YARDIMCI TEKNOLOJiLER

Yardımcı Teknoloji Bu teknolojinin günümüzde kullanılan birden fazla tanımı vardır. Yardımcı teknoloji, engelli bireylerin yaşam kalitesini yükseltmek ve yetersizliklerini desteklemek amacıyla kullanılan teknolojik araç ve gereçlerdir.

Yardımcı teknoloji, engelli bireylerin fonksiyonel kapasitelerini arttırmak, geliştirmek için kullanılan özel üretilmiş, şekillendirilmiş teknolojik ürünlerdir. Engelli çocukların fonksiyonel yeteneklerini arttırmak için günlük olarak kullanılan herhangi bir alet olarak da açıklanmaktadır (Nalty ve Kochany 1991).

Tarihçe Yardımcı Teknoloji’nin temeli Amerika Birleşik Devletleri’nde atılmıştır. 1960’lı yıllarda dünyadaki engelli bireylerin oranının nüfusun yüzde 10’una ulaştığı saptanmış ve engelli bireylerin teknolojiden faydalanabileceği fikri zihinlerde oluşarak ilk çalışmalar başlatılmıştır.

1970’li yıllarda devlet desteğiyle üniversiteler bünyesinde araştırmalara hız verilmiştir. 1980’li yılların sonlarına doğru yüksek teknolojik tasarımlar engelli bireylerin günlük yaşamında kullanılmaya başlanmıştır. Refah seviyesi yüksek ülkelerin bu konudaki çalışmaları ve katkıları devam etmektedir.

Başta ABD olmak üzere Kuzey Avrupa ve Avustralya gibi ülkelerde yaklaşık 30 yıldır, çeşitli problemlerden dolayı bedenini kontrol edemeyen, konuşamayan kişiler için iletişim araç, gereç ve metodları ile ek cihaz geliştirmiştir.

ABD’de Yasalar ve Düzenlemeler Engelli Bireylerin Eğitimi Yasası (Idea Kanunu): Engelli bireylerin eğitimini düzenleyen bu yasa, engelli bireyinlerin 21 yaşına kadar ücretsiz olarak uygun rehabilitasyon ve eğitim hizmetleri almasını sağlar.

Mesleki Rehabilitasyon Yasası: Engelli bireylerin işe alınmasını, mesleki rehabilitasyon görmesini ve yardımcı teknolojiden yararlanabilmesini sağlayan yasadır.

Yardımcı Teknoloji Yasası (1998): Her eyalet Yardımcı Teknoloji Projesi’ni bu yasaya göre yürütür.

Muhtaç Durumda Olanlara Tıbbi Yardım Programı (Medicaid): ABD’de her eyalette Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler bölümünün yürüttüğü bu programlar, engelli bireyin yardımcı teknolojiyi kullanabilmesi için gereken parasal kaynaklara ulaşmasında yardımcı olur.

Türkiye’de Mevcut Yasa Türkiye’de bu yolda son yıllarda önemli aşamalar kaydetmiş olup bir Özürlüler yasası düzenlemiş ve bu yasa 1 Temmuz 2005’te kabul edilmiştir

Sınıflandırma Kullanımına Göre Sınıflandırma: Çok pratik: Örneğin çatal ve kaşığı daha rahat tutabilmek için yardımcı aparat. Çok kapsamlı: Örneğin kas gücü zayıf olan bireye el bezi sıkmayı sağlayan yardımcı araç.

Tarihsel Sürece Göre Sınıflandırma: Eski tarihten beri kullanılan : Örneğin tekerlekli sandalye. Günümüzde Kullanılan : Örneğin akülü sandalye.

Teknolojisine Göre Sınıflandırma: Düşük Teknoloji : Örneğin zar oyunu için düzenlenmiş sistem. Yüksek Teknoloji : Örneğin göz kontrolüyle kullanılan bilgisayar sistemi.

Yardımcı teknoloji; günlük yaşam aktiviteleri, etkili öğrenme ve akademik bilginin desteklenmesi, dil gelişimi ve iletişime geçme becerilerinin desteklenmesi, okuma-yazma becerilerinin desteklenmesi için, ayrıca oyun ve eğlence amaçlı olarak kullanılabilir.

Yardımcı teknoloji içinde bilgisayarlar önemli yer tutmaktadır. Özel üretilen klavye, switch, bilgisayar programları ile çocuk okuma, yazma, müfredatı takip edebilmede yaşanan zorlukları aşabilmektedir.

Ellerini kullanmakta zorluk çeken çocuklar özel cihazla ve bilgisayarla yazabilmektedir. Dil ve iletişim sorunu olan çocuklar ise isteklerini özel ses kaydediciler ile resimli düğmeler aracılığıyla sesli olarak bildirebilmektedir. Bilgisayar teknolojisi yardımıyla okul eğitimi daha etkin hale getirilebilmektedir.

Yardımcı Teknolojinin Kullanım Amaçları - Engelli bireyin iletişim becerilerini kazanması ve bulunduğu sosyal çevre ile iletişim sorunlarının çözülmesi - Engelli bireyin temel yaşam becerilerini kazanması ve yaşamını maksimum düzeyde bağımsızlıkla sürdürebilmesi.

- Engelli bireyin beden ve zihin kapasitesini maksimum düzeyde kullanabilir olması - Engelli bireyin eğitim çalışmalarından faydalanması, eğitimini tamamlaması. - Engelli bireyin olanaklar çerçevesinde bir meslek edinebilmesi.

Çocuğun Kullanımına Göre Yardımcı Teknolojiler - Hareketlilik (tekerlekli sandalye, vb.) - Elektronik iletişim (kişilerle sözel iletişim kurmak için ses çıkarımını sağlayan veya mekanik ses çıkaran parçalar) - Görsel (okuma görevini yapan parçalar) - İşitsel (duymayı sağlayan aletler, işitme cihazları) - Aletlerin kullanımı (TV veya bir aletin kontrol kumandası)

- Bilgisayarlar (oyun ve eğitim programları) - Eğlenme (oyun oynamak için elde tutulan elektronik oyuncaklar) - Bağımsız yaşam (fiziksel engelli çocuklar için ulaşabilme ve basma parçaları) - Pozisyon (düzgün duruş pozisyonu için geliştirilen aletler) - Uyarlanmış oyuncaklar (çocuk tarafından kontrol edilen pilli oyuncaklar)

Bilgisayar Destekli Eğitim Özel eğitimde bilgisayarın kullanımı, farklı gelişen her çocuğun farklı ihtiyaçları çerçevesinde şekillenir. Öncelikle çocuğun bilgisayara hangi düzeyde ne kadar ilgili olduğu, bilgisayarla yapılan eğitimden ne kadar fayda sağlayacağı değerlendirilir. Bilgisayar çocuğun hayatında öğretici bir işleve sahip olmalı, fakat aynı zamanda bir yetişkinle paylaşabileceği anlar çerçevesinde bir eğlence aracı olmalıdır.

Farklı gelişen çocuğun eğitim ihtiyaçları belirlendikten ve bireysel eğitim programı yapıldıktan sonra, yapılacak çalışmaların klasik öğretim yöntemlerinin yanı sıra bilgisayarda kullanılan bazı programlarla ve oyunlarla desteklenmesi sağlanır.

Örneğin otizm spektrum bozukluğu içinde yer alan bazı çocuklar, sistematik çalışan öğelere karşı aşırı bir ilgiye sahip olabilirler ve bilgisayar bu öğelerin başında gelir. Böylece bu aracın kullanımı çocuğun hedeflenen bir çok beceri ve davranışı öğrenmesine yardımcı olur.

Yardımcı Teknolojilere Örnekler İsveç’te bazı kütüphaneler ve kamu sektörü Braille alfabesinde hazırlanmış kitap ve doküman hizmeti vermekte, İsveç Telekomünikasyon Kurumu “text” ve “video” telefon hizmeti sağlamaktadır.

İşitme engeli düşük seviyede olan bireyler için bulunduğu ortamdaki gürültüyü filtre ederek konuşulan kişinin sesini ayırt edip güçlendirerek kişiye aktaran “Adapto” isimli kulaklık üretilmiş olup bu kulaklık “2003 IST Ödülü”ne layık görülmüştür.

ITU (International Telecommunications Union- Uluslararası Telekomünikasyon Birliği) ve UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization-Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı) tarafından da engellilere yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Örneğin, Etyopya’da görme engelliler için başlatılan proje kapsamında bilgisayar eğitim merkezi kuracaklardır.

Hollanda’lı Alva adlı bir firma MPO (Mobile Phone Organizer-Mobil Telefon Yardımcısı) adında özel bir yazılım geliştirmiştir. Bu yazılım sayesinde görme engelliler, Braille alfabesi fonksiyonlu cep telefonu ile mesaj alıp gönderebilmekte ya da bu mesajları sesli olarak alabilmektedir.

Klaus-Peter Wegge ve ekibi tarafından yazılım ve donanım, web’deki bilgileri Braille alfabesine ve sesli konuşmaya çevirmektedir.

Infrared portatif Braille cihazları sayesinde süpermarketteki ya da cadde kenarında bulunan kiokslardan kablosuz ortamda alınan bilgiler, Braille alfabesine çevrilerek okunabilir hale getirilmekte veya bu bilgiler metnin sese dönüştürüldüğü “text-to- speech” teknolojisi sayesinde dinlenebilmektedir.

Zihinsel engelliler için, uzun ve sıkıcı yazılar yerine daha çok resim ve şekil içeren, basit ve sade dilde hazırlanmış web sitelerinin sayısının artırılmasına çalışılmaktadır. Ancak zihinsel engelliler için siteye resim koyulması, bu kişilere erişimde kolaylık sağlarken ekran koruyucular için ise zorluğa neden olmaktadır. Nedeni ise ekran koruyucuların resimleri okuyamamasıdır.