Finansal Piyasalar ve Kurumlar BÖLÜM 2 Finansal Piyasalar ve Kurumlar

Bu bölümü tamamladığınızda aşağıdakileri yapabilir duruma gelmelisiniz: • Finansal piyasaların ve finansal kurumların farklı türleri hakkında bilgi sahibi olmak ve bu piyasaların ve kurumların sermaye dağıtımını nasıl gerçekleştirdiğini açıklamak • Hisse senedi piyasalarının nasıl işlediğini açıklamak ve hisse senedi piyasalarının türleri arasındaki farklılıkları listelemek • Son yıllarda hisse senedi piyasalarının performansının nasıl olduğunu açıklamak • Piyasa etkinliğinin önemini tartışmak ve bazı piyasaların niçin diğerlerinden daha etkin olduğunu açıklamak.

2-1 SERMAYE DAĞITIM SÜRECİ İşletmeler, bireyler ve hükûmetler genellikle sermaye tedarik etmeye ihtiyaç duyarlar. Örneğin, Carolina Power & Light Energy (CP&L) Şirketi, Kuzey ve Güney Carolina’da elektrik talebinde artış olacağını tahmin etmektedir. Şirket söz konusu talebi karşılamak için yeni bir elektrik santrali inşa edecektir. Şirketin banka hesabında santralin inşası için gerekli olan 1 milyon dolar bulunmadığından söz konusu sermaye ihtiyacının finansal piyasalardan temin edilmesi gerekmektedir.

İyi işleyen bir ekonomide sermaye, fon fazlası olanlardan fon ihtiyacı olanlara etkin bir şekilde aktarılır. Söz konusu aktarma süreci, Şekil 2.1’de belirtilen üç farklı yolla gerçekleştirilebilir. 1. Doğrudan transfer 2. Yatırım Bankaları Aracılığıyla Dolaylı Transfer 3. Finansal Aracı Kurumlar Aracılığıyla Transfer

2-2 FİNANSAL PİYASALAR Borç para almak isteyenlerle fon fazlasına sahip olanlar finansal piyasalarda bir araya getirilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken, piyasalar kelimesinin yani çoğul bir kelimenin kullanılmış olmasıdır. Bunun nedeni, Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş ekonomilerde çok sayıda farklı finansal piyasanın var olmasıdır.

2-2a Piyasa Türleri Spot Piyasalar: Varlıkların anında (tam olarak birkaç gün içinde) alınıp satıldığı piyasalardır. Vadeli İşlem Piyasaları: Katılımcıların bir varlığı gelecekte bir tarihte almayı ya da satmayı bugünden kabul ettiği piyasalardır. Para Piyasaları: Para piyasaları, fonların kısa süreli olarak borç alındığı ya da verildiği finansal piyasalardır. Sermaye Piyasaları: Orta ve uzun vadeli borçlanma araçlarına ve hisse senetlerine yönelik finansal piyasalardır.

Birincil Piyasalar: Şirketlerin yeni menkul kıymet ihracı yoluyla sermaye temin ettiği piyasalardır. İkincil Piyasalar: Daha önce şirketler tarafından ihraç edilmiş olan menkul kıymetlerin yatırımcılar arasında alınıp satıldığı piyasalardır. Özel Piyasalar: İşlemler iki taraf arasında doğrudan görüşülerek gerçekleştirilmektedir. Halka Açık Piyasalar: Standart sözleşmeler organize borsalarda işlem görmektedir.

2-2b Yeni Trendler Finansal piyasalar son yıllarda birçok değişiklik yaşamıştır. Bankacılık ve ticaretin küreselleşmesiyle birlikte, bilgisayar ve telekomünikasyon sektörlerindeki teknolojik gelişmeler, deregülasyona ve dolayısıyla dünya çapında rekabetin artmasına yol açmıştır. Türev Araç: Değeri asıl (temel) varlığın fiyatından türetilen herhangi bir menkul kıymettir.

2-3 FİNANSAL KURUMLAR Yatırım Bankaları: Geleneksel olarak şirketlerin sermaye tedarik etmelerine yardımcı olmaktadır. Ticari Bankalar: Çok çeşitli tasarruf sahiplerine ve borçlulara hizmet verdikleri için “finans süper marketleri” olarak ifade edilmektedirler. Finansal Hizmet: Kuruluşları Tek bir şirket bünyesinde birçok farklı finans kurumunu bir araya getiren büyük holding şirketlerdir.

Yatırım Fonları: Fon havuzları oluşturmakta ve böylece çeşitlendirme yoluyla riskleri azaltmaktadır. Para Piyasası Fonları: Kısa dönemli ve düşük riskli menkul kıymetlere yatırım yapan fonlar yatırımcılarına, sahip oldukları hesaplara karşılık çek yazma imkanı sağlar.

2-4 MENKUL KIYMETLER PİYASASI Daha önce de belirtildiği üzere, tedavüldeki yani daha önce ihraç edilmiş olan menkul kıymetler, ikincil piyasalarda işlem görmektedir. Açık farkla, en aktif ikincil piyasa-ve finans yöneticileri açısından en önemli olan, menkul kıymetler piyasasıdır. Menkul kıymetler piyasalarında, firmaların hisse senedi fiyatları belirlenmektedir.

2-4a Fiziksel Konumlu Menkul Kıymetler Borsaları Fiziksel konumlu borsalar, somut kuruluşlardır. Bu borsalardan büyük olanların her biri kendi binasında faaliyet göstermektedir, sınırlı sayıda kişiye alım satım yapma imkânı sağlamaktadır ve seçilmiş bir yönetim organına –yönetim kurulu– sahiptir.

2-4b Tezgâh Üstü (Over the Counter – OTC) Piyasalar ve Nasdaq Menkul Kıymetler Piyasası Büyük şirketlerin hisse senetleri NYSE’de işlem görmekte, hisse senetlerinin büyük bölümü de tezgâh üstü piyasalar olarak ifade edilen piyasalarda el değiştirmektedir. Dealer piyasaları menkul kıymet işlemi yapmak için gerekli olan her türlü olanağı içermektedir, ancak işlemler fiziksel konumlu borsalarda gerçekleştirilmemektedir.

2-5 ADİ HİSSE SENETLERİ İÇİN PİYASA Kapalı Şirketler: Sahipleri birkaç kişi ve bunlar da genellikle yöneticileri olan şirketlerdir. Halka Açık Şirketler: Aktif olarak firma yönetimine dahil olmayan çok fazla kişinin sahibi olduğu şirketlerdir.

2-5a Hisse Senedi Piyasası İşlem Türleri Hisse senedi piyasası işlemleri üç farklı kategoride sınıflandırılabilmektedir: 1. Kurulu halka açık şirketlerin tedavüldeki hisse senetleri alınıp satılmaktadır: İkincil piyasa. 2. Kurulu halka açık şirketler tarafından satılan ek hisse senetleri: Birincil piyasa. 3. Özel teşebbüse ait (kapalı) şirketler tarafından yapılan ilk halka arz: İlk halka arz piyasası.

Halka Açılma: Halka kapalı bir şirket ya da onun ana hissedarları tarafından hisse senetlerinin halka satışı işlemidir. İlk Halka Arz Piyasası: Halka açılma sürecinde olan şirketlerin hisse senetleri için piyasadır.

Devam ediyor…

Devam ediyor…

2-6 MENKUL KIYMETLER PİYASALARI VE GETİRİLERİ Borsaya yatırım yapan biri, beklenen ve gerçekleşen fiyat ve getiriler arasında büyük farklılıklar olabileceğini (genellikle olacağını) bilmektedir. Şekil 2.2 yıldan yıla değişen, toplam gerçekleşmiş portföy getirilerini göstermektedir.

2-6a Menkul Kıymet Piyasalarında Raporlama Birkaç yıl öncesine kadar hisse senedi fiyatları ile ilgili en önemli kaynak, The Wall Street Journal gibi günlük gazetelerin iş dünyası ile ilgili kısımları idi. Gazeteler ile ilgili problem dünün fiyatlarını raporluyor olmalarıydı. Şimdi ise fiyatlar gün boyunca çok çeşitli internet kaynaklarından elde edilebiliyor. Bunların en iyilerinden biri Yahoo!’nun finance.yahoo.com isimli sitesidir ve Şekil 2.3’te GlaxoSmithKline (GSK) şirketinin detaylı fiyat listesi gösterilmektedir.

2-6b Menkul Kıymet Piyasa Getirileri 1968 yılından bu yana yukarı doğru güçlü bir piyasa eğilimi oluşmuştur, ancak bu her yıl yukarı gittiği anlamına gelmemelidir. Zira, 2000-2002 arasındaki 3 yıllık dönem de dâhil olmak üzere 42 yıllık sürecin 10 yılında piyasanın düştüğü görülmektedir. Bireysel şirketlerin hisse senedi fiyatları da piyasa geneline benzer şekilde aşağı ya da yukarı gitmiştir.

2-7 PİYASA ETKİNLİĞİ Piyasa fiyatı: Bir hisse senedinin cari fiyatıdır. Gerçek değer: Gerçek değer, yatırımcılar bir hisse senedi ile ilgili bilinebilir her türlü bilgiye sahip olduğunda hisse senedinin satılabileceği fiyattır. Denge fiyatı: Denge fiyatı, herhangi bir zamanda alış ve satış talimatlarının dengelendiği fiyattır. Etkin piyasa: Etkin piyasa, fiyatların gerçek değerlere yakın olduğu ve hisse senetlerinin dengede göründüğü piyasadır.