AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR FAKÜLTES İ M İ MARLIK BÖLÜMÜ M İ MARLI Ğ A G İ R İŞ Doç. Dr. R. Eser GÜLTEK İ N MİM -131 mimarlığa Giriş

MİMARLIĞA GİRİŞ Mimarlıkta biçim bilimsel çalışmalar dersinin amacı: Proje üreterek tasarım eğitimi alan mimarlık öğrencilerine mimarlık ürünü oluşurken üzerinde çok uğraştıkları biçimin tanımı, biçimle ilgili olarak çalışan bilimi (biçimbilimi), biçimbilimin içeriğini, çalışma şekillerini mimari biçimbilimle ilgili analiz tekniklerini ve yöntemlerini tanımlamak ve tanıtmaktır

Binaların biçimleri açısından analizi, biçim- içerik ilişkisinin estetik ve kullanıcı gereksinmelerine bağlı bina performansı yönünden incelenmesi anlamında ele alınmaktadır. Biçim elemanları *kütle **mekan ve **Yüzeyler ele alınmaktadır

Biçimin elemanları topolojik, geometrik ve gelenekle ilişkili olarak farklı şekillerde etkileşim içinde olmaktadır. Biçimin elemanları arasındaki etkileşim dönemlere, mimari yaklaşımlara, teknolojiye, düşünsel yapıya, estetik yaklaşımlara bağlı olarak farklı düzeylerde ders kapsamında farklı analiz teknik ve yöntemleri ile ele alınmaktadır.

Bina analizinde biçimle ilgili çalışma teknik ve yöntemlerinin tanıtılması ve analizlerin uygulama becerisinin kazandırılması bu dersin en temel görevi olarak belirlenebilir. Bu analizler asal biçimlere bağlı kütlesel analizler, mekana ilişkin analizler; kentsel şema biçim analizleri, işlev şeması analizleri, plan/şema analizleri, dolaşım (sirkülasyon) şema analizleri, kesit analizleri, arkitip analizleri, mekan dizimi yaklaşımı, teknolojiye yönelik biçimsel analizler, bütünleşik analiz yöntemleri

2. BİÇİM TANIMI: Biçim “bir nesnenin çevre çizgilerinin düzeni, görünümü, şekli” (Meydan Larousse, 1969) Biçim ne olana karşıt nasıl olanının tanımıdır (Felsefe Terimleri Sözlüğü, 1972) Biçim görüngünün (fenomen olgu) maddesine (içeriğine) göre tanımlanması sonucu ortaya çıkar (E. Kant) Bir nesnenin biçim almış içeriğinden ayrılmak üzere onun dış çizgilerini, aynı zamanda iç yapısını, kuruluşunu düzenini belirleyen BİÇİM dir Düzensiz olana karşı düzene girmiş olan BİÇİM lenmiş olandır.

Aristotales’ e göre “Her somut nesne içerik ve BİÇİM’ den kuruludur.” Bu bakış biçim kazanmış olan içerikten söz etmektedir. “Biçim gerçeklik veren gerçekleştiren etkendir (causa formalis), biçim aynı zamanda oluş sürecinin amacını da belirler (causa finalis), Yunan filozofları biçim ve güzellik sorunlarını birbirlerine bağlamışlardır. Platon mutlak güzellik kavramını geometrik figürlerde buluyordu. Aristotales’ e göre “resmedilen ya da yontulan biçimin güzelliği, oranları arasındaki dengeye ve ölçülerin uygunluğuna bağlıydı. İnsan bedeninin oranları en ideal ölçüler sayıldığından biçim kuralları her şeyden önce insan bedeni örnek alınarak saptanmalıydı.

İnsan bedeninin oranları en ideal ölçüler sayıldığından biçim kuralları her şeyden önce insan bedeni örnek alınarak saptanmalıydı.

Vitrivius bu düşüncelerden yola çıkarak İ.Ö. I. Yüzyılda bu kuralları mimarlıkta sütunlara uygulamaya başladı. Biçim uzun zaman göstergelerin akılsal ögesi kabul edildiğinden, duyulara daha çok bağlı bir öge olarak kabul edilen renge üstün tutulmuştur. Romantik dönemlerde ise renk kısmi öncelikler kazanmıştır.

Arı biçim kavramına bağlı olarak XIX yy da arı görsellik kuramlarıyla biçim bir sorun olarak ele alınmıştır. Arı “asal biçim” XX yy ilk yarısında soyut sanat kuramları ile ve akılsal biçimcilik ile değişikliklere uğramıştır. Psikoloji ise geometrik ve sanatsal biçimleri algılama kurallarını saptamaya yöneldi (ALGI PSİKOLOJİSİ) Günümüzde biçimlerin matematik ve fizyolojik çözümlemesi, biçim ile estetik algılama arasındaki ilişkileri ortaya çıkartmaya yöneliktir.

BİÇİM KAVRAMININ MİMARLIKTAKİ YERİ Bir obje veya fiziki sistemin tanımlanması için öncelikle onun hangi gereksinmeyi karşıladığını belirtmemiz gerekir. Obje ve sistemler birbirlerinden farklı biçimlerde ortaya çıksa da işlevlerini yerine getirmek durumundadırlar. “Örneğin iskemlenin üzerine oturulacak bir eleman olarak biçimlenmesi kaçınılmazdır. Bu yüzden biçimin, kullanılma amacına, başka deyimle gereksinme ve işlevine uygun olması gerekir” (Kuban, 1980)

Yapıcılık eylemi sonucu ortaya çıkan anonim ve mimarlarca üretilen binaların biçimlenmesinde ilk ihtiyaç barınma olmuştur. İnsanların korunma içgüdüleri sonucu iklim koşullarından, doğal çevreden, diğer canlılardan korunmak ve ayrılmak üzere barınma eylemi için yapılar oluşturmuşlardır.

Yapı kavramı insanı evrensel boşluktan ayıran bir boşluk parçası anlamında gelişmiştir. Bir bakıma mimarlık veya yapıcılık eyleminin ilk adımı insanın kullanıcısının kendini güven içinde hissettiği sınırlı bir hacim oluşturmaktır. Doğanın belirli yönlerde belirli kurallarla sınırlandırılması ile belirli eylemlerin yapılabileceği mekanlar oluşturulmuştur

Mekan sınırlanan boşlukla, sınırlayan ögelerin ortak oluşturdukları bir olgudur. Sadece boşluk veya sadece sınırları ile mekanı tanımlamak mümkün değildir. Mekan/lar; kütleleri, yüzeyleri, işlevleri ve kullanıcıları ile birlikte binanın oluşmasını sağlamaktadır.

Biçim kavramıyla ilgili olarak işlevsel sorunlar, sanatsal/güzelliğe ilişkin sorunlar ve teknolojiye ilişkin sorunlar konu edilmektedir. Bu sorunlara kullanıcı ve insan faktörünü ayrıca eklemek gerekir.

“Yapının güzel olması bir yandan belirli bir gereksinmeyi karşılarken, öte yandan dış biçimi, iç sınırları, boşlukları, rengi, yüzeylerin dokusu ve ölçekleri, ışığı ve gölgesiyle de hoşa gitmesi ve insan beğenisini doyurması gerekmektedir” (Kuban, 1980)

Beğeni çoğu kez sadece estetik duygulardan değil toplumsal ve sembolik değerlerden de etkilenmektedir. Toplumların örgütlenme düzeylerine bağlı olarak insanların karşılıklı ilişkilerinden ve uzmanlaşma ile ortaya çıkan yeni gereksinmeler, eylemler farklı içerikli binaları da beraberinde getiriyor.

Binalar içeriklerine göre biçimsel farklar gösterdikleri gibi ait oldukları toplumların estetik ve sembolik değerlerine göre de farklı biçimler gösterebilmektedir.

BİÇİMBİLİM TANIMI Biçimbilim “özellikle canlıların yapılarını ve gelişmelerindeki biçimlenmeyi inceleyen bilimdir” ETİMOLOJİ Morfoloji = biçimbilim Morpho= biçim logos= bilim BİÇİMBİLİM TANIMI Biçimbilim olguların topoğrafyasının incelenmesidir Tanımların gösterdiği gibi biçimbilim canlıların biçimleriyle ilgili özelliklerin incelendiği daldır.

MİMARLIKTA BİÇİMBİLİM Ele alındığında kompozisyon, birlik, oran, ölçü kavramları öne çıkmaktadır.