Sunullah DOĞMUŞ Makine Mühendisi, MBA A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı İGU ve İH Eğitmeni

BASINÇLI KAP : İç basıncı 0.5 bardan büyük olan kap ve ekipmanlara basınçlı kap denir. İçinde havanın sıkıştırıldığı veya buhar oluşturulan yahut sıkıştırılmış hava, gaz vb. depolandığı kaplardır. Bir kap birden fazla hazneden oluşabilir. TANIMLAR

Her türlü basınçlı kap ve bunlarla bağlantılı boru donanımı, emniyet donanımları ve basınçlı aksesuarlar anlamına gelmektedir. Eğer; varsa basınçlı ekipman üzerindeki flanş, nozul, kaplin, destekler, kaldırma mapası vb. basınçlı kısımlara bağlı elemanlar da bu tanıma dahildir. BASINÇLI EKİPMAN:

Kazanlar, Gaz Tüpleri, Hava Tankları Lpg Tankları, Kompresörler, Boru Hatları, Sınai Gaz Tankları Kriojenik Tanklar, Otoklavlar, Soğutma Üniteleri Hidroforlar. BASINÇLI KAP ÇEŞİTLERİ

Basınçlı Kapların üzerinde aşağıdaki bilgileri içeren bir etiket mutlaka olmalıdır: Bar cinsinden azami çalışma basıncı, İşletme basıncı, Azami çalışma Sıcaklığı ( 0 C), Kabın kapasitesi (litre), Kabın İmalat tarihi, Kontrol tarihi Basınçlı Kap Etiketi

Basınçlı kabın emniyetle işletilmesini sağlamak için gerekli olan emniyet aksesuarları: Basınç düşürme cihazları: izin verilen limit aşıldığında devreye girerek basıncı tamamen veya limit içinde kalacak şekilde düşüren cihazlardır. Örnek: emniyet valfleri, patlama diski, bel verme çubukları, kontrollü basınç düşürme sistemleri, gibi Otomasyon sistemleri: Ayarlanan limit aşıldığında devreye girerek hata düzeltme imkânlarını faaliyete geçiren, tesisi kısmen veya tamamen kapatan ya da durduran sistemlerdir. Örnek: basınç ve sıcaklık şalterleri, akışkan seviye swiçleri, emniyetle ilgili her türlü ölçme kontrol ve düzenleme cihazları. KAZANLARDA EMNİYET AKSESUARLARI

1.Basınç Göstergesi: Çalışma basıncının iki katı taksimatlı, çalışma basıncı, kırmızı işaretli, kap boyunun 1,5 katı uzaktan okunabilir. Kabın gaz fazına doğrudan bağlı Basınç Algılama ve Kontrolü (Presostat): Aşırı buhar basıncında yakıtı keser 2.Sıcaklık Göstergesi: Kazanlarda sıcaklığı gösteren ölçü cihazları bulunacaktır. Sıcak su kazanlarında bir termometre bulunacaktır. 3. Su Seviye Göstergesi: en az iki, biri camdan olacak ve muhafaza içine alınacaktır. Göstergeler doğrudan kazana bağlanacak en çok ve en az seviyeleri gösterecek şekilde işaretlenecektir. 4.Basınç Emniyeti: doğrudan basınçlı kapla bağlantılı, çalışma basıncına göre (1,1kat) ayarlanacak, Ayarın bozulmaması için kapatılmış veya mühürlenmiş olacak. Emniyet Valfleri İki Kısımdır: Yaylı Emniyet Valfi Ağırlıklı Emniyet Valfi: Ağırlıklı emniyet supaplarına gelen basınç 600kg/cm2 geçmeyecek ve ağırlık yekpare olarak yapılacaktır.

5. Boşaltma Sistemi: Basınçlı kaplarda suyun veya çamurun boşaltılması için, kazanın alt kısmında yeteri kadar (otomatik veya elle kumanda edilen) boşaltma valfı veya musluğu bulunacak, su veya çamur bir boruyla kanala veya dışarıya akıtılacaktır. 6. Stop Valfi/Blöf Donanımı: Basınçlı kapların giriş ve çıkış boruları üzerine, birer adet ana stop valfı konulacak, bunlar çabuk ve kolay kapanacak şekilde olacak ve buhar yoğunlaşması halinde kullanılmak üzere, kazanlarda blöf tertibatı yapılacaktır. Birlikte çalışan kapların her birinde ayrı ayrı stop valfi bulunacaktır. 7.Gaz Yakıt Yangın Emniyet Sistemi: Kazanlarda yakıt olarak havagazı ve benzerleri kullanıldığı hallerde, gaz besleme boruları üzerinde ayarlanabilir bir musluk ve sulu emniyet kapları bulunacaktır.

8. Gaz Patlama Emniyeti: Basınçlı kaplarda; akaryakıt, kömür tozu veya gaz yakıldığı hallerde, Cehennemliklerin en yüksek noktasında bir veya daha fazla sayıda patlama kapakları bulunacaktır. Yerden 2 metre yüksekliğe kadar olan patlama kapaklarının önüne, yeteri sağlamlıkta koruyucu bir siper konacaktır. 9. Isıl Genleşme Kabı:... bir adet genişleme kabı ve borusu (nefeslik) konacak, bunun bulunmadığı kapalı sistemlerde, genişleme valfi bulunacaktır. Genişleme valfi, çalışma basıncına göre ayarlanabilecek ve fazla basıncı önleyecek şekilde yapılmış olacaktır. Genişleme borusu ile genişleme valfinden çıkacak sıcak sıvılar, çalışanlara zarar vermeyecek şekilde dışarı atılacaktır. Yılda bir periyodik kontrolleri yapılacaktır.

Buhar kazanlarında otomatik kontrol sistemleri Yanma kontrolü (Kazandaki basıncın sabit tutulması gereken yerlerde uygulanır) Besleme suyu kontrolü (Kazan su seviyesini sabit tutar) Sıcaklık kontrolü (Buhar çıkış sıcaklığını sabit tutar) Buhar kazanlarında otomatik kilitleme ve koruma donanımı: Brülör alevi söndüğünde yakıtı kesen fotoelektrik gözleyici Aşırı buhar basıncında yakıtı kesen basınç şalteri (presostat) su seviyesi aşırı düştüğünde yakıtı kesen su seviye aygıtı Yakıt pompası çıkış basıncı düştüğünde yakıtı kesen basınç şalteri (Yakıt ön ısıtıcılı kazanlarda) Yakıt sıcaklığının düşmesi halinde yakıtı kesen sıcaklık şalteri Kazan yakma havasının kesilmesi halinde yakıtı kesen basınç şalteri (Gaz yakan kazanlarda) Gaz basıncının düşmesi halinde yakıtı kesen basınç şalteri Buhar kazanlarında alarm elemanları: Alçak ve yüksek su seviyesi alarmı Alev sönme alarmı Hava toz karışımındaki yüksek sıcaklık alarmı

KOMPRESÖRLER kompresörlerin montajından sonra ve çalıştırılmasından önce,... yapılacak değişiklik ve büyük onarımlardan sonra, periyodik olarak yılda bir kontrol ve deneyleri, ehliyetli teknik elemanlar tarafından yapılacak ve sonuçları, sicil kartına veya defterine işlenmelidir. Bakım öncesi kompresör durdurulmalı ve sıcaklığın 50ºC altına düşmesi beklenmelidir. Kompresörlerin her kademesinde basınç deneyi, o kademede müsaade edilen en yüksek basıncının 1,5 katı ile yapılacaktır. Sabit kompresörlerin depoları, patlamalara karşı dayanıklı bir bölmede olacak; seyyar kompresörler, çalışan işçilerden en az 10 metre uzaklıkta veya dayanıklı bir bölme içinde bulunacaktır. Kompresörlerin, tehlike anında, uzak bir yerden durdurulması sağlanacaktır. Yılda bir periyodik kontrolleri yapılacaktır.

Kriyojenik Depolama veya Taşıma Tankları Kriyojenik tanklar, içlerinde sıvı fazda bulunan gazları - Sıvılaştırılmış Doğalgaz(LNG), sıvılaştırılmış azot(LIN), sıvılaştırılmış argon(LAR), sıvılaştırılmış oksijen(LOX) - taşımak ve depolamak amacı ile üretilmektedir. Kriyojenik tanklar, -100 ºC ve daha düşük sıcaklık altındaki sıvı fazda bulunan gazları taşıma ve depo için tasarlanmıştır. Tanklarda dizayn standardı olarak AD MERKBLATT CODE 2000, EN 13458, EN 13530, ADR 2009 ve ASME kullanılmaktadır. Müşteri istekleri doğrultusunda farklı standartlarda üretim yapılabilmektedir. Her bir tank, iç içe geçirilmiş iki adet tanktan oluşmaktadır. İç tanklarda 304L paslanmaz çelik malzeme kullanılmaktadır. Dış tank için(Zarf) S355J2G3 malzeme kullanılmaktadır. Tanklar perlit agregası ve vakum tekniği ile izole edilmektedir.

Hidrofor Hidroforlar su basıncının yetersiz kaldığı her yerde kullanılan su basınçlandırma sistemleridir. Çoğunluğu elektrikle çalışan bu sistemler, bir yerde depolanmış suyu emiş yaparak çalışmaktadır. Musluklarımızdan akan suyun basıncını arttırır. Günümüzde hidroforların birçok çeşit ve markası bulunmakla beraber, ihtiyacınıza uygun seçim gerekli keşifler yapıldıktan sonra belirlenebilir.

Taşınabilir Basınçlı gaz tüpleri Sanayide çeşitli alanlarda kullanılan basınçlı gaz tüplerinde oksijen, asetilen, helyum, azot, argon gibi endüstriyel gazlar muhafaza edilmektedir. İçlerindeki gazları 5 grupta inceleyebiliriz: Yanıcı: Katı, sıvı ve gaz hallerinde havada (atmosferik şartlarda) yanabilen maddeler. Hava ile karıştırılan yanıcı bir gaz ateşlendiğinde patlama meydana gelebilir. Aşındırıcı: Katı maddeler ile reaksiyona girerek bu maddelerin yüzeyinde oksit veya tuz oluşmasına neden olan maddeler. Cilde veya göze bulaştığında kalıcı tahribat yapabilir. Toksik: Hangi fiziksel özelliğe sahip olursa olsun cilde bulaşma, yutma veya solunum yoluyla canlıların bünyesi üzerinde zehirleyici etki yapan maddeler. Kendiliğinden tutuşan (Pirofirik): Kendi kendine tutuşma özelliğine sahip maddeler. Yakıcı ( Oksitleyici ): Yanmayı şiddetle hızlandırıcı maddeler.

Taşınabilir Basınçlı gaz tüpleri kullanımı: Tüpün içeriği mutlaka tanımlı olmalıdır. Gövde et kalınlığı çelik kaplarda (max sıcaklık 300ºC) 2mm, alüminyum veya alaşımlı alüminyum kaplarda (max sıcaklık 100ºC)3mm’den az olmamalıdır. İçeriğe göre tüp renkleri firmadan firmaya değişebilir, güvenilmez. Kapaklardaki kodlara güvenilmez, kapaklar değişmiş olabilir. Yüksek basınç sistemlerinde plastik borular kullanılmamalıdır. Asetilen ile bakır boru sistemleri kullanılamaz Dağıtım/iletim boru sistemleri, gazın içeriğine göre işaretlenmelidir. El, yüz veya kıyafetlerin basınçlı hava kullanarak temizlenmesi kesinlikle yasaktır. 200kPa(1,7bar)’den aşağı düşürülmediği müddetçe temizlik amaçlı kullanılmamalıdır. Basınçlı tüpler ya arabasında ya da duvara zincir/kelepçe ile sabitlenerek kullanılmalıdır. Oksijen tüpleri asla yağlı ellerle vanaları açılmamalı veya tutulmamalıdır. Basınçlı kazanlar ve kaplar,basınç altında iken onarılmayacaktır.

Tüp ve hortum renkleri

Asetilen tüp-hortum sistemlerinde «sulu geri tepme güvenlik tertibatı» en az ayda bir kere temizlenmelidir. Asetilenin temas ettiği kısımlar bakırdan ve % 70 den fazla bakırlı alaşımdan yapılmış olmalıdır. Standartlarda süre belirtilmemişse 3Yılda bir kontrol. TS EN 1802, TS EN 1803, TS EN 1968, TS EN 13322, TS EN 14876, TS EN ISO 9809 ve TS EN ISO standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.

Basınçlı Kaplarda İş Güvenliği Tehlikeleri

Tasarım ve imalat yetkili teknik elemanlarca yapılmalıdır. Basınçlı kaplar küresel, silindirik yada bunların bileşimi şekillerde yapılmalı Tasarım ve imalatta gerekli konstrüktif tedbirler alınmalıdır. (Adam giriş deliği, Su boşaltma sistemi vb.) Kaplar gerekli emniyet cihazları ile donatılmalıdır. Doğru yer seçimi ve uygun yerleşim sağlanmalı, Çevre güvenliği sağlanmalı, gerekli durumlarda sütre yapılmalı, Ehliyetli elemanlarca işletim ve bakımı yapılmalı, Periyodik bakım ve deneyleri yapılarak belgelendirilmeli, Maruziyet alanı belirlenmeli ve ilgisizlerin girmesi engellenmeli, Çalışmalar en az elemanla yürütülmeli, Düzenli olarak sicil kayıtları tutulmalı, İşletme-bakım talimatları hazırlanmalı, Elektrik tesisatı alev geçirmez olmalı ve paratoner kurulmalıdır.

Kazan operatörü : Kazanlar ehliyeti hükümet veya mahalli idareler tarafından kabul edilen kişiler tarafından işletilecektir. ( İ.S.İ.G. Tz. Md:210) Kazanın işletmesi ile görevlendirilecek personel, ortaya çıkabilecek ivedi duruma müdahaleden sorumludur. Bunun içinde personel her şeyden önce; 1. Bütün donanımın görevlerini, 2. Kullanımını ve işletme özelliklerini, 3. Sistemin ; çalışma basınç ve sıcaklığı ile akış miktarlarını, 4. Bütün kontrol devreleri ve ölçü aletlerinin takibini, 5. Elektrik tesisatı ve koruma donanımının görev ve çalışmasını, 6. İyi bilmeli ve kazan ve bütün tertibat ve tesisat üzerinde tam bir bilgi ve tecrübe sahibi olmalıdır. KAZANIN İŞLETİLMESİ

Tasarımda parça fırlama risk azaltıcı tedbirler alınmalıdır. İmal usullerinde uygun teknikler seçilmelidir. (Kolay dağılmayan sünek malzemeler vb.) Yer seçiminde dikkatli olunmalıdır. Sütre yapılarak kopan parçaların yayılması önlenmelidir. Periyodik basınç testleri yapılarak rapora bağlanmalıdır. Tehlikeli alana giriş çıkışlar kontrol altına alınmalıdır. Bakımlar ehliyetli elemanlarca yapılıp belge ve kayıtlar düzgün tutulmalıdır.

3. BOĞULMA VE ZEHİRLENME RİSKİNE KARŞI İmalatta ve yer seçiminde çalışılan maddeler dikkate alınmalıdır. Genel veya mevzi havalandırma tesis edilmelidir. Gaz detektörü ve alarm cihazları bulundurulmalıdır. Çalışanlar eğitilerek dosyalarına belge konulmalıdır. KKD kullanımı sağlanmalıdır. Riskli alanda en az elemanla çalışılmalıdır. Gerekli yerlere ikaz levhaları asılmalıdır.

Yanıcı ve patlayıcı ortamlarda sıcak işler özel izinle yürütülmelidir. Bölüm çalışanları yangın konusunda eğitilmelidir. Geç tutuşan yanıcı maddeler yakınında kaynak sonrası yeterli bir süre yangın kontrolleri sürdürülmelidir. Yakıt deposu vb. parlayıcı madde bulaşıkları bulunan kapların bulunduğu alanlarda sigara içilmez, her türlü kıvılcım, alev, ateş yasağı basınçlı tüplerin depolandığı alanlara en az 15 m’dir. Yakıt deposu vb. parlayıcı madde bulaşıkları bulunan kaplarda kaynak çalışması yapmaktan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Kaynak zorunlu ise çok özel tedbirler alınmalıdır. Vana flanş gibi ek yeri olmayan yanıcı gaz veya su boru hatları ile 11 ila 50 metreküp kapasitesi olan oksijen depolama tankları arasındaki uzaklıklar 2m olmalıdır.

Kimyevi ve termal yanıklara sebep olan maddeler bunlardan korunma ve ilk yardım konusunda kaynakçılar eğitilmelidir. İş bitiminde son kontrol ve testler yapılmalıdır. Termal yanıklar için; Maske, bot, tozluk, iş elbisesi, deri önlük vb. Koruyucular kullanılmalıdır. Bu işlerde çalışmalar özel izinle, yetkililer nezaretinde yapılmalıdır.

1.İmalat safhası 2.İşletme 3.Bakım - onarım 4.Teknik periyodik kontroller 5.Revizyon – modifiye 6.Hurdaya ayırma

Tasarım Malzeme seçimi İmalat Risk Analizinin yapılması İmalat Kullanıcı talimatlarının hazırlanması, Ambalaj ve Nakliyat Yer seçimi Montaj Montaj Sonrası Test ve Kontroller

Ayarlar Deneme üretimi, İşletme Nihai Risk Değerlendirme çalışmaları İşletme Talimatlarının hazırlanması

Bakım periyotlarının belirlenmesi, Bakım kayıt ve formların hazırlanması ve düzenlenmesi, Bakım-Onarım Talimatlarının hazırlanması, Bakım-Onarım istatistiklerinin tutulması,

T.P.K. Metot ve Değerlerinin Belirlenmesi T.P.K. Periyotlarının Tesbiti, T.P.K. Rapor Örneklerinin Hazırlanması, T.P.K. Uygulanması, T.P.K. Sonrası Rapor Ve Sicil Kayıtlarının Düzenlenmesi, *Kullanımda olan basınçlı kapların et kalınlığını ölçmede en kolay uygulanabilir yöntem Ultrasonik testtir.

EKİPMAN ADI KONTROL PERİYODU (Azami Süre) (İlgili standardın ön-gördüğü süreler saklı kalmak koşuluyla) PERİYODİK KONTROL KRİTERLERİ (İlgili standartlar aşağıda belirtilmiştir.)** Buhar kazanları Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS 2025 ve TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Kalorifer kazanları Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS EN standardında belirtilen kriterlereuygun olarak yapılır. Taşınabilir gaz tüpleri (Dikişli, dikişsiz) Standartlarda süre belirtilmemişse 3Yıl TS EN 1802, TS EN 1803, TS EN 1968, TS EN 13322, TS EN 14876, TS EN ISO 9809 ve TS EN ISO standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Taşınabilir asetilen tüpleri TS EN standardında belirtilen sürelerde TS EN standardında belirtilen kriterlereuygun olarak yapılır. Manifoldlu asetilen tüp demetleri Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS EN ve TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Manifoldlu tüp demetleri Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS EN ve TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yerüstü) (1) 10 Yıl TS 55, TS 1445, TS 1446, TS EN ve TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Sıvılaştırılmış gaz tankları (LPG, ve benzeri) (yer altı) (1) 10 Yıl TS EN12817, TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Kullanımdaki LPG tüpleri Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS EN 1440:2008+A1:2012, TS EN 14767, TS EN 14795, TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Basınçlı hava tankları (2), (3) Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl TS 1203 EN 286-1, TS EN :2010, TS EN standartlarında belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. Kriyojenik tanklar TS EN:13458 – 3 standardında belirtilen sürelerde. TS EN , TS EN:13458 – 3, TS EN ve TS EN , standartlarında belirtilenkriterlere uygun olarak yapılır. Tehlikeli sıvıların (4) bulunduğu tank ve depolar10 Yıl (5) API 620, API 650, API 653, API 2610 standartlarda belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır. (1) LPG tanklarında bulunan emniyet valfleri ise 5 yılda bir kontrol ve teste tabi tutulur. (2) Seyyar veya sabit kompresör hava tankları ile basınçlı hava ihtiva eden her türlü kap ve bunların sabit donanımı. (3) Kademeli sıkıştırma yapan kompresörlerin her kademesinde hidrostatik basınç deneyi, basınçlı hava tankları ile bunların sabit donanımlarının, o kademede müsaade edilen en yüksek basıncının 1,5 katı ile yapılır. (4) Tehlikeli sıvılar: aşındırıcı veya sağlığa zararlı sıvılardır. (5) Tahribatsız muayene yöntemleri kullanılır. (*) Periyodik kontrol süreleri API 510 standardı esas alınarak belirlenen basınçlı ekipmanlarda; basınçlı ekipmandaki içerik (basınç ve benzeri) kayıpları ile korozyon gibi nedenlerle meydana gelen bozulmalar dikkate alınarak yapılan risk değerlendirmesi ve yönetimi çerçevesinde belirlenen periyodik kontrol süreleri, ekipmanın kalan ömrünün yarısını ve her halükarda beş yılı aşmaması gerekir. (**) Periyodik kontrol kriteri için referans olarak tabloda belirtilen standartlar örnek olarak verilmiş olup burada belirtilmeyen ya da Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan konuyla ilgili standartların da dikkate alınması gerekir.

BASINÇLI KAPLARDA TEST TEKNİKLERİ I. Zorlayıcı testler (deformatif) : Basınçlı kap üzerinde bulunan her noktanın belirli bir kuvvetle zorlanmasıdır. a)Hidrolik test : Basınçlı kabın tamamı veya bir kısmının uygun şartlarda bir sıvı ile doldurulup basınçlandırılması, izlenmesi ve boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniğidir. En yüksek çalışma basıncının en çok 1,5 katı ile yapılır b)Pnömatik test : Basınçlı kabın tamamı veya bir kısmının uygun şartlarda bir gaz ile doldurulup sıkıştırılması, izlenmesi ve boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniğidir. II. Zorlayıcı olmayan test teknikleri (non deformatif) : Basınçlı kabın hassas yerlerinin özel yöntemlerle incelenmesidir. Basınçlı kaba zorlayıcı test tekniklerinin uygulanmasında sakınca görülmesi halinde uygulanırlar. Gözle muayene testi Sıvı sızdırma testi (Penetrasyon testi) Manyetik partiküler testi Islak floor ışığı testi Radyografi testi (gamma ve x-ray) Ultrasonik test

Revizyon ihtiyacının belirlenmesi, Revizyon planlarının yapılması, Revizyon öncesi Risk Analiz çalışmaları yapılması Revizyon uygulanması, Revizyon sonrası Risk Değerlendirme Uygulaması,

Hurdaya ayırma kararının verilmesi, Parçalanma metot ve şeklinin belirlenmesi, Risk Değerlendirmesi, Çıkan parçaların depolanacağı alanların seçilmesi, Taşıma yöntem ve araçlarının tespiti, Satış ve teslimat şartlarının belirlenmesi,

Teşekkürler… Sunullah DOĞMUŞ Makine Mühendisi, MBA A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı İGU ve İH Eğitmeni