Maliyet Hacim İlişkileri

... konulu sunumlar: "Maliyet Hacim İlişkileri"— Sunum transkripti:

1 Maliyet Hacim İlişkileri

2 İş Hacmi İş hacmi, maliyetleri incelenen birimin (işletme, bölüm, makine, v.b.) belli bir dönemdeki çalışma yoğunluğunun göstergesidir. İş hacmi yerine faaliyet hacmi, etkinlik hacmi, çalışma hacmi gibi adlar da kullanılabilmektedir. (8.Bölüm s.325) İş hacmi çeşitleri olarak; -Ticaret işletmelerinde, toplam satış tutarı, -Üretim işletmelerinde, toplam satış tutarı, üretim değeri, satış miktarı, üretim miktarı, kapasite kullanım oranı, -Banka işletmesinde, toplam işlem hacmi, kredi veya mevduat hacmi -Otel işletmesi, satılan oda sayısı, kalan kişi* geceleme sayısı, doluluk oranı, -Lokanta işletmesi, servis(kuver) sayısı,

3 -Hastane, hasta koğuş ve odaları için dolu yatak
-Hastane, hasta koğuş ve odaları için dolu yatak* dolu gün sayısı, poliklinik kısmı için muayene edilen hasta sayısı, ameliyathane için ameliyat edilen hasta sayısı. -Nakliye işletmesi, ton*kilometre. -Yolcu taşıma işletmesi, yolcu*kilometre. -Üretim bölümü, üretim miktarı, makine saatleri, direkt işçilik saatleri, ilk madde tüketim miktarı, direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri, v.b. -Bakım onarım bölümü, bakım onarım işçilik saatleri, bakım ve onarım yapılan birimlerin iş ölçüleri. -Tahsilat servisi, tahsil edilen alacak tutarı. -Makine, çalışma saati sayısı, üretim miktarı, işlediği ilk madde miktarı. -Otomobil, kilometre sayısı.

4 İş Hacmi İle İlişkileri Yönünden Giderler
İş hacmi ile olan bağlantıları açısından esas itibarıyla 3 ana gruba ayrılır. Sabit, değişken ve karma giderler. 1.Sabit Giderler; faaliyet hacminden bağımsız olarak ortaya çıkan ve kapasite yaratma özelliği bulunan giderlerdir. Özellikleri; a.Kısa dönemde sabittirler,(kısa dönem tanımı) b.İş hacmindeki dalgalanmalar karşısında sabittirler.(kapasite ve amortisman, reklam) Sabit giderler iki gruba ayrılır. 1.Yapısal (bağlayıcı) giderler: faaliyet için gerekli tesisler ve donanım gibi fiziksel bir yapı ile temel bir örgüt ve finansman yapısına sahip olunması amacıyla katlanılan giderlerdir. Amortismanlar, kiralar, bina ve arazi vergileri, sabit tesislerin sigorta primleri ve uzun vadeli borç faizleri ve kilit personelin aylık ve ücretleri bu gruba örnektir.

5 İşletmenin mevcut yapısına sıkı sıkıya bağlı olduklarından, yapı değişikliklerine gitmeksizin bu giderlerin tutarlarını yönetim kararıyla değiştirmek çok zordur. Bu giderler çalışmaların geçici olarak tümüyle durdurulması halinde bile ortaya çıkmaya devam ederler. 2.Planlanmış (istemli-İhtiyari) Giderler: Her bütçe dönemi içerisinde harcanacak tutarları o dönemin başında üst yönetim tarafından saptanan giderlerdir. Bu giderlerin büyük bir kısmı mevcut satış kapasitesini gelecekte de koruyabilmek yada yeni satışlar sağlamak amacıyla yapılırlar. Grev halinde planlanmış giderler tamamen durdurulabildiği halde yapısal giderlerin aynen devam ettiği görülür. Normal faaliyetini sürdüren bir işletmede maliyet-hacim ilişkileri yönünden yapısal giderlerle planlanmış giderler aynı özellikleri gösterirler ve dolayısıyla bir arada ele alınırlar.

6 Örnek; A sanayi işletmesinin sabit giderleri amortismanlar, üst yönetici aylıkları, reklam giderleri ve araştırma geliştirme giderleri olmak üzere dört kalemden oluşmaktadır. Amortismanlar Üst yönetici aylıkları Reklam giderleri Araştırma-geliştirme gid Toplam sabit giderler Bu işletmenin iş ölçüsü birimi olarak üretim miktarını aldığını ve aylık üretim kapasitesinin de adet A mamulü olduğunu varsayalım.

7 Sabit Giderler

8 Tabloda; üst yönetici aylıkları ve amortisman giderleri yapısal giderler, reklam giderleri ile araştırma-geliştirme giderleri planlanmış giderlerdir. Değişken Giderler; iş hacmindeki dalgalanmalara paralel olarak değişme gösteren giderlere denir. Faaliyet durduğunda bu giderler kendiliğinden ortadan kalkar. Toplam değişken giderler= Değişme oranı x iş hacmi (adet,kg,v.b.) Örnek;A işletmesinin adet mamul başına değişken gider tutarları aşağıdaki gibidir. İşletmenin aylık üretim kapasitesi adettir. Türü Birim Fiyatı Birim mamule kullanılan miktar Değişme oranı İlk madde 5 TL x 2 Kg/adet = 10,0 TL Direkt işçilik 6 TL x 3 Saat/adet = 18,0 TL Enerji gid. 0,5 TL x 3 Kwh/adet = 1,5 TL Ambalaj malz. 2,5 TL x 1 Adet/adet = 2,5 TL Toplam (bir birim malzemenin maliyeti) 32,0 TL Bu durumda toplam değişken giderler 32 x = TL’dir.

9 Değişken Giderler

10 Karma Giderler Karma giderler,sabit ve değişken giderlerin her ikisinin de özelliklerini bünyesinde bulunduran giderlerdir.Yarı değişken giderler ve yarı sabit giderler olmak üzere iki gruba ayrılır. 1-Yarı değişken giderler, iş hacmi sıfır olduğu zaman tamamıyla ortadan kalkmayan ancak iş hacmindeki değişmelere paralel olarak artıp eksilen giderlerdir. İki kısımdan meydana gelmektedirler. Faaliyet durduğu halde ortaya çıkmaya devam eden sabit kısım. Faaliyet hacmiyle orantılı olarak değişme gösteren değişken kısım. Yarı değişken gider= Sabit kısım+Değişken kısım = Sabit kısım+(değişme oranı*işhacmi)

11 Karma Giderler Örnek; işletmede satış memurlarından her birine aylık TL ve ayrıca yaptıkları satışlar üzerinden (satış fiyatı) %2 prim ödenmektedir. İşletmede 10 adet satış memuru çalışmaktadır ve mamul satış fiyatı 100 TL olarak hesaplanmıştır. Bu durumda ; Sabit kısım=1.000 TL x 10 = TL Değişken kısım = 100 TL x %2 x satış miktarı’dır. İşletmede hiç satış yapılmadığı durumda satış memurlarının ücretleri TL olacak ve yapılan her adet için 100x %2= 2 TL artacaktır.

12 Satış memur ücretleri =10. 000 + (2x satış miktarı) olacaktır
Satış memur ücretleri = (2x satış miktarı) olacaktır. Örnek; A işletmesinin yarı değişken giderleri aşağıdaki gibidir. Aylık üretimi birimdir. Türü Sabit Kısım Değişken Kısım (Aylık) (değişme Oranı) Endirekt işçilikler TL 6 TL /adet Su TL 2,5 TL/adet Bakım ve onarım TL 1,5 TL /adet Toplam TL 10 TL/adet Yarı değişken giderler= (10 x üretim miktarı) Yarı değişken giderler= (10 x 5.000) = TL’dir

13 Yarı değişken giderler

14 2-Yarı Sabit Giderler Yarı Sabit Giderler; Kapasite içerisinde belli aralıklarla sabit kalan, ancak bu aralıklar dışına çıkıldığında sıçramalar gösteren giderlerden meydana gelir. Bu ani sıçramalar nedeniyle, söz konusu giderler sürekli bir fonksiyon yerine ancak kesikli bir fonksiyonla ifade edilebilirler. Bu giderler grafik üzerinde merdiven basamağı görünümü vermeleri nedeniyle basamaklı giderler adıyla da anılırlar.

15 2-Yarı Sabit Giderler Örnek; A sanayi işletmesinin sekizer saatlik iki posta (vardiya) üzerinden hesaplanmış üretim kapasitesi ayda adet mamulden oluşmaktadır. Her bir vardiya için üç ustabaşı çalışmakta ve her bir ustabaşına ayda TL ödenmektedir. İki postadan her birinde adede kadar üretim yapılabildiğine göre ustabaşıların ücretleri miktara bağlı olarak aşağıdaki gibi olacaktır. Üretim aralığı Ustabaşı sayısı Toplam ustabaşı ücretleri adet

16 Geniş basamaklı yarı sabit giderler Ustabaşı ücretleri

17 Grafikte ifade edilen mamul üretimin bir biriminin satış fiyatının 10 TL olduğunu durumda; Üretim birimi Giderler hasılat kar adet TL TL adet TL TL adet TL TL adet TL TL olur. Örnek;A sanayi işletmesinde üretilen her birim denetime tabi tutulmakta ve bir işçi 1 ayda 500 adet mamulü elden geçirebilmektedir.Kalite kontrol elemanlarının aylık ücretleri TL’dir.

18 (X) (Y) Üretim Aralığı Kalite Kontrolcü Sayısı Kalite Kontrol Giderleri * 1.500= TL * 1.500= TL * 1.500= TL * 1.500= TL * 1.500= TL * 1.500= TL TL TL TL *1.500= TL

19 Dar basamaklı yarı sabit giderler Kalite kontrol giderleri

20 Kalite kontrol giderleri grafikte görüldüğü gibi 10 basamaktan oluşmaktadır. Her basamaktaki ilk kontrol edilen mamul birim maliyeti yüksek, son kontrol edilen birim maliyeti ise basamaktaki ilk mamul maliyetine göre daha düşük olmaktadır. Yani; 500 birim üretildiğinde toplam maliyet 1500 TL birim sabit maliyet TL’dir. 501 birim üretildiğinde ise toplam maliyet TL olduğundan birim sabit maliyet 501 adet için (3.000/501=5,98 TL) 750 birim için 4 TL birim için ise 3 TL olmaktadır.

21 Değişken gider=Değişme oranı x iş hacmi dir
Değişken gider=Değişme oranı x iş hacmi dir. İse; Yarı sabit gider için değişme oranını hesaplamak için her iki parametrede meydana gelen değişimleri birbirine oranlarız. Eğilim(Değişim oranı)= y2-y1 = = = 3 TL/birim x2-x Buradan ilgili örnekle ilgili formülümüz; Kontrol Giderleri = 3 TL x Üretim miktarı olur. Bu denklem aracılığı ile yapılacak hesaplamalarda bir miktar hata payı söz konusudur.

22 Ancak bahsettiğimiz bu hata hiçbir zaman 1
Ancak bahsettiğimiz bu hata hiçbir zaman TL’nin üzerine çıkmayacak ve gerçek kesikli fonksiyonun, yaklaşık sürekli fonksiyona teğet olduğu noktalarda sıfıra inecektir. Bu örneğimizle ilgili hata payı ortalaması= En düşük hata payı + en yüksek hata payı/2= /2=750 TL’lık bir hata payı bulunacaktır.

23 Toplam Maliyet Fonksiyonu Toplam Maliyet= Değişken Gider+Sabit Gider+Yarı Değişken Gider+Yarı Sabit Gider TM=ax+b olur buradaki parametrelerin açıklaması a= değişken giderlere ait değişme oranı ile yarı değişken giderlerin değişken kısmının değişme oranı ve ayrıca değişken gider olarak düşünülen yarı sabit giderlerin yaklaşık değişme oranı toplamından oluşur. Buradan ax toplam değişken maliyet olarak anılır. b= sabit giderler, yarı değişken giderlerin sabit kısmı ile sabit gider olarak kabul edilen yarı sabit giderlerin toplanması ile oluşur.

24 Örnek; Tek tür mamul üreten A işletmesinin iş ölçüsü üretim miktarıdır ve aylık üretim kapasitesi adet/mamuldür. a)Değişken giderler: Türü Değişme Oranı İlk madde 10,00 TL Direkt işçilik 18,00 TL Enerji giderleri 1,50 TL Ambalaj malzemesi 2,50 TL a1 = 32,00 TL/adet b)Sabit giderler: Türü Aylık Tutarı Amortismanlar TL Üst yönetici aylıkları TL Reklam giderleri TL Araştırma-geliştirme giderleri 5.000TL b1= TL

25 c)Karma giderler: ca- Yarı değişken giderler: Türü Aylık Sabit Tutarı Değişme Oranı Endirekt işçilik TL 6,00TL/adet Su TL 2,50 TL/adet Bakım ve onarım TL 1,50 TL/adet b2= TL a2= 10,00TL/adet cb- Yarı sabit giderler: Ustabaşı ücretleri TL Kalite kontrol giderleri ,00 TL/adet b3= TL a3= 3,00TL/adet

26 Toplam Maliyet Fonksiyonu
TM=ax+b toplam maliyet fonksiyonu olduğundan a=a1+a2+a3 a= a=45 TL/adet B=b1+b2+b3 b= b= TM= 45x fonksiyonu adet üretim için; 45(5.000) = TL olur.

27 Toplam Maliyet Grafiği

28 Birim Maliyet Fonksiyonu
Birim Maliyet; toplam maliyetin iş hacmine bölünmesiyle bulunur. BM=a+(b/x) olur. Bir önceki sayfadaki grafikteki; birim için toplam maliyet TL = (45x5.000) birim için toplam maliyet TL = (45x4.000) birim için toplam maliyet TL = (45x3.000) birim için toplam maliyet TL = (45x2.000) birim için toplam maliyet TL = (45x1.000) olarak hesaplanmıştı buradan birim maliyeti aşağıdaki gibi hesaplarız;

29 Birim Maliyet Fonksiyonu
/5.000= 62,60 TL /4.000= 67,00 TL /3.000= 74,33 TL /2.000= 89,00 TL /1.000=133,00 TL Bir başka ifade ile bu işletmenin Toplam maliyet fonksiyonu 45x idi. Buradan birim maliyet; 45+(88.000/5.000) =45+17,6=62,6 TL’dir.

30 Bir başka ifade ile bu işletmenin toplam maliyet fonksiyonu 45x+88
Bir başka ifade ile bu işletmenin toplam maliyet fonksiyonu 45x TL idi.Buradan birim maliyet; 45+(88.000/5.000)= 62,60 TL 45+ (88.000/4.000)= 67,00 TL 45+(88.000/3.000)= 74,33 TL 45+(88.000/2.000)= 89,00 TL 45+(88.000/1.000)= 133,00 TL olur. Toplam maliyet fonksiyonundaki TL aylık sabit gider toplamıdır. Yıllık toplam maliyet fonksiyonu bu durumda TM=45x+(88.000x12) TM= 45x TL olur.

31 Birim Maliyet Grafiği

32 Kaynak : Prf. Dr. Kamil Büyükmirza Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı Gazi Kitabevi