TÜRKİYE’DE SANAYİ.

... konulu sunumlar: "TÜRKİYE’DE SANAYİ."— Sunum transkripti:

1 TÜRKİYE’DE SANAYİ

2

3 Giriş: Topraktan ve ya toprak altından elde edilen hammaddeler,sanayi yolu ile tüketime elverişli hale getirilir.sanayi adı altında toplanan farklı işlerden bir kısmı el ve tezgah işleri dır.Her ikisinin de, belirli bir hammaddenin maddeye dönüştürülme işlemi yapılır. Bu işlem yaplırkende iki önemli faktör devreye girer. İşçi ve enerji, Bu iki faktörün yanında kapital ile hammaddenin imalata dönüştürülmesi hedeflenir . Görüldüğü gibi geniş anlamı ile sanayi işlenmiş yada işlenmemiş maddelerin,fabrikada veya imalathanelerde işlenerek,kullanılır hale getirilmesidir. Önceleri, bütün hammaddeler elde veya tezgahlarda işlenir. XVIII.yüzyıl sonlarına doğru buhar gücünün bulunması ve bu enerjinin sanayi de kullanılması ile doğan büyük endüstri,XIX. Yüzyıl içinde egemen duruma geçti öyleki el tezgahları ve el sanatlarına dayalı küçük imalat sanayi kaybolmaya başladı. Büyük sanayi nin hızla gelişmesi sonucunda her ülke sanayisinin gelişmesine önem vererek ülkeler hammaddelerini kendileri işlemeye çalışmaktadırlar.

4 ÜLKEMİZDE BÜYÜK SANAYİ’NİN KURULMASININ EVRELERİ:

5 ÜLKEMİZDE BÜYÜK SANAYİ’NİN KURULMASININ EVRELERİ:
Ülkemizde büyük sanayinin kurulması çok eskiye dayanmaktadır. Bununla birlikte sanayi kuruluşu sırasında , gerekli koruma tedbirleri alınıp, yeni sanayi kollarının geliştirilmesi pek olası değildir. Çünkü Osmanlı devleti XVI yüzyılda Avrupa devletleri ile Kapitülasyonlar adı verilen anlaşmalar imzalamıştır. Önceleri yararlı olan bu anlaşmalar daha sonraları Osmanlı devletinin gerilemesinde büyük rol oynamıştır. Bunun sonucunda sanayiinin gelişmesine engel olmuştur. Bu dönemde ülke isteğini karşılayacak bir takım küçük kuruluşlar bulunmaktaydı. Bunlar. *Toprak ürünlerini ülke içinde tüketebilecek hale getirmek için kurulanlar; yağ, sabun, değirmencilik ,makarna, sebze ve konserve gibi. *Besin sanayi ile ispirto içki ve tütün sanayi *Daha çok köylü ve askerin gereksinimini karşılamak üzere bazı dokuma işleri. *Dericilik *Dışardan getirilmesi güç ve pahalı olan bazı yapı malzemesi hazırlanması, örneğin tuğla, çimento gibi. *Birkaç geni ve makine onarım evi.

6 Bu kuruluşlardan hemen hiç biri ülke gereksinimini karşılayacak durumda değildi. bir çoğu büyük fabrika olmaktan çok, yarı tezgah işi biçimindeydi. Hiç biri Avrupa ile yarışacak durumda değildi. Ayrıca bu işletmelerin Büyük çoğunluğu yabancı yatırımlar ile kurulmuştur. Lozan antlaşması ile,1923 ‘de kapitülasyonlar kaldırılınca, ülkede sanayi alanında hafif kıpırdamalar başladı. 5 yıl içinde, önce 1927 tarihinde Teşviki Sanayi kanunu çıkarıldı. Bu kanun ile ülkede sanayinin canlanması amaçlanmıştır ithal malları üzerinde gümrük vergisi kullanılmaya başlanılmıştır. Daha sonra Sanayi ve Madden Bankası , 1933 te de Sümerbank adını almıştır. 

7 TÜRKİYE’DE SANAYİNİN GELİŞMESİ
Ülkemizde sanayi kısa sürede hem çok hızlı gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Ekonomimizde göze çarpan başlıca özeliklerden birisi budur. Bu gelişme son yıl içinde olmuştur. Türkiye’de sanayiinin gelişiminin başlangıcı Cumhuriyet olmuş ancak bunun gelişmesi ve çeşitlenmesi 1950 ‘den sonra olmuştur. Ülkemizde bu gün sanayide çalışan nüfus %12 dir. Ülkemizde ilk yılardan başlamak üzere sanayi alanındaki gelişmeler daha çok tarıma dayalı sanayi alanında olmuştur.

8 TÜRKİYE’DE SANAYİNİN GELİŞMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
1-Çeşitli ve bol hammadde varlığı 2-Gerekli enerji için ülkemizde zengin taş kömürü ve yakınında demir yatakları bulunması. Güçlü ve bol su kaynakları 3-Son yıllarda termik santrallerin doğal gaza dönüştürülme çalışmalarına önem verilmektedir. 4-Hıdro-elektrik santrallerine gelince ;akarsuların suyun düşüş gücünden elektrik enerjisi sağlamak için son yıllarda büyük barajlar yapılmış ve bir kısmada yapılmaktadır.

9 TÜRKİYE’DE SANAYİNİN BÖLGELERE GÖRE DAGILIMI:

10 TÜRKİYE’DE SANAYİNİN BÖLGELERE GÖRE DAGILIMI:
Türkiye’nin sanayiinin coğrafi dağılımına bakıldığında, çok büyük bir dengesizliğin olduğunu görürüz. sanayi etkinliklerinin coğrafi dağılışı bakımından ,tüm ülke sanayisinin %60 ‘ının bulunduğu Marmara bölgesi başta gelir. Bunun başlıca nedeni ülkemizin en büyük sanayi merkezi İstanbul’un bu bölgede yer almasıdır yıllarında ülkemizin sanayisinin 1/3 İstanbul’da bulunmaktaydı. İstanbul öteden beri büyük nüfus kütlesi ile hem büyük bir tüketim pazarı hem de iş gücünün kolay sağlana bileceği bir merkezdir. sanayicinin ihtiyacı olan ham maddeninde buraya getirilmesi de kolaydır.. Ayrıca kapitalinde burada toplanması ve kentin Türkiye’de birinci ticaret merkezi oluşu da buna yardım etmiştir. Bu durum ülkemizde daha cumhuriyetin ilk yılarında kendini belli etmişim. İlk kuruluşlar doğrudan doğruya kentin içinde (Haliç kenarı gibi) ya da hemen yanı başında (Zeytinburnu-Bakırköy) kurulmuştur. Daha sonra sanayi kuruluşları kent dışına yerleşmeye başladılar.

11 Bugünde bu kuruluşlar bir taraftan kentin batısında Marmara kıyılarından itibaren içeriye doğru geniş bir yer alan arazi üzerinde kurulmaktadır. (Sefaköy-Halkalı gibi ) diğer taraftan , kentin doğusundan itibaren, özelikle İzmit körfezi kuzey kıyıları boyunca gelişmeye başlayan sanayi, önceleri Kartal-Pendik-Tuzla hattında ,daha sonra da giderek, kıyı boyunca tüm körfezin kuzeyine yayılmıştır. İzmit ve çevresinde oluşan sanayi ise, batıya doğru gelişerek İstanbul sanayi bölgesi ile birleşmiş ,doğuda ise ,yalnızca sapanca gölünün kuzey kıyıları dışında kesintiye uğramıştır .Böylece ülkenin belki dev en yoğun sanayi bölgesi ,İzmit körfezi kuzey kıyısı boyunca ,bir yandan İstanbul ile birleşirken ,doğudan Köseköy-Uzun tarla yöresinde doğuya doğru giderek genişlemektedir.

12 Marmara bölgesinin içindeki ikinci büyük sanayi bölgesi ise, Bursa Ovasında gelişmiştir. Özelikle dokuma ,gıda ve son yıllarda otomobil sanayiside bu yöredeki gemlik-İnegöl, Yenişehir gibi kentlerin çevresinde gelişmektedir. Daha güneyde ise ,yeni yeni gelişme gösteren Balıkesir sanayi bölgesinde yer almaktadır. 

13 Trakya yöresine gelince, bu yörenin en büyük sanayi merkezi Çerkezköy organize sanayi bölgesidir. Tekstil, metal ve boya sanayinin yaygın olduğu bu kesimde ,sanayi giderek genişleme eğilimlidir. Trakya da Çorlu, Alpulu,Edirne,Tekirdağ gibi kentlerin çevresinde,çeşitli sanayi kuruluşları serpişmiş durumdadır.  Türkiye’de sanayi etkinlikleri bakımından ikinci sırayı Ege Bölgesi alır ki bunun nedenide bölge içinde ülkemizin ikinci sanayi merkezi durumunda olan İzmir kentinin bulunmasıdır. Önemli, sanayi kuruluşları İzmir kentinin çevresinde toplanmıştır.Bunun dışında dokuma ve gıda sanayi ağırlıklı pek çok kuruluş Aliağa, Aydın,Manisa,nazilli,İzmir,Ayvalık,Söke,dalaman yörelerinde gelişme göstermiştir. Türkiye nin üçüncü sanayi kümelemesi ,Batı Karadeniz bölümündedir.

14 Özellikle Zonguldak yöresinde,madden kömürü varlığına dayanana bir toplanma vardır. Ülkenin ilk ve en eski Demir çelik sanayi burada Karabük çevresinde gelişmiştir,bunu daha sonra Ereğli demir Çelik kompleksi katılmıştır.Bu iki kuruluşunda bunlara bağlı yan sanayi ninde gelişmesi ile yöre ,yoğun bir ağır sanayi bölgesi olarak ortaya çıkmıştır. Bu üç bölgeden başka Türkiye de bugünkü durumda sanayi bölgeleri değil ,coğrafi bölgeler içinde az çok dağılmış olan aktif sanayi merkezleri,gösterilebilir. Başlıcalar ; İç Anadolu bölgelesinde Ankara-Kırıkkale ve Eskişehir-Kayseri-Sivas yöreleri,Doğu Akdeniz bölümünde Adana-Mersin yöresi yani Çukurova Sanayi Bölgesi ile Gaziantep-Hatay sanayi bölgeleridir.Ayrıca ,Orta Karadeniz de samsun yöresi ve hinterlandı,İç batı Anadolu da Kütahya-Afyon çevresi,Doğu Anadolu’da Malatya –Elazığ, Güneydoğuda Anadolu’da Diyarbakır yöresi,gelişme gösteren aktif yerel sanayi bölgelerdi olarak dikkati çeker.

15 TÜRKİYE’DE SANAYİ KOLLARI
GİRİŞ: Bugün ülkemizde bulunan tüm sanayi kolları üzerinde ayrı ayrı durmaya ve bazıları büyük fabrika, pek çoğu ise atölye ölçüsünde olan sanayi kurumlarının ,adlarını ve yerlerini teker teker belirtmeye olanak yoktur. Dolayısıyla bu tür sanayi kuruluşlarının ,beli bir grup içinde toplayarak sınıflandırmak, niteliklerini ve yerlerini belirtmek, daha yararlı olacaktır. Bugün, Türkiye’deki sanayi etkinlikleri büyük ölçüde tarıma bağlı görünmektedir. yani sanayi hammaddesini çoğunlukla tarım ve hayvancılıktan alır. İlerde de sanayi etkinliklerinin hangi yönden gelişirse gelişsin ham maddesi büyük ölçüde tarımsal ürünlere dayanan sanayiinin önemli yer tutacağı sanılmaktadır istatistik yılığına baktığımızda ,gerçekte en büyük payın tarımsal hammaddeye dayandığı görülmektedir.

16 A- BESİN VE İÇKİ SANAYİ

17 A- BESİN VE İÇKİ SANAYİ  Ülke ekonomisinde oldukça önemli bir yer tutan gıda sanayi, aynı zamanda en eski sanayi koludur. Topraktan alınan tarımsal ürüne dayalı bu sanayi ,un ve unlu ürünler. Süt ve süt ürünleri, konserve,şeker,çay,çeşitli yem sanayisi ile içki sanayisidir. 

18 A- BESİN VE İÇKİ SANAYİ 1- Un ve unlu ürünler sanayi
2- Konserve ve sanayi 3- Süt ve süt ürünleri sanayi 4- Şeker fabrikaları ve sanayisi 5- İspirto, rakı, şarap ve bira sanayisi 6- Tütün sanayisi 7- Bitkisel yağ ve sabun sanayisi 8- Diğer besin sanayisi

19 B- DOKUMA VE GİYİM SANAYİSİ

20 B- DOKUMA VE GİYİM SANAYİSİ
Türkiye’de dokuma sanayisi son otuz-kırk yıllıda büyük gelişme göstermiş dış piyasalarda da etkili duruma gelmiştir. Ülkemizde dokuma sanayisinin bütün çeşitleri vardır. Bugün büyük fabrikalar halinde çalışan devlete ait kuruluşlara son dönemde sayıları çok artan özel sektöre ait fabrikalar nedeniyle dokumacılık her yönden ilerlemiştir.

21 B- DOKUMA VE GİYİM SANAYİSİ
1- Dokuma sanayisi 2- Halıcılık 3- Giyim (konfeksiyon) sanayisi 4- Dericilik ve deri sanayisi

22 C- MADEN SANAYİSİ:

23 C- MADEN SANAYİSİ: Türkiye’de, Cumhuriyet devrinin ilk yıllarında (bir kısmı daha önceki yıllarda) kalma kuruluşlar bulunuyordu. Daha çok dışardan getirilen yarı işlenmiş madenleri kullanarak çivi, tel,boru gibi maddeler yapılıyordu. Ayrıca özellikle İstanbul da döküm atölyeleri, gemi ve motorlu taşıt onarım yerleri bulunmaktaydı. Ülkede ilk madden eritme kuruluşu,1936 da Maden kasabasında, bakır cevheri işlemekle başlamış ve daha sonra çeşitli eritme kuruluşları faaliyete geçerek bu sanayi gelişme göstermiştir.

24 C- MADEN SANAYİSİ: 1- Demir-Çelik sanayisi
2- Bakır ve alüminyum sanayi 3- Askeri malzeme sanayisi 4-Gemi ve vagon sanayisi 5- Tarım araç ve gereçleri sanayisi

25 D- OTOMOTİV VE MADENİ EŞYA SANAYİSİ:
Ülkenin önceleri montaj sanayi olarak başlayan kara taşıtları yapımı daha sonraları yerli üretime doğru yönelmiştir. İlk kuruluşlar İstanbul yakınlarında jip, kamyonet ve kamyon yapımı olarak başlamıştır. Tuzla da ki jip fabrikasıyla Gebze, Çayırova da ki Cyrsler firmasının kamyon ve kamyonet yapımı üniteleri önceleri montaj daha sonrada üretim ,yedek parça üretimi şeklinde oluşmuştur. İstanbul da ayrıca Ford kamyon, kamyonet,minibüs ve otomobil fabrikası faaliyete geçmiştir. Bursa yakınlarında kurulan Fi at ve Renault otomobil fabrikaları da bugün hemen tümüyle yerli üretim yapmaktadır. İzmir’de kurulan BMC fabrikalında da kamyon, kamyonet ve minibüs üretirimi yapılmaktadır. Ülkemizde son yıllarda da gelişen Man-Mercedes ve Mitsubishi firmalarının otöbüs üretimi bu sanayi kolunun yaygınlaşarak geliştiğini ortaya koymaktadır. 

26 Otomotiv sanayisinin gelişmesi buna bağlı olarak oluşan yan sanayi ürünlerin inde üretilmesine ortam hazırlanmıştır. Özellikle oto elektrik donanımı (Akü, pil, ampul, kablo v.b) gelişmiştir. Buzdolabı, çamaşır makin ası ,tulumba ve motorlar ülkede üretilmektedir. Bazı parçaları ithal yolluyla sağlanan bu aletler artık doğrudan yerli üretim olarak dışarıya satılmaktadır. Elektrikli araç ve gereçler ile elektronik ve hassas cihaz yapımı da ülkede özellikle 1980 den sonra gelişmeye başlamıştır. Bu kuruluşların büyük bölümü İstanbul, İzmit sanayi bölgesinde İzmir ,Bursa ve Gaziantep gibi büyük kentlerin yakınlarında gelişmiştir.

27 E-TOPRAK-SERAMİK VE CAM SANAYİ:

28 E-TOPRAK-SERAMİK VE CAM SANAYİ:
1- Çimento ve tuğla sanayisi 2-Seramik ve cam sanayi

29 F- AĞAÇ SANAYİSİ:

30 F- AĞAÇ SANAYİSİ: Ormanların verdiği önemli malzeme, yani odun, çeşitli sanayi kollarına hammadde sağlar. Kereste yapıma, orman bölgelerinin yakınlarında toplanmıştır. Bunlarda, birçok hızar tezgahı, orta ya da büyük çapta kereste fabrikaları bulunur. Batı Karadeniz bölümünde, Ayancık, Bartın, Kastamonu, Bolu ve düzce de kereste, parke, lif,elyaf fabrikaları bulunur. Marmara Bölgesinde Adapazarı ve Bözhöyük te yine aynı türden fabrikalar vardır. İstanbul’da ise daha çok işlenmiş ürünler üretilir. Kontrplak, parke,lif,elyaf,levha ve benzeri malzemeler, büyüklü küçüklü pek çok işletme vardır. Antalya’da ambalaj sandığı, Demirköy’de kereste, Artvin’de ve Bolu’da lif ve tahta fabrikaları. Büyük üretim kapasitelerine sahiptir. Yine aynı şekilde, üretilen kerestenin kullanılması ile İstanbul, Ankara, Bursa gibi kentlerde, Marmara Bölgesi ile Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz bölümünde, kaliteli ve çeşitli mobilyacılık gelişmiştir.

31 Odunun bir hammadde olarak kullanılması ile gelişen en önemli sanayi kolu ise, kağıt ve selüloz sanayisidir. İlk kağıt fabrikası 1934 yılında İzmit’te kurulmuştur.1955 yılına kadar Sümerbanka bağlı kuruluş daha sonra Se-Ka (Selülös-Kağıt) Genel Müdürlüğü olarak Sanayi Bakanlığına bağlandı. Uzun süre ülkenin tek kağıt fabrikası olan bu kuruluşa daha sonra başkaları da katıldı. Gazete ve diğer baskı kağıtları, mukavva dayanıklı ambalaj (kraft) kağıdı yapan fabrikalar kuruldu. Karadeniz Bölgesinde Giresun-Aksu, Zonguldak-Çaycuma fabrikaları ile Ege Bölgesinde Dalaman ve Aliağa fabrikaları açıldı. Bu fabrikalar, ayrıca gazete kağıdı ile çeşitli yan sanayi ürünleri de üretilmektedir.

32 G- KİMYA VE PETROKİMYA SANAYİ:

33 G- KİMYA VE PETROKİMYA SANAYİ:
Kimya sanayisi ülkede, önceleri dağınık, küçük ölçüde ve ülkenin gereksinimini kısmen karşılayacak şekilde kurulmuştu. Fakat son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Ülkenin tarım ve sanayi alnında giderek arttan isteği ,bu alanda büyük ve çeşitli kuruluşlara ihtiyacı artırmıştır. İlk kurulan kimya sanayisi; İzmit’teki klor ve kostik soda fabrikaları ile Karabük’teki asit, sülfürik, amonyum, sülfat, naftalin v.b. üreten kuruluşlardır. Bandırma’daki sülfürik asit, borik asit fabrikaları ise oldukça kapsamlı üretim yapan diğer kuruluşlardır. Ereğli’de demir-çelik fabrikasının yan ürünlerini işleyen sülfürik asit fabrikası ile İskenderun demir-çelik fabrikasının yakınında, sülfürik asit fabrikası vardır. Elazığ’ın Maden kasabası yakınında sülfürik asit fabrikası kurulmuştur. Tatvan’da,Van Gölünün suyundan soda çıkaran bir fabrika vardır.

34 Son yıllarda, özellikle İstanbul’da, temel malzemeleri dışardan getirilerek kurulmuş birçok ilaç fabrikası oluşmuştur. Bunun dışında, kibrit sanayiinin İstanbul, Bursa_Orhangazi’de kurulduğu görülmektedir. İstanbul-İzmit sanayi bölgelerinde boya sanayii çok yaygın bir şekilde gelişmiştir. Kimya sanayii, ülkemizde giderek artan gereksinimi karşılamak üzere hızla gelişmektedir: Kurulan hidro-elektrik santrallerinden ucuz olarak sağlanacak enerjiden, elektro-kimya sanayisi alanında yararlanılacaktır. Kütahya Azot sanayiinin, azotlu gübre gereksinimini ancak kısmen karşıladığı, yeni büyük fabrikalara gereksinim olduğundan, Mersin-İskenderun ve Yarımca’da yeni süper fosfat fabrikaları kurulmuştur. Petrol rafinerilerinin yakınlarında kurulan petrokimya sanayiinin, çok geliştiği görülmektedir.

35 Petrokimya sanayisi İpraş, Ataş, Aliağa ve Kırıkkale rafinerilerindeki petrol türevlerinden oluşturulan sanayisi görülmektedir. Plastik madde sanayisinde, dışardan getirilen hammaddeyi kullanmak yollu ile, çeşitli ev eşyası, bazı yapay deri, vb. maddeler üretimi gelişmiştir. Plastik madde sanayii büyük kentlerin yakınlarında oluşmuştur. Öteden beri, çoğu küçük, bir takım kuruluşlarda ,lastik eşya boru vb. maddeler yapılmaktadır. Oto lastiği ise, İstanbul, Adapazarı, İzmit ve İzmir gibi kentlerin sanayi bölgelerinde üretilmektedir.