TÜRK DİLİ II 14.KONU BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ.

... konulu sunumlar: "TÜRK DİLİ II 14.KONU BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ."— Sunum transkripti:

1 TÜRK DİLİ II 14.KONU BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ

2 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI 14. KONU: BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ Latince “logie” veya “logy” kelimelerinin karşılığı olarak dilimize Arapçadan giren “ilm, ilim” kelimesi kısa ve öz olarak Orhan Türkdoğan’a göre “doğru düşünme ve sistematik bilgi edinme sürecidir”. Bugünkü Türkçemizde “bilim” kelimesi ile Türkçeleşmiş olan kavram, “birleştirilmiş ve düzenlenmiş bilgiler sistemidir” ki, olayların incelenip düzenlenmesinde belli metotları bulunmaktadır. Bilimsel çalışmalarda işte bu metotların bilinmesi ve uygulanması gerekir. Araştırmacıyı gerçeklere götüren yol demek olan metot her işte olduğu gibi bilimde de başarının vazgeçilmez temel öğesidir. İnsanoğlu yaratıldığı andan itibaren ihtiyaçlarını gidermek, çevreyi ve evreni tanıyabilmek için uğraşmıştır. Bütün bu çabalar bilim ile gerçekleşmiştir. Bu açıdan bakıldığında bilim gerçeği anlama faaliyetidir. Bilimin amacı tanımlama, açıklama, kestirme, denetlemedir. Bilim olayları anlama ve açıklama yoludur. Bilim olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisi kurar. İşte Üniversiteler, bilimsel araştırma metotlarının öğretildiği ve bilimsel araştırmaların gerçekleştiği bilim merkezleridir. Burada öğrenciler, ezbere dayanan bir sistemden uzak olarak araştırma yapmaya yönlendirilir. Seminer ödevlerinin verilmesinin; lisans, yüksek lisans ve doktora tezlerinin yaptırılmasının temeli de budur. Bilimsel araştırmaların gerçekleştirilmesi için araştırma metotlarının iyi bilinmesi gerekir. Çünkü bilimsel gerçeklere ulaşma ancak bilginin bulunup geliştirilmesi, gerçekliğinin ortaya çıkarılması için harcanan emek ve çaba demek olan araştırma ile mümkündür. Bu konuda faydalanılan teknik ve metotlar birer araçtır. Bir araştırmanın bilimselliği, her şeyden önce üzerinde durulan konunun tarafsız ve bilim kurallarına göre hazırlanmış olmasına bağlıdır. Kişisel görüşler, inançlar, yaşayışlar ve zevkler bilimsel bir yazıda yer almaz. “Aklın yolu birdir” dendiği gibi, bilimin de yolu bellidir, birdir. Bilim yolunun ilk adımı, bilim adamında veya bir konu üzerinde araştırma yapacak kişide konusuyla ilgili aşkın, zevkin uyanmasıdır. Sevilmeden, zorla yapılan işlerden hayır gelmez. Bilimsel araştırmanın zevkini alan kişi, o yolda karşılaşacağı maddî ve manevî sıkıntılara göğüs germeye hazırdır.

3 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Bilimin ve ortaya bir eser koymanın hazzını tadanlar, girdikleri sıkıntılı yoldan dönmezler. İnsanlara faydalı olma ve ortaya bir eser koyma onlar için en büyük teselli ve mükafattır. Bunun için bilimsel yazıların hazırlanmasında birinci kural, yapılan işten zevk almadır. Özet olarak söylemek gerekirse, konuyla ilgili zevk ve şevk, sıkıntılara katlanma ve sabır, tenkide açık olma ve hoşgörü bilim adamında bulunması gereken temel özelliklerdir. Bunun dışında bilimsel çalışmalarda şu konulara dikkat etmek gerekir: 14.1. KONU SEÇİMİ Bir araştırmaya başlamadan önce araştırmacı öncelikle kendisine neyi araştıracağını, niçin araştıracağını, nasıl araştıracağını soracak ve cevap bulacak. Bu hazırlık aşamasında konu seçimi ile birlikte yakın kaynaklara ulaşma, konuyla ilgili kişilerle konuşma, konuyu sınırlandırma, metot ve teknikleri tespit etme, geçici plan yapma, kaynakları tespit etme gibi işler vardır. Bilimsel çalışmalarda öncelikle konu seçiminde dikkatli olmak gerekir. Seçilecek konu hem çalışanın zevkine ve kapasitesine uygun olmalı hem de mevcut araştırmaların tekrarı olmamalıdır. Bu açıdan bakıldığında bir lisans tezi bir seminer ödevinden, bir doktora tezi de bir yüksek lisans tezinden farklıdır. Bunun için çalışmayı yürüten öğrenci ve çalışmayı takip eden hoca konu seçiminde dikkatli olmak zorundadır. Konunun daha önce üzerinde çalışılıp çalışılmadığı bilinmelidir. Önceki çalışmaları aşacak, konuya yeni boyutlar kazandırılacaksa çalışmaya devam edilmeli ve konuya farklı açıdan yaklaşılmalıdır. Bunun için de önce bibliyografya taraması mutlaka yapılmalıdır. Bütün yönleriyle konu ele alınıp incelenmiş ise, çalışmayı yarıda kesmekte yarar vardır. Konu seçiminde araştırıcının muhakkak cevaplaması gereken ele alınan konunun yeniden çalışmaya muhtaç olup olmadığı, bu konuda doldurulacak boşlukların bulunup bulunmadığı, elde edilecek sonuçların pratik ve uygulama değerinin bulunup bulunmadığıdır. Konu seçiminde, konunun önemli oluşu, çözülebilirliği, yeniliği, toplumun ahlak kurallarına uygunluğu, araştırıcının konuyla ilgili yeterli olup olmayışı, gerekli malzemeye ulaşabilme, ayrılan zaman ve imkân gibi hususlar dikkate alınmalıdır. Konunun tespiti kadar, sınırlarının çizilmesi de önemlidir. Bu sınırlar da malzeme topladıkça belirir.

4 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI 14.2. MALZEME TOPLAMA Konu seçimi yapıldıktan sonra malzeme toplama(bulma) işine girişilir. Konuyla ilgili kaynaklar okunur, notlar alınır. Gözlem ve deneyler yapılarak bilgiler elde edilir ve bu bilgiler sınıflandırılır Bilimsel araştırmalarda çalışmanın sağlamlığı, kolaylığı ve orijinalliği bakımından konunu araştırılması yanında malzeme bulma da çok önemlidir. Araştırmacı, konusuyla ilgili daha önceden yapılmış çalışmaları veya konusuna yakın çalışmaları mutlaka önceden incelemelidir. Bu konuda belli başlı kaynaklar şunlardır: Ansiklopediler (Türk Ansiklopedisi, Hayvanlar Ansiklopedisi gibi); yıllık ve almanaklar (ansiklopedileri tamamlayıcı nitelikteki yıllık yayımlardır.); biyografik sözlükler ve dizinler; atlaslar; dergi, gazete ve makaleler; kitaplar; bibliyografyalar; tezler. Böylece, araştırmacı daha yola çıkmadan önce eksiğini ve fazlalığını bilecek, ona göre hareket edecektir. Bu konuda araştırmacının imdadına kütüphaneler yetişecektir. Kütüphanelerden yararlanmanın da kendine göre kuralları vardır. Bu konu üzerinde ayrı bir başlık altında durulacaktır. Saha araştırması yapacak olanlar ise kütüphanelerden ziyade ilgili saha üzerinde çalışırlar. Sahanın ulaşım imkanlarını ve kaynak kişileri tespit ederler. Teyp, fotoğraf makinesi gibi aletlerini hazırlarlar. Sahanın dilini, kültürünü, gelenek ve göreneklerini önceden öğrenir ve sahanın insanına ters düşmemeye özen gösterirler. 14.3. ZAMANI KULLANMA Zaman, her işte olduğu gibi bilimsel araştırmalarda da en gerekli öğelerdendir. Zaman, insanlar tarafından çoğaltılamayan, satın alınamayan, tekrarı mümkün olmayan, geri döndürülemeyen çok değerli bir varlıktır. Araştırmada seçilen konu araştırmacının yeteneklerine, imkanlarına ve ayırabileceği zamana uygun olmalıdır. Bunun için bilimsel araştırmalarda bu varlıktan yani zamandan çok iyi yararlanmak gerekir. Zamanın iyi değerlendirilmesi, araştırmaya başlamadan önce yapacağımız planın sağlamlılığına bağlıdır.

5 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI 14.4. PLAN Bilimsel araştırmalarda uyulması gereken bir husus da plandır. Nasıl bir ders çalışmanın, bir mimari eserin, bir şehirleşmenin, bir yerleşimin, bir resmin vb. işlerin ve çalışmaların bir planı var ise bilimsel araştırmanın da bir planı olmalıdır. “Niçin” ve “nasıl” soruları dikkate alınarak hazırlanacak plan, zaman kaybını önleyecek, başarıya ulaşmada araştırmacıya büyük kolaylık sağlayacaktır. Önce geçici bir plan yapılır. Kaynak eserler incelenip malzeme toplandıktan sonra da asıl plan ortaya çıkar. Esas çalışma bu plana göre yürütülür. 14.5. NOT ALMA Bilimsel araştırmalarda, yapılan çalışma ister kütüphanelere dayalı, isterse sahaya dayalı olsun; zaman kaybetmemek, plansızlığa düşmemek ve konuya hakim olmak için not almanın önemi de çok büyüktür. Bu konuda araştırmacı sabırlı, azimli ve dikkatli olmak zorundadır. Öyle zaman olur ki; pek çok kitap incelenir ve konuyla ilgili bir şey bulunamayabilir. Bazen de bir kitaptan, kimsenin dikkatini çekmeyen, karanlığı aydınlatan pek çok bilgiler bulunabilir. İşte hemen bunları not almak gerekir. Not alınan fişlere yazarın adı, eserin künyesi ve sayfasıyla birlikte mutlaka yazılmalıdır. Araştırma yapılan konuyla ilgili eserler tespit edildikten sonra okunmaya başlanır. Üzerinde durulan konuyla ilgili bilgiler özetlenerek not alınır. Bu iş için önceden hazırlanmış aynı boyutlarda fişlerin bulunması gerekir. Fişleme tekniğinden eskiden beri faydalanılır Genellikle dikdörtgen şeklinde olan fişlerin hepsi de aynı boyutta olmalıdır. Bilimsel çalışmalarda kullanılan bibliyografya fişi(kaynak toplama fişi) ve bilgi fişi olmak üzere iki farklı fiş vardır. Fişler plana uygun olarak tasnif edilir. Her konuyla ilgili olanlar bir araya getirilir Değişik boyuttaki kağıtlara veya defter yapraklarına alınacak notlar, kullanımda zaman kaybına yol açtığından pratik değildir. Kullanılan fişlerin de sadece bir yüzüne not yazılmalı, arka yüzleri kullanılmamalıdır. Not almada ihmal edilmemesi gereken en önemli husus, okuduğumuz kitabın veya makalenin künyesini tam olarak veya kısaltma yaparak kağıdın üst sağ köşesine yazmak olmalıdır. Özetlediğimiz veya tırnak içerisinde aynen aldığımız bilgilerin sayfa numaraları da mutlaka verilmelidir. Not almada dikkat edilecek bir husus da, her bilginin ayrı bir fişte yer alması gerektiğidir. Not almanın asıl sebebi, hafızaya güven olmayışıdır.

6 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Bu gün her ne kadar bilgisayar ve internet kolaylıkları var ise de not almanın her dönem için geçerli, sağlam ve faydalı bir yönü vardır. Aslında, gerçek bilim adamları, bir eseri okurken, değişik konuları göz önünde bulundurarak önceden not alırlar. Biriken bu notlar sayesinde, bir müddet sonra çok kıymetli araştırmalar ortaya konulur. Gerçek bilim adamlarında not alma bir şevk, bir zevk haline gelir. En kıymetli zamanlarını kitap okumaya ve fişlere not almaya ayırırlar. Bu işten büyük bir haz duyarlar. Bilimsel çalışmalarda fotokopi tekniği, zamandan tasarruf açısından araştırmacılar için büyük bir kolaylıktır. Not alma yoluyla zaman kaybına sebep olacak uzun pasajların fotokopisi alınır. Daha önce bahsettiğimiz gibi, el yazma eserlerin kağıt ve mürekkebi ışıktan etkilendiği için bunlarda fotokopi yerine mikrofilm alınması gerekir. İster fotokopi ister mikrofilm olsun, araştırmacının dikkat etmesi gereken husus, eksik yerin olup olmadığının kontrol edilmesi ve düzeltilmesidir. Yine ileride bir karışıklık olmaması ve çalışırken kolaylık sağlaması açısından fotokopilerin üzerine, nereden alındığını gösteren bibliyografik bilgilerin yazılması şarttır. 14.6. SAHA ÇALIŞMASI Bilimsel araştırmalarda yazılı kaynaklar yeterli olmayabilir. Saha araştırması yaparak, sözlü olarak bilgi toplanması gerekebilir. Özellikle folklor, coğrafya, arkeoloji, sanat tarihi ve ağız derlemelerinde, saha çalışması yapmak çok önemlidir. Saha çalışmasında başvurulacak kaynak, insan olduğu için; doğru ve yararlı bilgi alabilmek açısından insan psikolojisinin, çevrenin ve kaynak insanın içinde yaşadığı toplumun kültür değerlerinin bilinmesi gerekir. Alınacak bilgiler teyp gibi bir ses alıcı ile kaydedilmek isteniyorsa, kullanılan alet kesinlikle kaynak kişiye sezdirilmemelidir. Sorular ve alınacak bilgiler, bir sohbet ortamı içerisinde gerçekleştirilmelidir. Kaynak kişinin adı soyadı, yaşı, cinsiyeti, dini, mezhebi, tahsili gibi bilgiler de not edilmelidir.

7 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI 14.7. İFADE VE İMLA Bilimsel çalışmalarda kullanılan ifade de önemlidir. İyi, doğru, düzgün ve anlaşılır bir Türkçe kullanmak gerekir. Kullanılan kelimeler, okuyucunun anlayacağı cinsten olmalıdır. Unutulmuş olan kelimeleri veya “uydurukça” denilen kural dışı türetilmiş kelimeleri kullanmamalıdır. Cümleler Türkçe cümle yapısına göre kurulmalı, devrik cümleye yer verilmemelidir. Aynı cümlede, kelime tekrarına düşülmemelidir. Arka arkaya gelen cümleler aynı fiille bitirilmemelidir Alıntılar mutlaka tırnak içerisinde gösterilmeli, arka arkaya gelecek uzun alıntılara yer verilmemelidir. Cümleler okuyucuda soru uyandıracak şekilde olmamalı, akıcı ve anlaşılır olmalıdır. Paragraflar arasında kopukluk bulunmamalıdır. Bilimsel çalışmaların doğru anlaşılması için imlânın da önemi büyüktür. Hâlâ imlâ konusunda bir birlik sağlanamamış olsa da yazıda ve sözde muhakkak uyulması gereken, imlâ kurallarını bilmek ve buna uymaktır. Kitabımızın ilgili bölümü dikkatlice incelenmelidir. 14.8. BİLİMSEL DÜRÜSTLÜK Bilimsel araştırmalarda üzerinde durulması ve mutlaka uyulması gereken bir husus da dürüstlüktür. Her meslekte olduğu gibi bilimde de bir ahlâk vardır. Araştırmacı, bilim ahlâkına sahip olmak zorundadır. Bunun için eskiler bilim adamlarına “ilmiyle âmil” derler. Biz buna bir de “insan-ı kâmil” ifadesini ekleyelim. “İlmiyle âmil, insan-ı kâmil” olabilmek ne büyük bir fazilettir. Araştırmacı, bilim adamı kolayı seçmez, zoru ve bilimsel olanı seçer. Başkasının yaptığı bir çalışmayı ufak tefek değişikliklerle kendine mâl edemez. Çalışmasında faydalandığı kaynak eserlerin mutlaka dipnotlarda bibliyografyasını verir. Alıntı cümleleri tırnak içerisinde gösterir. Başkasına ait fikir ve görüşleri kendisininmiş gibi yazmaz. Görmediği, incelemediği bir kaynak eseri görmüş ve incelemiş gibi gösteremez. Bilim ahlâkına sahip olmayan bir araştırmacı, belki birkaç kişinin gözünü boyar ve makam bakımından da yükselebilir. Ama, gerçek bilim adamlarının yanında bir değeri olmaz. Bunun için bilimsel araştırmalarda dürüst olmanın da ayrı bir yeri ve önemi vardır.

8 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI 14.9. ÖN SÖZ YAZMA Ön söz bir eserin takdim yazısıdır. Okuyucu, eseri eline alınca içindekilerden sonra ön sözle karşılaşır. Ön söz kitabı tanıtıcı mahiyettedir. Bu sebeple ön söz, çalışma tamamlanınca yazılır. Ön sözde, üzerinde durulan konunun önemi, konunun seçilişi, bu alanda daha önce yapılmış olan çalışmalar, bu çalışmalara ilaveten konuyla ilgili ortaya konan yenilikler, kaynaklar hakkında kısa ve öz bilgi verilir. Konunun işlenişi, getirilen yenilikler, eksiklikler, sebepleriyle birlikte dile getirilir. Ön sözde eserle ilgili okuyucuya söylenecek konular bulunur. Bir bakıma ön söz, yazar ile okuyucu arasındaki tanışma konuşmasıdır. Ön söz. daha ziyade giriş bölümü bulunan eserlerde bulunur. Giriş bölümü olmayan eserlerde ise, ön sözde ve girişte söylenecekler özet olarak Sunuş(Takdim) başlığı altında verilir. Ön sözde teferruata girilmez. Bu çalışmada yardımcı olan kişilere teşekkür edilir. Sağ alt tarafa yazarın adı, sol alt tarafa da kaleme alınan yerin adı ve eserin bitiş tarihi yazılır. Özetle söylemek gerekirse ön sözde konu takdim edilir, çalışmadaki amaçtan söz edilir. Yardımı görülen kişi ve kuruluşlara teşekkür edilir. Ayrıca ön sözde yazarın adı ve soyadı, çalışmanın yapıldığı şehir ve tarih yer alır. GİRİŞ YAZMA Giriş, eserin konusu hakkında öz bilgi vermek, okuyucuyu esere hazırlamak için yazılır. Giriş, bir bakıma esere başlangıç olup, ön sözden sonra gelen bölümdür. Giriş, yazar ile okuyucunun bilimsel olarak ilk karşılaştıkları yerdir. Burada, eserle ilgili ön sözde kısaca temas edilen bilgiler, genişçe verilir. Girişi okuyan birisi, eserin bütününü okumadan önce eserle ilgili geniş bilgiye sahip olur. Girişte, ön sözdeki yumuşak üsluptan farklı bilimsel bir üslup vardır. Bir bakıma ön söz davet faslı, giriş ikram faslıdır. Bir eserde çok önemli yeri olan girişin, eserin tamamlanmasından sonra yazılmasında fayda vardır. Girişte ara bulunabilir de. Her ana başlık bir bölümü hatırlatır. Bölümler kısımlara ve fasıllara ayrılır. Bu konuda yaygın olan iki usul vardır:

9 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Birincisi Rakam-Harf Sistemi’dir ki şöyle sıralanır: І.__________ A.__________ 1.__________ a.__________ aa.__________ İkincisi Ondalık Sistem’dir. Bu sistemde bölüm, kısım, fasıl ve alt başlıklarda hep rakam kullanılır ki şöyle sıralanır: 1.1.__________ 1.1.1.__________ Son zamanlarda ondalık sistem kullanılıyorsa da rakam-harf sistemi yaygın ve anlaşılır olanıdır. SONUÇ YAZMA Sonuç, bir araştırmanın önemli aşamalarındandır. Ele alınan konunun belli metot ve tekniklerle incelenmesi, elde edilen sonucun ortaya konması, sonuç bölümünde kısa, öz ve net olarak anlatılır. Bilimsel araştırmalarda “giriş” ile “sonuç” bir bütünlük göstermelidir. Sonuç bölümünde genellikle bir çalışmanın özeti verilir. Araştırmanın ulaştığı genellemeler yapılarak önerilerde bulunulur. DİPNOT VERME Bilimsel çalışmalarda, bilgilerin nereden alındığını dipnotlarda göstermek, metot ve bilim ahlâkı bakımından önemlidir. Verilen dipnotlardaki eserler, çalışmanın bilimselliğini gösterir. Üzerinde durulan konuyla ilgili daha geniş bilgi edinmek ve araştırma yapmak isteyenler, yine bu dipnotlardan faydalanırlar. Bu sebeplerden dolayı bilimsel çalışmalarda dipnotu kullanmak önemli ve gereklidir. Dipnotlar, “referans dipnotları” ve “muhteva dipnotları” diye ikiye ayrılır. Referans dipnotları ilk kez gösterilirken yazarın adı, kitap adı, cilt numarası, basıldığı yer, basımevi, basım tarihi ve sayfa numaraları birlikte verilir. Eserin veya makalenin adı koyu yazılır: Türkkaya Ataöv, Bilimsel Araştırma El Kitabı, 1.bs, Ankara, Savaş Yayımları, Makalelerde yine yazarın adı ve soyadı yazıldıktan sonra makalenin başlığı, yayınlandığı kaynağın adı, cilt numarası, dergi numarası, tarihi ve sayfası belirtilir: Mehmet SARI, Yükseköğretimde Türk Dili, Araştırma Dergisi, C.ІІІ, Sayı:32, Ağustos 1991, s.2.

10 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Muhteva dipnotlarında ise üzerinde durulan konuyla ilgili dolaylı olarak bilgi ve açıklamalar yapılır. Böylece okuyucuya yeni ufuklar kazandırılır. Şu hususlarda dipnot verilir: Bir şahıs hakkında kısa bilgi vermek ve bir kelimenin açıklamasını yapmak gerektiğinde; faydalanılan kaynakların isimlerinin verilişinde; üzerinde durulan konuyla ilgili kaynaklara atıf yapılışında. Başka kaynaklardan alıntı yapıldığında, başka yazarların görüş ve önerilerinin verilişinde, konuyu destekleyen yan bilgilerin verilişinde dipnottan yararlanılır. Bu dipnotlar “kaynak dipnotları”, “açıklama dipnotları” diye iki şekilde görülür Dipnotta verilen kaynak ilk defa geçiyorsa yazar adı-soyadı, eser adı, basım yeri ve tarihi, sayfa numarası olarak verilir. İkinci defa geçiyorsa kısaltma kullanılır ve sayfa numarası belirtilir. Aynı kaynak arka arkaya gelen dipnotlarda geçiyorsa ikincisi için age., agm., agt.,(tez) agb.,(belge) araya başka bir eser girerse, sadece soyadı yazılır. Dipnotlar, bütün araştırma boyunca baştan sona kadar verilebilir. Buna “müteselsil” (zincirleme, devamlı) dipnot denilir. Her bölüm kendi içinde numaralandırılabilir. Her sayfada ayrı ayrı numara da verilebilir. BİBLİYOGRAFYA DÜZENLEME Milletler arası bir deyim olarak kullanılan bibliyografya kelimesi biblio (kitap) ve grafi (yazmak) kelimeleriyle ilgilidir. Bibliyografya, yazma ve basma eserlerin oluşumu, sınıflara ayrılışı ve bu konulardaki bilgilerin nasıl düzenlendiği konusundan bahseden bir bilim dalıdır. Ayrıca çeşitli konularda yazılmış kitap, makale, gazete ve dergilere ait listelere de bibliyografya adı verilir. Ülkelerince ve dünyaca tanınmış bilim adamlarıyla ilgili yazılmış kitap ve makaleleri bir araya toplayan eserler de bibliyografya eserleridir. Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu; Türkiye Basmaları Toplu Kataloğu; Catalogue of the Turkish Mss. in the British Museum (Biritish Museum’daki Türkçe Yazmaları Kataloğu); Türkiye Makaleler Bibliyografyası; Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası; Mevlânâ Bibliyografyası; Farâbî Bibliyografyası gibi. Bir de bilimsel çalışmalarda yararlanılan kaynakları gösteren listeye bibliyografya denilir. Bunun yerine Kaynakça veya Yararlanılan Kaynaklar da kullanılır. Yararlanılan kaynaklar niteliklerine göre sınıflandırılır. Kitap, makale, rapor, tez gibi başlıklar altında verilebilir. Kaynakça, yazar adına veya eser adına göre sıralanabilir.

11 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Kitaplar genellikle kaynakçada şöyle gösterilir: Yazarın soyadı, adı, kitabın adı, baskı sayısı, varsa çeviren, yayınevi, yayınlandığı il, yayın yılı. Kitap adları koyu (bold) verilir. Derleme eserlerde derleyenin soyadı ve adı yazılarak eserin derleme olduğu Türkçede (der.), İngilizce ’de (ed.) ile belirtilir. Hazırlayan da aynı şekildedir. Hazırlayan ve düzenleyen ifadeleri kısaltılarak (hzl., dzl.) yazılır. Makalelerin kaynakçada gösterilmesi yazarın soyadı, adı, makalenin başlığı, varsa çevirenin adı, derginin adı, cilt (C.) Numarası, Sayı(S.) numarası, yayınlandığı il, yayım yılı yazılır. Makale tırnak içinde verilir. Derginin adı koyu (bold) veya italik yazılır. Yazar adına göre hazırlanan kaynakçalarda yazarın soy adından sonra virgül konulması unutulmamalıdır. İster yazar adına ister kitap adına göre olsun her iki şekilde de alfabetik sıralama yapılır. Makalelerde, yayımlandığı derginin veya gazetenin adıyla birlikte sayfa numaraları da gösterilir. Aynı yazarın birden fazla çalışması geçiyorsa adı tekrar yazılmaz. Çizgi çizilir, virgül konulur ve eserin adı yazılarak devam edilir. Bibliyografyada muhakkak bulunması gereken yazarın adı soyadı, çalışmanın adı, basıldığı yer ve tarihtir. Bunların dışında kaçıncı baskı oluşu ve yayımlayan yer belirtilebilir. Bibliyografyaların sonuna mutlaka nokta koymak gerekir. Yazar Adına Göre: ATAÖV, Türkkaya, Bilimsel Araştırma El Kitabı, Ankara 1982. KAPTAN, Saim, Bilimsel Araştırma Teknikleri, Ankara 1973. OKTAY, Orhan, Araştırma El Kitabı І, İstanbul 1973. Kitap Adına Göre: Dipnotu ve Bibliyografya Esasları, Ara ALTUN, İst. Ü. Ed. Fak. Yay., Nu.3389, İst., 1986. İlmî Araştırma Yazılarında Uyulacak Esaslar, Halil AÇIKGÖZ, Türk Dünyası Ar. Vakfı Yay., Nu. 48, İst., 1988. İslâm Araştırmalarında Usûl, Yusuf Ziya KAVAKÇI, Diy.İşl.Bşk. Yay., Nu.135, Ankara, 1982. İyi ve Doğru Yazma Usûlleri ІІІ, Fevziye Abdullah TANSEL, 2.bs, Kubbealtı Neşriyat, Nu.5, İst., 1983.

12 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Bilimsel araştırmalarda kitaplar ve kütüphaneler başvurulacak ilk yerdir. Hangi konu olursa olsun, bilgi ve görgümüzü kitaplardan edineceğimiz bilgilerle artırırız. Bu sebepledir ki, her eğitimcinin ve ailenin küçük yaşlardan itibaren çocuklarına kitap ve kütüphane sevgisini aşılaması şarttır. Kütüphaneler, her birine maddeten sahip olamayacağımız eski ve yeni, Türkçe ve yabancı dillerle yazılmış kitapların, süreli yayınların bir sistem içerisinde toplandığı ve okuyucuya sunulduğu merkezlerdir. Buralardan en kısa zamanda ve yeterince faydalanabilmek için kitapların tasnif edilişi, katalogların hazırlanışı, kitap isteme fişlerinin hazırlanışı gibi konular hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Kütüphanelerdeki kitaplar yazma veya basma eserlerdir. Bir de süreli yayınlar bölümünde dergi ve gazeteler yer alır. Yazma eserler eski veya yeni harflerle elle yazılmış, yazarın kendi elinden çıkmış veya başkasının el yazısı ile çoğaltılmış, maddî ve manevî değeri yüksek eserlerdir. Bu eserler fotokopi ile çoğaltılamaz. Gerekli izin alındıktan sonra mikrofilm yoluyla kopyası alınabilir. Yeri gelmişken belirtelim ki, resmî ve özel kütüphanelerimizde Türk, Arap ve Fars dillerinde edebiyat, dil, tarih, coğrafya, tıp, matematik, astronomi vb. bilim dallarında Arap harfleriyle yazılmış binlerce el yazma eserimiz vardır. Maddi değeri çok yüksek bu eserlerimiz zaman zaman çalınarak yurt dışına kaçırılmaktadır. Bu değerli eserlerimize gereken özeni göstermek hepimizin millî görevidir. Yine bu eserlerden faydalanırken ıslak veya terli parmaklarla sayfalarını karıştırmamaya, mürekkeple yazılmış yazıların üzerine elimizi dokundurmamaya özen göstermeliyiz. Çünkü, bazısı tek nüsha olan bu eserlerin silinen bir kelimesini tekrar düzeltmeye, ne yazılı olduğunu anlamaya imkan yoktur. Basma eserlere gelince, bunlar da ya eski harflerle ya da yeni harflerle basılmış eserlerdir. Özellikle eski harflerle basılmış eserlerden öyleleri vardır ki, basımından bu güne yüzyıllar geçtiği için mevcudu azalmıştır. Bunlara da özen göstermek gerekir. Kütüphanelerin süreli yayınlar bölümünde de periyodik eser denilen günlük, haftalık, aylık vb. zamanlarda basılan gazete, dergi, almanak gibi eserler bulunur. Bu eserler de belli bir zamandan sonra ciltlenerek kütüphanelerde okuyucunu hizmetine hazır halde tutulurlar.

13 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Kısaca bilgi verdiğimiz kütüphanelerimizdeki eserlerden kolay faydalanabilmek için, kitapların sınıflandırılması ve katalog fişlerinin hazırlanışı konusunda da ön bilgileri edinmemizde fayda vardır. Kitaplar, okuyucu tarafından kolayca bulunabilmeleri için kütüphanelerde belli metotlarla düzenlenerek sıraya konulurlar. Aradığımız bir esere kütüphanelerdeki fiş katalogları (Kart Katalogları) yardımıyla ulaşırız. Bu fişler milletler arası kabul edilen 7,5x12.5 cm ebadındaki kartonlardır. Okuyucunun eseri bulmasında kolaylık sağlamak için her eser üç ayrı fişe kaydedilir. Bunlar alfabetik katalog, sistematik katalog ve kelime-lügat kataloğudur. Alfabetik Katalog Bu katalogdaki fişler ya yazar adına ya da eser adına göre hazırlanırlar. Yazar adına göre hazırlanan fişlerde yazar, soyadı kanunundan önceki yıllarda yaşamış (soyadı almamış) ise normal adıyla yazılır. Fuzuli, Nedim, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi(Şekil 1) .Yazarın soyadı varsa önce soyadı, sonra adı yazılır: Uşaklıgil, Halit Ziya; Yurdakul, Mehmet Emin; İlhan, Atilla gibi (Şekil 2). Yazar adı birden fazla olan eserler de vardır. Bu durumda yazar sayısı 3’e kadar olanlar yazılır(Şekil 3). Üçten fazla olanlar yazılmaz ve bunlar anonim sayılan eserler gibi değerlendirilirler(Şekil 4). Ansiklopediler, kataloglar ve sempozyum bildirilerini ihtiva eden eserler bu gruba girer. Bir eserin üçten fazla çevireni varsa bunlar da anonim eser gibi fişlenirler. Gerçekten yazarı belli olmayan eserler de anonim eserlerdir. Atasözleri, maniler, masallar, destanlar, bazı dinî ve tarihî eserler anonim eserlerdir. Eser çeviri ise, yazarın adından sonra çevirenin adı yazılır(Şekil 5). Yazar adına göre hazırlanan fişlerde yazarın soyadı ve adından sonra eser adı, cilt numarası, yayımlanan yeri, yayım tarihi, basım evi, eserin sayfa sayısı yazılıdır. Bazı eserlerde bu bilgilerden sonra resim, harita vb.. metin dışı bilgilere de yer verilir. Alfabetik kataloglarda eserlerin adlarına göre de fişler yazılabilir. Bunlarda başa eserin adı yazılır. Yazar adına göre hazırlanan fişlerden tek farkı başa eser adının yazılmasıdır(Şekil 6). Özellikle yazarı bilinmeyen eserler, anonim eserler bu şekilde hazırlanır(Şekil 4).

14 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Sistematik Katalog: Okuyucu eserin adını veya yazarını bilmeyebilir. Bir konu üzerinden yola çıkılabilir. Bu düşünceden hareketle, okuyucuya kolaylık sağlaması için kataloglardaki fişler konularına göre de hazırlanır. Dünyada en yaygın olan, Türkiye’de de kullanılan Amerikalı Melvil Dewey’in bulup geliştirdiği ve Dewey Sistemi denilen sistem, sistematik kataloğun temelini oluşturur. Bu sisteme göre bilgiler on grupta toplanır. Şöyle ki: Genel Konular Felsefe Din(İlâhiyat) Sosyal Bilimler Dilbilim(Linguistik) Nazarî Bilimler Tatbikî Bilimler Güzel Sanatlar Edebiyat Tarih-Coğrafya Bunlar da kendi aralarında alt bölümlere ayrılır, rakamlar verilir. Meselâ dil bahsi arası idi. 420 Türk Dilini, 430 İngiliz Dilini, 440 Fransız Dilini gösterir. Ülkemiz kütüphanelerinde sistematik kart katalogları hazırlanırken kendi konularımız dikkate alınır. Kelime katalogları da sistematik kataloglar gibi konulara göre hazırlanır. Ancak bunlarda eserin tam adı değil, önemine göre en önemli kelime veya kelimeler dikkate alınır. Meselâ sistematik katalogda Nevâdiru’l-Âsâr Fî Mütâla‘ati’l-Eş‘âr adıyla yer alan bir eser kelime kataloğunda Nevâdiru’l-Âsâr; Türk Mali Tarihine Toplu Bir Bakış ve Maliyeci Şâirler Antolojisi adıyla yer alan bir eser de yine kelime kataloğunda Maliyeci Şâirler kısaltmasıyla yazılabilir(Şekil 7). DİZİN(İNDEKS) HAZIRLAMA İndeks milletler arası bir terim olarak kullanılmakta olup bizde “Dizin” kelimesiyle de karşılanır. Bilimsel eserlerde görülen indeksler, eserlerin sonunda yer alır. İndeks, bir eserde geçen özel adları veya kavramları harf sırasına göre sayfa bilgileri ile birlikte gösteren cetvellerdir. Şahıs adlarında önce soyadı yazılır.

15 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Virgül konduktan sonra da şahsın adı yazılır. İndeksler, başka araştırmacılara kolaylık sağlamak için hazırlanırlar. Ortak bir özel adlar indeksi olabileceği gibi, kişi adları indeksi, eser adları indeksi, yer adları indeksi gibi ayrı başlıklar altında da hazırlanabilir. Eserde geçen kavramları, terimleri veya kelimeleri gösteren indeksler de vardır. Bir eserdeki bütün kelimeleri açıklayan ve geçtiği sayfaları gösteren İndeks veya Dizin adında müstakil kitaplar da vardır: Divanu Lûgati’t-Türk Dizini, TDK Yay., Ankara, 1972; Kutadgu Bilig ІІІ-İndeks, hzl. Kemal Eraslan-Osman F. Sertkaya, Türk Kültürünü Araşt. Enst. Yay., Ankara, 1979. Eskiden indeks çıkarmak oldukça zor ve yorucu idi. Bu iş için tek tek fişler yazılırdı. Bu fişler tasnif edilerek indeksin yazımına geçilirdi. Bu yüzden çoğu eserde indeks yoktur. Bu gün ise bu iş, bilgisayar ortamında oldukça kolaylaşmıştır. Gerek fişleme usulü ile gerekse bilgisayar yardımı ile yapılsın indeks muhakkak eser tamamlandıktan sonra oluşturulmalıdır. Kişi Adları İndeksi (Osmanlı Tarihi, C.І, İ. Hakkı UZUNÇARŞILI, Ankara 1982’den özet). A Abaka Han, 14,15,16,18. Abdal Musa, 531. Âhi Çelebi, 567,568. Alp Arslan (Tâceddinoğlu), 298. B Baba İshak, 9,543. Bâli Çelebi,567. Bekir Çelebi,567. Büyük Konstantin, 469. C Cafer Çelebi, 575. Cebe Ali Bey, 434. Cengiz,301.

16 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Yer, Topluluk, Ulus, Kabile Adları İndeksi (Aynı eserden özet) A Abbasiler, 519. Afyon(Karahisar), 17,27,33,59,63. Ahlat Kalesi, 7. Akçaçay, 46. B Babaeski, 163. Balıkpazarı, 469. Belh, 301. Borlu, 13,14,49 Budin, 220, 421. C Candar (Muhafız), 43,84,90. Cendere Köyü, 554. Cumhuriyet, 227,228. Kısaltmalardan Faydalanma Bilimsel çalışmalarda yer ve zaman kaybını önlemek için bazı kelimelerin kısaltması kullanılabilir. Belli başlı kısaltmalar şunlardır (İmlâ Kılavuzu, TDK Yayını, Ankara 1996, s.73’ten özet). AKÜ Afyon Kocatepe Üniversitesi Alm. Almanca Ar. Gör. Araştırma Görevlisi Asist. Asistan belgeç Belge geçer(faks) biy. Biyoloji bk. Bakınız Böl. Bölüm Bs Baskı, basım Bşk. Başkan, Başkanlık C. Cilt Doç. Doçent Dr. Doktor drl. Derleyen DTCF Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

17 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI dzl. Düzenleyen ed. Edebiyat Ens. Enstitü Fak. Fakülte hzl. Hazırlayan krş. Karşılaştırınız Nu. Numara Osm. Osmanlı Türkçesi Öğ. Öğretmen ör. Örnek ÖYS Öğrenci yerleştirme Sınavı S. Sayı s. Sayfa sf. Sıfat T. Türkçe TDK Türk Dil Kurumu tic. Ticaret tiy. Tiyatro Uzm. Uzman Yrd. Doç. Yardımcı Doçent YÖK Yüksek Öğretim Kurumu

18 Bölüm (Hafta) Özeti-1 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ HAFTA
İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Bölüm (Hafta) Özeti-1 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ Bilimin ve ortaya bir eser koymanın hazzını tadanlar, girdikleri sıkıntılı yoldan dönmezler. İnsanlara faydalı olma ve ortaya bir eser koyma onlar için en büyük teselli ve mükafattır. Bunun için bilimsel yazıların hazırlanmasında birinci kural, yapılan işten zevk almadır. Özet olarak söylemek gerekirse, konuyla ilgili zevk ve şevk, sıkıntılara katlanma ve sabır, tenkide açık olma ve hoşgörü bilim adamında bulunması gereken temel özelliklerdir. Bunun dışında bilimsel çalışmalarda şu konulara dikkat etmek gerekir: KONU SEÇİMİ: Bir araştırmaya başlamadan önce araştırmacı öncelikle kendisine neyi araştıracağını, niçin araştıracağını, nasıl araştıracağını soracak ve cevap bulacak. Bu hazırlık aşamasında konu seçimi ile birlikte yakın kaynaklara ulaşma, konuyla ilgili kişilerle konuşma, konuyu sınırlandırma, metot ve teknikleri tespit etme, geçici plan yapma, kaynakları tespit etme gibi işler vardır. MALZEME TOPLAMA : Konu seçimi yapıldıktan sonra malzeme toplama(bulma) işine girişilir. Konuyla ilgili kaynaklar okunur, notlar alınır. Gözlem ve deneyler yapılarak bilgiler elde edilir ve bu bilgiler sınıflandırılır. ZAMANI KULLANMA : Zaman, her işte olduğu gibi bilimsel araştırmalarda da en gerekli öğelerdendir. PLAN : Bilimsel araştırmalarda uyulması gereken bir husus da plandır. NOT ALMA: Bilimsel araştırmalarda, yapılan çalışma ister kütüphanelere dayalı, isterse sahaya dayalı olsun; zaman kaybetmemek, plansızlığa düşmemek ve konuya hakim olmak için not almanın önemi de çok büyüktür.

19 HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Bölüm (Hafta) Özeti-2 SAHA ÇALIŞMASI : Bilimsel araştırmalarda yazılı kaynaklar yeterli olmayabilir. Saha araştırması yaparak, sözlü olarak bilgi toplanması gerekebilir. Özellikle folklor, coğrafya, arkeoloji, sanat tarihi ve ağız derlemelerinde, saha çalışması yapmak çok önemlidir. İFADE VE İMLA : Bilimsel çalışmalarda kullanılan ifade de önemlidir. İyi, doğru, düzgün ve anlaşılır bir Türkçe kullanmak gerekir. BİLİMSEL DÜRÜSTLÜK: Bilimsel araştırmalarda üzerinde durulması ve mutlaka uyulması gereken bir husus da dürüstlüktür. ÖN SÖZ YAZMA: Ön söz bir eserin takdim yazısıdır. Okuyucu, eseri eline alınca içindekilerden sonra ön sözle karşılaşır. GİRİŞ YAZMA : Giriş, eserin konusu hakkında öz bilgi vermek, okuyucuyu esere hazırlamak için yazılır. Giriş, bir bakıma esere başlangıç olup, ön sözden sonra gelen bölümdür. SONUÇ YAZMA: Sonuç, bir araştırmanın önemli aşamalarındandır. Ele alınan konunun belli metot ve tekniklerle incelenmesi, elde edilen sonucun ortaya konması, sonuç bölümünde kısa, öz ve net olarak anlatılır. DİPNOT VERME : Bilimsel çalışmalarda, bilgilerin nereden alındığını dipnotlarda göstermek, metot ve bilim ahlâkı bakımından önemlidir. BİBLİYOGRAFYA DÜZENLEME: Milletler arası bir deyim olarak kullanılan bibliyografya kelimesi biblio (kitap) ve grafi (yazmak) kelimeleriyle ilgilidir.

20 1. SARI, Mehmet, Türk Dili I-II, Okutman Yayıncılık, Ankara 2011.
HAFTA İÇERİK 14 BİLİMSEL YAZILARI HAZIRLAMA TEKNİKLERİ KÜTÜPHANELERDEN YARARLANMA METOTLARI Kaynaklar 1. SARI, Mehmet, Türk Dili I-II, Okutman Yayıncılık, Ankara 2011. 2. GÜLSEVİN, Gürer vd., Türk Dili I-II, Afyon Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırmalar Vakfı Yayını, Afyonkarahisar, 3. Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu, Ankara,2009. 4. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, 5. Türk Dil Kurumu, Yabancı Kelimelere Karşılıklar, Ankara, 1998.