakkı Memurların haftalık çalışma süresi, Cumartesi ve Pazar tatil olmak üzere 40 saattir (md. 99). Ancak özel düzenlemelerle farklı çalışma süreleri belirlenebilir. Öte yandan Bakanlar Kurulu, yurt dışı kuruluşlarda hafta tatilini farklı günlerde düzenleyebilir. 657 sayılı kanunun 100/1 maddesine göre, günlük çalışma süresi bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre merkezde DPB’nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla ve illerde Vali’nin onayı ile belirlenebilir.

İzin Hakkı Özürlülerin çalışma süreleri merkezde üst yöneticiler, taşrada ise valiler tarafından belirlenir. Memurlar fazladan çalışmaları için Bakanlar Kurulunca belirlenecek saat ücretine göre fazla çalışma ücreti verilebilir. Bu yapılmıyorsa, her 8 saat için 1 gün izin kullandırılabilir (bu şekilde kazanılan izinlerin en fazla 10 günü senelik izinle birleştirilir). Yıllık izin süreleri ise, 10 yıla kadar (10 yıl dahil) görev süresi olan memurlar için 20; 10 yıldan fazla süresi olan memurlar için ise, 30 gündür.

İzin Hakkı Analık izni; kadın memura doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta süreyle analık izni verilebilir. Doğumda veya doğum sonrası analık izni kullanırken annenin ölümü halinde, memur babaya isteği üzerine anne için öngörülen süre kadar izin verilir. Babalık izni; memur babaya eşinin doğum yapması sebebiyle 10 gün izin verilir. Evlilik izni; kendisinin veya çocuğunun evlenmesi üzerine memura, 7 gün izin verilir.

İzin Hakkı Ölüm izni; Eş, çocuk, ana, baba veya kardeşin ölmesi halinde memura 7 gün izin verilir. Süt izni; kadın memura doğum sonra çocuğunu emzirmesi için, analık izninin bitiminden itibaren ilk 6 ayda günde 3 saat; ikinci 6 ayda günde 1,5 saat süt izni verilir. Bu haller dışında memurlara merkezde atamaya yetkili amir, ilde vali, ilçede kaymakam gibi amirleri tarafından mazerete binaen 10 gün daha mazeret izni verilebilir.

İzin Hakkı Hastalık izni; görevi nedeniyle hastalığa yakalanan memur, iyileşinceye kadar izinli sayılır. Görev dışı nedenlerle hastalanan memurlar ise, verem-kanser gibi hastalıklarda 18 aya kadar ve diğer hastalık hallerinde ise, 12 aya kadar izin verilebilir. Aylıkla refakat izni; memurun bakmakla yükümlü olduğu ana-baba, eş ve çocuklar ile kardeşlerinden her birinin ağır bir kaza veya hastalık geçirmeleri halinde memura 3 aya kadar izin verilebilir ve bu izin gerektiğinde bir kat daha uzatılabilir.

İzin Hakkı - Aylıksız İzin Refakat izninin bitiminde memurun talebi ile 18 aya kadar aylıksız izin verilebilir. Doğum yapan memurlara ilgili sürelerin bitiminde 12 aya kadar aylıksız izin verilebilir. Evlatlık (3 yaşına kadar) edinme durumunda memura 24 aya kadar izin verilebilir. Yurtdışında yabancı ülkelerin resmi kurumlarında çalışacaklara ilgili Bakan’ın onayı ile (3 yılda bir yenilenecek) 10 yıl; uluslar arası kuruluşlarda çalışacaklara ise 21 yıla kadar izin verilebilir.

İzin Hakkı - Aylıksız İzin Yetiştirilmek için yurt dışına gönderilenlere 1 yıla kadar ayrılma müsaadesi verilebilir. Gerekirse bu süre bir katına kadar uzatılabilir. 5 yılını tamamlamış memurlara 1 yıla kadar aylıksız izin verilebilir. Muvazzaf askerliğe alınan memurlar, kadroları saklı kalmak koşulu ile aylıksız izinli sayılır. Sürenin bitiminde 10 gün içerisinde göreve başlanılmamalıdır. Aksi takdirde memur görevinden çekilmiş sayılır.

Aylık Hakkı 657 sayılı kanunun 147. maddesine göre aylık, «bu kanuna tabi kurumlarda görevli memurlara hizmetlerinin karşılığında, kadroya dayanılarak ay itibariyle ödenen para» olarak tanımlanmaktadır. Aday veya asıl memur olarak atananlar, göreve başladıkları günden itibaren aylığa hak kazanırlar. 657 sayılı kanun 164. maddesine göre, aylıklar her ayın başında peşin ödenir. Emekliye ayrılma ve ölüm hallerine o aya ait peşin ödenen aylık geri alınmaz. 1987 yılında yapılan bir düzenleme ile aybaşı her ayın 15’i olarak kabul edilmiştir.

Yolluk Hakkı 657 sayılı kanunun 177. maddesine göre, bir görevin ifası için sürekli veya geçici olarak görev yerinden ayrılan memurların yol giderleri ve gündelikleri ödenmek zorundadır.

Diğer Sosyal Haklar Aile yardımı ödeneği;657 sayılı kanun, devlet memurlarının çalışmayan ve herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eş ve çocukları için yardım öngörmüştür. Karı-koca memur ise, bu ödenek yalnız kocaya verilir. Bu yardım vergiye tabi değildir ve haczedilemez. Doğum yardımı ödeneği; memurlardan çocuğu dünyaya gelenlere 2500 gösterge rakamının aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktarda doğum yardımı ödeneği verilir (154.885 TL).

Diğer Sosyal Haklar Ölüm yardımı ödeneği; memur olmayan eş ile aile yardımı almayı hak eden çocuklara en yüksek devlet memuru aylığı tutarında; memurun ölümü halinde eşine, çocuklarına, bunlar yoksa ana babasına, onlar da yoksa kardeşlerine ödeme yapılır. Tedavi yardımı ödeneği; memurlara genel sağlık sigortası (gss) kapsamında yurt içi veya dışında tedavi yardımı sağlanır.

Diğer Sosyal Haklar Cenaze giderleri; memurların ölümü durumunda cenaze giderleri kurumlarınca karşılanır. Giyecek yardımı alacak memurlar DPB ve Maliye Bakanlığınca ortak hazırlanacak bir yönetmelikle belirlenir. Yiyecek yardımı alabilecek memurlar DPB, Maliye Bakanlığı ve Başbakanlıkça ortak hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.

Emeklilik Hakkı 657 sayılı kanun memurların, özel kanununda yazılı belirli koşullar altında, emeklilik hakları olduğunu belirtmiştir. Çekilme/İstifa Hakkı Devlet memurlarının 657 sayılı kanuna göre memurluktan çekilmeleri (md. 20) ve çekilmiş sayılacaklarına ilişkin hükümler de (md. 63) bir hak sayılabilir.