Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Uluslararası Hukukta Güncel Sorun Alanları Yrd. Doç.Dr. Sami Doğru

Kaynaklar 1. Uluslararası Hukuk:Temel Ders Kitabı, Yücel Acer ve İbrahim Kaya, Ankara, 2014. 2. Uluslararası Hukuk, Hüseyin Pazarcı, Ankara, 2014. 3. Uluslararası Hukukta Güncel Sorun Alanları, Editör: Murat SARAÇLI, Ankara, 2012. 4. Türk Dış Politikasının Başlıca Sorunları, Hüseyin Pazarcı, Ankara, 2015.

1. Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 2. Uluslararası Hukukun Tanımı 3. Uluslararası Hukukun Dayanağı

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Uluslararası topluma bakıldığında değişik düzeylerde varlıklarını sürdüren bir çok birimle karşılaşılır. Bunların başında; 1. Devletler

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 2. Hükümetlerarası uluslararası örgütler Ör: BM, Avrupa Konseyi, NATO -Devletler dışındadır. - Varlığı ile faaliyetleri herhangi bir devletin hukuk düzenine bağlı değildir.

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 3. Ara birimler Ör: - Vesayet altında topluluklar” ya da “ulusal kurtuluş hareketleri” - Devlet niteliği kazanmamıştır; * Gelişmeleri zamanla tamamlanan veya * ortadan kalkan birimlerdir..

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 4. Hükümetler dışı uluslararası örgütler Ör: Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Avrupa Futbol Federasyonu (UEFA) - Belirli bir alanda uzmanlaşmış ve bu alanda faaliyet gösteren - Ulusal birimler arasında uluslararası düzeyde kurallar koyan ve bunların faaliyetlerini düzenleyen, - Evrensel veya bölgesel düzeyde mesleki yada uzman kuruluşlardır

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 5. Ulusal hukuk kişileri - Gerçek Kişiler - Tüzel kişiler

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Özetle; Devletler, Hükümetlerarası Uluslararası Örgütler (BM, NATO Vb.) Ara Birimler (Vesayet altındaki devletler, ulusal kurtuluş hareketler vb.) Hükümetler Dışı Uluslararası Örgütler (UEFA, Uluslar arası Olimpiyat Komitesi vb.) Ulusal Hukuk Kişileri (Gerçek ve Tüzel Kişiler)

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Bu birimler arasındaki ilişkileri etkileyen öğeler şunlardır: 1) Özellikle ekonomik ve askeri olanaklar dahil güç, 2) Din dahil her türlü inanç ve değer yargısını kapsadığı biçimiyle geniş anlamda ahlak, 3) Maddi çıkarlar dahil bir çok değişik amacın etkilerine bağlı olarak oluşturulan siyaset, 4) Hukuk.

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Hukuk, genel anlamda belirli bir toplumu oluşturan kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütününü belirtmektedir. Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kuralları günümüzde üç biçimde ortaya çıkmaktadır: - Ulusal hukuk - Ulus-üstü hukuk, - Uluslararası hukuk.

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 1) Ulusal hukuk (national law): - Anayasası, - Yasaları - Tüzük - Yönetmelik vb. * Bunlar kuralın kaynağını belirtir * Uluslararası nitelikte bir içeriğe sahip olabilir.

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk - Yabancı yatırımların koşullarını düzenleyen iç hukuk kuralları, - Uluslararası hukukun iç hukuk düzenlemelerine bıraktığı ya da düzenlemediği çerçevede konsolosluk ilişkileri

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 2) Ulus-üstü (supranational) hukuk Ulus-üstü otorite tarafında tek taraflı olarak konulan kurallarıdır. Avrupa Birliği hukuku (European Union Law) bunun tipik örneğini oluşturur. - Hem üye devletler hem de - Üye devletler yetkisi altında bulunan gerçek ve tüzel kişiler üzerinde etki doğurur.

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 3) Uluslararası hukuk Devletlerarası bir hukuk düzeni çerçevesinde devletlerin ve kimi zaman uluslararası örgütlerin eşitlik ilişkisi içinde birlikte oluşturdukları kurallarıdır. İşte inceleme:uluslararası hukuk

Uluslararası Hukukun Tanımı - Uluslararası toplumun hukukudur. - Farklı tanımlar vardır - Günümüzde oluşan temel görüş çerçevesinde uluslararası hukuk, başta devletler olmak üzere uluslararası kişiliğe sahip birimler arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Uluslararası Hukukun Tanımı Hukuk Kişiliği - Uluslararası alanda hak ve borç sahibi olmayı, - Haklarını doğrudan doğruya uluslararası alanda koruma ehliyetini ve - Uluslararası sorumluluğun doğabilmesini ifade eder.

Uluslararası Hukukun Tanımı Hukuk Kişiliği Uluslararası hukuk kişililer; - Uluslararası hukuk normları oluşturup, andlaşmalar akdeder, - Diplomatik ilişki kurabilir, - Uluslararası örgütlere üye olabilir, - Uluslararası mercilere bizzat başvurabilirler.

Uluslararası Hukukta Terim Sorunu İngilizce: international law ya da law of nations; Fransızca: droit international ya da droit des gens; Almanca: Völkerrecht. Türkçe: - Huku-u Milel/Hukuk-u Düvel - Devletler Umumi Hukuku (Devletler Genel Hukuku) - Milletlerarası Hukuk ve Uluslararası Hukuk - Uluslararası Kamu Hukuku “Uluslararası Hukuk”

Uluslararası Hukukun Niteliği Uluslararası hukuk bir hukuk düzeninin sahip olduğu tüm özelliklere sahiptir. Bir hukuk düzeni iki temel özellik gösterir: 1) Uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmak, 2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu kurallara uyulmasını yaptırım yoluyla sağlamak.

Uluslararası Hukukun Niteliği 1) Uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmak Uluslararası hukuk ona bu niteliği veren iki koşula da sahiptir: a) Hukuk kurallarını oluşturmak için gerekli olan yetkilerle donatılmış bir toplumsal otoritenin varlığı, b) Bir düzenin hukuk düzeni oluşturabilmesi için bunlara uyulmasının zorunluluğuna inanılmasıdır.

Uluslararası Hukukun Niteliği a) Toplumsal Otoritenin Varlığı - Devletler - Uluslararası örgütler Bunun iç hukuktan farklı olması, sadece bir örgütlenme biçimi sorunudur.

Uluslararası Hukukun Niteliği b) Kurallara Uyulmasının Zorunluluğuna İnanılması - Devletlerce ve - öteki uluslararası kişiler

Uluslararası Hukukun Niteliği 2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu kurallara uyulmasını yaptırım yoluyla sağlamak. Eleştiriler: - Zorunlu yargı yok: UAD, UCM, AİHM - Yürütme Organı Yok: * Her devlet kendisi: ihkak-ı hak: zararla karşılık, misilleme, askeri müdahale gibi * BM: Zorlama önlemleri

Uluslararası Hukukun Niteliği Sonuç olarak; bütün zaaflarına karşın, uluslararası hukuk, bir hukuk düzenin sahip olması gereken iki temel özelliği olan; - Gerek uyulması zorunlu kurallar içermesi, -Gerekse bunların uygulanmasının sağlanması açısından bir hukuk düzeni niteliğine sahiptir.

Uluslararası Hukukun Dayanağı Uluslar arası hukuk kurallarının bağlayıcılığının dayanağı nedir? Başlıca üç temel kuram grubundan söz edilir: 1) Doğal Hukuk Görüşü, 2) İradeci Görüş, 3) Objektivist Görüş

Uluslararası Hukukun Dayanağı 1) Doğal Hukuk Görüşü - Doğanın bir düzeni var - Bu da bireylerin ve devletlerin iradesi dışında, birtakım kuralları kaçınılmaz kılar İki temel yaklaşım var: a. Hukuk kurallarının oluşumu kutsal iradenin varlığına dayanır. b. İnsan akıl ve vicdanının saptadığı birtakım üstün kurallardır.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 1) Doğal Hukuk Görüşü a. Kutsal irade/dini temeller - İspanyol tanrıbilimcileri ilk ortaya atmışlar * Fransisco Vitoria (1486-1546), * Fransisco Suarez (1548-1617) ve * Albertico Gentilis - Günümüzde Papalık hala bu anlayışı benimser.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 1) Doğal Hukuk Görüşü b) İnsan akıl ve vicdanı - İnsan aklı doğada bulunan üstün kuralları bulur. - Bunlar “doğal hukuku” oluşturur. -Temsilcisi: * Hollandalı diplomat ve filozof olan Grotius (Hugo de Groot) (1583-1645)’tur. * Alman Samuel Pufendorf

Uluslararası Hukukun Dayanağı 1) Doğal Hukuk Görüşü Eleştiri: -Bu tür hukuk kurallarının onu değerlendirecek kişiye göre değişebilme olasılığıdır: * Gerek “kutsal iradeye” gerekse * “insan akıl ve mantığına” dayansın Değişik nitelik ve içerikteki kurallar ortaya çıkar Nitekim uluslararası yargı ve hakemlik organlarının hiçbir kararında bu görüşe raslanmaz. İstisna: İnsan Hakları

Uluslararası Hukukun Dayanağı 2) İradeci Görüş - Uluslar arası hukukun dayanağı devletlerin iradesidir. - Bu anlayışta iki temel kuram geliştirilmiş: a) Kendi Kendini Sınırlama Kuramı, b) Bileşik İrade Kuramı.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 2) İradeci Görüş a) Kendi Kendini Sınırlama Kuramı: Devlet, kendi iradesi dışında hiçbir otoriteye tabi değildir. Devlet, sınırsız olan yetkilerini ancak kendisi sınırlaması sonucu uluslar arası hukuk kuralları doğar. - XIX. yy Alman hukukçusu George Jellinek - Eleştiri: Devlet her an kendi koyduğu kurallardan kurtulabilir.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 2) İradeci Görüş b) Bileşik İrade Kuramı: -Devletlerin iradeleri bir ortak irade olarak birleşince uluslar arası hukuk meydana gelir. - Devletlerin aynı yöndeki iradeleri kaynaşır ve üstün iradenin ürünü olarak uluslararası hukuk doğar.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 2) İradeci Görüş b) Bileşik İrade Kuramı: Bu görüşün en önemli temsilcisi olan Alman hukukçu Heinrich Triepel’e göre, buradaki “bileşik irade (Vereinbarung)”, andlaşmaların (Vertrag) imzalanması sırasında birleşen değişik iradelerden oluşan “ortak irade”den farklıdır. - Yararı: Devletler tek yanlı vaz geçemez - Eleştiri: Varlığı kanıtlanamaz.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş - Uluslararası hukukun dayanağı her türlü iradenin dışındadır İki kuram: a) Normcu kuram, b) Toplumbilimci kuram.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş a) Normcu kuram: - Kurucusu, Avusturyalı Profesör Hans Kelsen’dir: «Hukuk, tamamen ve münhasıran normatif bir ilimdir». - Her hukuk sistemi bir takım normlardan oluşur: * Her norm kendisinden daha üstün bir norma dayanı: Normlar Hiyerarşisi. * En üstte Temel Kural (Grund Norm) vardır: «Pacta sunt servanda (ahde vefa)» ilkesidir.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş a) Normcu kuram: A. Verdross da pacta sun servanda ilkesini kabul etmiş, ama bunun dayanağının ahlak ve adalet olduğunu belirtmiştir. Eleştiri: “temel kuralın” varlığı kanıtlanmamış bir varsayıma dayanır

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş b) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram - Toplum ve hukuk düzeni” arasındaki ilişki “toplumsal dayanışma”ya dayanır (Leon Duigit) - George Scelle tarafından ortaya atılmıştır. Toplumsal dayanışma; 1) benzeşme, 2) iş bölümü yoluyla mümkündür. Toplumun yaşayabilmesi için, bu dayanışma kurallarına uyulması gerekir

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş a) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram Hukuk kuralları bu toplumsal dayanışmadan doğar. Kural koyucunun işlevi, hukuk kurallarını yaratmak değil, sadece dayanışmadan kaynaklanan kuralları açıklamaktır. Kuralın bağlayıcılığı da kural koyucunun iradesine değil, o kuralların toplumsal dayanışmaya uygunluğuna bağlıdır.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş a) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram George Scelle, bu temel kuramı uluslar arası topluma uygular Bu uluslar arası toplum da içindeki devletler vasıtasıyla uluslararası hukuku yaratmaktadır. Böylece, devlet hem ulusal hem de uluslar arası hukuk kurallarını belirten tek otorite olarak bir görevsel ikilik içinde bulunmaktadır.

Uluslararası Hukukun Dayanağı 3) Objektivist Görüş a) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram Bu yolla oluşan uluslar arası hukukun dayanağı da toplumlararası dayanışma dır Eleştiri: oplumsal dayanışmanın hukuk kurallarının oluşmasını otomatik bir biçimde sağladığı

Uluslararası Hukukun Dayanağı Değerlendirme - Hiç biri, bugün uygulanan uluslar arası hukukun dayanağını açıklamaya yeterli değildir. - Bu nedenle, günümüz hukukçuları hukukun dayanağını hukuk dışı sorun olduğunu ve hukuksal verilerle çözüme bağlanamayacağını belirtmektedirler. - Uygulanan uluslar arası hukukta ise, uluslararası hukukun dayanağını açıklayan verilere rastlanmaktadır: UAD’nın kimi kararlarında; toplumbilimci kuramın da ileri sürdüğü gibi, toplumsal gereksinimden doğacak her kuralın bağlayıcı bir hukuk kuralı oluşturması için, bu kuralın hukukun gerektirdiği biçimde belirtilmesi gerektiği,

Uluslararası Hukukun Dayanağı Değerlendirme (Doğal Hukuk Görüşü, İradeci Görüş, Objektivist Görüş) Bu çerçevede UAD’nın kimi kararlarında; - Normcu kuramda kabul edildiği gibi, bir hukuk kuralının bağlayıcı nitelik kazanabilmesinde bir üstün kuralın varlığının gerektiği, - Ancak, bu üstün kuralların arkasında (gerek pacta sunt servanda gerekse de iyi niyet ilkesi) devletlerin bu kuralları kendi iradeleriyle kabul etmiş olma gerçeğinin yattığı belirtilmektedir.

Uluslararası Hukukun Dayanağı Değerlendirme (Doğal Hukuk Görüşü, İradeci Görüş, Objektivist Görüş) Bu çerçevede UAD’nın kimi kararlarında; Dolayısıyla, söz konusu hükümlere bakarak, - UAD’nin uluslararası hukukun dayanağı konusunda objektivist ve iradeci görüşlerin çeşitli kuramlarını içeren - pragmatik ve bağdaştırıcı bir anlayışa sahip bulunduğu söylenebilir.

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi