İş Hukukunda İş Gören ve İşverenin Borçları

... konulu sunumlar: "İş Hukukunda İş Gören ve İşverenin Borçları"— Sunum transkripti:

1 İş Hukukunda İş Gören ve İşverenin Borçları
Öğr. Gör. Anıl Çağlar ERKAN

2

3 İş Görenin Borçları 1. İş görme borcu 2. Sadakat borcu
3. Emir ve talimatlara uyma borcu

4 1-İş Görme Borcu İşçinin iş sözleşmesinden kaynaklanan temel borcu, iş görme borcudur. İşçi iş görme borcunu kanun veya sözleşme hükümlerine uygun olarak ve işverenin emir ve talimatları doğrultusunda yerine getirir. İşçinin iş görme borcunu hiç ya da gerektiği gibi yerine getirmemesi işverene iş sözleşmesinin bildirimsiz feshetme hakkı verir.

5 a)İşçinin işi bizzat yapma borcu;
İşçi, kural olarak iş sözleşmesi ile üstlendiği işi kendisi yapmak zorundadır. İşçinin ölümü halinde işi miras yoluyla mirasçılarına geçmez ve işçi, sağlığında işini kendi seçtiği herhangi bir kişiye devrederek işinden ayrılamaz.

6 Ödünç İş İlişkisi: İşverenin çeşitli gerekçelerle bir süre ihtiyaç duymadığı işçisini, onunda onayını alarak geçici bir süre bir başka işverenin işyerinde çalıştırılmasını sağlar. Ödünç iş ilişkisinde işçinin iş sözleşmesi sona ermemekte, sadece işveren işçiden işin görülmesini isteme hakkını geçici bir süre bir başka işverene devretmektedir.

7 b) İşçinin İşi Özenle Yapma Borcu:
İşçi, işi görürken mesleki bilgi ve deneyimini, dikkat ve yeteneklerini kullanmakla yükümlüdür. İşçiye düşen özenin ölçüsü sözleşmeye göre belirlenir. Sözleşmede işçinin göstermesi gereken özenin ölçüsü konusunda hüküm yoksa, bu durumda özen ölçüsünün belirlenmesinde orta nitelikte bir işçi esas alınır.

8 2. Sadakat Borcu İşçinin, işverenin ve işletmenin çıkarlarını koruma ve onlara zarar verebilecek her türlü davranışlardan kaçınma yükümlülüğünü ifade eder. Sadakat borcunun kapsamı dürüstlük ve iyi niyet kuralları esas alınarak belirlenir. Sadakat borcu yapma ve yapmama borcu olarak iki alt başlıkta incelenir;

9 3. Emir ve Talimatlara Uyma Borcu
İşçinin, işyerinin ihtiyacına göre yön verme ve işin ifa şekil ve yöntemlerini belirleme yetkisi vardır. İşçi, işverenin yönetim hakkına dayanarak verdiği talimatlarına uymak zorundadır. İşçinin, işveren veya işveren vekili tarafından verilen ve kanun, toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesine, kamu düzenine, ahlak ve kişilik haklarına aykırı olan, yerine getirilmesi imkânsız bulunan, işçinin hayatı ve sağlığı için tehdit oluşturan, insan onuruna yakışmayan talimatlara uyma yükümlülüğü yoktur. İşçinin talimatlara uymaması halinde, işçi hakkında çeşitli disiplin cezaları uygulanabilir ve koşulları oluşturduğu takdirde iş sözleşmesi feshedilebilir.

10 İş verenin Borçları İşverenin başlıca borçları ise, ücret ödeme borcu,
iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini alma borcu, işe uygun işçi çalıştırma borcu, iş nedeniyle zarar gören ve işçiye ait olan alet, taşıt ve hayvanları tazmin etme borcu, eşit davranma borcu ve işçinin buluşlarından ötürü işçiye ödeme yapma borcudur. Bunların dışında bir kısım borçları daha bulunmaktadır. Bunlar, çalışma belgesi verme borcu, işçi özlük dosyası tutma borcu ve 4447 sayılı Kanun gereği işten ayrılma bildirgesi verme borcudur.

11 Ücret Ödeme Borcu İşverenin iş sözleşmesinden doğan en önemli borcu ücret ödeme borcudur. Çünkü ücret geliri çoğu kez işçinin tek gelir unsurudur. İşçinin korunması ilkesi gereğince de Türk iş hukukunda ücret çeşitli şekillerde korunmaktadır.

12 Ücret ödeme borcu, işçinin iş görme borcuna karşılık işverenin iş sözleşmesinden kaynaklanan temel borcudur. Ücret “Bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır”.

13 Ücretin Unsurları; a) İş karşılığında ödenme
b) İşveren veya üçüncü kişiler tarafından ödenme c) Para ile ödenme

14 ÜcretTürleri a)Asıl Ücret: İş karşılığı yapılan nakit ödemeye asıl ücret denir. Asıl ücret, ikramiye, prim, kardan pay, sosyal yardımlar ve diğer ek çıkarlar dışında işçiye gördüğü işin karşılığı olarak yapılan ödemedir. Asıl ücrete, dar anlamda ücret, temel ücret, kök ücret, çıplak ücret de denilmektedir.

15 b) Ücret Ekleri: Asıl ücretin dışında kalan ve işçiye kanun ve sözleşme uyarınca çeşitli sebep ve isimlerle yapılan ödemeler ücret eklerini oluşturur. Toplu iş sözleşmeleri ve iş sözleşmeler ile çeşitli amaç ve isimlerle ücret ekleri kararlaştırılmaktadır. Bunlardan bazıları;İkramiye, prim, komisyon ve kardan pay almadır.

16 Ücret Belirleme Yöntemleri
a) Zamana Göre ücret: ücretin saat, gün, hafta, ay gibi zaman ölçülerinin esas alınmak suretiyle hesap edilmesidir. b) Verime Göre ücret: İşçinin çalışması sonucunda ürettiği mal veya yaptığı iş esas alınarak hesap edilir. Ücret, yapılan işin sonucuna göre belirlenir. Verime göre ücretin yaygın uygulaması parça başına ücrettir. c) Yüzde Usulü ücret: Ancak otel, lokanta, eğlence yerleri vb yerlerde müşterilerin hesap pusulalarına yüzde eklenerek veya ayrı şekillerde alınan paralarla kendi isteği ile müşteri tarafından işverene bırakılan yahut onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları, işverenin işyerinde çalışan tüm işçilere ödemesidir.

17 Ücretin Miktarı İş sözleşmesinin tarafları, ücreti serbestçe kararlaştırabilirler. Ücret miktarı belirlenirken cinsiyet farklılığı gözetilmez. İş hukukuna hakim olan işçiyi koruma ilkesi, tarafların bu serbestilerini sınırlamış ve önceden saptanan asgari ücretin altında ücret miktarı belirlemelerini engellemiştir.

18 Asgari ücret: İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir. Asgari ücret, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile en geç iki senede bir kararlaştırılır.

19 Ücretin Ödenmesi -Ödeme Şekli: ücret ve ekleri kural olarak, Türk parası ile ödenir. Ücret yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki karşılığına göre Türk parası ile ödenebilir. İş kanunu bu hüküm ile ücret ödemesinin yabancı para olarak yapılmasına imkan sağlamıştır. -Ödeme Yeri: ücret, prim, ikramiye ve her çeşit ücret ekleri kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. -Ödeme Zamanı: İşçi ücretleri kural olarak, işin yapılmasından sonra en geç ayda bir ödenir. Ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir. -Ödemelerin Belgelendirilmesi: İşveren, işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır. -Ücret Zamanaşımı: Ücret alacaklarının zamanaşımı süresi beş yıldır.

20 Ücretin Korunması -Ücretin Haczi ve Devri: İşçilerin aylık ücretlerinin 1/4‘ ünden fazlası haczedilemez veya başkasına devir ve temlik olunamaz. Kamu alacaklarında ise, haczedilecek ücret tutarı, 1/3’ den çok ve 1/4’ den az olamaz. Asgari ücreti aşmayan aylık gelirlerinin 1/10’ dan fazlası haczedilmez. -Ücretin Takası: İşçi ücreti, kural olarak işçinin onayı olmadıkça takas edilemez. -Alt işverenlerin ücret borçlarının ödenmesi -Öncelikli Alacak -İşverenin ödeme aczine düşmesi -Ücret kesintisi cezası: İşçi ücretlerinden disiplin cezası olarak kesilebilecek ücret tutarı bir ayda iki günlük ücret tutarından fazla olamaz. -İşçilerin çalışmaktan kaçınmaları -Ücretten indirim yapılmaması -Kanuni ipotek

21 2- İşçiyi Gözetme Borcu İşverenin işçinin çıkarlarını koruması ve ona zarar verebilecek davranışlardan kaçınmasını ifade eder. İşverenin işçiyi gözetme borcunun kapsamı dürüstlük ve iyi niyet kuralları esas alınarak belirlenir.

22 3- Eşit Davranma Borcu İşverenin, aynı işyeri veya işletmede çalışan işçilere, objektif ve haklı olmayan sebeplere dayanarak farklı işlemde bulunması yasaktır. İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din, mezhep vb. sebeplere dayanarak ayrım yapılamaz. İş ilişkisinin devamı süresince veya iş ilişkisinin sona ermesinde işveren, eşit davranma borcuna aykırı davrandığında işçi, dört ay kadar ücreti tutarındaki ayırımcılık tazminatı olarak adlandırabileceğimiz uygun bir tazminat ve ayrıca yoksun bırakıldığı haklarını isteyebilir.

23 4- İşverenin Diğer Borçları
- İşçiye alet ve malzeme verme borcu - İşçiye çalışma belgesi verme borcu - Buluş yapan işçiye bir karşılık ödeme borcu - Gizli kalmasında işçinin haklı çıkarı bulunan bilgileri açıklamama borcu - Özlük dosyası düzenleme borcu örnek olarak verilebilir.

24 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tedbirlerini Alma Borcu
Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak işverenin en önemli borçlarındandır. İK’nın 77. maddesine göre işverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.

25 Bir büronun, bir maden işletmesinin, bir otomobil fabrikasının, bir demir- çelik fabrikasının özellikleri düşünüldüğünde her işyerinin kendi özelliğine göre çok farklı tedbirlerin alınması gerektiği açıktır. Bu durumda işverenler öncelikle kendilerine ait işyerlerindeki sağlık ve iş güvenliği koşullarının neler olması gerektiğini araştıracaklardır. İkinci aşamada tespit ettikleri risk faktörlerinden kurtulmak için gerekli araç – gereç ve organizasyonu sağlayacaklardır. Üçüncü olarak işçilerine eğitim vererek işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki işyeri kurallarını öğretecek ve benimsetmeye çalışacaklardır. Dördüncü ve son aşamada ise kurallara uyulmasını sağlamak amacıyla denetim yapacak ve gerekirse kurallara uymayanları işten çıkartacaklardır.

26 İşverenler işyerinde meydana gelen iş kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki işgünü içinde yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne bildireceklerdir

27 İşe Uygun İşçi Çalıştırma Borcu
İşveren bir işin yapılması için görev dağılımında bu işe uygun işçileri seçmeli, işçilerin bu işe alışkın, yatkın olup olmadıklarına dikkat etmelidir. Bu konuda hatırlanacağı gibi zaten bazı kanuni sınırlamalar da vardır. Ağır ve tehlikeli işlerde kadın ve çocuk işçi çalıştırılamaz yaş grubundaki çocukların işe alınırken ve altı ayda bir doktor kontrolünden geçirilmesi gerekir. Kanuni sınırlamalar olmasa bile işverenler yaş, cinsiyet, kıdem, eğitim, mesleki, fiziksel ve ruhsal sağlık gibi faktörleri her zaman dikkate almalıdırlar. Ülkemizde pek dikkate alınmayan veya çok az alınan ancak çok önemli bir konu, işçilerin işe alınırken psikolojik testlerden geçirilmesi gereğidir.

28 İş Nedeniyle Zarar Gören İşçiye Ait Alet, Taşıt ve Hayvanları Tazmin Borcu
Normal şartlar altında iş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması için gerekli olan araç-gereç, malzeme, taşıt ve hayvanlar işveren tarafından sağlanır. Ancak bazı istisnai hallerde işçi kendi aletleriyle, araç- gereçleriyle çalışabilir. Örneğin, işverene ait küçük bir tarlayı sürmek için işçilerden birinin kendi koşum hayvanlarıyla gelerek çalışmasında durum böyledir. Bu durumda işveren, işçinin iş nedeniyle bozulan, zarar gören aletlerini veya sakatlanan hayvanlarını tazmin etmek zorundadır. Ancak ortaya çıkan zarar işçinin tamamen kendi hatası, ihmali veya kusurundan dolayı meydana gelmişse, işveren zararı tazmin etmek zorunda değildir.

29 TEŞEKKÜRLER….