Psiko-sosyal Gelişim Kuramı E. H. ERİKSON

Freud, dönemindeki pek çok kuramcı gibi kendisinde sonra gelen pek çok uzmanı da etkilemiştir ve psikoloji alanındaki etkileri çok derindir. Bunlardan birisi olan Erikson da kuramını geliştirirken Freud vdan etkilenmiştir fakat kuramında etkin güç olarak libidinal enerji den çok sosyal çevreyi öne çıkarmıştır.

Freud- Erikson İd önemlidir- Ego önemlidir Cinsel dürtüler-sosyal çevre Telafi yok-telafi var 18 yaş ile sınırlı- yaşam boyu İlk 6 yaş- tüm yaşam dönemleri (kişilik acısından önemli)

Erikson, gelişimde 8 evrenin olduğunu, Her bir evrede kriz olarak adlandırılan ve başarılması gereken görevlerin olduğunu, bu evrelere ilişkin kriz çözüldüğünde, bireyin bir sonraki döneme daha iyi uyum sağlayacağını, Kriz çözülememesi durumunda bunun kişinin sonraki dönemini etkileyeceğini, Bir sonraki evrede zengin uyaranlar veya gerekli destek sunularak önceki dönemin telafi edilebileceğini belirtir.

İnsanın 8 çağı Temel güvene karşı güvensizlik 0-1 yaş Özerkliğe karşı kuşku ve utanç 1-3 yaş Girişimciliğe karşı suçluluk 3-6 yaş Başarıya karşı aşağılık/yetersizlik duygusu 6-12 yaş Kimliğe karşı kimlik-rol karmaşası 12/20 yaş Yakınlığa karşı uzaklık-yalnızlık-yalıtılmışlık yaş Üretkenliğe karşı durgunluk yaş Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk 65 yaş ve üstü

1) Temel güvene karşı güvensizlik dönemi Bu dönem, Freud’un Oral döneminin karşılığıdır. Sağlıklı kişilik gelişiminde ilk olarak bireyin kendisine, başkalarına ve dış dünyaya güven oluşturması önemlidir. Bu nedenle ilk kazanılması gereken özellik güven duygusudur. Bu dönemde etkili olan sosyal çevre anne-baba veya onun yerine geçen bakıcısıdır. Bu dönemde bebekler yakın çevresindeki bu bireylere bağlanma eğilimini göstermektedir. Yakın çevredeki anne-babaya veya bakıcıya bağlanma, güven duygusunu etkileyen faktörlerin başında gelmektedir.

. Temel gereksinimlerinin karşılanmasında tamamen dışa bağımlı olan bebeği, anne-babası veya bakıcısı yeterince besler, sevgi ve ilgi gösterir ve de onu korursa bebek kendini güvende hissedecektir. Böylece bebekte güven duyguları gelişmeye başlayacaktır. Tersi durumda bebekte güvensizlik duygusu gelişecektir. Temel güven duygusundan yoksun olarak yetişmiş çocuklar, ileriki yaşamlarında sosyal ilişki kurmaktan kaçınan, çekingen, kaygılı, kararsız ve kendine güvensiz olma gibi kişilik özellikleri geliştirebilirler. Yani güven duygusu, özellikle annelerin bebeklerin beklenti ve gereksinimlerini düzenli, zamanında ve tutarlı bir şekilde gidermeleri halinde oluşur. Çocuk hem kendine hem çevresine güven duyacaktır. Çocuk bu güven duygusunu daha sonradan tüm yaşamına genelleyecektir. (Yan komşu)

2) Özerkliğe karşı utanç ve kuşku Bu dönem, Freud’un Anal döneminin karşılığıdır. Çocuğun yürümeye ve konuşmaya başlaması ile annesine olan bağımlılığı azalır. Çocuk çevreyi tanımaya ve uyum sağlamaya çalışır. Çocuk özerk bir şekilde davranıp bağımsız eylemlerden zevk almaya başlar. Çocuğa kendi eylemlerini kontrol etme imkânı verilmesi ve bu tür eylemlerinden dolayı çocuğun cezalandırılmaması çocuktaki özerklik duygusunun gelişmesini sağlayacaktır. Anne-baba, çocuğun bu eylemlerinde destekleyici ve yönlendirici olmalıdır. Kendi kendine yemek yeme, eşyalarını toplama, giyinme ve soyunma, giysisini seçme gibi davranışlarda çocuk teşvik edilmelidir. Böylece çocukta bağımsızlık duygusunun temelleri atılır.

. Anne-babanın aşırı kısıtlayıcı, koruyucu ve cezalandırıcı olması, çocuğun kendi kapasitesi hakkında kuşkuya düşmesine ve utanç duymasına neden olacaktır. Ayrıca çocuk çekingen olma, kendi başına karar alamama, saldırganlık gibi davranışlar gösterecektir. Erikson’a göre ileriki yaşlarda görülen inatçılık, cimrilik-eli açıklık, düzenlilik- düzensizlik bu dönemde geçirilen yaşantıların sonucu olabilir.

3) Girişkenliğe karşı suçluluk duygusu Bu dönem, Freud’un Fallik döneminin karşılığıdır. Çocuk bu dönemde, belli amaçlara yönelik girişimler başlatır ve sorumluluk almayı ister. Çocuk çevresinde olup bitenlere daha duyarlı ve meraklı hale gelmiştir. Çocuk çevresindeki olayları anlayabilmek için sık sık sorular sorar, keşfetmeye ve araştırmaya yönelik bağımsız bir takım girişimlerde bulunmak ister.

. Keşfetme ve araştırmaya yönelik girişimlerde çocuk enerjisini çeşitli etkinliklerle ortaya koymak ister. Fakat ciddi düzeyde artan girişkenlikle birlikte, problemli davranışlarda da bir artış görülür. Çünkü bu dönemde çocuğun kas-zihin koordinasyonu yeterince sağlanamamış ve ahlaki sistemi yeterince gelişmemiştir.

.. Bu nedenle çocuğun var olan enerjisinin olumlu hedeflere yöneltilmesi önemlidir. Çocuğu sorduğu sorular yüzünden azarlamak, cezalandırmak ya da uygun cevaplar vermemek ve araştırma çabalarının önüne geçmek çocuktaki girişimcilik duygusunu köreltecek ve kendini suçlu hissetmesine neden olacaktır. Böylece çocuk kendi kabuğuna çekilecektir.

4) Başarıya karşı yetersizlik/aşağılık duygusu Bu dönem, Freud’un Gizil (Latent) döneminin karşılığıdır. Bu dönemde çocuk bir şeyler üretmek, yaptığı işlerde başarılı olmak, yaptığı işlerden beğeni toplamak, çevresi tarafından takdir edilmek isteyecektir. Yaptığı işlerde başarılı oldukça kendisine güven (akademik özgüven) duyacak, kendisine olan güveni arttıkça da çalışma ve başarılı olma güdüleri artacaktır. Aksi halde aşağılık ve yetersizlik duygularına kapılacaktır.

. Bu dönemde çocuğu evde veya okulda başkalarıyla kıyaslamak, çocuklardan yetenekleri üzerinde veya yetenek alanlarının dışında başarı talep etmek ve gelişim düzeylerine uygun olmayan sorumluluklar vermek olumsuz benlik gelişimine sebep olur. Bu nedenle sonuca değil, çocuğun yaptığı çabaya vurgu yapmak, çocuğa ilgi, yetenek ve gelişim düzeylerine uygun sorumluluklar vererek cesaretlendirmek gerekmektedir. Ayrıca bu dönemde okula yeni başlayan çocuklarda okul fobisi (korkusu) ortaya çıkmaktadır. Başarıya karşı yetersizlik krizini çözmede en önemli etken sınıf öğretmenidir.

sorular 1.Üç yaşındaki Can, annesinden kendisine omlet yapmasını ister. Annesi Can’a omlet hazırlarken Can da mutfak tezgâhının önüne çektiği taburenin üstüne çıkar. Annesine “Sana yardım etmek istiyorum. Yumurtaları ben kıracağım.” der. Can’ın bu isteği, Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? A)Üretkenlik B)Girişimcilik C)Kendine güven D)Özerklik E)Çalışkanlık

. İki yaşındaki bir çocuk salıncakta yardımsız sallanmak istemekte, kendisini tutmaya çalışan annesinin ellerini itmektedir. Çocuğun bu davranışı hangi gelişimsel özellikle açıklanabilir? A)Yatkınlık B)Özerklik C)Üretkenlik D)Özdeşim E)Merak

. Esra hanım üç yaşındaki kızı Elif’in çocuk parkında oynarken kendi yaşındaki diğer çocukların yapabildiği bazı farklı hareketleri deneme isteğini şiddetle reddetmektedir. Kızının bisiklete ve tahterevalliye binmesini de yasaklamıştır. Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre, Esra Hanım’ın bu davranışı kızının hangi gelişimini sekteye uğratır? A)Özerklik B)Girişimcilik C)Temel güven D)Başarılı olma E)Kimlik kazanma

. Bir sınıf öğretmeni, öğrencilerin görsel sanatlar dersinde bazı araç ve gereçleri kullanarak bir şeyler oluşturma girişimlerini desteklemektedir. Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre, öğretmenin bu desteği aşağıdaki gelişimsel çatışmalardan hangisinin olumlu sonuçlanmasına yardımcı olur? A) Girişkenliğe karşı suçluluk B) Özerkliğe karşı utanç ve kuşku C) Temel güvene karşı güvensizlik D) Başarıya karşı aşağılık duygusu E) Kimliğe karşı rol karmaşası

. Selin okulunda düzenlenen fen proje yarışmasına katılır. Hazırladığı projenin dereceye gireceğinden çok emindir. Ancak projeyi değerlendiren jüriden geçerli puan alamadığını ve dereceye giremediğini öğrenir. Arkadaşlarının yanında küçük düştüğünü hisseden Selin, bir daha fen proje yarışmalarına katılmamaya karar verir. Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre, bu olay Selin’de aşağıdaki duygulardan hangisinin gelişmesine yol açabilir? A)Suçluluk B)Utanç ve kuşku C)Güvensizlik D)Yetersizlik E)Verimsizlik

. Ali ve Mert’in bahçelerinde besledikleri kedinin yavruları olur. İki arkadaş önce ne yapacaklarını bilemezler. Anneleri onlara kutudan yuva yapabileceklerini söyler. Onlar önce bunu zor bulurlar fakat uğraşarak güzel bir yuvar hazırlarlar. Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre, annelerinin önerileri, Ali ve Mert’te öncelikle aşağıdaki duygulardan hangisinin gelişmesinde etkili olur? A)Güven B)Özerklik C)Girişkenlik D)Başarı E)Üretkenlik

. Bir öğretmen, sınıf arkadaşları kadar hızlı okumayan öğrencisine: “Senin de yakında çok hızlı okuyabileceğini biliyorum. Matematik işlemlerinde çok başarılısın. Bunu da yapabilirsin.” demiştir. Erikson’un “Psikososyal Gelişim Kuramı”na göre, öğretmen bu sözleriyle hangi gelişimsel soruna (kriz) çözüm bulmaya çalışmaktadır? A)Başarıya karşı aşağılık duygusu B)Kimliğe karşı rol karmaşası C)Özerkliğe karşı utanç ve kuşku D)Girişkenliğe karşı suçluluk E)Üretkenliğe karşı durgunluk