1 TR AVRUPA SOSYAL ŞARTI VE UYGULAMASI Prof. Dr. Rüçhan IŞIK

2 AVRUPA KONSEYİ 1949’da kurulmuş siyasi bir kuruluş 1949’da kurulmuş siyasi bir kuruluş Demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin savunucusu Demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin savunucusu Üyelik, örgütün ilkeleri ile bağlı olmayı taahhüt eden tüm Avrupa ülkelerine açıktır Üyelik, örgütün ilkeleri ile bağlı olmayı taahhüt eden tüm Avrupa ülkelerine açıktır 47 üye ve 800 milyon vatandaş 47 üye ve 800 milyon vatandaş

3 ŞART’A GENEL BAKIŞ Bir Avrupa Konseyi anlaşması Bir Avrupa Konseyi anlaşması 1961’de kabul edilmiş ve 1996’de gözden geçirilmiştir 1961’de kabul edilmiş ve 1996’de gözden geçirilmiştir Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin doğal bir tamamlayıcısı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin doğal bir tamamlayıcısı Ekonomik ve sosyal insan haklarını teminat altına alır Ekonomik ve sosyal insan haklarını teminat altına alır

4 AVRUPA SOSYAL HAKLAR KOMİTESİ Bir denetleme organı Bir denetleme organı Üye devletlerin Avrupa Sosyal Şart’ına, 1988 Ek Protokol’e ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şart’ına uyum içinde olup olmadığına karar verir. Bunların, Şart’ta düzenlenen taahhütleri yerine getirip getirmediklerini belirler. Üye devletlerin Avrupa Sosyal Şart’ına, 1988 Ek Protokol’e ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şart’ına uyum içinde olup olmadığına karar verir. Bunların, Şart’ta düzenlenen taahhütleri yerine getirip getirmediklerini belirler. 15 bağımsız ve tarafsız üyeden oluşur. 15 bağımsız ve tarafsız üyeden oluşur. Üyeleri, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından altı yıl süre için seçilir. Bu süre bir kez yenilenebilir. Üyeleri, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından altı yıl süre için seçilir. Bu süre bir kez yenilenebilir.

5 KOMİTE’NİN DENETLEME USULLERİ Ulusal raporlar aracılığı ile denetleme Ulusal raporlar aracılığı ile denetleme Toplu şikayet usulü Toplu şikayet usulü

6 ULUSAL RAPORLAR ARACILIĞI İLE DENETLEME Her yıl, taraf devletler Şart’ı kendi iç hukuklarına ve uygulamalarına nasıl aktardıklarına ilişkin rapor hazırlarlar ve Komite’ye sunarlar. Her yıl, taraf devletler Şart’ı kendi iç hukuklarına ve uygulamalarına nasıl aktardıklarına ilişkin rapor hazırlarlar ve Komite’ye sunarlar. Raporlar, Şart hükümlerinin ¼’ine ilişkin olarak o yıl için belirlenmiş konu grubunu içerir: Raporlar, Şart hükümlerinin ¼’ine ilişkin olarak o yıl için belirlenmiş konu grubunu içerir: 1. Grup (2008): istihdam eğitimi ve fırsat eşitliği 1. Grup (2008): istihdam eğitimi ve fırsat eşitliği 2. Grup (2009): sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal koruma 2. Grup (2009): sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal koruma 3. Grup (2010): çalışma hakları 3. Grup (2010): çalışma hakları 4. Grup (2011): çocuklar, aileler ve göçmenler 4. Grup (2011): çocuklar, aileler ve göçmenler 1. Grup (2012): istihdam eğitimi ve fırsat eşitliği 1. Grup (2012): istihdam eğitimi ve fırsat eşitliği Komite bu raporları inceler ve ülkelerin Şart’a uygun hareket edip etmediklerine karar verir. Bu kararlar her yıl yayınlanır. Komite bu raporları inceler ve ülkelerin Şart’a uygun hareket edip etmediklerine karar verir. Bu kararlar her yıl yayınlanır. Şart’a uygun hareket etmeyen devlet, Komite kararı karşısında gerekli eylemde bulunmazsa Bakanlar Komitesi o devlete bir tavsiye kararı yönlendirir. Şart’a uygun hareket etmeyen devlet, Komite kararı karşısında gerekli eylemde bulunmazsa Bakanlar Komitesi o devlete bir tavsiye kararı yönlendirir.

7 TOPLU ŞİKAYET USULÜ 1995 tarihli Toplu Şikayet Usulü Hakkında Protokol 1995 tarihli Toplu Şikayet Usulü Hakkında Protokol Hükümet raporlarına dayanan denetim mekanizmasını güçlendirmek amacıyla geliştirilmiştir ve onun tamamlayıcısıdır. Hükümet raporlarına dayanan denetim mekanizmasını güçlendirmek amacıyla geliştirilmiştir ve onun tamamlayıcısıdır. Yargı benzeri bir sistem Yargı benzeri bir sistem Genel hukuki duruma ilişkin olup bireysel bir konuda başvurulamaz. Genel hukuki duruma ilişkin olup bireysel bir konuda başvurulamaz.

8 TOPLU ŞİKAYETTE BULUNABİLEN KURULUŞLAR Toplu şikayeti kabul eden devletler açısından: Toplu şikayeti kabul eden devletler açısından: ETUC, BusinessEurope, IOE ETUC, BusinessEurope, IOE Avrupa Konseyi bünyesinde istişari statüde bulunan ve Hükümet Komitesi tarafından bu sebeple oluşturulan listeye yerleştirilmiş diğer uluslararası hükümet dışı kuruluşlar Avrupa Konseyi bünyesinde istişari statüde bulunan ve Hükümet Komitesi tarafından bu sebeple oluşturulan listeye yerleştirilmiş diğer uluslararası hükümet dışı kuruluşlar İlgili devletlerin iç hukukları açısından temsili nitelikteki ulusal işçi ve işveren kuruluşları İlgili devletlerin iç hukukları açısından temsili nitelikteki ulusal işçi ve işveren kuruluşları Üye devletlerin kabul etmesi halinde: Üye devletlerin kabul etmesi halinde: Ulusal hükümet dışı kuruluşlar Ulusal hükümet dışı kuruluşlar

9 TOPLU ŞİKAYET USULÜNÜN UYGULANMASI Toplu şikayet usulü uyarınca bir devlet aleyhinde şikayette bulunulabilmesi için devletlerin 1995 tarihli Protokolü imzalayıp onaylamış olması gerekir. Toplu şikayet usulü uyarınca bir devlet aleyhinde şikayette bulunulabilmesi için devletlerin 1995 tarihli Protokolü imzalayıp onaylamış olması gerekir. Günümüzde bu Protokolü 18 ülke imzalamış, bunlardan 12’si onaylayıp iç hukuklarına yerleştirmiştir. Günümüzde bu Protokolü 18 ülke imzalamış, bunlardan 12’si onaylayıp iç hukuklarına yerleştirmiştir.

10 ŞART’IN GETİRDİKLERİ Şart’ın teminat altına aldığı haklar üç grupta toplanabilir: Şart’ın teminat altına aldığı haklar üç grupta toplanabilir: Menfi temel haklar: Vatandaşları diğer kişilerin, toplulukların ya da devletin aşırı müdahalesine karşı koruyan haklar. Menfi temel haklar: Vatandaşları diğer kişilerin, toplulukların ya da devletin aşırı müdahalesine karşı koruyan haklar. Devletin herkes için teminat altına alması gereken asgari standartlar Devletin herkes için teminat altına alması gereken asgari standartlar Diğer haklar Diğer haklar

11 MENFİ HAKLAR Zorla çalıştırma yasağı (madde 1/II) Zorla çalıştırma yasağı (madde 1/II) İşçilerin özel yaşamının gizliliği (article 1/II) İşçilerin özel yaşamının gizliliği (article 1/II) Ayrımcılık yasağı (article 1/II or E) Ayrımcılık yasağı (article 1/II or E) Çocuk işçiliği (article 7/I) Çocuk işçiliği (article 7/I) Çocukların cinsel ve ahlaka aykırı suiistimali yasağı (article 7/X and 17/I) Çocukların cinsel ve ahlaka aykırı suiistimali yasağı (article 7/X and 17/I) Çocuk ihmali, suiistimali ve çocuklara kötü muamele yasağı (article 17/I) Çocuk ihmali, suiistimali ve çocuklara kötü muamele yasağı (article 17/I) Genç işçilerin tehlikeli ve sağlığa zararlı işlerde çalıştırılması yasağı (article 7/II) Genç işçilerin tehlikeli ve sağlığa zararlı işlerde çalıştırılması yasağı (article 7/II) İşyerinde cinsel ve diğer taciz türleri yasağı (article 26/I) İşyerinde cinsel ve diğer taciz türleri yasağı (article 26/I)

12 ASGARİ STANDARTLAR Asgari çalışma koşulları ve azami çalışma saatleri (article 2/I) Asgari çalışma koşulları ve azami çalışma saatleri (article 2/I) Çalışma ortamında sağlık ve güvenlik (article 3/I) Çalışma ortamında sağlık ve güvenlik (article 3/I) Asgari ücret (article 4/I) Asgari ücret (article 4/I) Örgütlenme (article 5) Örgütlenme (article 5) Anneliğin korunması (article 8/I) Anneliğin korunması (article 8/I) Acil sağlık hizmetleri (article 11/I) Acil sağlık hizmetleri (article 11/I) Asgari sosyal gelir seviyesi (article 13/I) Asgari sosyal gelir seviyesi (article 13/I) Asgari düzeyde yardım (article 13/IV) Asgari düzeyde yardım (article 13/IV) Acil sosyal yardım (article 14/I) Acil sosyal yardım (article 14/I) Gerekli aile sigortaları ve çocuk bakımı (article 16 and 17/I) Gerekli aile sigortaları ve çocuk bakımı (article 16 and 17/I) Ücretsiz temel eğitim (article 17/I) Ücretsiz temel eğitim (article 17/I) Bireysel yeteneklere göre mesleki eğitim (article 10/I) Bireysel yeteneklere göre mesleki eğitim (article 10/I) Ana dilin desteklenmesi (article 19/XII) Ana dilin desteklenmesi (article 19/XII) Katılma (article 30) Katılma (article 30) İnsan onuruna yakışır acil geçici barındırma (article 31/II) İnsan onuruna yakışır acil geçici barındırma (article 31/II) Gecikmesiz standart barındırma (article 31/I) Gecikmesiz standart barındırma (article 31/I)

13 DİĞER HAKLAR Bu son grup haklar, Avrupa’da kalkınmanın herkese dağılımını temin etmek amacıyla, taraf ülkelerin Şart’ta yer alması gerektiği hususunda anlaşmış olduğu haklardır. Bu haklar, Şart’ın devletler tarafından tam olarak ve zamanında uygulanabilmesi için devletlere çeşitli yükümlülükler getirmektedir. Bu son grup haklar, Avrupa’da kalkınmanın herkese dağılımını temin etmek amacıyla, taraf ülkelerin Şart’ta yer alması gerektiği hususunda anlaşmış olduğu haklardır. Bu haklar, Şart’ın devletler tarafından tam olarak ve zamanında uygulanabilmesi için devletlere çeşitli yükümlülükler getirmektedir.

14 ŞART’A TARAF ÜLKELER 47 ülkeden yalnızca 2’si 1996 tarihli Şart’ı imzalamamıştır; ancak bunlar 1961 Şartı’nı imzalamışlardır. 47 ülkeden yalnızca 2’si 1996 tarihli Şart’ı imzalamamıştır; ancak bunlar 1961 Şartı’nı imzalamışlardır Şatı’nı imzalayanlar arasında 12 üye bunu henüz onaylamamış ancak 1961 Şartı’nı onaylamıştır Şatı’nı imzalayanlar arasında 12 üye bunu henüz onaylamamış ancak 1961 Şartı’nı onaylamıştır. 4 ülke ne 1961 Şartı’nı ne de 1996 Şartı’nı onaylamışlardır: Liechtenstein, Monaco, San Marino ve İsviçre 4 ülke ne 1961 Şartı’nı ne de 1996 Şartı’nı onaylamışlardır: Liechtenstein, Monaco, San Marino ve İsviçre

15 ŞART’IN UYGULANMASI Madde I: Madde I: 1- Bu Protokolün II, Bölümünün 1 ilâ 31 inci maddelerinin hükümleri, bu maddelerde öngörülen uygulama yöntemlerine etki etmeksizin, a- yasalar ya da yönetmeliklerle; b- işverenler ya da işveren örgütleri ile çalışanların örgütleri arasında akdedilmiş toplu sözleşmelerle; c- bu iki yöntemden elde edilen karma bir yöntemle; ya da d- diğer uygun araçlarla yerine getirilebilir.

16 ŞART’IN UYGULANMASI (2) Şart’ın getirdiği yükümlülükleri yerine getirirken kullanılan yasal yöntemler devletlerin kendi takdirindedir. Şart’ın getirdiği yükümlülükleri yerine getirirken kullanılan yasal yöntemler devletlerin kendi takdirindedir. Komite’nin kararları dahilinde; salt yasal düzenleme yeterli değildir. Bunların uygulamada da yer edinmesi gerekmektedir. Komite’nin kararları dahilinde; salt yasal düzenleme yeterli değildir. Bunların uygulamada da yer edinmesi gerekmektedir.

17 TÜRKİYE 1996 Şartı’nı hem imzalamış hem de onaylamıştır Şartı’nı hem imzalamış hem de onaylamıştır. Belli maddelere çekince koymuştur: Belli maddelere çekince koymuştur: Madde 2/III: Yılda dört hafta ücretli izin Madde 2/III: Yılda dört hafta ücretli izin Madde 4/I: İnsana yakışır yaşam için uygun ücret Madde 4/I: İnsana yakışır yaşam için uygun ücret Madde 5*: Örgütlenme hakkı Madde 5*: Örgütlenme hakkı Madde 6*: Toplu pazarlık hakkı Madde 6*: Toplu pazarlık hakkı Buna karşın en çok hüküm onaylayan iki ülkeden birisidir. Buna karşın en çok hüküm onaylayan iki ülkeden birisidir. * Daha ayrıntılı bilgi için bakınız: Rüçhan Işık, “İnsan Hakları Olarak Kollektif Çalışma Hakları ve Türk İş Hukuku”

18 AB VE SOSYAL ŞART AB üye ülkeleri Şart’ın gereklerini yerine getirmekte zorlanmaktadırlar. AB üye ülkeleri Şart’ın gereklerini yerine getirmekte zorlanmaktadırlar. AB üyesi devletler, kendi sosyal politikalarını sürdürme hususunda yeterli eylem serbestisine sahip değiller. AB üyesi devletler, kendi sosyal politikalarını sürdürme hususunda yeterli eylem serbestisine sahip değiller. Birliğin bütçe disiplinine uymak pahasına bazı sosyal mahiyetli alanlara yatırımdan feragat etmek durumunda kalabilmektedirler. Birliğin bütçe disiplinine uymak pahasına bazı sosyal mahiyetli alanlara yatırımdan feragat etmek durumunda kalabilmektedirler. Üye devletlerin herhangi birinde tüm şirketlere tanınmış olan kurulum özgürlüğü ve her üye devletten birliğin geneline hizmet sağlama özgürlüğü, devletlerin bireysel mevzuatlarını karşı karşıya getirebilmektedir. Üye devletlerin herhangi birinde tüm şirketlere tanınmış olan kurulum özgürlüğü ve her üye devletten birliğin geneline hizmet sağlama özgürlüğü, devletlerin bireysel mevzuatlarını karşı karşıya getirebilmektedir. Üye devletlerin, Birlik gereklilikleri ile Sosyal Şart gibi uluslararası zorunluluklardan doğan gerekliliklere uyma konusunda denge oluşturmaları gerekmektedir. Üye devletlerin, Birlik gereklilikleri ile Sosyal Şart gibi uluslararası zorunluluklardan doğan gerekliliklere uyma konusunda denge oluşturmaları gerekmektedir.

19 Teşekkür ederim…