ÜNİTE 3. ÜNİTE-3 KOOPERATİFLERİN KURULUŞ İŞLEMLERİ ORGANLARI 3.1KOOPERATİF MEVZUATI ANA HATLARI 3.2KURULUŞ İŞLEMLERİ, ANA SÖZLEŞME MADDELERİ 3.3ORTAKLIK VE ORTAKLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 3.4KOOPERATİFLERİN ORGANLARI VE GÖREVLERİ 3.5GENEL KOOPERATİF MUHASEBE BİLGİSİ

 Kanun bir taraftan kooperatiflerin ve kooperatifçilerin özerkliği diğer taraftan devletin normatif kontrolünün kapsamı arasındaki doğru dengeyi sağlamanın ve sürdürmenin aracıdır.  Kooperatif kanunu, kooperatifçiler arasında kooperatiflerin oluşumu, yapısı, işlemleri ve dağılmasına ilişkin olarak kabul edilen bütün ulusal, uluslar arası ve uluslar ötesi normatif, idari, adli kanun belgelerinden oluşur. KOOPERATİF KANUNUNA NEDEN İHTİYAÇ VAR?

 Kuruluşla başlayıp çözülmeye kadar geçen süreç içerisinde, kooperatifler tüzel kişilik olarak mevzuata tabi olmak zorundadır. Dahili işlevleri ve üçüncü taraflar karşısındaki konumları düzenlenmelidir. Her ülkenin ayrı ayrı yasaları olmasına rağmen aşağıdaki, ana başlıklar tüm yasalarda olmazsa olmazlardır.  Yasa yapıcılar evrensel kabul gören kooperatif prensiplerine saygı göstererek yasaları çalışmaları gerekmektedir.  ICA’nın amaçlarından biri kooperatif hareketini geliştirmek, bir diğeri de kooperatiflerin değerlerini ve prensiplerini korumaktır. Bu amaçlara ulaşmak için ICA hem ulusal hem de uluslar arası düzeyde kooperatif politikası ve mevzuatına yön vererek öncü bir rol oynamaya devam etmiştir. Kooperatif mevzuatı ana hatları

 Bir kooperatif yasasında aşağıda bahsedilen kısımları bulunmaktadır:  Mukaddime ( giriş.amaç )  Genel Hükümler  Kooperatiflerin oluşumu, sicili ve sicilin yayınlanması  Üyelerin hak ve yükümlülükleri  Kooperatif organları ve yönetimi  Sermaye oluşumu, hesaplar ve fazla hesabın dağıtımı  Denetleme  Dağılma çeşitleri  Basitleştirilmiş kooperatif yapıları  Dikey entegrasyon  Anlaşmazlıların halli  Muhtelif, geçici ve nihai hükümler 

 Kuruluş İşlemleri, ana sözleşme maddeleri  Kooperatiflerin hedeflenen amaca ulaşması ve başarılı olabilmesi için, kooperatif kurma işlemlerine başlanmadan önce bazı araştırmaların yapılarak, elde edilecek bilgilerin iyi bir şekilde değerlendirilmesi yapılarak kooperatif kurma fikri hayata geçirilmelidir.  ( Özellikle aşağıdaki husulara dikkat edilmelidir. )

 Yapılacak bu araştırmada dikkat edilecek başlıca konular şunlardır:  Kooperatifin kurulacağı yerleşim yerinin kooperatifin amaçlarını gerçekleştirebilecek bir alt yapıya sahip olması (bir konut yapı kooperatifi kurulacaksa, konut yapılacak zeminin inşaata uygun olup olmadığı ve ihtiyaç duyulacak iş gücünün nerden sağlanacağı, konuları araştırılmalıdır).  Kooperatifin üretim ve pazarlamasını yapacağı ürünlere ilişkin ham madde ve pazar araştırmasının yapılması.  İhtiyaç duyulan sermayenin hesaplanması (konut inşa etmek amacıyla bir kooperatif kurulacak ise kooperatifin yapacağı konutların toplam maliyetleri belirlenmeli ve ortakların bu maliyetleri nasıl karşılayacağı ortaya konmalıdır).  Ortak sayısının belirlenmesi (bir konut yapı kooperatifi kurulacak ise bu kooperatifin yapmayı planladığı konut sayısından fazla ortak alınmamalıdır).  İhtiyaç duyulması durumunda kredinin hangi kaynaklardan sağlanacağı.  Kooperatifin çalışma alanıyla ilgili ileride doğabilecek riskler ve bunlara karşı alınacak önlemler.  Öncelikler ihtiyaç belirlenmeli sonra harekete geçilmelidir.

 Fizibilite işlemleri tamamlandıktan sonra Bir kooperatifin kurulması için genelde tüm ülkelerde en az yedi gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesi gerekir. Kooperatifler Kanununda azami bir sınırlama getirilmediğinden yediden fazla kurucu ortakla kooperatif kurulması mümkündür.

 Yukarıda da bahsettiğimiz gibi bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak ana sözleşme ile kurulur. Ana sözleşmedeki imzaların noterce onaylanması gerekir.  Ana sözleşme, Ticaret Bakanlığına ( ülkelere göre değişir ) verilir. Bakanlığın kuruluşa izin vermesi halinde, kooperatif merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan olunur.  KKTC de kooperatif şirketler mukayitliğine TC YASA Numarası: 1163

 Bir araya gelen kurucu ortaklar ilk iş olarak ana sözleşme maddelerini hazırlamalıdır.  Kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamak şartıyla, kurucuların istedikleri şekilde ana sözleşme hazırlamaları mümkündür.  Hazırlanan ana sözleşme ortaklar tarafından imzalandıktan sonra noter tarafından imzalar onaylatılmalıdır. Ana sözleşmenin Hazırlanması, İmzalanması ve Tasdiki

 Kooperatifin adı ve merkezi,  Kooperatifin amacı ve çalışma konuları,  Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hâl ve şartlar,  Ortakların pay tutarı ve kooperatif sermayesinin ödenme şekli, nakdi sermayenin en az 1/4 nün peşin ödenmesi,  Ortakların aynı sermayeyi koyup koymayacakları,  Kooperatiflerin yükümlerinden dolayı ortakların sorumluluk durumu ve derecesi,  Kooperatifin yönetici ve denetleyici organlarının görev ve yetki ve sorumlulukları ve seçim tarzları,  Kooperatifin temsiline ait hükümler, Kooperatifler Kanunu uyarınca ana sözleşmede bulunması gereken hükümler şunlardır:

 İhtiyari Hükümler  Yıllık gelir gider farklarının, hesaplama ve kullanma şekilleri,  Kurucuların adı, soyadı iş ve konut adresleri,  Genel kurulun toplantısı, kararların alınması, oyların kullanılması hakkındaki hükümler,  Kooperatifin çalışma şekline dair esaslar,  Kooperatifin birliklerle olan münasebetleri, ( üst birlik )  Kooperatifin diğer bir kooperatifle birleşmesine ait hükümler,  Kooperatifin süresi.  Ödev örnek ana sözleşme bulunuz yorumlayınız.

 Kooperatiflerin ortak amacının; insanların müşterek ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle ve en az maliyetle karşılamak olduğunu söylemiştik. Bu amaçtan da anlaşılacağı üzere kooperatiflerin varlığı, ona ortak olmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin bulunmasına bağlıdır. Ortaklık ve Ortakların hak ve yükümlülükleri

 Kişiler bir kooperatife değişik biçimlerde ortak olabilirler. Bunlar:  Kooperatifin kuruluş aşamasında, kurucu olarak ortak olmak,  Kooperatifin tüzel kişilik kazanmasından sonra ortak olmak,  Kooperatifin tüzel kişilik kazanmasından sonra, kooperatif ortaklarından birinin ortaklık payını devralmak suretiyle ortak olmak,  Kooperatif ortaklarından birinin ölümü durumunda, miras yolu ile ortak olmak,  Taşınmaz mal veya işletme karşılığı ortak olmaktır. Kooperatife Ortak Olmak

 Kooperatife ortak olan, başka bir ifade ile ortaklık sıfatına sahip olan kişiler kooperatif üzerindeki ortaklık haklarını kullanma hakkına da sahip olmuş olurlar.  Kooperatiflerde eşitlik ilkesi gereği tüm ortaklar hak bakımından eşit olup ortakların kooperatiflerdeki haklarını şu şekilde sıralayabiliriz:  Ortaklık senedi -örneği  Ortakların bireysel hakları  Ortakların birlikte kullanabilecekleri (grupsal) hakları  Hak ve yükümlülüklerde eşitlik Ortakların Hakları

 Kooperatifler Kanunlarına göre, kooperatif ortaklarının bilgi edinme ve bazı belgelerden örnek isteme hakkı vardır. Buna göre aşağıdaki belgeler her yıl ortakların incelemesi için hazır bulundurulur.  Yönetim kurulunun gelir gider farkının dağıtımıyla ilgili önerilerini içeren yıllık çalışma raporu  Bilanço  Gelir gider farkı hesabı  Denetçilerin yıllık düzenleyecekleri raporlar  Ticari Defterleri ve Belgeleri İnceleme Hakkı Bilgi Edinme ve Örnek İsteme Hakkı

 Genel kurul tarihi itibariyle, en az üç ay önceden kooperatife ortak olmuş kişilerin genel kurula katılma, oy kullanma, seçme ve seçilme hakları bulunmaktadır. Yalnız yapı kooperatiflerinde bu koşul geçerli değildir. Ortaklıktan çıkarılma kararı kesinleşmeyen ortaklarda genel kurula katılabilir. Ancak çıkan ya da çıkarılan ortaklar, çıkma ve çıkarılma kararlarının kesinleştiği tarihten itibaren genel kurula katılamaz. Genel Kurula Katılma, Seçme ve Seçilme Hakkı

 Oy Hakkı  Kooperatifler Kanunlarına göre ortaklık payı adedi ne olursa olsun, genel kurulda yapılacak oylamada her ortak bir oy hakkına sahiptir. Bu hak ana sözleşmeye konulacak bir madde ile de olsa artırılamaz.  Genel Kurulda Temsil Hakkı  Genel Kurul Kararları Aleyhine Dava Açma Hakkı  Denetçilerin Dikkatini Çekme ve Açıklama Yapılmasını İsteme Hakkı  Tasfiye Sonucunda Kalan Mal Varlığından Pay Alma Hakkı Olumlu Gelir Gider Farkından Pay Alma Hakkı

 Genel Kurulu Toplantıya Çağırma Hakkı  Kooperatifler Kanunlarında genelde; dört ortaktan az olmamak kaydıyla ortak sayısının en az onda birinin talebi üzerine genel kurul toplantıya çağrılabilir Ortakların Birlikte Kullanabilecekleri Hakları

 Ana sözleşme şartlarını yerine getiren ve üyeliği onaylanan ortaklar  Sermaye koyma borcu ve aidat ödeme yükümlülüğü  Ticaret şirketlerinden farklı olarak kooperatiflerde, kârın yerini ekonomik menfaat, sermayenin yerini de karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet aldığından sermaye unsuruna önem verilmemiş, ticaret şirketlerine göre kooperatiflerde sermaye çok düşük tutulmuştur. Ortakların Yükümlülükleri

 Ticari şirketlere göre sermaye payı çok düşük olan kooperatiflerde bu düşük sermaye payı ile hedeflenen amacın gerçekleştirilmesi neredeyse imkânsızdır. Bu nedenle, ortaklar taahhüt ettikleri ve ödedikleri ortaklık payı bedelleri dışında, aidat öder. Bu aidatlar, genel kurulca belirlenen tutarda makine ve ekipman, arsa, alt yapı, inşaat ve benzeri giderleri karşılamak üzere alınır.

 Kooperatif ortakları; gerek yönetim kurulu veya genel kurul kararıyla incelediği ticari defterler, bunlara ilişkin belgeler ve haberleşmeyle ilgili hususlardan öğrendiği sırları, gerekse üçüncü kişiler aracılığıyla kanuna aykırı olarak öğrendiği sırları daima gizli tutmak zorundadır.  İlgili kanun ana sözleşme maddelerine uymak  Kooperatife olan borçlarını aidatlarını vadesinde ödemek  Her türlü yasak zorunluluğu yerine getirmek.  ( örnek sınav sorusu –Üyelerin hak ve yükümlülükleri nelerdir.) Sır Saklama Sorumluluğu

 Genel Kurul  Kooperatif ortaklarının tamamının, bir başka ifadeyle oy kullanma hakkına sahip ortakların oluşturduğu topluluğa genel kurul denir.  Genel kurul kooperatifin bütün ortaklarını temsil eden en yetkili organ olmakla aynı zamanda bir karar organı niteliğindedir. Genel kurulda alınan tüm kararlar toplantıda hazır bulunsun veya bulunmasın tüm ortaklar için hüküm ifade eder.  Genel kurul; ortaklara, kooperatifin yönetimi ile ilgili bilgiler vermek, kooperatif yönetim ve denetim kurullarını seçmek, bir önceki yıl görev yapan yönetim ve denetim kurullarının çalışmalarını incelemek gibi amaçlarla toplanır. Gerektiğinde ana sözleşmede yapılması düşünülen değişiklikleri de yine bu kurul yapar. Kooperatif organları ve Görevleri

 Kooperatif genel kurulu olağan ve olağanüstü olmak üzere iki şekilde toplanır:  Olağan Genel kurul: Kooperatif genel kurulları hesap dönemi sonundan itibaren (çoğunlukla 31 Aralık), 6 ay içinde ve yılda en az bir kere toplanmak zorundadır.  Olağanüstü genel kurul: Kooperatiflerin faaliyetleri ile ilgili önemli ve acele kararların alınmasının gerektiği durumlarda genel kurul, olağanüstü olarak toplanır.

 Yönetim kurulu, kanun ve ana sözleşme hükümlerine göre kooperatifin faaliyetlerini yöneten ve kooperatifi temsil eden yürütme organıdır.  Yönetim kurulu; kooperatif işlerinin yürütülmesi görevini yerine getirirken, kooperatifi borç altına sokabileceğinden ve kooperatifin gidişatını etkileyecek işlemleri yapabileceğinden kooperatiflerde önemli bir yere sahiptir. Yönetim Kurulu

 Kooperatif çalışmalarının verimli olması ve taahhütlerini zamanında yerine getirmesi yönetim kurulunun çalışmalarıyla olur. Başka bir ifadeyle kooperatifin başarısı, yönetim kurulunun başarısına bağlıdır. Bu yüzden yönetim kurulunun bu görevi en iyi şekilde yerine getirecek kişilerden oluşturulması gerekir.  Yönetim kurulu üyeleri, kendi aralarında görev bölümü yapmalı ve alınacak kararları düzenli bir şekilde karar defterine yazmalı ve bu kararları uygulamalıdır.

 Yönetim Kurulunun Görevleri  Kooperatif yönetim kurulu; ana sözleşmeye, yasalara ve genel kurulun almış olduğu kararlara uygun davranmak suretiyle kooperatifi yönetir.  Yönetim kurulunun başlıca görevleri şunlardır 1. Kooperatifin çalışma politikalarını belirlemek 2. Üyeleri arasında görev dağılımı yapmak 3.Kooperatifin hukuki birliğini korumak 4. Yönetim kurulu defterleri ve tutanakları ile genel kurul tutanaklarını özenle saklamak 5. Yıllık faaliyet raporunu ve bilanço ve gelir gider tablosunu hazırlatmak ve denetim kuruluna incelenmek üzere vermek 6. Yapılan çalışmalarla ilgili genel kurulu bilgilendirmek 7. Ortakları temsil ederken tarafsızlık ilkesini benimsemek 8. Kooperatife ortak olmak isteyenlerin, kooperatif ortağı olmak için gerekli şartları taşıyıp taşımadığını araştırmak ve karar vermek 9. Ortaklıktan çıkmak isteyenlerin bu isteklerini karara bağlamak 10. Kooperatif ortaklığını devralmak isteyen, kişilerin durumlarını inceleyip, uygunsa ortaklığa kabul etmek

1. Ana sözleşme ile kendisine yetki verilmişse, ortaklıktan çıkartılmaya karar vermek 2. Kooperatif işlerinin yürütülmesi için müdür ve personel ile temsilci veya vekil atamak, bunların görevlerin son vermek 3. Ortaklarla devamlı haberleşmeyi sağlamak ve onları eğitmek 4. Gelir-gider farkının dağıtılmasını genel kurula teklif etmek 5. Genel kurul olağan veya gerekli durumlarda olağanüstü toplantıya çağırmak ve genel kurul gündemini hazırlamak 6. Genel kurul toplantılarına bakanlık temsilcisi istemek 7. Genel kurul kararlarının iptali için dava açmak 8. Yönetim kurulu ortaklarının eksilmesi durumunda varsa yedek üye çağırmak Yönetim Kurulunun Görevleri ( DEVAM )

 Kooperatif denetimi;  Kooperatif yapısının, Faaliyetlerinin, İşlem ve hesaplarının, yanlışlık, çelişki veya tutarsızlık içerip içermediğinin; kanun, ana sözleşme, yönetmelik hükümleri, genel kurul kararları ve iyi niyet esasları çerçevesinde izlenmesi ve gözlenmesi için yapılan tüm çalışmaları ifade eder. Kooperatifin denetimi için görevlendirilen kurula denetim kurulu denir. Denetim Kurulu

 Denetim kurulu, kooperatiflerin yapısını ve faaliyetlerini denetler.  Kooperatiflerde Denetimin Amacı ve Önemi  Kooperatif denetimlerinin amacı;  Yöneticileri aydınlatmak ve çalışmalarına yardımcı olmak, yol göstermek,  Ticari ve mali bilgi ve tecrübeden yoksun olan ortakların menfaatlerini korumak,  Ortaklık paylarının ve kullanılan kredilerin yerli yerinde kullanılıp kullanılmadığını belirlemek,  Taahhütlerin yerine getirilip getirilmediğini saptamak, getirilmemişse nedenlerini belirlemek, olarak sıralanabilir.  Özetle, denetimin amacı, yanlışlardan ve yolsuzluklardan temizlenmiş bir kooperatif ortaya koymak için hangi yolla olursa olsun tüm olumsuzlukların ortadan kaldırılmasıdır.

 Yukarıda saydığımız amaçların gerçekleştirilebilmesinin yolu, iyi bir denetimden geçmektedir. Denetimin gereği gibi yapılabilmesi için; denetim kurulu üyelerinin belirli bir bilgi birikimine; özellikle de kooperatifçilik mevzuatı, hukuk, denetim teknikleri, muhasebe, raporlama gibi hususlarda bilgi ve birikime sahip olmaları gerekmektedir.  Bu hususlarda bilgi sahibi olunmadan yapılan denetim, formalitenin yerine getirilmesinden öteye gidemez. Bu da ortakların yanlış bilgilendirilmelerine ve yönlendirmelerine yol açacaktır.  Kooperatif üyeleri arasında, yukarıda saydığımız, denetim kurulu üyelerinde bulunması gereken vasıfları taşıyan üyeler bulunmayabilir. Bu durumda, bu özellikleri taşıyan ve kooperatif üyesi olmayan kişiler de denetçi seçilebilir.

 Denetim Kurulunun Görevleri Genel kurul adına denetim görevini yapan denetim kurulunun görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz: 1.Kooperatif defterlerinin düzenli olarak tutulup tutulmadığını saptamak 2. Yıllık bilanço ve sonuç hesaplarını inceleyerek bu husustaki görüşlerini birlikte veya tek başına genel kurula bir raporla bildirmek, 3. Her yıl yazılı bir rapor hazırlayarak tekliflerini genel kurula sunmak 4. Yönetim kurulu üyelerinin gerekli şartları taşıyıp taşımadıklarını araştırmak, toplantı nisabının kaybedilmesi halinde boşalan bu üyeliklere geciktirilmeksizin yeteri kadar yedek üye çağırmak, 5. Uygun gördükleri teklifleri yönetim kurulu ve genel kurul toplantıları gündemine koydurmak, 6. Kooperatif sırlarını ve ortaklar hakkındaki sırları saklamak 7. Ayda en az bir kere kooperatif defter ve belgelerini incelemek, kasasını saymak 8. Kooperatif işlemlerinden bilgi edinmek ve gerekli kayıtların düzenli olarak tutulmasını sağlamak amacıyla en az üç ayda bir defa kooperatifin defterlerini incelemek, 9. En az üç ayda bir defa kooperatifin nakit mevcudu ile menkul değerlerini kontrol etmek,

1.Bütçe, bilanço ve gelir-gider cetvelini denetlemek, 2. Yönetim kurulunun ihmali halinde genel kurulu olağan veya olağanüstü toplantıya davet etmek, 3. Denetim kurulu üyeleri, görevleri çerçevesinde işlerin yürütülmesinde gördükleri noksanlıkları, kanun ve ana sözleşmeye aykırı hareketleri bundan sorumlu olanların bağlı bulundukları organa ve gerekli hallerde aynı zamanda genel kurula haber vermekte yükümlüdürler. 4. Yönetim kurulu üyelerinin kanun ve ana sözleşme hükümleri ile iyi niyet esaslarına uygun davranmalarına nezaret etmek, 5. Kooperatif ortaklarının, yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personeli hakkındaki şikâyetlerini incelemek ve inceleme sonucu yıllık raporunda açıklamak, 6. Denetim kurulu üyeleri, kooperatifi genel kurul toplantısına çağırma yetkisi hariç olmak üzere kendilerine kanun ve ana sözleşme ile verilen görev ve yetkileri, gerektiğinde tek başlarına da kullanabilirler. 7. Denetim kurulu üyeleri, yönetim kurulu ve genel kurul toplantılarına katılırlar. Ancak, yönetim kurulu toplantılarında oy kullanamazlar. Denetim Kurulunun Görevleri (devam )

 Kooperatifler, Vergi Usul Kanunu ve Ticaret Kanunu hükümlerine göre aşağıdaki defterleri tutmak zorundadır: 1. Yevmiye defteri 2. Defteri Kebir 3. Envanter defteri 4. Genel kurul toplantı ve müzakere defteri 5. Yönetim kurulu karar defteri 6. Pay (Ortaklar) defteri Genel Kooperatif Muhasebe bilgisi

 Vergi kanunları karşısında bilanço esasına göre defter tutmakla mükellef tüzel kişiler olmaları nedeniyle kooperatifteki muhasebe kayıtları Tekdüzen Hesap Planına göre tutulmalı, bu kapsamda genel kurulda ödemelerin belirlenmesini takiben muhasebe kayıtlarında gerekli tahakkuk kayıtları, ortaklar ödemeleri gerçekleştirdikçe tahsilat kayıtları yapılmalı ve muhasebe programı da ortak ödentilerini isim bazında gösterecek şekilde kullanılmalıdır.

 Kooperatiflerin asıl amacı kâr elde etmek olmadığından; kooperatif faaliyetleri sonucu ortaya çıkan kâr ve zararlar, olumlu ve olumsuz gelir gider farkı olarak adlandırılır.  Kâr, olumlu gelir gider farkı; zarar ise olumsuz gelir gider farkı olarak adlandırılır.  Kooperatifler, sermaye şirketleri gibi kurumlar vergisi mükellefidirler.  Bazı özel durumlarda kooperatiflerde vergi istisnaları bulunabilir. Tabi ülkeye göre bu istisnalar değişiklik göstermektedir.