CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AHMETLİ MYO BANKACILIK VE SİGORTACILIK BÖLÜMÜ SERMAYE VE PARA PİYASALARI DERSİ EKONOMİNİN GENEL İŞLEYİŞİ VE FİNANSAL SİSTEM 2.HAFTA ÖĞR. GÖR. ARZU SALKIM ER

REEL PİYASALAR-FİNANSAL PİYASALAR? EKONOMİK SİSTEM-FİNANSAL SİSTEM? SERMAYE PİYASALARI? PARA PİYASALARI ? REEL VE FİNANSAL İLİŞKİLER BİRBİRİNİ TAMAMLAYABİLİR Mİ? Reel sektör mü finansal sektör mü?

Ekonominin genel çatısı finansal ve reel olmak üzere iki bileşene ayrılmaktadır. Asıl olan reel ekonomik faaliyetler olmasına karşın, finansal ilişkiler ve bunların etkinliği reel kesimin başarısı üzerinde temel belirleyicilerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda makro ekonomik ilişkiler içinde reel ve finansal ilişkiler birbirinin rakibi değil, tamamlayıcısı durumundadır. Ulusal ekonomide tarım, sanayi ve hizmetler ana sektörlerinde üretici ve tüketici konumundaki bireylerin tümünü temsil eden kesime reel sektör adı verilmektedir. Bu kesimin gerçekleştirdiği tasarruflar finansal kesim tarafından toplanır ve tekrar reel kesime kullandırılır.

Finansal kesim; bir ekonomi de belli kişi ve kurumların, piyasaların araçların ve organizasyonların beraberce çeşitli finansal fonksiyonları yerine getirmek üzere, bir araya gelmeleri sonucunda oluşan bir bütündür. Günümüz teknolojik yeniliklerin bir sonucu olarak, işlem yapma hızındaki artış ve maliyetlerdeki azalışlar, finansal piyasaların derinliği ve likiditesini olumlu etkilemektedir. Finansal ekonomi alanındaki gelişmelerin reel ekonomiyi etkilediği, bu bağlamda finansal piyasaların ve kurumların istikrarlı işleyişinin, reel kesimdeki kişi ve kurumlar için önemli olduğu sonucunu ortaya koymaktadır.

EKONOMİK VE FİNANSAL SİSTEM Ekonomi, kıt kaynaklarla sınırsız ve sonsuz ihtiyaçların uyumlaştırılmasını konu edinmiş bir bilim dalıdır. Ancak sonsuz olarak nitelendirilen insan istek ve ihtiyaçlarını karşılayacak kaynaklar sınırlıdır. Bununla birlikte ekonomi yönetimlerinin ulaşmak istediği temel hedef ülke vatandaşlarının refah içerisinde yaşamasını sağlamaktır. Peki bu nasıl mümkün olacaktır, yani refah bir ekonomiye nasıl ulaşabiliriz? -Bunun için toplumların öncelikle 3 soruya yanıt aramaları gerekmektedir: 1. Hangi üründen ne kadar üretilecek? 2. Üretim nasıl gerçekleştirilecek? 3. Üretim kimler için gerçekleştirilecek?

EKONOMİK VE FİNANSAL SİSTEM Ekonomik sistem, bu sorulara yanıt verebilmek için doğal kaynaklar, işgücü, sermaye, ve müteşebbis olarak nitelendirilen üretim faktörlerini en optimal şekilde bir araya getiren sistemdir. -Doğal kaynaklar: toprak, su, güneş, madenler.. -işgücü (emek): fiziksel ve düşünsel tüm çabalar.. -sermaye: capital=para -müteşebbis (girişimci): işletmeyi kuran, mal veya hizmet üretimi için üretim faktörlerini bir araya getirip birleştiren, kar amacı güden ve risklere katlanan kişidir.

EKONOMİK SİSTEM Doğal kaynaklar İşgücü Mal ve Hizmet Üretimi Sermaye Girişimci Mal ve Hizmet Üretimi Fon Akımı Üretim Akımı

EKONOMİK SİSTEM ve PİYASA KAVRAMI Ekonomik sistemde mal ve hizmet üretimi piyasalar aracılığıyla yerine getirilir.. Piyasa, gerek mal ve hizmetlerin gerekse üretim faktörlerinin alıcı ve satıcılarının karşı karşıya geldiği ve iktisadi kararların verildiği ortamdır. Yatırımcıların fiziki olarak veya elektronik ortamda bir araya gelip belli kurallar çerçevesinde alım satım yaptıkları diğer bir ifadeyle arz ve talebin karşılaşarak işleme dönüştüğü mekânlar olan «Borsalar» piyasa kavramına en uygun örnektir. En temel haliyle piyasalar reel piyasalar ve finansal (mali) piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır: -Reel piyasalar; mal ve hizmet arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Finansal piyasalar ise; fon fazlası olan bireylerin tasarruflarını fon eksiği olan bireylerin kullanımına sundukları piyasalardır.

FİNANSAL SİSTEM Finansal sistem; Bir ekonomi de fon fazlası olanlardan fon açığı olanlara fon transferini gerçekleştiren sistemdir. Finansal sistemde de fon arz ve talep edenlerin karşılaşmasını finansal piyasalar yerine getirir. Finansal (Mali) Piyasa: Finansal piyasalar; “mali varlık” olarak tanımlanan kıymetli evrak niteliğindeki belgelerin alınıp satıldığı piyasalardır. Finansal piyasa, aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır: a) Tasarruf sahipleri (fon arz edenler), b) Tüketiciler/Yatırımcılar (fon talep edenler), c) Yatırım ve finansman araçları, d) Aracı kuruluşlar, e) Hukuki ve idari düzen

FİNANSAL SİSTEM Finansal sisteme en fazla fon arz edenler bireyler olmakla birlikte, işletmeler, devletler ve yabancılarda fazla fonlarını ödünç vermek isterler. Finansal sistemden en fazla fon talebinde bulunanlar işletmeler ve devletlerdir. Bununla birlikte bireylerde finansal sistemden ödünç fon temin ederler. Fon arz edenler, bu fonlar karşılığında fon talep edenlerden bir belge almaktadırlar. Bu belgeye, «finansal araç, finansal varlık ya da menkul kıymet» adı verilmektedir.

FİNANSAL SİSTEM Finansal varlıkların başlıca özellikleri şunlardır: Kolayca paraya dönüştürülebilmeleri, Bölünebilir olması, Düşük maliyetle tekrar satılabilmesi, Belirli bir vadesinin olması, Riskinin tahmin edilebilmesidir.

FİNANSAL SİSTEM Ekonomideki bazı birimler farklı amaçlarla ve miktarlarda likiditeye sahip olmak isterler. Gelir ve harcama akımlarının farklı miktarlarda olmasından kaynaklanan durumun bir sonucu olarak bazı birimler gelirlerinin tamamını harcamayarak tasarrufta bulunur, yani fon fazlası verir. Bazı birimler ise gelirlerinden daha fazla harcama yaparak fon açığı verirler. Finansal sistem aracılığıyla fon fazlası verenlerden fon açığı verenlere fon transferi gerçekleştirilir. Fon transferi, doğrudan ve dolaylı olarak iki şekilde gerçekleşir:

FİNANSAL SİSTEM Doğrudan fon transferinde; fon açığı verenler fon temin etmek için gelecekte elde edeceği gelirler ya da varlıklar üzerinden hak sahipliği sunan hisse senedi, tahvil gibi menkul değerler ihraç ederler. Dolaylı fon transferinde ise; fon açığı verenler fon temini etmek için doğrudan fon fazlası verenlere başvurmak yerine finansal aracılar denilen kuruluşlara başvurur.

FİNANSAL SİSTEMİN İŞLEYİŞİ Dolaylı Finansman FİNANSAL ARACILAR Fon Akımı Fon Fazlası Verenler (Tasarruf Sahipleri) Hanehalkı İşletmeler Devlet Yabancılar Fon Açığı Verenler (Yatırımcılar) Hanehalkı İşletmeler Devlet Yabancılar FİNANSAL PİYASALAR Fon Akımı Fon Akımı Doğrudan Finansman

FİNANSAL SİSTEMİN İŞLEYİŞİ Finans sistemi için hedef; fon transferi sürecinin etkinliğini sağlamak ve sürekli kılmaktır. Bu etkinliğin sağlanması da hukuki bir düzen ve denetimi gerektirmektedir. Finansal sistemin düzenlenmesi bazı ihtiyaçlara göre yapılmıştır: Finans sisteminin sağlığını ve güvenini sağlamak, Tasarruf sahiplerini korumak, Tasarruf sahiplerinin ve yatırımcıların edinebilecekleri bilgi düzeyini arttırmak, Para ve finans politikalarının hedefler çerçevesinde yürütülmesini temin etmektir.

Finansal Sistemin Unsurlarına Genel Bakış Fon Arz Edenler veya Fon Fazlası Olanlar:Tasarrufları yatırıma dönüştürme güdüsü olanlar Örnek: Bankacı olarak aylık geliriniz 2.000 TL, aylık giderleriniz 1500 TL olduğunu varsayalım. Aylık 500 TL bir fon fazlanız var. Bunu nasıl ve nerede değerlendirirsiniz? Bankanızda bir mevduat hesabına yatırabilirsiniz. Bir miktar altın satın alabilirsiniz. Yatırım fonu alabilirsiniz. Bir şirketin hisse senedini satın alabilirsiniz.

Fon Talep Edenler veya Fon Açığı Olanlar: Bir bedel karşılığında başkalarının fonlarını kullanmak isteyenler Örnek: Aylık geliri 2000 TL olan bir kişinin TV, Buzdolabı ve mobilyaya gereksinimi olduğunu ve 10.000 TL’ye ihtiyacı olduğunu düşünelim. Bu durumda ne yaparım? Bankadan kredi talep ederim Ailemden borç isterim Kredi kartı ile taksitle almaya çalışırım Yani fon talep edersiniz. Bu durumda “tüketici” olarak adlandırılırsınız.

Finansal Sistemin Unsurlarına Genel Bakış Finansal Aracılar: Tasarruf sahiplerinin fon fazlılıkları, yatırımcıların ve tüketicilerin fon ihtiyaçları için kullanılır. Fon ihtiyaçlarının kişiler arasındaki transferi finansal aracılar tarafından gerçekleştirilir. Bankalar Aracı kuruluşlar (Menkul Değerler şirketi) Borsalar (İMKB) Tüketici Finansman Şirketi (KOÇ tüketici finansman şirketi) Leasing şirketleri (Yapı Kredi Leasing) Factoring Şirketleri (Şirinoğlu Factoring) Sigorta şirketleri (Axa Sigorta) Emeklilik şirketleri(Anadolu Emeklilik)

Finansal Sistemin Unsurlarına Genel Bakış Yatırım ve Finansman Araçları: Fon arz edenlerin çeşitli yatırım ve finansman araçlarına yönlendirilerek fonların toplanması sağlanır. Amaç fon ihtiyacı olanların taleplerini karşılamak ve finansal sistemin işlemesini sağlamaktır. Bu araçlar; Mevduat, Hazine Bonosu, Devlet Tahvili, Hisse Senedi, Repo, Yatırım Fonu, Gelir Ortaklığı Senetleri, Birikimli Hayat Sigorta Poliçeleri, Bireysel Emeklilik sistemi vb.

Finansal Sistemin Unsurlarına Genel Bakış Hukuki ve İdari Düzen: Bir ekonomide finansal sistemin sağlıklı çalışmasını kurallar, denetim, ve yaptırımlar gibi üç temel belirleyicisi bulunmaktadır. Devlet ekonomi politikaları doğrultusunda hazırlayacağı kanun ve yönetmeliklerle , finansal sistemin hukuki çerçevesini belirler, işleyişini düzenler ve denetleme kurumları aracılığıyla piyasaları denetim altında tutar. Bu kurumlara örnek olarak MB, SPK, Hazine Müsteşarlığı, ve BDDK örnek gösterilebilir.

FİNANSAL SİSTEMİN FONKSİYONLARI Finansal sistem, yerine getirdiği birçok fonksiyon ve hizmetiyle ekonomik aktivitelere de olumlu destek sağlar. Finans sistemi, ekonomik sistemin en önemli alt sistemi olarak nitelendirilmektedir. Bunun nedeni, çağdaş ekonomilerin en fazla gereksinim duyduğu fon transferi sürecinin merkezi olmasıdır. Genel ekonomik başarı, finans sisteminin etkinliğine büyük ölçüde bağlı görünmektedir. Finansal sistem ekonomiye daha fazla yatırım sağlayarak ve ortalama yatırım verimliliğini artırarak ekonomik büyümenin hızlanmasına neden olmaktadır.

FİNANSAL SİSTEMİN FONKSİYONLARI Finansal sistemin genel fonksiyonları olarak: Tasarruf hacmini arttırma, Likidite sağlama, Kredi kullandırma, Servet birikimi ve Politika yaratmadır.

FİNANSAL SİSTEMİN FONKSİYONLARI Tasarrufları Arttırma Fonksiyonu: Sağlıklı bir ekonominin göstergesi olan; verimliliğin arttırılması, yeniliklerin teşvik edilmesi, menkul kıymetlerin alım ve satımı ile  kredi temini ve geri ödemesi için etkili ve likit bir piyasanın oluşması, kaynakların etkin bir şekilde dağılımı ile mümkündür. Ekonomide kaynakların etkin bir şekilde dağılımını sağlayan piyasa ise, sermaye piyasasıdır.             Sermaye piyasasının amacı,  tasarrufları  artırmak ve bu tasarrufları üretimde artış sağlayan yatırımlara aktarmak yoluyla ekonomik gelişmeyi sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda, sermaye piyasasının en önemli fonksiyonu,                i- Tasarrufları artırmak  yolu ile kaynak yaratmak ve    ii- Tasarrufları üretimde artış sağlayan yatırımlara aktarmak (kaynakların etkin bir şekilde dağılımını sağlamak)tır.

FİNANSAL SİSTEMİN FONKSİYONLARI 2. Kredi Fonksiyonu: Bu fonksiyon aracılığıyla ekonomik birimlerin tüketim ve yatırım harcamalarının finansmanına yönelik kredi imkanları yaratılmaktadır. 3. Servet Biriktirme Fonksiyonu: Servet, zenginliği meydana getiren ekonomik değerler toplamı olarak tanımlanır. Finansal sistem içinde işlem gören, özellikle hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, gibi menkul kıymetlere yapılan yatırımlar servet birikim amaçlarına hizmet etmektedir.

FİNANSAL SİSTEMİN FONKSİYONLARI 4. Likidite Fonksiyonu: Finansal varlıkların «nakde dönüşme yeteneği» olarak tanımlanabilir. Örneğin, ev, araba gibi değerler genellikle düşük bir likiditeye sahipken, hisse senetleri ve tahvil gibi menkul kıymetler daha likit varlıklardır. 5. Politika Oluşturma Fonksiyonu: İktisat politikalarında hedeflenen ekonomik büyüme, fiyat istikrarı, istihdam düzeyini arttırma vb amaçlara ulaşmak için hükümetin bazı önlemler alması, mevcut yasalarda, kurumlarda ve araçlarda değişiklik yapması gerekebilir. Bu nedenle hükümetler, finansal sistem içerisinde faiz oranları, döviz kurları gibi makro değişkenler üzerinde bankacılık kanunu ve sermaye piyasası kanunu gibi yasal düzenlemelere yer vererek politikalar belirlemektedirler.

Beni Dinlediğiniz için Teşekkür Ederim… Öğr. Gör. Arzu SALKIM ER arzu.salkim@cbu.edu.tr

CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AHMETLİ MYO BANKACILIK VE SİGORTACILIK BÖLÜMÜ SERMAYE VE PARA PİYASALARI DERSİ FİNANSAL PİYASALAR VE İŞLEYİŞİ 3. HAFTA ÖĞR. GÖR. ARZU SALKIM ER

FİNANSAL PİYASALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ İktisadi anlamda piyasa, satın alma gücü ve isteği bulunanlarla satma ihtiyacı ve isteği olanların (alıcı ve satıcıların) karşılaştıkları değişim ağıdır. Genel anlamda piyasa denildiğinde, alıcı ve satıcıların karşılaştıkları bir yer akla gelmektedir. Uygulama da ise, iletişim teknolojisindeki gelişmeler doğrultusunda piyasanın oluşması için aktörlerin yüz yüze gelmeleri gerekmez. Piyasalar genişlik kıstasına göre, ulusal piyasalar ve uluslararası piyasalar olarak, yapılan işlemin niteliğine göre ise mal piyasaları, faktör piyasaları ve finansal piyasalar gibi değişik türlere ayrılmaktadır.

FİNANSAL PİYASALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ Finansal piyasalar, finansal sistemin merkezinde yer alarak kredi hacmi, tasarruf hacmi, faiz oranları, finansal varlık fiyatlarının belirlendiği ve çeşitli finansal araçların alınıp satıldığı piyasalardır. Finansal piyasalar, her türlü fon arzı ile her türlü fon talebinin karşı karşıya geldiği piyasalar olarak da tanımlanabilir. Tasarruflardan oluşan fonların, finansal açıkları bulunan yatırımcılara sunulması, finansal piyasaların varoluş nedenidir.

FİNANSAL PİYASALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ İçinde bulundukları ekonominin gelişmişlik düzeyi finansal piyasaların yapısı ve işleyişi süreci üzerinde oldukça etkilidir. Ekonomik gelişmesini tamamlamış ya da belli bir düzeye getirmiş ülkelerde, etkin ve aktif işleyen finansal piyasaların varlığından söz edilebilir. Az gelişmiş ekonomilerde, tasarruflar yeterli düzeyde olmadığı için finansal piyasa işleyişlerinin yavaş olduğunu söylemek mümkündür. Tasarrufların ve yatırımların artmasıyla birlikte şirketlerin ölçekleri büyümekte, yatırımcılar da daha büyük oranlarda fonlara ihtiyaç duymaktadırlar.

FİNANSAL PİYASALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ Gelişmiş bir ekonomi de değişik finansal piyasa türlerinden söz edilebilir. Finansal sistem içinde, vade, spekülasyon, fiyat farklılığı, rekabet koşulları dolayısıyla finansal piyasalar birbirine bağlıdır. Finansal piyasaların herhangi birinde ortaya çıkacak bir değişim, bütün bir finansal sistemi etkilemektedir.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Birbirine bağlı birçok alt pazardan oluşan bir pazarlar topluluğu olan finansal piyasaları, değişik ölçülere göre sınıflandırmak mümkündür. Finansal sistem içerisinde yer alan finansal piyasalar işlevleri, fonlarının süreleri ve özellikleri gibi değişik kriterlere göre sınıflandırılmaktadır. Ancak uygulama da bu piyasalar daha çok el değiştiren fonların sürelerine göre bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Bu anlamda karşımıza para ve sermaye piyasaları çıkmaktadır.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Sermaye piyasaları, ekonomik birimlerin uzun vadeli yatırımlarını finanse etmek amacıyla kaynak sağladıkları; para piyasaları ise ekonomik birimlerin likidite ihtiyaçlarını giderdikleri, kısa vadeli fonların değişiminin gerçekleştiği ve cari ödemeler için kaynak sağladıkları piyasalardır. Finansal piyasaları bir başka açıdan arz ve talep unsurlarına göre de sınıflandırabiliriz. Böyle bir sınıflandırmaya göre; Kredi piyasası, Kamu borçlanma senetleri piyasası, Hisse senetleri piyasası..gibi.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Finansal piyasalar daha geniş bir sınıflandırmaya tabi tutulursa; 1. Örgütlenmiş ve Örgütlenmemiş Piyasalar Finansal piyasalarda alıcı ve satıcıların bir araya getirilmesi sürecinde, gerekli organizasyonun ve kurumsallaşmanın mevcudiyeti piyasa etkinliği açısından önemlidir. Bu doğrultuda finansal piyasaları ikiye ayırmak mümkündür: Örgütlenmiş Finansal Piyasalar Alıcı ve satıcıların resmi olarak belirlenmiş fiziksel alanlarda buluşturan, işlemlerin oluşması için belli kurum ve kuruluşların denetimi ve gözetimine tabi olan organize piyasalardır. Örgütlenmiş piyasalarda piyasayı etkileyebilecek bilgiler, yatırımcılar tarafından kolay ve doğru bir şekilde elde edilebilmektedir. Örgütlenmiş piyasalarda tam rekabet koşullarının geçerli olması, alıcı ve satıcıların tek başlarına piyasayı etkileyebilme gücüne sahip olmaması gerekir. Türkiye de faaliyet gösteren organize (örgütlenmiş) piyasalar: TCMB Açık Piyasa, TCMB İnterbank Piyasası, TCMB Bankalararası Döviz Piyasası, İMKB Tahvil ve Bono Piyasası, İstanbul Altın Borsası, İzmir Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ b. Örgütlenmemiş Finansal Piyasalar Örgütlenmemiş piyasalar tezgah üstü piyasalar olarak da bilinmektedir. Örgütlenmemiş finansal piyasalar, yasal ve idari olarak belirlenmiş kuralları olmayan, fiziki ve resmi olarak belirlenmiş bir mekanı bulunmayan, fiyatların pazarlıkla belirlendiği, denetim ve gözetimden uzak piyasalar olarak tanımlanır. Bankalararası TL piyasası, repo piyasası, tahvil piyasası, döviz piyasası, Serbest döviz piyasası, Serbest altın piyasası..gibi

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ 2. Para ve Sermaye Piyasaları a. Para Piyasaları Para piyasaları kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Bu piyasaların tipik özelliği genellikle bir yıldan kısa vadeli fonlardan oluşan bir piyasa türü olmasıdır. Para piyasalarında sağlanan fonlar kredi olarak işletmelerin döner varlıklarının finansmanında kullanılır. Piyasanın kaynaklarını tasarruf sahiplerinin birikimleri ve genellikle bankalardaki çeşitli mevduatlar oluşturur. Bu piyasalarda kambiyo senetleri, hazine bonosu, varlığa dayalı menkul kıymetler, mevduat sertifikası ve banka kabulü gibi araçlar işlem görmektedir.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Bu piyasada ekonomik birimlerin geçici nitelikteki fon ihtiyaçlarını karşılamak için kısa süreli kredi araçları, ticari senetler kullanılır. Para piyasasında fon fazlası olan ekonomik birimler, birikimlerini bir para piyasası kurumuna yatırmaktadır. Fon açığı olan ekonomik birimler ise, finansal kurumlara başvurarak fon ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar. Böylece nihai alacaklı tasarruf sahibi ile nihai borçlu fon kullanan karşı karşıya gelmemekte, fonların akımı finansal kurum aracılığıyla dolaylı olarak gerçekleşmektedir. Tasarruf sahibi bu piyasada aktardığı fonun nasıl ve kimler tarafından kullanıldığı gibi bir konuyla ilgilenmez. Sadece finansal kuruma verdiği fon ve getirisi (faiz) ile ilgilenmektedir.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Tasarruf sahiplerinin para piyasasını tercih etmesinin iki sebebi vardır: Ellerinde kısa süreli fon bulunan bankalar, bireyler ve işletmeler bu fonları atıl olarak tutmak ve faiz gelirinden mahrum olmak yerine kısa vadeli araçlara yatırım yapmayı tercih ederler. Para piyasası araçları, yatırımcılara portföylerinin bir kısmını çok kısa süreli ve yüksek ölçüde likit varlıklar şeklinde tutma imkanı verir. Böylece yatırımcılar ihtiyaçları olduğunda hem nakit sağlamış hem de cari faiz oranlarından yararlanmış olurlar.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ b. Sermaye Piyasaları Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalar sermaye piyasası olarak tanımlanabilir. Genel olarak sermaye piyasası işlemleri hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerlerin alım satımını içermektedir. İşletmeler para piyasalarına genellikle işletme sermayesi ihtiyaçlarını karşılamak üzere başvururken, sermaye piyasasına uzun vadeli yatırım projelerini finanse etmek ve sermayelerini arttırmak amacıyla başvururlar. Sermaye piyasaları şirketlerin kaynak yetersizliklerinin çözümüne, hisse senedi ve tahvillerinin kolayca pazarlanmasına yardımcı olurken, aynı zamanda mülkiyeti yaygınlaştırmakta ve küçük tasarruf sahiplerine cazip gelir imkanları sağlamaktadır.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Sermaye piyasasında fon akımları, para piyasasına göre daha dolaysız olarak gerçekleşmektedir. Bu piyasa da fon açığı olan ekonomik birimler ihraç ettikleri hisse senedi, tahvil vb. finansal araçlarla fon ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar. Fon fazlası olan ekonomik birimler ise, ihraç edilen finansal araçları almak suretiyle fonlarını ihtiyaç duyan kesimlere sunmakta ve böylece kar payı ve faiz şeklinde gelir elde etmektedirler.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Uygulama da para ve sermaye piyasalarını birbirinden kesin çizgilerle ayırmak kolay değildir. Finansal kurumların birçoğunun her iki piyasa da birden faaliyet göstermesi ve fonların her iki piyasa arasında gidip gelebilmesi, ayrımı zorlaştırmaktadır.

Piyasa Türü Para Piyasası Sermaye Piyasası Vade Bir yıldan kısa Bir yıldan uzun Fonların Kullanımı Dönen varlıkların finansmanı Duran varlıkların finansmanı Araçlar Kıymetli Evraklar(Kambiyo senetleri ve mevduat sertifikaları gibi) Menkul Kıymetler Fon Arzı Bireysel ve Kurumsal Risk ve Getiri Oranları Genel olarak düşük Genel olarak yüksek Fon talebinin gerekçesi Üretimin finansmanı (işletme/döner sermaye) Yatırım finansmanı(yatırım sermayesi/sabit sermaye)

Para piyasasında işlem gören finansal araçlar Mevduat, mevduat sertifikası, kredi, hazine bonosu, finansman bonosu, varlığa dayalı menkul kıymet, teminat mektupları, repo. Para piyasasında faaliyet gösteren finansal aracı kurumlar Ticari bankalar, factoring şirketleri, sigorta şirketleri, döviz büroları. Para piyasasını düzenleyen ve denetleyen kurumlar TCMB, Hazine Müsteşarlığı, BDDK, TMSF. Sermaye piyasasında işlem gören finansal araçlar Hisse senedi, tahvil, Katılma intifa senedi, kara iştirakli tahvil, ipotekli borç ve irad senedi, kar ve zarar ortaklığı senedi, gelir ortaklığı senedi Sermaye piyasasında faaliyet gösteren kurumlar Aracı kurumlar, yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, yatırım danışmanlığı şirketleri, portföy yönetim şirketleri, kalkınma ve yatırım bankaları, sosyal güvenlik kuruluşları, sigorta şirketleri, bireysel emeklilik şirketleri, derecelendirme şirketleri, borsalar. Sermaye piyasasını düzenleyen ve denetleyen kurumlar Hazine Müsteşarlığı, SPK.

Para piyasası ile sermaye piyasası arasında cari faiz oranları değişik olmakla birlikte birbirleriyle ilişkilidir. Bu iki piyasa arasındaki getiri farklılıkları fonların piyasalar arasında geçişine neden olur. Devletin yüksek getirili kağıtlar ihraç etmesi durumunda, parasını bankaya yatırmış olan bireyler daha yüksek gelir elde etmek amacıyla paralarını bankadan çekerek devletin çıkarmış olduğu kağıtları alacaklardır. Bu durumda bankalar ellerindeki fonların başka bir alana kaymasını önlemek için mevduatlara uyguladıkları faiz oranlarını arttırma yoluna gideceklerdir.

Sermaye Piyasalarının Önemi Sermaye piyasaları, bir ekonomi de küçük, dağınık ve tek başına yararlı olmayan tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak, büyük tutarlara ulaşan sermaye birikimi oluşturulması suretiyle yatırımlara dönüştürülmesiyle ülke ekonomisine katkıda bulunur. Sermaye piyasası az gelişmiş ülkelerdeki yurt içi tasarruf açığının kapanmasına yardımcı olabilir, Küçük fonların verimli yerlere yatırılarak sahiplerine ek gelir getirmesine imkan verebilir, Anonim şirketlere aracısız fon sağlama imkanı verir, Tasarrufları arttırmak, Büyük çaplı yatırımları gerçekleştirmek, Kaynakların verimli kullanımını sağlamak,

Likidite sağlamak, Riski azaltmak, Mülkiyeti tabana yaymak, Toplumda daha dengeli bir gelir dağılımı sağlamak, Şahısların tüketim eğilimini azaltarak tasarruf eğilimlerini arttırmak, Sermaye birikimini arttırmak, Fon piyasalarına rekabeti getirmek.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ 3. Birincil ve İkincil Piyasalar Finansal piyasalar, işlem gören araçların piyasalara ilk defa sürülmüş olup olmamalarına göre de sınıflandırılabilir: a. Birincil Piyasalar Menkul kıymetlerin işletmeler ya da devlet tarafından ilk defa çıkarılarak borç verenlere satıldığı finansal piyasalardır. Bu piyasalarda işletmeler hisse senedi ve tahvil ihraç etmek suretiyle fon fazlası olan kesimlerden fon toplamaktadırlar. Bu piyasalar tasarrufların yatırımlara kanalize edildiği piyasalar olmaktadır. Diğer bir deyişle sermaye piyasasının fonları yatırımlara aktarma fonksiyonu daha çok birincil piyasalarda gerçekleşmektedir.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ Birincil piyasalara örnek olarak, işletmelerin hisse senetlerini halka arz etmesi, Hazine Müsteşarlığı’nın hazine bonosu ihraç etmesi birincil piyasa işlemidir. b. İkincil Piyasalar Menkul kıymetleri birinci piyasadan ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hiçbir zaman tahvillerde ise vadesinden önce ihraç eden işletmelere başvuramazlar. İkincil piyasalar bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini yani likiditesini sağlayan piyasalardır. Örneğin, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda yapılan işlemler ikincil piyasa işlemleridir.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ *NOT: Birincil piyasanın sağlıklı işlemesi, etkin ve verimli bir ikincil piyasanın varlığına bağlıdır. Bir işletmenin doğrudan ya da bir aracı kurum aracılığıyla, menkul kıymet ihraç edip bunu yatırımcılara satması birincil piyasa işlemidir. Bu menkul kıymetleri satın alan bir yatırımcının daha sonra bunları diğer yatırımcılara satması ise ikincil piyasa işlemidir. NOT: İkincil piyasaların iki önemli işlevi vardır:

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ 1. Menkul kıymetlerin daha kolay ve hızlı satılmasını sağlayarak finansal araçların likit kalmasına yol açarlar. 2. Menkul kıymetlerini birincil piyasada satan işletmelerin bu menkul kıymetlerin fiyatının belirlenmesini sağlar.

FİNANSAL PİYASALARIN TÜRLERİ 4. Borç ve Öz sermaye Piyasaları Fon talep edenler finansal piyasalardan iki şekilde fon temin edebilir. En yaygın yöntem borçlanmaktır. Borçlanma bir finans kurumundan kredi kullanılarak yapılabileceği gibi, tahvil finansman bonosu gibi borçlanma araçları ihraç edilerek de yapılabilir.