ANKSİYETE BOZUKLUKLARI Dr. Şeyda Ökdem Ekim 2014

Anksiyete

Anksiyete

ANKSİYETE (KAYGI) BOZUKLUKLARI -“Sıkıntı geliyor, tıkanıyorum. Bunalıyorum ve boğulacak gibi oluyorum”. -“Telefon ya da kapı çalsa hemen çok heyecanlanıyorum ve kalbim hızla çarpmaya başlıyor. Çocuklarımın ya da yakınlarımın başına kötü bir şey gelmiş olabileceği düşüncesi ile çok endişeleniyorum”. -“Nedensiz yere kalbim kötü kötü çarpıyor. Hemen aklıma kötü hastalıklar geliyor ve bende de mutlaka bir kalp hastalığı var diye düşünüyorum. Hastanelere kaç kez gidip çeşitli tetkikler yaptırdım. Doktorlar bir şeyim olmadığını söyledikleri halde aynı belirtiler tekrar tekrar oluyor. Tıbba inancım kalmadı”.

-“Öyle şiddetli sıkıntı basıyor ki öleceğim, çıldıracağım ya da aklımı kaybedeceğim diye çok korkuyorum. Yerimde duramıyorum. Nefesim daralıyor, titriyorum, üşüme-ürperme geliyor, başım dönüyor. Bu nedenlerle acil servislere koşturduğum oluyor”.

Tüm bu gözlenen durumların nedeni psikolojik olabilir. Psikiyatride anksiyete dediğimiz duygulanım hali, tüm bu belirtilere neden olabilir.

Anksiyetenin Psikoanalitik anlamı İnsan biyolojik yada ruhsal dürtülerini her istediği anda, istediği yerde ve biçimde doyuramaz Çocukluktan itibaren gereksinimlerin doyurulması için belli zaman ve yerlerin olduğunu, beklemeyi ya da kimilerinden vazgeçmeyi öğreniriz.

Çocukluğun ilk yıllarında haz ilkesi egemendir (Pleasure) Haz ilkesi yerini gerçeklik ilkesine bırakır (Reality) Ancak dürtüler yok olmaz, gelişir ve davranışlarımızı etkiler.

ve bunların doyum arama yasakları, yargıları ve Dürtülerin çevresel koşullara uygun bir biçimde doyumunu sağlamaya çalışmak ve gerçeklere uyma zorunluluğu Doyum arayan dürtüler ve bunların doyum arama davranışı Benlik Çocukluktan beri kişilikte yer alan ana-baba ve toplum yasakları, yargıları ve ahlak değerleri Alt benlik Üst benlik

Üst Benlik Alt Benlik Benlik Bunların etkinlikleri büyük oranda bilinçdışı olmaktadır. Bu dizgeler arasındaki dengesizlik veya bağdaşmazlık iç çatışmayı doğurur.

Anksiyete; Bilinçdışı olan, nesnesi birey tarafından tanınmayan, içten gelen tehlikelere karşı tepkidir. Korku; Dışarıdan gelen bir tehlikeye karşı duygusal tepkidir. Nesnel bir tehlikeye karşı uyarılıştır.

Anksiyete evrensel bir yaşantıdır. Yaşam boyu olumlu-olumsuz durumlar veya değişimler belirli derecede anksiyete yaratabilir. Bireylerin, anksiyete ve anksiyete yaratan durumlara karşı toleransı birbirlerinden farklıdır.

bireyin duygu durumunu ve ruhsal yaşantısını bozarak Şiddetli anksiyete, bireyin duygu durumunu ve ruhsal yaşantısını bozarak panik durumuna yol açabilir. Anksiyete şiddetinin yoğun olması, süresinin uzaması ve bireyin bu belirtilere yoğunlaşması durumunda günlük yaşamın sürdürülmesinde sıkıntılar yaşanır.

Anksiyete Anksiyete, Bu duygulanım durumu ile herkes tarafından zaman zaman hissedilen bir duygulanım durumudur. Bu duygulanım durumu ile tanışmamış kimse yoktur.

Anksiyetenin olumlu ve olumsuz yönü İnsanın yaşamını sürdürebilmesi, çevreye uyum gösterebilmesi ve belirli görevleri yerine getirmesinde itici güç olması Kişinin işlevselliğini bozmaya başladığı noktadan itibaren sorun olmaya başlaması.

Belirtiler En az 6 aydır bu durumu yaşıyorsa Kişinin mesleki ve ailevi yaşantısını etkilemeye başlamışsa Gün içinde bireyin çok sık karşısına çıkıyor ve gününün büyük bir bölümünü kapsıyorsa Bu durum kişilerarası ilişkilerinde zorluklar oluşturuyorsa Bu duygulanımını kontrol edemiyor ve başa çıkamıyorsa En az 6 aydır bu durumu yaşıyorsa

Bu sıkıntılar “Anksiyete Bozuklukları” adı verilen pek çok davranış bozukluklarının ortaya çıkmasına neden olur. Anksiyete bozuklukları,fizyolojik, psikolojik, davranışsal ve bilişsel bulguları içerir.

Bu bozuklukların en temel özellikleri ya anksiyete belirtilerinin bireyde yoğun olarak bulunması, ya da fobi, obsesyon, kompulsiyon gibi belirtilerle anksiyeteden kurtulmaya çalışma çabasıdır.

Etyoloji Biyolojik Teoriler Fizyolojik tepki, savaş ya da kaç tepkisi ile aynıdır. Fizyolojik dengesizlikle karakterize aşırı uyarılmışlık durumu vardır.

Fiziksel Bulgular Merkezi sinir sistemi sempatik sistemi uyarır Adrenal stimülasyon Kalp atım hızında artma Hızlı, yüzeyel solunum Tükrük salgısında azalma Aşırı terleme, titreme El ve ayaklarda soğuma Kas kontraksiyonları Mide asidinde artma Kan glikoz düzeyinde artma Metabolizmada artma Pupil dilatasyonu Merkezi sinir sistemi sempatik sistemi uyarır

Psikobiyolojik Faktörler Beyindeki noradrenarjik sistem norefinefrine duyarlıdır. Bu bölgenin aktivasyonunu artıran ilaçlar panik atağa neden olmakta, inhibe eden ilaçlar ise panik atakları bloke etmektedir. Ör.Trisiklik antidepresanlar panik atak bulgularının azalmasına yardım eder.

Beynin benzodiazepin reseptör sistemi, benzodiazepin grubu ilaçlara duyarlıdır. Nörotransmitter madde Gama amino bütirik asit (GABA) benzodiazepinlerin etkisini artırır. GABA etkisini artıran ilaçlar anksiyeteyi azaltır, inhibe edenler artırır.

Kafein, nikotin gibi maddeler; santral sinir sistemini uyarır sempatik sinir sistemi aktivitesini artırır ve anksiyete düzeyinin yükselmesine neden olur.

Ailesel bir yatkınlıktan söz edilmektedir. Genetik Teoriler Ailesel bir yatkınlıktan söz edilmektedir. Anksiyete bozukluğu olan ebeveynlerin çocuklarında bu bozukluğun gelişme riski daha fazladır. Panik boz. olanların 1. derece yakınları bu bozukluğun gelişimine 4-7 kez daha yatkındır.

Psikososyal Faktörler Anksiyete, psikolojik çatışma belirtisidir. Anksiyete, benlik için bir tehlike sinyalidir ve ego buna karşı savunma düzeneklerini harekete geçirir. Ego, savunma güçlerini kullanamayacak durumda olduğunda çıplak bir anksiyete ortaya çıkar.

Davranışsal Faktörler Davranışçı kuramcılar anksiyeteyi öğrenilmiş bir tepki olarak görürler. Erken yaşam dönemlerinde yoğun korku ve stresli olaylar yaşayan bireylerin, sonraki yaşamlarında yüksek düzeyde anksiyeteye eğilimli olduklarını öne sürerler. Anne-baba tutumlarının çocukların davranışlarını etkilediğini belirtirler.

Sınıflama Anksiyeteli bireyler; anksiyeteyi hem subjektif bir duygu olarak yaşarlar hem de kas gerginliği ve otonom sinir sistemi aktivitesine bağlı farklı fiziksel bulgular gözlenir.

Sınıflama Psikiyatride, temel belirtisinin anksiyete olduğu bir grup rahatsızlık Anksiyete Bozuklukları tanı kümesi altında toplanmıştır.

Bu rahatsızlıklar: Panik Bozukluğu (Agorafobi ile birlikte- Agorafobi olmadan) Panik Bozukluğu Öyküsü Olmadan Agorafobi Özgül Fobi Sosyal Fobi Obsesif-Kompulsif (Takıntılı-Zorlantılı) Bozukluk Travma (Örselenme) Sonrası Stres Bozukluğu Akut Stres Bozukluğu Yaygın Anksiyete Bozukluğu’dur.

Belirtiler Fiziksel belirtiler yoğun olarak görüldüğü için kişiler genellikle acil servisler ya da dahiliye polikliniklerine başvurmaktadırlar. Anksiyete Bozukluğu olan kişilerin çoğu fiziksel belirtilerin tedavisi için dahiliye uzmanlarına, kardiyologlara, gastroenterologlara, göğüs hastalıkları uzmanlarına, nörologlara vb. başvurmaktadırlar. Birçok fiziksel / organik hastalık anksiyete ya da anksiyeteye benzer belirtilere neden olabilir. Bu yüzden diğer tıbbi nedenlerin ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerekir. Çok sık ve fazla miktarda kullanılan alkol ve bağımlılık yapıcı maddelerin de benzer bir duruma yol açtığı bilinmektedir.

Akut anksiyete durumunda birey yardım arar. Sub akut ya da kronik durumlarda anksiyete, somatik rahatsızlıklar veya yetersizliklere neden olabilir. Bunlar sıcak basması, epigastrik rahatsızlık, diyare ve konstipasyon olabilir. Kronik kas gerginliği ve kas iskelet sistemi ağrılarına yol açabilir.

Anksiyete aniden ya da yavaş yavaş başlayabilir. Bazı bireyler beklenmedik biçimde akut anksiyete ile panik bozukluk yaşayabilirler. Bazı bireylerde anksiyete hafif somatik bulgularla başlar, yaygın anksiyete bozukluğu ile devam edebilir.

Organik kökenli anksiyete bozuklukları Medikal durumlar veya ilaçların fizyolojik etkileri ile ilgili olarak orta dereceden şiddetli düzeye kadar ulaşabilen anksiyetedir.

Organik kökenli anksiyete bozuklukları Tıbbi durumun ya da tedaviye yanıtın etkileri ile ilgili sosyal izolasyon (tıbbi durum, ilaç tedavilerinin etkileri ya da farklı tıbbi tedaviler ile) fiziksel rahatsızlığa bağlı uyku düzeninde bozulma (rahatsızlık sıkıntı) olası hemşirelik tanılarıdır.

Panik Bozukluk Panik Atak; kendi başına bir hastalık değil, değişik hastalıklarda ortaya çıkabilen bir durumdur. Bir grup belirti ile birden başlayıp 10 dakika içinde en yüksek düzeye ulaşır. Yoğun bir korku ve rahatsızlık dönemidir. Çarpıntı, kalp atımlarını aşırı duyumsama Terleme, titreme veya sarsılma Nefes darlığı, boğulma hissi, soluk kesilmesi Göğüs ağrısı, baygınlık hissi, ölüm korkusu gibi bulgular gözlenir.

Panik bozukluğu Kendiliğinden panik atakları ile ortaya çıkar. Tabloya bazen agora fobi eşlik eder. Yeniden panik atağı bekleme, kalp krizi geçirme, çıldırma korkusu olabilir. Ataklar haftada 2-3 kez yinelenme eğilimindedir, tedaviye yanıt olumludur. Tedavide antidepresanlar, anksiyolitikler ve psikoterapi kullanılır.

Sosyal Fobi Bireyin tanıdık olmayan insanlarla karşılaştığında veya toplumsal etkinlikler sırasında; utanç verici davranışlarda bulunacağından komik duruma düşeceğinden belirgin ve sürekli olarak korku duyması durumudur.

Sosyal fobili birey; İlişkileri başlatma ve sürdürmede, üstleri ile konuşmakta, topluluklara katılmakta sorun yaşar. Korkusunun aşırı ve anlamsız olduğunun farkındadır. Eleştirilmeye, reddedilmeye aşırı duyarlıdır. Hakkını savunmakta güçlük çeker, özgüveni düşüktür. Tedavide antidepresanlar, duyarsızlaştırma, yüzleştirme gibi davranışçı psikoterapi kullanılır.

Özgül Fobi Korkulan nesne ve durumlar hayvanlar, fırtına,yükseklik, hastalanma, yaralanma ve ölüm olabilir. Fobik uyaranlarla karşılaşma veya karşılaşma beklentisi ile aşırı ve anlamsız bir korku yaşanır, panik atak noktasına gelebilir. Fobik durumdan kaçınılır veya yoğun bir bunaltı ile buna katlanılır. Yüzleştirmeye dayanan davranışçı psikoterapi uygulanır,duyarsızlaştırma amaçlanır. Gevşeme teknikleri öğretilir.

Obsesif-Kompulsif Bozukluk Obsesyon yineleyici ve zorlayıcı düşünce, duygu, dürtü ve hayallerdir. İçeriği çok basit veya karmaşık olabilir. Kompulsiyon sayma, kontrol etme gibi bilinçli standardize yineleyici düşünce ve davranıştır Bir anlamda obsesyonların eyleme dönmüş biçimleridir.

Saplantılar kişinin bunaltısını artırırken zorlantılar ise azaltır. Ancak zorlantıya direnme durumu ile sıkıntı yine artar. Rahatsızlık verici dürtü veya düşünce sadece gerçek yaşam sorunlarına özgü değildir. Birey bunları baskılamaya çalışır veya başka bir düşünce veya eylemle etkisizleştirmeye uğraşır.

Yineleyici Davranışlar El Yıkama Düzene koyma Kontrol etme Dua etme Sayı sayma Bazı sözcükleri sessizce söyleme Dokunmaktan kaçınma

Yineleyici Davranışların Etkileri Sıkıntı yaratmasının yanı sıra zaman kaybına neden olur. Günlük yaşam ve mesleki yaşam bozulur İlişkiler bozulur. Belirtiler çoğunlukla aniden ve stresli bir olayın ardından ortaya çıkar Durumdan utanmak ve saklamak tanı ve tedaviyi geciktirir. Tedavide antidepresanlar ve davranış psikoterapisi kullanılır.

Post-travmatik stres bozukluğu Herkes için travmatik olan duygusal stresten sonra başlar. Birey, gerçek bir ölüm, ölüm tehdidi, ağır yaralanma, kendisinin veya başkalarının bütünlüğünü tehdit eden bir olay yaşamış, karşılaşmış veya tanık olmuştur.

Bunlara aşırı korku, çaresizlik veya dehşete kapılma şeklinde tepki verir.

Olayı tekrarlayıcı biçimde anımsayabilir. Olayı düşlerinde yaşayabilir. Olayı çağrıştıran durumlarla karşılaşmaktan yoğun sıkıntı duyar. Travma ile ilgili konuşmaktan, ilgili kişiler ve etkinliklerden kaçınır. Eski ilgileri azalır, insanlardan uzaklaşır, yabancılaşır ve geleceğinin kalmadığı duygusuna kapılabilir.

Uykuya dalma ve sürdürmede zorluk yaşar. Öfke patlamaları olur. Yoğunlaşmada zorluk gözlenebilir. Huzursuzluk ve aşırı uyarılma tepkileri olabilir. Bu belirtilerin bir aydan daha fazla sürmesi ile tanı konur

Hastalık belirtileri olaydan kısa bir süre sonra başlayabildiği gibi çok uzun yıllar sonra da ortaya çıkabilir. Hastalar tam olarak iyileşebilir, hafif belirtilerle yaşamını sürdürebilir veya daha kötü bir duruma gelebilir. Tedavide destekleme, cesaretlendirme, baş etme yollarını öğretme yöntemleri kullanılır. İlaç yararlı olabilir.

Akut Stres Bozukluğu Travma yaratan olaydan sonra 1 ay içinde strese yanıt olarak gelişir. Bu bozuklukta sıkıntı verici olayı yaşarken ve sonrasında çözülme belirtileri görülür. Bunlar; uyuşukluk, dalgınlık,tepkisizlik, yabancılaşma, benliğin ayrışması, travmanın belli bir kısmını hatırlayamama gibi belirtilerdir.

Yaygın Anksiyete Bozukluğu Bireyin sosyal/mesleki yaşamını önemli ölçüde etkileyen, çeşitli bedensel belirtilerin eşlik ettiği, en az 6 ay süren yaygın bir endişe halidir. Birey üzüntüsünü denetlemekte zorlanır. Belirtiler; huzursuzluk, aşırı heyecan, kolay yorulma, zihnin boşalması, uyku bozukluğu Tedavide, psikoterapi, ilaç ve destekleyici terapi birlikte kullanılır.

Hemşirelik Tanıları Korkulan obje ya da durum ile karşı karşıya gelmeye bağlı anksiyete Duruma ilişkin kontrol koymada algılanan yetersizliğe bağlı güçsüzlük Panik düzeydeki anksiyete sırasında ayrışmış algısal alanlarla ilgili duyusal algısal değişim. Aile üyelerinin duygularını ifade etmedeki yetersizliğine bağlı, aile içi süreçlerde değişim

Obsesif-kompulsif bozukluk Belirlenen ve yeniden belirlenen hareketler ve diğer ritualistik davranışları ile ilgili etkisiz bireysel başetme El yıkama, diş fırçalama, duş alma gibi temizlik işlemleri ile ilgilenmeyi içeren ritualistik davranışlar ile ilgili deri bütünlüğünde bozulma potansiyeli Duyguları ifade etme ve yakın ilişkiler kurmada yetersizlik ile ilişkili aile süreçlerinde değişim.

Stresle İlişkili Anksiyete Bozuklukları Ümitsizlik duygusu, yetersiz problem çözme ve başetme becerileri ve üstesinden gelinemeyen anksiyete ile ilişkili güçsüzlük Tekrarlayan kabuslar, rüyasında kendi ölümünü görmek veya hayal etmek, travmatik olayı tekrar yaşama korkusu ile ilişkili uyku düzeninde bozulma

Travmatik deneyim ile ilişkili benlik saygısında bozulma Duygularını ifade etmedeki yetersizliğine bağlı kendisine veya başkalarına yönelmiş şiddet riski. Travmatik olay sonrası bireyin dünyayı tehdit edici olarak algılaması ile ilişkili spiritüel sıkıntı.

Stres reaksiyonu Kronik stresin neden olduğu durumlar Anksiyete ve panik atak, Depresyon veya melankoli Anoreksia veya aşırı yeme Enfeksiyonlara karşı direncin azalması, viral ve bakteriyel enfeksiyonlara yatkınlığın artması. İnsüline dirençli diyabet- hipertansiyon Amenore, cinsel gücün kaybı,impotans, ovulasyonun olmaması İrritabilitenin ve bitkinliğin artması Hafızanın ve öğrenmenin azalması Kalp krizi, angina ve kalple ilgili ani ölüm riskinin artması Damarlarda pıhtı ve tıkanma riskinin artması Solunum problemlerinin artması Akut stresin neden olduğu durumlar Rahatsızlık ve kaygı-tasa Keder,İştah kaybı İmmün sistemin baskılanması Metabolizmanın artması ve vücut yağlarının kullanılması Kısırlık Enerji mobilizasyonunun ve enerji kullanımının artması Kardiyo-vasküler gücün artması Kardiyopulmoner gücün artması