İdari Yargı 1. HAFTA

İDARENİN DENETLENMESİ

Denetim Denetim, en genel anlamıyla olması gereken ile olan arasında yapılan bir karşılaştırmadır. İdare ne kadar iyi örgütlenirse örgütlensin, ne kadar geniş imkanlara sahip olursa olsun her zaman denetime muhtaçtır. İdarenin denetlenmesinin iki amacı vardır. 1) idarenin işlem ve eylemlerinde hukuka aykırı davranmasını önlemek (hukuksal denetim) 2) kamu yararının en rasyonel bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak (yerindelik denetimi)

İdarenin Denetim Yolları İdarenin Denetimi   Yargı Dışı Denetim Yolları Yargısal Denetim Yolları İdari Denetim Siyasal Denetim Kamuoyu Denetimi Kamu Denetçiliği

İki denetim türü arasındaki farklar Yargı denetimi ile idari işlem ve eylemlerin yalnızca hukuka uygunluğu denetlenir. Oysa yargı dışı denetim yolları ile idari işlem ve eylemlerin hem hukuka uygunluğu hem de yerindeliği denetlenir. Yargı denetimi, çok daha sıkı koşul ve usullere bağlanmıştır. Oysa yargı dışı denetim yılları çoğu kez bir başvuruya gerek olmaksızın, kendiliğinden harekete geçerler.

İDARİ DENETİM İdarenin eylem işlemlerinin idari kuruluşlar tarafından denetlenmesidir. 1) Genel İdari Denetim Hiyerarşi: Aynı kamu tüzel kişiliği içinde yer alan iki merciden birinin diğerinin işlem ve eylemlerini denetlemesi (İç denetim) İdari Vesayet: Bir kamu tüzel kişisi ya da organının yapmış olduğu bir işlem ya da bir eylemin bir başka kamu tüzel kişisi ya da organı tarafından denetlenmesi (dış denetim).

2) Özel İdari Denetim Devletin özel denetim kuruluşları tarafından yapılan denetimdir. Devlet Denetleme Kurulu (Cumhurbaşkanı Adına) Sayıştay (Meclis Adına)

Devlet Denetleme Kurulu Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan bir denetim örgütüdür. Görevi, cumhurbaşkanının isteği üzerine; her türlü inceleme, araştırma ve denetleme yapmaktır. Re’sen harekete geçemez.

Görev Alanı Tüm kamu kurum ve kuruluşları Sermayesinin yarısından çoğu bu kurum ve kuruluşlara bağlı olan her türlü kuruluş Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları Her düzeydeki işçi ve işveren kuruluşları Kamuya yararlı dernekler Vakıflar Silahlı kuvvetler ve yargı organları DDK’nin görev alanı dışındadır. DDK’nın sadece kamu tüzel kişilikleri (TSK ve yargı dışında)üzerinde değil, özel hukuk tüzel kişileri (kamuya yararlı dernekler ve vakıflar) üzerinde de yetkisi vardır.

Kurul adına hazırlanan rapor cumhurbaşkanınca onaylanır (Eğer onaylanmazsa raporun hukuksal bir değeri yoktur) Başbakanlığa gönderilir. İncelenmesi, teftişi ve dava açılması gereken konular 45 gün içinde yetkili mercilere gönderilir Sonuçtan başbakanlık aracılığıyla cumhurbaşkanı bilgilendirilir. Cumhurbaşkanı gerekli görürse doğrudan adli ve idari mercilere intikal ettirir.

Kurul’un hukuka aykırılık iddialarını doğrudan adli ve idari mercilere intikal ettirme yetkisi yoktur. Devlet Denetleme Kurulu Yıllık Raporu’nun yayınlanma zorunluluğu yoktur.

Sayıştay Denetimi TBMM adına denetim yapar. Bir dış denetim organıdır. Denetim fonksiyonunu, denetlediği yürütme organlarından bağımsız olarak yerine getirmesi Sayıştay ın etkinliğini arttırmaktadır. Anayasayla düzenlenmiş mali bir denetim organıdır. Aynı zamanda sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak suretiyle yargılama faaliyetini de yerine getiren bir hesap mahkemesidir. Yargısal nitelikteki kararlarına karşı başka bir mercie itiraz edilemez. Anayasada yargı bölümünde düzenlenmiş olsa da yüksek mahkemeler başlığı altında sayılmamıştır.

Sayıştay ın Denetimine Tabi Olan İdareler Yeni Sayıştay Kanunu ile Sayıştay ın denetim alanı genişlemiştir. Merkezi Yönetim Bütçesi Kapsamındaki Kamu İdareleri: Genel bütçeli içinde yer alanlar – bakanlıklar, Genel Kurmay Başkanlığı-, özel bütçeli idareler- üniversiteler vakıf üniversiteleri hariç, YÖK, ÖSYM,- TBMM 6085 sayılı Kanun çerçevesince kendisini denetleyemez. TBMM her yıl Sayıştay tarafından görevlendirilen üç denetçiden oluşan komisyonca denetlenir.

Sosyal Güvenlik Kurumları: Mahalli İdareler: İl özel idareleri ve belediyeler Sayıştay Kanununa tabidir. Köyler 6085 sayılı Kanuna tabi değildir. Sermayesindeki kamu payı doğrudan veya dolaylı olarak %50 den fazla olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıklar ve diğer kamu idareleri ile kamu payı %50 den az olmamak kaydıyla bu idareler bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler.

Kamu İktisadi Teşebbüsleri: 6085 sayılı Kanunun getirdiği en önemli yeniklerden biri KİTlerin Sayıştay denetimine tabi olmasıdır. KİT ler önceden Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından denetleniyordu. Önceki düzenlemede özel kanunlara göre denetlenen ancak artık Sayıştay denetimine tabi kurumlar: Atatürk Orman Çiftliği, Türkiye Kalkınma Bankası, Milli Piyango İdaresi, TRT, Türkiye Vakıflar Bankası, TOKİ, Şeker Kurumu, Ziraat Bankası, İller Bankası, TÜRKSAT, Birlik Sigorta, İMKB, İstanbul Altın Borsası,EXİMBANK, Başkent Doğalgaz A.Ş.

Özelleştirme kapsamına alınan ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığına devredilen ve özelleştirme işlemi tamamlanana kadar Sayıştay denetimine tabi olan kuruluşlar: Karadeniz Bakır İşletmeleri, Sümer Holding, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, Halk Bankası, Türkiye Şeker Fabrikaları, TEDAŞ, elektrik dağıtım şirketleri, Tütün ve Tütün mamülleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri

TBMM nin talebi üzerine denetim: Sayıştayın denetim alanında olsun – cumhurbaşkanlığı hariç- ya da olmasın bazı idari ve örgütler TBMM nin talep etmesi üzerine Sayıştayca denetlenebilir. Önemli: Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları Sayıştayın denetimine tabi değildir.

Sayıştayın Yargılama Görevi Sayıştay denetçileri hesap ve işlemlerin denetimi sırasında kamu zararına yol açan bir durum tespit etmeleri durumunda ilgililerin savunmaları alınarak yargılamaya esas olacak bir rapor hazırlarlar. Rapor Daire Başkanları Dairelerine verilir. Daireler tarafından yapılan hesap yargılaması sonucu hesap ve işlemlerin yasal düzenlemelere uygunluğuna ya da kamu zararının sorumlulardan tazminine karar verilir. Yargılama sonucu ortaya çıkacak ilamlar gerekçeli düzenlenir. İlamlar, sorumlulara, sorumluların bağlı oldukları kamu idarelerine, genel bitçe kapsamındaki kamu idareleri için Maliye Bakanlığına , ilgililere ve başsavcılığa tebliğ edilir. İlgililer ilamlar hakkında düzeltme isteyebilir. İlamlar kesinleştikten sonra 90 gün içinde yerine getirilir.

Sayıştay dairelerince verilen ilamlar Sayıştay Temyiz Kurulunda temyiz olunur. Bu kurulca verilen kararlar kesindir. Temyiz süresi, ilamın ilgiliye tebliğinden itibaren 60 gündür. Temyiz Kurulu kararları hakkında ilgililer, yazılı bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde bir defaya mahsus olmak üzere karar düzeltmesi isteminde bulunabilirler. Sayıştayda ilgililer ya da Sayıştay dairelerince yargılamanın yenilenmesini isteyebilir. Yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunma süresi ilamın tebliğinden itibaren 5 yılır.

Siyasal Denetim Hükümetin TBMM Tarafından Denetlenmesi: Hükümetin Meclis karşısında hem kollektif hem de bireysel sorumluluğu bulunmaktadır. Meclis, soru, meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis soruşturması yollarıyla hükümeti denetler. Hükümetin denetlenmesi, idarenin denetlenmesi bakımından yetersiz bir denetimdir. Çünkü meclisin, idare üzerindeki denetimi doğrudan değil, dolaylıdır.

Dilekçe Hakkı: Anayasal bir haktır. Türk vatandaşları kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, TBMM ne ve yetkili makamlara yazı ile başvurma hakkına sahiptirler. Türkiyede ikamet eden yabancılar karşılıklılık esası gözetilmek ve dilekçelerinin Türkçe yazılması kaydıyla bu haktan yararlanabilirler. Yetkili makamlara yapılan başvuruların sonucu veya yapılmakta olan işlem hakkında dilekçe sahibine en geç 30 gün içinde gerekçeli olarak yanıt verilir.

TBMM Başkanlığına gönderilen dilekçeler, Dilekçe Komisyonunda incelenir. Dilekçelerin Komisyonda incelenmesi ve karara bağlanması 60 gün içinde sonuçlandırılır. İlgili kamu kurum ve kuruluşları, TBMM Dilekçe Komisyonunca gönderilen dilekçelere 30 gün içinde yanıt verir.

TBMM Dilekçe Komisyonu ön inceleme yapar TBMM Dilekçe Komisyonu ön inceleme yapar. Ön inceleme sonucunda işleme alınmayacak dilekçeler Belli bir konuyu içermeyen dilekçeler Yeni bir kanun ya da kanun değişikliğini içeren dilekçeler Yargının alanına giren ya da hakkında yargı kararı verilen dilekçeler Yetkili idari makamlarca verilen kesin yanıt içermeyen dilekçeler Dilekçede bulunması zorunlu koşullardan birinin olmaması.

Komisyonun aldığı kararlar hem dilekçe sahiplerine hem de ilgili bakanlığa bildirilir. Komisyon kararlarının bağlayıcılığı ve yaptırım gücü yoktur.

Kamuoyu Denetimi Kamuoyu denetimi, siyasal karar alma süreçlerini etkilemesi bakımından önemlidir.

Kamu Denetçiliği –Ombudsmanlık- İdarenin hukuka aykırı eylem ve işlemleriyle ilgili vatandaşların şikayetlerini dinleyen bir kurumdur. İlk olarak 1713 yılında İsveç te kurulmuştur. Yargının katı işleyiş kurallarına bağlı oluşu ve zaman alıcı işlemesinden dolayı, idareyi yargı dışında denetleyen ama idareye de bağlı olmayan bir denetim sistemine ihtiyaç bulunmaktadır. Ombudsmanın en belirgin nitelikleri, bağımsızlık, güvenilirlik ve tarafsızlıktır.

Kamu Denetçiliği Kurumu 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kanunu 14.06.2012 tarihinde kabul edilmiştir.

Görev Alanı Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri Sosyal Güvenlik Kurumları Mahalli İdareler ve onlara bağlı idareler Döner sermayeli kuruluş Kanunlarla kurulan fonlar Kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlar KİT ler Sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait kuruluşlar ile bunlara bağlı ortaklıklar ve müesseseler Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları Kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişileri

Görev Alanı Dışında Kalanlar Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler Yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler, Yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar, TSK nın sırf askeri nitelikteki faaliyetleri

Yapısı TBMM Başkanlığına bağlıdır. Kamu tüzel kişiliği bulunmaktadır. Kurum başdenetçilik ve genel sekreterlikten oluşur.

Başvuru Gerçek ve tüzel kişiler başvuruda bulunabilir. Kuruma başvuru başvuruda bulunulabilmesi için İdari yargılama Usulü Kanununda öngörülen idari başvuru yolları ile özel kanunlarda yer alan zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmesi gerekir. KDK na yapılacak başvuruya idare tarafından verilecek cevabın tebliği tarihinden, idarenin başvuruya 60 gün içinde cevap vermemesi halinde bu sürenin bitmesinden itibaren 6 ay içinde başvurulur. Dava açma süresi içinde yapılan başvuru, işlemeye başlamış olan dava açma süresini durdurur.

Kurum inceleme ve araştırmasını başvuru tarihinden itibaren en geç 6 ay içinde sonuçlandırır. Başvurunun KDK tarafından reddedilmesi halinde durmuş olan dava açma süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder.

YARGI DENETİMİ Yargı denetiminde uygulanan sistemler Yargı Birliği Yargı Ayrılığı İdarenin yargısal denetimi İçin ayrı bir yargı örgütü bulunmamaktadır.

Yargı Ayrılığı Sistemi Kuruluş Yönünden Danıştay biçiminde örgütlenme: İdadi işlem ve eylemler, Danıştay biçiminde örgütlenmiş yüksek mahkemenin olduğu, ilk derece mahkemelerince denetlenmektedir. Yüksek mahkemenin idari görevleri de bulunmaktadır. Mahkeme biçiminde örgütlenme: İdari yargı yerlerinin idari görevleri bulunmayıp yalnızca yargı görevleri bulunmaktadır. Görevleri Yönünden Geniş Görevli: İdarenin idare hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıkları kural olarak idari yargı yerlerinde görülür. Dar Görevli: İdari yargı yerlerinin görevleri iptal davalarına bakmakla sınırlıdır. İdarenin mali sorumluluğuna yönelik davalar adliye mahkemelerinde görülür.