Magmatik Kayaçlar

İç Püskürük Kayaçların Genel Özellikleri İç püskürük kayaçlar magmanın yer kabuğunun derinliklerinde soğumasıyla oluşmaktadır. Granit, siyenit, diyorit ve gabro başlıcalarıdır. Granit, bunlar içinde en yaygın olanıdır.  Yerkabuğu içinde yavaş yavaş soğuyan magma iri kristaller geliştirir. Elinize bir granit aldığınızda kendisini oluşturan kuvars, feldspat ve mikaları çıplak gözle ayırt edebilirsiniz. İç püskürükler yer kabuğunun 2 km den daha derinde oluşmaktadır. Bugün üzerindeki kalın örtülerin aşınarak ortadan kalkması ile iç püskürükler yeryüzünde görülmektedir.

Granit Granit, sert, kristal yapılı minerallerden meydana gelen yavaş soğumadan dolayı iri taneli görünüşlü bir iç püskürük kayacıdır. Esas minerallerini kuvars, feldspat ve mika teşkil eder. Granitlerin renkleri, genellikle açık olmakla birlikte, içindeki feldspatların ve diğer minerallerin cins ve miktarına göre gri, pembe, turuncu olabilir. Yollarda parke ve bordür taşı, yapılarda yapı taşı olarak çok eskiden beri bol miktarda kullanılmaktadır. Aşınmaya, basınca, darbeye karşı dayanıklı, güzel renkli ve iyi cila kabul eder. Atmosfer tesirlerine ve ayrışmaya karşı direnci yüksekt Granit, yer içinde 400 santigrat derece civarında bir ısıya sahip olup, soğuması birkaç bin yıl gibi çok uzun bir zamanı kapsar. Bu ısı aynı zamanda jeotermal suların da kaynağıdır. Yer içine süzülen suların, granitlerin çatlakları arasındaki hareketi, hem granitin yüksek ısısı ile su sıcaklığını arttırır hem de çözünebilir haldeki mineraller suyun bünyesine dahil olur. Jeotermal suların oluşumu bu şekilde gerçekleşir. 

Tor Topografyası Granitler, yeryüzünde çok yaygın olarak bulunurlar. Çeşitli yer kabuğu modellerinde görünür. Yeryüzünün temelini teşekkül ettirdiği kabul edilmektedir. Kendilerine has tor topografyası adı verilen yer şekilleri oluştururlar.

Siyenit Siyenit, sert, kristal yapılı minerallerden meydana gelen yavaş soğumadan dolayı iri taneli görünüşlü granite oldukça benzeyen bir iç püskürük kayaçtır. Siyeniti granitten ayıran özellik genellikle kuvars içermemesidir. Kuvarslı siyenitler olsa da bunlarda kuvars miktarı yüzde beşi geçmez. Esas minerallerini ortoklaz tipi feldspatlarla mika ve hornblend teşkil eder. Siyenitler genellikle açık tonlarda renklere sahiptirler ancak, koyu yeşilimsi türleri de vardır. Aşınmaya uğramaları sonucu tor topografyasına benzer şekiller oluşturabilirler. Siyenitler özellikle cam, seramik ve boya sanayiinde çeşitli şekillerde kullanılmaktadır. Siyenitler granitlere oranla daha kolay aşınırlar, aşınan unsurlar zamanla kile dönüşür.

Diyorit Diyorit, birbirinden gözle kolayca ayrılabilen açık ve koyu renkli minerallerden oluşan iç püskürük bir taştır. İri taneli olanları, ince tanelilere göre daha kolay dağılır. Granit ve siyenitten farklı olarak, bünyesinde plajyoklaz tipi feldspat bulunur. Bunlar genelde sodyumlu feldspatlardır. Barındırdığı hakim mineraller albit, oligoklaz ve andezin gibi feldspatlarla hornblendlerdir. Genellikle renkleri gri veya mat yeşildir. Diyoritler granitler kadar dayanıklı kayaçlar değillerdir. Özellikle nemli ortamlarda hornblend mineralinin kimyasal ayrışmaya uğraması sonucu parçalanırlar. Geçmişte tarihi yazıtlarda sıklıkla kullanılmıştır. Günümüzde ise daha çok kaldırım taşı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca halen heykel yapımında ve kremit üretiminde kullanılmaktadır.

Gabro Gabro, tıpkı siyenit gibi plajyoklaz tipi feldspatlardan oluşan, genellikle koyu renkli bir derinlik kayacıdır. Hakim minerallerini anortit ve labrador gibi kalsiyumca zengin plajyoklazlarla ojitler meydana getirir. İri taneli olmasıyla yüzey kayacı olan ve kendisine çok benzeyen bazalt’tan ayrılır. Genellikle siyah ve koyu yeşil renktedirler. Özellikle okyanusların yeraltında bolca bulunur. En çok kullanıldığı sektör inşaat sektörüdür. Yer kaplamalarında kullanılır. Ayrıca mutfak tezgahlarının yapımında da kullanıldığı görülür. Diyorit gibi kaldırım taşı olarak da kullanılmaktadır. Siyah renkli gabro, siyah granit olarak da bilinmektedir. Son zamanlarda bu siyah granit mezar taşlarının yapımında da kullanılmaktadır.

Dış Püskürük Kayaçların Genel Özellikleri Dış püskürük kayaçlar, yüzeye kadar ulaşan magmanın yeryüzünde soğuması ile oluşmaktadır. Bazalt, andezit ve riyolit başlıca dış püskürük kayaçlarıdır. Ayrıca volkan camı (obsidiyen), sünger taşı ve tüfler de yeryüzünde magmanın soğuması ile oluşur.  Dış püskürük kayaçlar yeryüzünde hızlı bir şekilde soğuduğu için ince kristallidir. Örneğin: bir bazaltı elinize aldığınızda onu oluşturan kristalleri gözle ayırt etmeniz zordur. Ya da obsidiyen çok hızlı soğuduğu için kristal yapısı geliştiremez ve camsı doku kazanır.

Bazalt Bazalt, gabro grubunun yüzey kayacıdır. Esas minerallerini anortit ve labrador gibi plajyoklaz tipi feldspatlarla, piroksenler meydana getirir. Ayrıca olivin de içerebilirler. Çok ince unsurlu, ağır ve koyu renkli kayaçlardır. Bazaltlar, yeryüzünde, lav volkanları, lav akıntıları, lav örtüleri ve bloklu çözülme şekilleri gibi yer şekilleri meydana getirmişlerdir. Geniş bazalt örtülerinin akarsu vadileriyle yarılıp parçalanmasıyla bazalt platoları oluşmuştur. Özellikle Hindistan’ın Dekkan Platosu bu şekildedir ve yüzeyini büyük oranda bazalt oluşturmaktadır. Sert ve dayanıklı bir taş olduğu için geçmişten beri kaldırım taşı, yapı taşı, köprü malzemesi olarak kullanılagelmektedir.

Bazalt Platoları Hindistan’daki Dekkan Platosu ve Doğu Anadolu’da ki platolar genellikle bazalt lavları üzerinde oluşmuş platolardır. Dekkan Platosu

Andezit Andezit, diyorit grubunun yüzey kayacıdır. Esas minerallerini albit, oligoklaz ve andezin gibi plajyoklaz tipi feldspatlarla hornblendler meydana getirir. Çok ince unsurlu, genellikle gri, yeşil, kırmızı, siyah gibi çeşitli renkleri vardır. Özellikle Türkiye’de en çok Ankara’da bulunduğu için Ankara Taşı olarak da bilinmektedir. Yeryüzünde andezitlerden müteşekkil küçük dağların var olduğu bilinmektedir. Slovakya’daki Zarnow Dağı bu tür dağlara örnektir. Andezit’in geniş bir kullanım alanı yoktur. En yaygın olarak inşaatlarda zemin döşemelerinde ve tuğla yapımında sıklıkla kullanılmaktadır. Zarnov Dağı - Slovakya

Kaldaklofsfjöll - İzlanda Riyolit Riyolit, granit grubunun yüzey kayacıdır. Esas minerallerini kuvars, feldspat ve mika teşkil eder. Çok ince unsurlu, genellikle beyaz, gri, yeşilimsi, kırmızımsı, pembemsi, siyahımsı veya kahverengimsi tonlarda aydınlık, ışıltılı renktedir. Camsı bir görünüme sahiptirler. Bünyesinde kabarcıklar barındırabilirler. Sünger taşı (Ponza taşı) bünyesinde çok fazla kaparcık biçimli boşluk bulunduran bir Riyolit çeşididir. İzlanda’da yer alan birçok plato riyolitten müteşekkildir. Kaldaklofsfjöll - İzlanda

Obsidyen (Volkan Camı) Obsidyen, riyolit kayaçların ani soğuması ile doğal yollarla oluşan volkanik bir camdır. Lavın hızlıca soğuması ve kristalleşmeye yetecek kadar zaman geçmeden donmasıyla oluşur Siyah renkli, kaygan ve parlak yüzeyli bir kayaçtır. Renkli olanları daha değerlidir. Kırmızı ve mavi tonlarında olanları daha az bulunur. Tarihin ilk dönemlerinden beri çok sıklıkla kullanılan bir kayaç olmuştur. İlk yerleşim yerlerinden Çatalhöyük'te çok bulunur ve o dönemde çok değerlidir. Çünkü obsidyen, çok keskindir ve bu işe yararlığı da değerini arttırır. Günümüzde ise daha çok alternatif tıpta kullanılır. Geçmişten günümüze bu taşın şifa özelliği olduğuna inanılmaktadır. Ayrıca süs eşyaları yapımında da sıklıkla kullanılır.