BİLİŞSEL GELİŞİM Biliş dünyamızı anlamayı, tanımayı ve öğrenmeyi içeren tüm zihinsel süreçleri kapsar. biliş denince aklımıza ilk gelen zekadır. ayrıca algılama kavram oluşturma, dil edinme, hatırlama, sembolleştirme, kategorileştirme, düşünce, problem çözme ve yaratma gibi zihinsel aktiviteleri içerir. Bilişsel gelişim konusunda birçok psikolog çalışmış ve kuram oluşturmuştur. Bunlardan en önemlisi Jean Piaget’tir. Bilişsel gelişim teorisinin babası sayılır. Bilişsel gelişimi tek bir cümle ile tanımlamak oldukça güçtür. Kısaca; “düşünme ve kavrama sisteminde ortaya çıkan gelişmeler” olarak da çok genel bir tanım verilebilir. Öğretmenlerin, öğrencilerinin çoğunlukla hangi gelişim döneminde bulunduklarını bilmeleri,öğrenme ortamının ayarlanmasında önem kazanmaktadır,ayrıca çoğunluğun bulunduğu bilişsel gelişimde bulunmayan öğrenciler için uygun ortamın hazırlanması ve onlara farklı eğitim programının uygulanmasını sağlamaktadır. Piaget bilişsel gelişimi dönemler halinde inceleyerek bireylerin hangi dönem içerisinde ne tür davranışlar sergilediğinin bilinmesini amaçlamıştır.

1. Duyu-Hareket(duyusal motor) Dönemi (0-2 Yaş): Duyular ve onların hareketleri egemendir. Amaçlı davranış başlar. Nesnelerin saklandıklarında yok olmadıklarını anlamaya başlar(nesnenin devamlılığı ilkesi) Örnek: Bir bebek elindeki kaşığı masaya vurarak ses çıkarır. Bu hareketi tekrarlarsa ya bu sesi duymak için yada annesinin davranışlarını görmek için yapar.yani bir amaca yönelik bilinçli hareketlerde bulunur. 2. İşlem Öncesi Dönem (2-6/7 Yaş): Bu dönemde nesnelerin yerini simge alır. Deneyimlerine göre akıl yürütür. Nesneleri sınıflandırır aylar arasında; bebek zihninden sonuca götürecek yollar düşünür, zihinsel sembolleri kullanarak (tabure, sopa gibi) istediği şeye ulaşmaya çalışır.

Yine sembol kullanma yeteneğine bağlı olarak, oyunlarında da büyük ölçüde değişiklik görülür. Etkilendiği örnek, görüş alanında bulunmasa da onun davranışlarını taklit edebilir. Çocuklar ½-2 yaşına geldiklerinde dili kullanmaya başlarlar. Nesneler bir başkasını temsil edebilir (simgeleyebilir). Böylece, 3 yaşında bir çocuk oyun oynarken bir değneği bir atmış gibi kullanabilir ve değneğe binerek oda da dolaşabilir; tahta bir küp bir araba olabilir; bir oyuncak bebek, anneye, diğeri bir bebeğe dönüşebilir. İşlem Öncesi Dönem ikiye ayrılmaktadır.

A)Sembolik dönem (2-4 Yaş): Dil gelişimi bir hayli ileri fakat konuşma ben-merkezlidir Nesnelerin kendisi olmadan hafızalarında canlandırırlar B)Sezgisel Dönem (4-7 Yaş): Konuşmada ben-merkezcilik azalır, sosyal konuşma ortaya çıkar Soyut kavramları anlayamazlar. Nesnelerin bir yönüne dikkat ederler. Örn: 5 tane madeni para 2 sıra halinde sıralanır Çocuğa buradaki paraların miktarı aynı mı? Diye sorulur. Aynıdır der. Bu sefer ikinci sıra genişletilerek tekrar çocuğa sorulur bu seferde bize aynı değildir der. Gördüğü özellik ön plana çıkar. Gelişimsel olarak daha uzun görünenin daha çok olduğunu sanır.

3. Somut İşlemler Dönemi (6/7-11/12 Yaş) : Ben merkezci düşünme ve konuşmada azalma Tek yönlü akıl yürütme ortadan kalkar. Birden fazla özelliğe göre gruplama yapar. Burada artık hem miktarına hem de uzunluğuna bakabilir. 4. Soyut İşlemler Dönemi (11/12 yaş ve üzeri)/ Somut Alandan Kurtulma Dönemi : Mantık yürütme yetişkin düzeyine ulaşabilir. Soyut kavramları kullanır. farklı bakış açılarıyla bir olaya bakabilir.

Dil Gelişimi Dil Gelişimi, bedensel ve bilişsel gelişime paralel olarak ilerlemektedir. Dil Gelişimini sadece biyolojik anlamla açıklamak yeterli değildir. Dil duygusal ve sosyal iletişimin önemli birimidir.Dil yazılı ve sözlü olarak ikiye ayrılır. Dil Gelişimi bölgeden bölgeye, toplumdan topluma farklılıklar göstermektedir. Dil gelişiminde ilk dönemler evrensel özellik gösterir. Farklı dilleri konuşan toplumların çocuklarında dil gelişiminin ilk dönemlerinde benzer özellikler görülmüştür. İlk yıllardaki bu evrensellik aydan sonra, sosyal sınıf farklılıklarının etkisiyle yok olur. Dilin bir başka özelliği de dil ile kritik yaş ilişkisidir. Dünyadaki bütün çocuklar, kendi dillerini 2-5 yaşları arasında öğrenmektedir. Çocuklar, benzer dil yeteneği ile doğsalar bile gelişimleri için gerekli ses uyarılarını alamadıklarında (işitme engelli doğanlarda olduğu gibi) dil yeteneklerinin köreldiği görülmüştür. Konuşmanın olmadığı bir ortamda çocuğun konuşmayı öğrenemediği ortaya çıkmıştır.

TEMEL KAVRAMLAR Morgem: Dil gelişiminde “tek sözcük” evresi olarak bilinir. Bu evrede çocuk tek bir kelime kullanarak bir şeyler anlatmaya çalışır. Telegrafik Konuşma: Dil gelişiminde “iki sözcük” evresi olarak bilinir. Bu evrede çocuk iki kelimeyi yan yana koyarak, bir şeyler anlatmaya çalışır. Aşırı Kurallaştırma: Çocuğun bir olay ya da kavramla ilgili öğrenmiş olduğu kuralı, bu olayla ilgili – ilgisiz ayrımı yapmaksızın tüm durumlara genellemesidir.”-ler”, “-lar” ekiyle çoğul yapıldığını öğrenen bir çocuk, birden fazla şeker gördüğünde “şeker” yerine “şekerler” diyebileceği gibi, masa üzerinde duran çok sayıda şekerin “hepsini” isteyeceği zaman “heplerini istiyorum” da diyebilir.” Eksik Kurallaştırma: Çocuğun bir olayla ilgili öğrendiği kuralı, sadece o olayla sınırlandırmasıdır. Bu yönüyle aşırı kurallaştırmanın tersi kabul edilebilir.5 yaşındaki Ali, üst kat komşusu Ayşe hanım’a “misafir“ demektedir. Bir gün alt kat komşusu Sevinç Hanım gelince, annesinin onca sözüne karşın Sevinç Hanım’ı “misafir” kabul etmez. Alıcı Dil: Alıcı dil, çocuğun çevresindeki kişilerin dilini anlama becerisidir. İfade Edici Dil: İfade edici dil, çocuğun kendisini anlatabilme becerisidir. Yansıtıcı Konuşma: Karşılıklı konuşma esnasında, karşımızdaki kişinin (örneğin çocuğun) içini dökmesi, dilediği sayıda cümle kurarak kendini istediği gibi ifade edebilmesi, başarmak için nelere ihtiyacı olduğunu, çocuğun kendi konuşmaları içerisinden çekip bulmasını sağlamak amacıyla kullanılır.

LİSANS 2002 SORUSU Doğuştan görme engelli bir yetişkin ameliyat sonrası görme yetisini kazansa da bu yetiyi kullanma düzeyi, doğuştan beri iyi gören bireylerle aynı olmaz. Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin etkisini gösteren bir örnektir? A) Toplumsal uyum B) Deneyim C) Olgunlaşma D) Büyüme E) Bireysel farklılıklar

CEVAP:B Duyuların ve algının gelişiminde deneyimler,yaşantılar önemlidir.

LİSANS 2002 SORUSU Bir uzman, on aylık bir çocuğun annesine, “Artık bu aylardan sonra onunla sık sık konuşmalısınız. Bu dönem onun ilk sözcüğünü üretebilmesi için önemli bir dönemdir.” demiştir. Uzman bu sözleriyle, dil gelişimi açısından aşağıdakilerden hangisinin önemini vurgulamaktadır? A) Oyun B) Kritik dönem C) Deneyim D) Zekâ yaşı E) Uyarıcı çeşitliliği

CEVAP:B Dil gelişiminde kritik dönemler vardır doktor çocuğun bu dönemde olduğunu belirtmiştir.

LİSANS 2013 SORUSU

CEVAP:D nesnenin tek bir özelliğine odaklanarak diğer özelliklerini görememiştir.