DENEME
Deneme Nedir ? Bir yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir. Kendisinden önce benzeri yazılar yazılmış olmakla birlikte 16. yüzyılda deneme kavramını ilk kez kullanan Fransız yazarı Montaigne (Monteyn)'dir. Denemeler adını verdiği yazıları, bir edebiyat türünün adı olmakla kalmamış, benzerlerinin de yazılmasına yol açmıştır.
1. Okuyucuyu düşünmeye yöneltmek. Denemenin Amacı 1. Okuyucuyu düşünmeye yöneltmek. 2. Hayatın gerçeklerini ortaya koymak. 3. Kültür alanındaki değişme ve gelişmeleri fark ettirmek. 4. Birey-toplum ilişkisini dile getirmek. Deneme Türleri 1. Klasik deneme 2. Edebi deneme 3. Felsefi deneme 4. Eleştirel deneme
Deneme Türünün Özellikleri 1. Deneme rahat okunan bir düşünce yazısıdır. 2. Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder. 3. Deneme yazarı birçok farklı kaynaktan beslenir. 4. Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. 5. Denemede konu özgürce seçilir. 6. Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar. 7. İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey denemenin konusu olabilir.
8. Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır. 9. Dili doğru ve güzel kullanır. 10. Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir. 11. Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır. 12. Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir. 13. Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.
Türk Edebiyatında Deneme Deneme türü, Türk edebiyatına Tanzimat’tan sonra Batı’nın etkisiyle girmiştir. Deneme önceleri “Musahabe”, “Tecrübe-i Kalemiyye (kalem tecrübesi)” gibi isimler ile anılmıştır. İlk özel gazete Tercümân-ı Ahvâl (1860)’in yayın hayatına başlamasından itibaren gazetelerde çıkan değişik yazılar, zamanla ayrı bir tür olan deneme için dil, anlatım ve yaklaşım bakımından zemin oluşturmuştur. İlk denemeciler arasında Cenap fiahabeddin (Evrak-ı Eyyâm, Tiryaki Sözleri) Ahmet Haşim (Gurabahâne-i Laklakan, Bize Göre) Ahmet Rasim, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay'ın adlarını sayabiliriz. Cumhuriyetten sonra gelişen deneme türünde eser veren Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin ve Sabahattin Eyuboğlu'nun eserleri edebiyatımızda deneme türünün gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
Türk edebiyatında ilk deneme kitapları arasında, Ahmet Haşim'in Bize Göre (1928), Gurebahanei Laklakan (1928); Ahmet Rasim'in Eşkâl-i Zaman (1918) ve pek çok yazısı; Mahmut Sadık'ın Takvimden Yapraklar (1912); Refik Halit Karay'ın Bir Avuç Saçma (1939), Bir İçim Su (1931), İlk Adım (1941), Üç Nesil Üç Hayat (1943), Makyajlı Kadın (1943), Tanrıya Şikâyet (1944); Falih Rıfkı Atay'ın Eski Saat (1933), Niçin Kurtulmak (1953), Çile (1955), İnanç (1965), Pazar Konuşmaları (1966), Kurtuluş (1966), Bayrak (1970) gibi kitaplarını saymak mümkündür. Türk edebiyatında deneme türü, genellikle şair, romancı ya da hikâyeci kimliği öne çıkan sanatçılar tarafından ortaya konan ürünlerden oluşmaktadır. Birinci derecedeki vasfı "denemeci" olan yazar sayısı oldukça azdır.
Nurullah Ataç (1898-1957), Sabahattin Eyüboğlu (1908-1973), Suut Kemal Yetkin (1903-1980), Mehmet Kaplan (1915-1986), Nurettin Topçu (1909-1975), Salah Birsel (1919 ), Vedat Günyol (1912 ), Enis Batur (1952 ), Cemil Meriç (1917-1987), Mehmet Salihoğlu (1922 ), Uğur Kökden (1934 ), Nermi Uygur (1925 ) bunlardan birkaçıdır.
Dünya Edebiyatında Deneme Deneme türünün ilk örnekleri, eski Yunan ve Latin edebiyatlarında görülmektedir. Bunlar Epiktetos’un “Sohbetler”, Eflatun un “Diyaloglar”, Cicero’nun ‘Kimi Eserleredir. Seneca’nın bazı eserlerinde de denemelere rastlanmaktadır. Bugünkü anlamdaki denemenin kurucusu 16. yüzyıl Fransız yazarı Michel de Montaigne’dir (1533-1592). Montaigne yazdığı metinlerin kişisel düşünce ve deneyimlerinin iletilmesine yönelik edebî parçalar olduğunu vurgulamak için “deneme (essai)’ adını seçmiştir. Daha sonra yine çok tanınan İngiliz yazar Francis Bacon ve Charles Lamb da bu türde eserler kaleme almış ve bu türü geliştirmiştir. Fransız edebiyatında Andre Gide ve Alain İspanyol edebiyatında ise Miguel Dunamuno, Alman edebiyatında R. Maria Rilke gibi sanatçılar da bu türdeki eserleriyle tanınmıştı
Dünyaca ünlü deneme türü yazarları 1. Montaigne 2. Sir Francis Bacon 3. Joseph Addison 4. Ralph Waldo Emerson 5. Henry David Thoreau 6. Edgar Allan Poe 7. Ozkhanov Chaowh 8. Theophile Gautier 9. Anatole France 10. Hippolyte Taine
KÖRÜ KÖRÜNE İNANMAK Öyle köylüler biliyorum ki; ayaklarının altını yakmışlar, bir tüfeğin tetiği altında parmaklarının ucunu ezmişler, başlarını cendereye sokup gözlerini kan içinde dışarı fırlatmışlar, yine de ağızlarından söz alamamışlar. Birini gözümle gördüm. Öldüğünü sanarak bir çukura atmışlardı; boynundaki ip hala duruyordu; bu iple, onu bütün gece bir atın kuyruğuna bağlayıp sürüklermişlerdir. Öldürmek için değil, eziyet etmek için, yüz yerine hançer saplamışlardı. Kendisiyle konuştum; bütün bunlara katlanmış, sonunda da kendini kaybetmiş; istedikleri sözü söylemektense, bin kez ölmeyi göze almış.
Çektiği acılar yanında ölüm hiç kalırdı Çektiği acılar yanında ölüm hiç kalırdı. Hem de bu adam o semtin en zengin çiftçilerinden biriydi. Nice insanlar kendilerinin olmayan inanışlar için, başkalarından aldıkları, ne olduğu doğru dürüst bilmedikleri fikirler için ses çıkarmadan diri diri yanmışlardır. Montaigne
HAZIRLAYANLAR Beyza Nur YÜCE 29 Sena Moradan 85 Selin Naz Güngör 406 SINIF: 11/A