“HAYVAN YETİŞTİRME VE BESLEME” Dersi HAYVAN YETİŞTİRME kısmı Prof. Dr. Tülin AKSOY Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hayvan Yetiştirme Anabilim Dalı 2014-2015 Güz

1. HAYVAN YETİŞTİRME/ GİRİŞ-a “Hayvan Yetiştirme ve Besleme” dersinin amacı Öğrencilere, evcil çiftlik hayvanlarından gelir elde etmek üzere, hayvan yetiştirme ve besleme alanındaki temel bilgileri edindirmek ve onları bu alanda çalışabilir, karşılaştığı sorunları çözebilir hale getirmek Ders 2 kısımda okutulacak: A) Hayvan Yetiştirme (Prof.Dr. Tülin AKSOY) B) Hayvan Besleme (Doç.Dr. Mustafa ERTÜRK)

Öncelikle ?????????? Bu eğitimin sonunda ne olacaksınız? Ziraat Mühendisi Ziraat (tarım) nedir? Mühendis nedir? Ziraat mühendisi ne iş yapar?

Mühendis, bilgiyi ürüne dönüştüren kişidir “Mühendis” nedir ? Fen Fakültesi Kimya Bölümü mezunu (Kimyager) Kimya öğretmeni Kimya mühendisi Mühendis, bilgiyi ürüne dönüştüren kişidir “Teknoloji ” nedir ? Teknoloji, üretim bilgisi demektir. Temel bilgiden farklı olarak üretimden kullanılacak bilgiyi ifade eder.

İnsanoğlunun en eski uğraşısı olan “tarım” ya da “ziraat”, insan besini olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, bunların verim ve kalitesinin yükseltilmesi, ürünlerin uygun koşullarda saklanması ve işlenmesi ve nihayet pazarlanmasını ele alan bir bilim dalı olarak da tanımlanmaktadır (http://en.wikipedia.org). Uygulamalı bir bilim dalı olarak kabul edilen tarımın, bitkisel ve hayvansal üretim olmak üzere iki daldan oluştuğu ve iki temel alan arasındaki tek ayrımın kullandıkları materyaller olduğu evrensel bir yaklaşımdır. Tarımsal Ürün: a)Bitkisel ürün b)Hayvansal ürün

Ziraat Mühendisi, bilgisini tarımsal ürüne dönüştüren kişidir. Ziraat Mühendisi bilgisini bitkisel ve hayvansal ürüne dönüştürmekle görevlidir. “Zootekni” gelir elde etmek üzere hayvan ve hayvan ürünleri üretmek amacıyla evcil çiftlik hayvanlarının yetiştirilmesi, çoğaltılması, bakımı, beslenmesi ve ıslahı konuları ile ilgilenen bilim dalıdır. Bu mesleği yapanlara ZOOTEKNİST denir. Zootekni, kısaca hayvanlardan para kazanma zanaatıdır. Zootekni, uygulamalı bilimdir “Zooloji” temel bilimdir. “Zooloji” hayvanlar alemini inceleyen temel bilimdir. (Fizik, kimya, matematik gibi, zooloji de temel bilimdir ve biyolojinin alt dalıdır. Biyoloji, botanik ve zooloji olmak üzere iki alandan oluşur).

Hayvancılık, doğal olarak hem hayvansal üretimi hem de üretilen hayvanların sağlığı konusu ile yakından ilgilidir. İngilizcedeki karşılığı “veterinary medicine” olan “veteriner hekimlik” şöyle tanımlanmaktadır: Veteriner hekimlik hayvanlardaki hastalık, bozukluk ve yaralanmaların önlenmesi, tanısı ve tedavisi konularını kapsayan bir tıp bilimi dalıdır; veteriner hekimliğin alanı evcil ya da yabani tüm hayvan türlerini kapsamaktadır (http://en.wikipedia.org). İnsanlara diğer hayvan türlerinden geçen enfeksiyon hastalıklar (zoonozlar) nedeniyle, veteriner hekimlik mesleğinin insan sağlığı açısından önemi de çok büyüktür. Özellikle son yıllarda AB’ye girme seferberliğimiz kapsamında çıkarılan mevzuatlar, veterinerlik mesleğinin ülkemizdeki önemini daha da arttırmıştır. Türkiye ve birkaç ülke dışında veteriner fakülteleri ZOOTEKNİ bölümleri içermez. Dünyada yaygın uygulama zootekni bölümlerinin ziraat fakültelerinin bünyesinde faaliyet göstermesidir.

Evcil tavşan, evcil tilki ► zootekninin konusudur Yabani tavşan, yabani tilki ► zootekninin konusu DEĞİLDİR Yabani kaz / evcil kaz Yaban ördeği / evcil ördek Yaban atı (Yılkı) / Evcil at Yabanı sığır / Evcil sığır Kurt / Evcil köpek İnsan eli altında yaşayan, çoğalan ve çeşitli verimler sağlayan; dolayısıyla insanların ekonomik olarak yararlanması mümkün olan hayvanlara “EVCİL HAYVANLAR” denir. İnsan yönetimine girmeyen, doğal koşullar altında kendi hallerinde yaşayan hayvanlara ise “YABANİ HAYVANLAR” denir. Yabani hayvanların insan eli altında yaşayabilir hale gelmesine/getirilmesine EVCİLTME (DOMESTICATION) denir. Köpek ve koyun ilk evcilleştirilen hayvanlardır. Evcil kedi/köpek/kuş ……… EVCİL SÜS/HOBİ HAYVANLARI Evcil sığır/koyun/keçi/domuz/at/tavuk/devekuşu/tavşan/arı/tilki….. ……………….EVCİL ÇİFTLİK HAYVANLARI

Evcil hayvanların verimleri ise oldukça yüksektir??? Yabani hayvanlar olumsuz çevre koşullarına ve hastalıklara son derece dayanıklıdırlar, ancak verimleri çok düşüktür. Örneğin süt verimi sadece yavruya veya yavrulara yetecek kadardır, yumurta sayısı da yavru elde etmeye yetecek kadar sınırlı sayıdadır. Aşırı etli (kilolu) değillerdir, aksi takdirde düşmanlarından kaçamazlar. Evcil hayvanların verimleri ise oldukça yüksektir??? İyi olanaklar sağlanmış, bakılmış-beslenmiş ve korunmuşlardır İnsanlar tarafından yüksek verim (daha çok et/süt/yumurta/yapağı/bal…) yönünde seçilmişlerdir (yapay seleksiyon). *** Evcil hayvanlar, olumsuz çevre koşullarına karşı çok dayanıksızdırlar ::>>İyi bakım-besleme,iyi barınak, kaliteli yem, aşı-ilaç… gereksinimleri vardır Elektrik kesintisinin etkileri :::>>> Köylü Ayşe teyze, siz, Bill Gates ? Hangisi daha fazla etkilenir?

Zootekninin konusunu oluşturan evcil çiftlik hayvanlarının, hayvanlar alemindeki yeri??? TAKSONOMİ: Sınıflandırma bilimi, canlıların sınıflandırılması ZOOLOJİDE TAKSONOMİK KATEGORİLER (büyükten küçüğe, Latince ve Türkçeleri) Regnum (Alem) Phylum (Şube) Clasis (Sınıf) Ordo (Takım) Familia (Aile) Genus (Cins) Species (Tür)

Filum Protozoa (tek hücreliler) Filum Porifera (süngerler) Hayvanlar Alemi (Regnum Animalia) çok sayıda (20-22) filum (şube) içerir; En az gelişmiş filum Protozoa’lardır, en gelişmişi ise Chordata filumudur. Filum Protozoa (tek hücreliler) Filum Porifera (süngerler) Filum Plathelmintes (yassı kurtlar) ….. …. Filum Arthropoda (eklembacaklılar) … Filum Chordata (sırtipliklilerliler) Subfilum Enteropneusta Subfilum Tunicata Subfilum Acrania Subfilum Vertabrata (Craniata) [=omurgalılar, kafataslılar]

Subfilum Vertabrata 7 adet sınıf (klasis) içermektedir; Klasis Cyclostomata (yuvarlak ağızlılar) Klasis Elasmobranchii (kıkırdaklı balıklar; köpek balığı, vatoz balığı) Klasis Pisces (gerçek balıklar) Klasis Amphibia (kurbağalar) Klasis Raptilia (sürüngenler) Klasis Aves (kuşlar) Klasis Mammalia (memeliler) Evcil çiftlik hayvanlarının tamamına yakını :::>>>> “Klasis Aves” ile “Klasis Mammalia”nın üyeleridir.

Zootekninin konusunu oluşturan başlıca evcil hayvan türleri: BÜYÜK EVCİLLER 1) Büyükbaş Hayvanlar (sığır*, manda*, at) 2) Küçükbaş Hayvanlar (koyun*, keçi*, domuz) (B) KÜÇÜK EVCİLLER 1) Kümes Hayvanları a- Kanatlı Hayvanlar (tavuk, hindi, ördek, kaz, sülün, keklik, bıldırcın, güvercin, devekuşu) b- Kürk Hayvanları (tavşan, vizon, şinşilla, mink, tilki vb.) 2) Arı ve İpekböceği Yukarıdaki hayvan türlerinin bazılarında (*) işareti vardır, bunlar çok mideli (ruminant) hayvanlardır, diğerleri ise tek midelidir. Çok mideliler yüksek düzeyde selüloz içeren yemleri (ot, sap,saman vb.), rumenlerindeki (işkembelerindeki) mikroorganizma populasyonu sayesinde rahatlıkla sindirebilirler, tek mideliler ise selülozlu yemlerden çok sınırlı düzeyde yararlanabilirler. Bu durum, yapılacak beslemeyi ve dolayısıyla yetiştiricilik şeklini belirlemede çok etkilidir.

“TÜR” nedir ? / “IRK” nedir ? Sözlük anlamıyla tür, kimi ortak özelliklere sahip olan canlı ve cansız varlıkların oluşturdukları büyük gruplar, yada başka bir deyişle çeşit demektir. Tür, biyolojide canlıların gruplandırılmasında en alt basamaktır. İnsan, maymun, koyun, keçi, tavuk, ördek farklı türlerdir.

KOYUN’ un zoolojik sınıflandırmadaki yeri: Regnum (Alem ) ………………….……… Animalia (Hayvanlar) Phylum (Şube) ………………….……… Chordata (Sırtiplikliler) Subphylum ( Alşt şube) …………… Vertebrata (Omurgalılar) Classis (Sınıf) …………………………... Mammalia (memeliler) Ordo (Takım) ………………………..….. Artiodactyla (çifttırnaklılar) Familia (Familya) ……………………….. Bovidae (Boynuzlugiller) Subfamilia (Alt familya) …………… Caprinae (İçiboş boynuzgiller) Genus (Cins) ……………………….….. Ovis (Yaban koyunları) Species ( Tür) ………………………….. Aries (Koyun Ovis aries (evcil koyun)

Hayvanların bilimsel olarak isimlendirilmesinde en az iki isim kullanılır, bunlar cins ve tür isimleridir: Karatavuk ► Turdus merula veya Turdus merula İnsan ► Homo sapiens veya Homo sapiens Sığır ► Bos taurus veya Bos taurus Koyun ► Ovis aries veya Ovis aries

Farklı evcil çiftlik hayvanı türleri: Koyun, keçi, sığır, hindi x

TÜR; aralarında çiftleştirildiklerinde fertil (üreyebilen) döller veren kimi ortak yapısal (morfolojik ve anatomik) ve işlevsel (fizyolojik) özelliklere sahip olan, bu özellikleri her türlü çevre koşulları altında gösteren ve döllerine geçirebilen bireylerin oluşturduğu büyük hayvan gruplarıdır. Bu tanım hem yabani, hem de evcil hayvanlar için geçerlidir. Her evcil hayvan türü bir, yada birkaç yabani türden oluşmuş ve özelliklerini büyük ölçüde korumuştur, bir kısım özellikler ise değişmiştir. Biyolojide, canlıların sınıflandırılmasında (taksonomi) TÜR en alt basamaktır. Evcil hayvanların sınıflandırılmasında ise (yani zooteknide) TÜR en üst basamaktır. Daha sonraki basamaklar şunlardır: Tür Irk Soy Varyete Hat Tip

Farklı keçi ırkları

Kırmızı orman tavuğu (erkekler) Kırmızı orman tavuğu (erkek ve dişiler) Kırmızı orman tavuğu evcil tavuğun atasıdır, halen yabani halde Güney-Doğu Asya ormanlarında yaşar

Farklı tavuk ırkları Beyaz Leghorn Cochin Sussex

Sussex tavuk ırkının farklı varyeteleri

Irkları tanımlamaya yarayan ortak özelliklere IRK; aynı tür içinde çeşitli morfolojik ve fizyolojik özellikler bakımından birbirine daha fazla benzeyen bireylerin oluşturduğu daha küçük gruplardır. Ortak özelliklerin bazıları her koşulda bazıları, ise (verim gibi) ancak belirli çevre koşulları altında ortaya çıkar Örneğin bir siyah alaca sığır, kalıtsal yapısında taşıdığı süt verim yeteneğini , ancak elde edildiği iklim ve yetiştirme (bakım, besleme, barındırma ve manejman) koşullarında ortaya koyabilir ve ve yavruları da ebeveynlerinden aldıkları bu yeteneği çevre koşulları değişmediği sürece gösterebilirler. Bu durum, tüm fizyolojik ırk özellikleri için geçerlidir. Irkları tanımlamaya yarayan ortak özelliklere “ırk ıraları” adı verilir.

Zootekni kendi içinde ikiye ayrılır; Genel Zootekni ve Özel Zootekni Evciltme Üreme Büyüme fizyolojisi Kalıtım Tür ve ırklar Damızlık seçimi Yetiştirme metotları Verim-çevre-form ilişkisi Islah Besleme Özel Zootekni Genel zootekninin ışığı altında çeşitli tür ve ırkların özel olarak bakımlarını beslenmelerini, yetiştirilmelerini ve ıslahını ayrı ayrı inceler Sığırcılık Koyunculuk Tavukçuluk Vd.

Tarımda başlıca 2 üretim biçimi vardır; Entansif (yoğun) üretim (endüstriyel üretim) Ekstansif (yaygın) üretim Ancak son 20-30 yıldır, özellikle Batı ülkelerinde toplumun hayvan refahı ve sürdürülebilirlik konularındaki kaygıları nedeni ile, organik vb alternatif sistemler ortaya çıkmıştır, bunlara YARI-ENTANSİF ÜRETİM SİSTEMLERİ” denir.

↑↑ ↓↓ EKONOMİK ÜRETİM ↓↓↓ GEÇİMLİK ÜRETİM Entansif (yoğun) üretim (endüstriyel üretim) ile Ekstansif (yaygın) üretimin karşılaştırılması Entansif (yoğun) üretim Ekstansif (yaygın üretim) Kullanılan bitki ve hayvan materyali Islah edilmiş, yüksek verimli, olumsuz çevre koşullarına dayanıksız Islah edilmemiş, düşük verimli, olumsuz çevre koşullarına dayanıklı Teknoloji (üretim bilgisi) kullanımı ↑↑ ↓↓ Doğal koşullara bağımlılık Sermaye gereksinmesi Üretim masrafları Birim alana verim Birim maliyet Gelir KÂRLILIK EKONOMİK ÜRETİM ↓↓↓ GEÇİMLİK ÜRETİM

Hayvancılık dallarının entansifleşmeye yatkınlığı ve nedenleri (A)Entansifleşmeye yatkın olanlar▬► BU işletmeler çok büyüktür, teknoloji kullanımı üst düzeydedir, birim maliyet düşüktür. Tavukçuluk :Üreme yeteneği çok yüksektir, kısa sürede verim alınabilir, yemi değerlendirme yeteneği çok iyidir, küçük alanda çok sayıda hayvan barındırılır. Hindi hem entansif hem ekstansif üretime uygundur. Sığırcılık :Birim hayvan başına alınan verim çok yüksektir, başka şekilde değerlendirilemeyen selülozca zengin yemleri değerlendirir, süt , et ve deri gibi çok sayıda verim elde edilir. Domuzculuk :Üreme yeteneği çok yüksektir, yavrular çok hızlı canlı ağırlık kazanır, niteliksiz yemleri değerlendirir. (B) Entansifleşmeye yatkın olmayanlar▬►İşletmeler küçük ve orta büyüklüktedir, teknoloji kullanımı orta düzeydedir veya çok azdır, işçilik gereksinmesi fazladır, birim maliyetler yüksektir, genellikle geçimlik üretim yapılır Koyunculuk Keçicilik Mandacılık Arıcılık/ipek böcekçiliği Hindi, kaz, ördek yetiştiriciliği

1. HAYVAN YETİŞTİRME/ GİRİŞ-b HAYVANCILIĞIN SAĞLADIĞI FAYDALAR Hayvancılık insanlara neler sağlar? 1) Gıda maddelerinin kaynağıdır: Hayvansal gıdalar olmaksızın sağlıklı beslenmek mümkün değildir. 2) Giyim-kuşam ve diğer eşyaların hammadde kaynağıdır: Deri (sığır, koyun, devekuşu) :::>>> Giysi, çanta, ayakkabı… Yapağı (koyun) :::>>> Giysi, yatak, iç çamaşırı (romatizmalılar) Tavşan yünü ::>> (hastalar için iç çamaşırı) Post (koyun, keçi, sığır, tavşan) :::>>> Yaygı, giysi, süs Kıl (keçi) :::>>> Kilim, çadır, çanta, (Kaşmir çok değerli bir kıldır) Tüy (kaz, ördek, devekuşu) :::>>> Anorak, uyku tulumu, yatak-yorgan, yastık. Tavuk tüyü :::>>> Yüksek proteinli hayvan yemi Kemik ve boynuzlar :::>>>Düğme, bıçak sapı, hediyelik Jelatin :::>>> Jöleli şekerler, kimya alanı Yumurta :::>>> Sanayide de kullanılır.

Rennin enzimi (sığır midesinden elde edilir) :::>>> Peynir mayası, Lanolin (Yapağı yağı), kaz ve devekuşu yağı :::>>> kozmetik ürünler, hassas makineler için ince yağ İşkembe, deri ve bağırsak :::>>> davul, trampet ve çalgı telleri Hayvansal yağlar :::>>> Sabun Sığır ve deve tüyü :::>>> resim fırçası, Kimi ilaçların hammaddesi olarak : Son yıllarda pek çok ilaç sentetik olarak üretilmeye başlamıştır ancak hayvanlardan elde edilen ilaçlar halen vardır.

3. Kuvvet kaynağıdır: At, sığır, manda, deve, eşek vb 3. Kuvvet kaynağıdır: At, sığır, manda, deve, eşek vb. hayvanlar yük ve çeki hayvanı olarak kullanılır 4. Spor ve binicilik kaynağıdır: At, köpek, koyun (İngiltere) 5. Döviz kaynağıdır: Tarımsal geliri yüksek olan ülkeler ihracatçı ülkelerdir ve tarımsal gelirin ¾’ü hayvancılıktan elde edilmektedir. Hollanda, Fransa, ABD, Arjantin başlıca ihracatçı ülkelerdir. İthalatçı ülkelerin çoğunluğu da komşumuz Arap ülkeleri ile Türki devletleridir. 6. İstihdam (iş) sağlar: Emek yoğun üretim dalıdır. Kırsal nüfusumuzun yüksek olması açısından önemlidir (% 23) 7. Başka türlü kullanılmayan maddeleri ve tarım alanlarını değerlendirerek kaynak yaratır: Sap-saman, küspe vb sellülozca zengin gıdalar, çayır-meralar, hayvanlar sayesinde değere dönüşür.

“Sağlıklı ve dengeli beslenme ?” Besin maddelerini 5 grup altında toplamak mümkündür Su Karbonhidratlar Proteinler Yağlar Mineraller Vitaminler Karbonhidratlar ▬► Enerji kaynağı Proteinler ▬► Yapı taşı Yağlar ▬► Yapı taşı ve enerji kaynağı

70 kg ağırlıkta bir insanın günlük protein gereksinmesi yaklaşık olarak 70g/kişi/gün’dır 70 g proteinin yarısı bitkisel yarısı da hayvansal kökenli protein olmalıdır 1 yumurtada (ortalama 65 g’dır) 6 g protein vardır 100 g ette 15-20 g protein vardır 70 kg ağırlıktaki bir insanın sağlıklı ve dengeli beslenebilmesi yani gereksinim duyduğu karbonhidrat, protein, yağ ile vitamin ve mineralleri alabilmesi için bir günde tüketmesi gereken gıda maddeleri ve yaklaşık miktarları: 1 adet yumurta 3-4 köfte büyüklüğünde et 1 su bardağı bakliyat 2 su bardağı süt veya eşdeğer süt ürünleri 4 porsiyon taze meyve-sebze Ekmek Yağ AB ve ABD’de kişi başı tereyağı tüketimi yaklaşık 4 kg/kişi/yıl’ dır

Ekonomide ve her alanda önde gelen ülkelerde insanların gelişmekte olan ülkelere oranla çok çok fazla hayvansal kökenli gıda maddesi tüketiyor olması tamamen bir tesadüf müdür? ***************** Yumurta tüketimi Dünya ortalaması 150 adet/kişi/yıl AB ve ABD 220-250, Japonya, Çin, Rusya vb 300 adet/kişi/yıl Türkiye 180 adet/kişi/yıl Kanatlı hayvan eti tüketimi (tavuk, hindi vd.) Dünya ortalaması 15 kg/kişi/yıl AB 20-25 kg/kişi/yıl, ABD 43 kg/kişi/yıl Türkiye 20,5 kg/kişi/yıl Benzer durum diğer hayvansal protein kaynakları (kırmızı et, balık, süt ve süt ürünleri)için de geçerlidir Beynin gelişmesinin en hızlı olduğu dönem insan yaşamındaki ilk 5 yıldır. Bu nedenle çocukların ilk 5 yaş esnasındaki beslenmeleri çok önemlidir. Bu dönemde yeterli miktarda ve nitelikte hayvansal gıdalar alamayan çocukların bedensel ve zihinsel gelişmeleri duraklama gösterir. Daha sonraki dönemde yeterli ve dengeli beslenme ile bedensel büyüme telafi edilebilir ancak zihinsel gelişmedeki duraklama telafi edilemez ve bu çocuklar donuk zekâlı olarak kalırlar

“TÜRKİYE’DE TARIM İŞLETMELERİNİN YAPISI Ülkemiz nüfusunun % 23’ü kırsal alanda yaşamaktadır Ülkemizdeki tarım işletmelerinin sayısı 3 milyon’dan fazladır Tarım işletmelerinin % 96’lık bölümünde bitkisel ve hayvansal üretim bir arada yapılmaktadır. Bu işletmelerin arazi varlığı ortalama olarak 50 da olmakla birlikte, 50 da’dan az olanların oranı % 60 dolayındadır Antalya’da yaptığımız çalışmada aile işletmelerinin ortalama arazi varlığı çok daha düşük bulunmuştur Tarım işletmesi başına düşen sığır sayısı 3, koyun sayısı ise 11 adettir. Ülkemizde son yıllarda büyük ölçekli modern işletmeler de kurulmaktadır, ANCAK Türkiye’deki tarımsal yapılanmanın büyük ölçüde küçük işletmelerin egemenliğinde olduğu açıktır ****Miras yolu ile arazilerin parçalanması Türkiye tarımını en önemli sorunudur**** Küçük işletmeler sermaye bakımından sıkıntılıdır, girdi sağlama ve pazarlamada zorluklarla karşılaşır. Kârının büyük kısmını aracıya kaptırır ÇÖZÜM: Yetiştiricilerin örgütlenmesi

HAYVANSAL ÜRETİM VE ÖNEMİ Hayvansal üretimin öneminden söz etmeden önce dünyada ve bazı ülkelerde hayvansal ürün üretimine bakmak yararlı olacaktır: Verilerin kaynakları : http://faostat.fao.org/ FAO (Food and Agriculture Organisation) GTÖ (Gıda ve Tarım Örgütü) FAO; Birleşmiş Milletlerin bir uzmanlık kuruluşudur, 1943’de kurulmuştur, Merkezi Roma’dadır. Amacı: Açlığı yok etmek ve beslenme koşullarını iyileştirmek

= Ekmek olsun (Latince) FIAT PANIS = Ekmek olsun (Latince) ECOSOC = Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi http://tr.wikipedia.org

Yıllık et üretim miktarı, 1.000 ton, (2012 yılı) Nüfus x106 Yıllık et üretim miktarı, 1.000 ton, (2012 yılı) Domuz Tavuk Toplam kanatlı Sığır Koyun- Keçi TOPLAM Dünya 7.000 109.122 92.812 105.637 63.288 13.771 302.391 ABD 323 10.555 17.035 19.796 11.849 73 42.548 Çin 1.396 50.004 13.327 18.894 6.266 3.982 81.123 Avrupa 505 27.227 15.321 17.722 10.404 1.269 57.943 Brezilya 202 3.465 11.533 12.051 9.307 115 24.961 Türkiye 76 1.724 1.737 799 321 2.862 Fransa 65 2.180 1.056 1.720 1.492 126 5.690 Rusya 142 2.559 3.299 3.346 1.642 190 8.137 Japonya 127 1.297 1.445 519 213 3.268 Endonezya 253 729 1.752 1.781 3.168 İran 79 1.950 1.962 248 269 2.500 Mısır 84 800 917 460 131 2.031 Nijerya 180 249 290 390 469 1.563 3.268

Nüfus, x106 Süt, 1.000 ton Tav Yumur 1.000 tonta Balık ve su ürünleri (gıda olarak) Dünya 7.000 753.925 66.373 136. 200 ABD 323 90.865 5.435 Çin 1.396 42.733 24.832 Avrupa 505 216.089 10.579 Brezilya 202 32.454 2.084 Türkiye 76 17.404 932 750 Fransa 65 24.882 854 Rusya 142 31.825 2.334 Japonya 127 7.630 2.507 Endonezya 253 1.423 1.059 İran 79 7.385 625 Mısır 84 6.017 310 Nijerya 180 566 640

*) 1.000 ton/yıl Dünya Türkiye ABD Avrupa Çin Nijerya Üretim* % Üretim Domuz 109.122 36 10.555 25 27.227 47 50.004 62 180 12 Kanatlı 105.637 35 1.724 60 19.796 46 17.772 31 18.894 23 290 19 Sığır 63.228 21 799 28 11.849 10.404 18 6.266 8 390 Koyun-keçi 13.771 5 321 11 73 1.296 2 3.982 469 30 Diğer 10.633 4 1 275 1.244 1.977 234 15 Toplam 302.391 101 2.862 100 42.548 57.943 81.123 1.563 Kanatlı eti Kırmızı et 196.754 65 1138 40 22.752 54 40.171 69 62.229 87 1.273 10 3.268 *) 1.000 ton/yıl

Ülkede üretilen hayvansal gıda miktarı ülkedeki nüfus başına bölünürse “kişi başı üretim miktarı (kg/kişi/yıl)” bulunur, bu ortalama “kişi başı tüketim miktarı (kg/kişi/yıl)”ndan farklıdır. Çünkü ülkeler ihracat ve ithalat yapar. Çizelge : Bazı ülkelerde kişi başı et tüketimi (2012) Ülke Sığır Domuz Piliç Koyun Toplam ABD 38 27 43 - 109 AB 16 41 18 3 77 Çin 4 10 2 55 Rusya 22 23 62 Türkiye 11 19 1,5 32 Hindistan 1,7 2,3 Balıkçılık ve su ürünleri üretimi (gıda olarak kullanılan, 2009): Dünya: 136 milyon ton, Türkiye: 772.000 ton (159.000 ton yetiştiricilik, 613.000 ton avcılık, Türkiye) Kişi başı üretim (kg/kişi/yıl) ::: Dünya: 19,4; Türkiye: 10.2 kg, Türkiye’nin bir miktar balık ihraç ettiği düşünülürse tük 9 kg/kişi/yıl

Ülkede üretilen hayvansal gıda miktarı ülkedeki nüfus başına bölünürse “kişi başı üretim miktarı (kg/kişi/yıl)” bulunur, bu ortalama “kişi başı tüketim miktarı (kg/kişi/yıl)”ndan farklıdır. Çünkü ülkeler ihracat ve ithalat yapar. Çizelge : Bazı ülkelerde kişi başı et tüketimi (2012) Ülke Sığır Domuz Piliç Koyun Toplam ABD 38 27 43 - 109 AB 16 41 18 3 77 Çin 4 10 2 55 Rusya 22 23 62 Türkiye 11 19 1,5 32 Hindistan 1,7 2,3 Balıkçılık ve su ürünleri üretimi (gıda olarak kullanılan, 2009): Dünya: 136 milyon ton, Türkiye: 772.000 ton (159.000 ton yetiştiricilik, 613.000 ton avcılık, Türkiye) Kişi başı üretim (kg/kişi/yıl) ::: Dünya: 19,4; Türkiye: 10.2 kg, Türkiye’nin bir miktar balık ihraç ettiği düşünülürse tük 9 kg/kişi/yıl

Dünyada üretilen yumurtanın % 93’ü tavuk yumurtasıdır % 7’si diğer türlerin (ördek, Afrika tavuğu, bıldırcın) Ancak diğer yumurtanın tamamına yakını ördek yumurtasıdır. Diğer yumurtanın oranı : Avrupa’da % 0.7 (Bıldırcın, ödek, Afrika tavuğu) Afrika % 1.7 (Afrika tavuğu, ördek) Asya % 33 (Ördek, bıldırcın) Çin % 17 (Ördek, bıldırcın) Küçük ve daha az kalkınmış bazı Uzak Doğu ülkelerinde tüketilen yumurtanın yarısı ördek yumurtasıdır).

Dünyada kişi başı üretim, kg/kişi/yıl= toplam üretim/nüfus Domuz eti :16 Kanatlı eti : 15 (13 kg tavuk, 2 kg diğer kanatlı) Sığır eti : 9 Koyun-keçi : 2 Diğer türler : 1 Toplam et : 43 Balık-su ürünleri: 19 kg Süt : 108 kg Yumurta : 9,5 kg (150 yumurta)