SU KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ

... konulu sunumlar: "SU KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ"— Sunum transkripti:

1 SU KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ
BARAJLARIN PLANLAMA DÜZEYİNDE PROJELENDİRME KRİTERLERİ

2 1.Giriş Amaç, münferit bir baraj yerinin seçimi olmayıp, bir havzanın enerji üretimine yönelik geliştirilmesi söz konusu ise, istikşaf safhasında mümkün görülen ve master plan safhasında seçilmiş olan formülasyona uygun şekilde düzenlenmiş tesis yerlerinin nihai konumlarının fizibilite çalışmalarında ekonomik ve teknik özellikleri ile birlikte araştırılması gerekir. Bu araştırma sonucunda tesisler öyle projelendirilmelidir ki, kati projelerin hazırlanması sırasında detay revizyonların dışında, büyük proje değişimleri ortaya çıkmasın. Bu bakımdan master plan seviyesindeki projelendirme çalışmalarında olası bütün alternatifler jeolojik ve hidrojeolojik verilere dayanarak incelenmeli ve yapı yerlerinden alınan kesitlerden yararlanarak kabaca da olsa maliyet karşılaştırmaları yapılmalıdır. Proje çalışmalarına başlamadan önce mevcut veriler toplanmalı ve eksik bilgilerin bulunup bulunmadığı dikkatle araştırılmalıdır. Eğer sağlıklı bir çalışma yapılmasına engel teşkil edebilecek bir eksiklik ortaya çıkarsa, ilave araştırmaların yapılması istenmelidir.

3 Malzeme Araştırmaları
Tasarlanan baraj tipinin seçimini yapabilmek için gövdede kullanılması düşünülen malzemenin yeterli miktarda, ekonomik mesafeler içerisinde bulunup bulunmadığının bilinmesi gereklidir. Bu konunun iyi araştırılmamasından dolayı, kati proje safhasında baraj tipinin değiştirilmesi zorunluluğunun ortaya çıkması gibi durumlarla karşılaşılmıştır. Bu doğal yapı malzemelerinin fiziksel özelliklerinin bilinmesi de dizaynın doğru yapılabilmesi için çok önemli bir faktördür.

4 Haritalar Baraj yeri ve civarının ve rezervuarın 1/25 000, 1/5 000 ve 1/1 000 ölçeğindeki haritalarının yanısıra daha büyük ölçekli haritalarının bulunması çalışmalar için büyük bir yarar sağlayacaktır. Zorunlu hallerde küçük ölçekli haritalar muayyen amaçlar için büyültülebilir. Fakat bunlar gerekli detayları içermeyebilirler. Haritalar mümkün mertebe geniş bir sahayı içine almalıdır. Çünkü yapıların yayıldıkları saha, projelendirme esnasında yeni düşüncelerin ortaya çıkması ile beklenmedik bir şekilde büyüyebilir.

5 Jeolojik ve Sismik Araştırmalar
Baraj yerlerinin ve tiplerinin seçiminde jeolojik veriler en önemli faktörlerden biri olmaktadır. Bu bakımdan jeolojik araştırmalar mühendislik çalışmalarına yönelik olması ve aks yerlerinde ağırlık kazanmalıdır. Aşağıda sayılan hususlar; baraj yerinin seçimi, konumunun diğer yapılar ile saptanması, baraj tipine karar verilmesinde ilk planda önemli bir rol oynayacaktır. - Baraj yeri jeolojik haritası ve kesitleri, - Aks yeri ve civarındaki faylar, çatlak sistemleri ve zayıf bölgeler, - Aks yerinde ve baraja tesir edebilecek mesafede rezervuar içersindeki heyelanlar, - Aks yeri ve rezervuarın geçirimsizlik durumu, - Aks yerindeki kayaçların dayanımı, Jeolojik araştırmaların oldukça erken başlaması ve bu dönemde baraj akslarının, konumlarının, ilgili diğer yapıların yerlerinin tam bilinmemesinden dolayı jeolojik bilgiler amaca tam yönelik olmayabilir. Bu problem bilhassa seçilmiş olan sondaj yerleri ve derinliklerinde ortaya çıkar. Bu durumlarda yerleri saptanan yapıların jeolojik durumunu tam olarak tanımlayacak yeni karotlu sondaj deliklerinin açılması istenmelidir. Baraj yeri ve civarının depremsellik durumu ve deprem katsayısının önceden bilinmesi baraj gövdesi ve diğer yapıların tiplerinin seçilmesinde ve dizaynında önemli olacaktır.

6 Hidrolojik Veriler Rezervuar işletme çalışmalarına ve bazı yapıların projelendirilmesine (derivasyon tesisleri, dolusavak v.s.) temel teşkil eder. Rezervuar içinde ve mansabında fazla sayıda akım rasat istasyonunun bulunması ve buradaki akım ölçümlerinin karşılaştırılması, rezervuardan başka havzalara nehir tabanından kaçak olup olmamasının veya aks yeri civarında membadan mansaba bir yer altı su yolu ile bağlantı bulunup bulunmamasının saptanmasında yarar sağlar.

7 2. Baraj Gövdeleri Baraj gövde tiplerinin, özelliklerinin değişik yönlerden değerlendirilmelerine göre, farklı sınıflandırmalarının yapılması mümkündür. Aşağıdaki sınıflandırma ise, bazı özel uygulamaların dışında, baraj gövdesinde kullanılan malzeme cinsine ve bundan yararlanma şekline göre yapılmıştır. Baraj gövdeleri ile ilgili detaylı bilgi Bölüm III'de verilmiştir.

8 3. Baraj Aks Yerlerinin Seçiminde Kriterler
Seçilecek baraj aksının yeri ekonomik nedenler ile eğer jeolojisi uygun ise vadinin en fazla daraldığı yerde bulunacak ve buradaki topografya da istenilen yükseklikteki barajın yapımına uygun olacaktır. Bu temel şartlara ilave olarak, aşağıdaki hususların da gözönünde bulundurulması kusursuz bir seçim yapmak için gereklidir. Teklif edilen bir baraj aksının seçiminde çok değişik morfolojik ve jeolojik şartlar karşımıza çıkar. Bu şartlar doğrudan doğruya baraj gövdesini etkilediği gibi ilgili yapıların yerleştirilmesinde ortaya çıkacak güçlükler nedeni ile dolaylı olarak gövdenin konumunu etkileyebilir. Bu seçim yapılırken baraj gövdesinin yeri ve konumu, baraj gövdesinin tipi, derivasyon sistemi, sualma yapısı, gerekiyor ise enerji tüneli, cebri borular, santral binası v.s. gibi diğer üniteleri ile bir bütün olarak ele alınmalıdır. Harita üzerinde uygun baraj aks yerlerine karar verilirken tesisin diğer yapılarının yerleştirilebilmesi için civardaki bölgenin morfolojisinin verdiği bütün imkanların araştırılması gerekir. En çarpıcı örnek olarak, dip bir yar şeklindeki yamaca sahile köprü ile bağlanmış kule tipinde bir enerji sualma yapısının veya rezervuara kolayca irtibatlandırılması mümkün bir yan vadiye dolusavak yapısının yerleştirilmesi verilebilir. Bu maksatla harita üzerinde uygun baraj konumları saptanmalı ve bunların birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları, diğer yapılar ile birlikte teknik ve ekonomik yönleri ile araştırılarak optimum seçim yapılmalıdır.

9 Dolgu Gövdeli Barajlarda
- Baraj aksı vadinin açıldığı bölgeye yakın olmamalıdır. - Diğer bir husus ise, baraj aksı yamaçların yükselti eğrileri ile mümkün mertebe dik açı teşkil etmeleridir. Bu şekilde düzenlemeler her ne kadar beton kemer gövdelerin dışında, gövdenin dahili stabilitesi ile ilgili olmasa bile, yamaçlara intibakı yönünden faydalı olacaktır. Bazan doğrusal aks yerine kemer tarzında projelendirilmiş dolgu tipinde bir çözüm, yamaçlar ile daha iyi uyum gösterecek ve ayrıca, yamaçların birinde bulunan dolusavak imkanı daha uygun değerlendirilmiş olacaktır. Bu düzenleme stabiliteyi arttırma amaçlı değildir. Çünkü kemer tarzında projelendirilmiş bir dolgu tipinde barajın gövdede kullanılan malzemenin özelliklerinden dolayı rezervuar su yükünü kemer etkisi ile yamaçlara iletmesi pek söylenemez. Hatta bu şekilde bir dizayn, bir miktar hacim artması ve inşaat tatbikatının zorlaşması dolayısı ile maliyeti az da olsa arttıracaktır. Fakat ilgili diğer yapıların kolay yerleştirilmesi bakımından ve estetik yönden bu ilave maliyet göze alınabilir.

10 Beton Gövdeli Barajlarda
Beton gövdeli barajların konumlarının saptanmasında yukarıda sayılan tavsiyeler geçerli olmakla beraber, kemer tipindeki barajlarda bilhassa önem kazanmaktadır. Bir kemer barajda, rezervuar su yükü kemerlenme etkisi ile büyük miktarda yamaçlara aktarıldığı için mesnetlerde itkiyi karşılayacak bir kaya kitlesinin bulunması gerekir. Mesnet kayası, kemer itkisi dolayısı ile bir kayma düzlemi boyunca deforme olmamalıdır. Mesnet bölgesinin mansabında yamaçlarda ani bir açılma kemer itkisine karşı dayanımı azaltacaktır.

11 4. Baraj Gövdesinin Yerleştirilmesindeki Jeolojik Kriterler
a) Baraj aksı membaından mansaba irtibatlı, bertaraf edilmesi zor olan bir yeraltı su yolu bulunmalıdır. b) Gövde, enjeksiyon perdesi veya diğer metodlarla ıslah edilmesi zor ve masraflı olabilecek geçirimli bir formasyon üzerine zorunlu olmadıkça oturtulmamalıdır. c) Gerek dolgu, gerekse beton barajların temeli civarında aktif faylar mevcut olmamalıdır. Küçük aktif olmayan faylar ve çatlaklar dolgu barajlarda önemli olmayabilir, fakat beton ve bilhassa beton kemer barajlarda bunlar zayıf zonlar oluşturdukları için genellikle arzu edilmezler. Gökçekaya iki eğrilikli kemer barajı buna rağmen sağ ve sol yamaçta oldukça önemli fay sistemleri üzerinde inşaa edilmiş, fakat bu fayların dolgularının önemli miktarda boşaltıp yerine beton doldurulması hem zaman almış, hemde çok masraflı olmuştur. d) Barajın oturacağı yerde veya civarında gövdeye zarar verebilecek, kaldırılması veya ıslah edilmesi ekonomik görülmeyen, önemli heyelanlı sahalar olmamalıdır. e) Aks boyunca alınmış jeolojik kesit kazı sınırını belirleyecektir. Jeolojik kesidi mevcut olmayan, sadece topoğrafik duruma göre seçilmiş bir aks yerinde, baraj temeli için uygun olmayan, kazılarak alınması gerekli zemin kitlelerine rastlanabilir.

12 5. Baraj Gövde Tipinin Seçiminde Kriterler
Baraj gövde tipinin seçiminde, aks yerinin tasarlanan baraj tipine teknik yönden uygun olup olmaması birinci derecede rol oynar. Fakat, bazı özel durumların dışında, aks yeri birden fazla tipte baraj gövdesinin projelendirilmesine uygun olabilir. Böyle bir durumla karşılaşıldığı takdirde, uygun görülen baraj tipleri planda yerleştirilip, boy ve enkesitleri hazırlanır ve diğer yapıların etkileri de göz önünde bulundurularak, kabaca ekonomik karşılaştırmaları yapılır. Bazı durumlarda, tesis ile ilgili diğer bir yapının maliyetinin az olması baraj gövde tipinin seçilmesinde önemli bir etken olur. Buna örnek olarak, baraj gövdesi ile dolusavak ilişkisini verebiliriz. Bir aks yerinde tasarlanan dolgu ve beton tipindeki barajların birbirine yakın maliyet değerleri olduğunu düşünelim. Eğer dolgu tipindeki barajda, gövde dışındaki dolusavağın boşaltım kanalı uzun ve yapı, büyük hacimde kazı ile beton sarfiyatını gerektiriyor ise beton tipinde gövde üzerinde düzenlenmiş ekonomik bir dolusavak yapısı, toplam maliyeti önemli ölçüde düşürecektir. Genel olarak baraj gövde tipinin seçimini belirleyen faktörler aşağıda açıklanmıştır

13 a)Topoğrafya: Vadi profilinin şekli ve genişliği, burada projelendirilmesi tasarlanan barajın tipini belirler. Beton barajlar genellikle geniş vadilerde ekonomik değildirler. Beton kemer barajlar teknik olarak dar ve V- şeklinde bir vadi profili gerektirirler. b)Jeolojik Şartlar: Tasarlanan baraj aksındaki jeolojik şartlar, baraj tipinin seçiminde önemli rol oynar. Nehir yatağında derin bir alüvyon tabakası bulunması, beton barajın aleyhinde olan bir faktördür. Ayrıca temel kayasının taşıma gücünün düşük oluşu, dolgu baraj tipinde bir seçim yapılmasını gerekli kılabilir. Kemer barajlar, kemer itkisine karşı, mesnet görevini üstlenebilecek sağlam ve emniyetli yamaçlar gerektirirler. Bu yamaçlarda, mesnet kitlesinin kaymasına sebep olabilecek faylar ve diğer kayma düzlemleri bulunmamalıdır. c)Dolgu Malzemelerinin Yeterli Miktar ve Kalitede Mevcut Olması: Baraj aksı civarında yeterli miktarda inşaat dolgu malzemesi mevcut bulunmalıdır. Örneğin, jeolojik şartlar bir dolgu barajı gerektiriyor. Fakat civarda çekirdek için geçirimsiz malzeme bulunmuyorsa, zonlu dolgu yerine homojen dolgu seçilir. Şayet barajın özellikleri (yüksekliği v.s.) buna da elvermiyorsa, asfalt veya beton memba kaplamalı kaya dolgu tipine gidilebilir.

14 d)Yapı Malzemelerinin Baraj Yerine Mesafesi: Bir baraj aksı için dolgu veya beton baraj tipinin her ikisi de uygun görülüyorsa, dolgu malzeme ocaklarının uzaklığı, beton baraj tipinin tercihini gerektirebilir. Bunun için bir maliyet karşılaştırması yapılmalıdır e)Bölgedeki Sismik Aktivite: Bölgede sismik aktivitenin yoğun bulunması, özel bir baraj tipinin seçilmesini gerektirebilir. Bu durumda barajın temel ve yamaç şartları da göz önünde bulundurulur. Bu bölgelerdeki dolgu barajlar da ince kil çekirdekten, gövde içersinde geçirimsizliği sağlayacak düşey beton perdelerden kaçınılır. f)Meteorolojik Şartlar: Eğer inşaatta killi yapı malzemesi büyük çapta söz konusu oluyor, fakat iklim şartları bunun işlenmesine uygun olmuyorsa, örneğin her mevsim yağışlı veya uzun süre don periyodu gibi, böyle durumlarda beton baraj tipinin seçimine gidilir. Burada gerekli görülen inşaat süresi de beraber düşünülmesi gereken bir faktördür. g)İnşaat Süresi: Herhangi bir sebepten dolayı inşaat süresi kısıtlı ise, çabuk inşa edilebilecek bir baraj tipi seçilir. h)Gerekli Teknoloji ve Uzman Kadronun Mevcudiyeti: Eğer belirli tipte bir baraj inşaatı için yeterli teknoloji ve yetişmiş uzman mühendis, usta, işçi ve müteahhit bulunmuyorsa ve bunların ithali de istenmiyorsa, projelendirme ve uygulama şartlarının daha kolay yerine getirilebileceği bir baraj tipi seçilir. i)Aktif Hacim: Aktif hacmi hızlı bir şekilde boşalan barajlarda, memba şev kaymalarını önlemek için ani seviye düşmelerine duyarsız baraj tipleri seçmek gerekir. Örneğin, beton ve membası geçirimsiz membranla kaplamalı kaya dolgu barajlar gibi.

15 j)Doğanın Korunması ve Çevre Şartları: Doğa ve çevrenin korunması günümüzde çok önem kazanmıştır. Mesela bitki örtüsünün çok yoğun olduğu bölgelerde, kil malzeme elde edebilmek için çok kıymetli tarımsal arazilerin talan edilmesi, ağaçların sökülmesi, doğaya çirkin bir görünüm verilmesi yerine, kil malzeme gerektirmeyen geçirimsiz memba kaplamalı kaya dolgu tipinde bir baraj gövdesi seçilmesi daha uygun olur. Kaya tabakası ile korumalı bir mansap şevi yerine, çimen ve bodur bitkilerle kaplanmış bir şev, doğa ile daha güzel bir uyum sağlayacaktır. Dolgu veya beton tipinde baraj gövdelerinin seçiminde, ilgili diğer yapıların maliyetlerinin rol oynamasına rağmen, genelde vadinin biçimi ve jeolojisi tercih için en önemli faktör olmaktadır. Dar vadiler kemer ve ağırlık barajlarının projelendirilmesine elverişlidir. Ağırlık barajlarının, vadi genişledikçe ve tabanda alüvyon kalınlığı arttıkça ekonomisi azalır ve dolgu gövde lehine gelişir. Payandalı (boşluklu) beton barajlar daha geniş vadilerde ekonomik olabilir. Derin bir vadi ile üst kotlarda yatık yamaç kombinasyonlarında karma tipte baraj gövdeleri projelendirilebilir.

16 EKONOMİK ANALİZ

17 1. Genel Bir proje yatırımı için finans kaynaklarından yapılacak tahsisin miktarının tesbiti ve projenin devreye girmesiyle Milli ekonomiye sağlayacağı katkıların bilinmesi ihtiyacı nedeniyle fayda ve masrafların doğruya en yakın bir biçimde hesaplanmaları gerekmektedir. Diğer taraftan bu hesaplamaların yapılması, proje sahasındaki kaynak, ihtiyaç ve imkanları aynı maksatlar doğrultusunda değerlendirecek alternatif projeler arasından en uygun çözümün seçilmesi için de gerekli olmaktadır. Burada sözkonusu edilen fayda ve masraflar, aynı yıla ait fiyatlarla sayısal olarak hesaplanabilen primer fayda ve masraflar olmaktadır.

18 2. Masraflar Bir projenin ekonomik analiz periyodu içinde, proje tesislerinin kurulması ve işletmenin idamesi için gerekli tüm harcamalar masraf olarak ifade edilmektedir. Ayrıca, projenin tatbikata geçirilmesi sonucu doğacak olumsuz sonuçları da masraf olarak mütalaa etmek gerekir. Masrafları yatırım ve işletme periyodundaki masraflar olarak iki ana gruba ayırmak mümkündür.

19 2.1. Yatırım Periyodundaki Masraflar
Proje kapsamındaki tesislerin ilk yatırımları için gerekli tüm harcamalardır. Bu harcamaların tamamlanması halinde proje işletmeye açılabilir hale getirilmiş olur. Yatırım periyodunun ilk yılından son yılına kadar her bir yıl yapılan harcama miktarlarının paranın zaman değeri de dikkate alınarak periyot sonuna taşınması ve toplamlarının alınmasından oluşan değer "yatırım bedeli" olarak adlandırılır. Proje ekonomisi yönünden anlam taşıyan yatırım bedeli şu unsurlardan oluşmaktadır. a)Tesis Bedeli: Proje kapsamındaki tesislerin planlama aşaması için yeterli hassasiyette çıkarılan metrajlarına göre hesaplanan keşif bedelinin "bilinmeyen masraflar" için %15 mertebesinde arttırılmasıyla elde edilir. b)Proje, Kontrolluk ve İdari Gider: Tesis bedelinin %15'i olarak kabul edilir. c)Kamulaştırma Bedeli: Proje kapsamındaki baraj, regülatör, sulama kanalları, yollar ve diğer tesislerin kurulması için gerekli özel mülkiyet konusu arazilerin kamulaştırılmaları amacıyla yapılan harcamalardır. Su ve toprak kaynakları projelerinde en önemli kamulaştırma harcamaları baraj rezervuarları için yapılmaktadır d)Relokasyon Bedeli: Proje tesislerinin kurulması için karayolu, demiryolu, enerji nakil hattı gibi altyapı tesislerinin varyant inşaatları için gerekli olacak harcamalardır. Bu harcamaların miktarı ilgili kuruluşlarla temas kurularak belirlenir.

20 d)Proje Bedeli: Tesis bedeline proje, kontrolluk ve idari giderler ile kamulaştırma ve relokasyon giderleri ilave edilerek bulunur. Başka bir ifadeyle, projenin işletmeye açılabilmesi için Devlet bütçesinden yapılacak tüm harcamaların toplamıdır. Bu bedel içinde paranın zaman değeri dikkate alınmamış durumdadır. Planlama notasyonu dışında ve bütçe harcamaları açısından "yatırım bedeli" olarak da ifade edilmektedir. e)İnşaat Süresi Faiz: Bu gider çeşidi planlama literatürüne her ne kadar "faiz" olarak girmişse de, gerçek anlamdaki faiz kavramıyla bir mütalaa edilmemesi gerekmektedir. Bu gider türü, aslında, yatırım periyodunun her bir yılda yapılan, kamulaştırma dahil tüm harcamaların zaman içinde dağılımı dikkate alarak sosyal iskonto oranı ile yatırım periyodunun sonuna getirilmesini sağlayan aktif bir farktan ibarettir. Ancak hesap tarzı, tesis bedeli, proje ve kontrolluk bedeli, kamulaştırma ve relokasyon bedellerinin herbirine bileşik faiz formüllerinin tatbik edilmesi şeklinde ceryan eder. Bu maksadın pratik olarak yerine getirilmesi için her bir yatırım harcaması için gerekli sürenin ortası ile yatırım periyodunun sonu arasındaki zaman farkı belirlenir. Daha sonra bu harcama kalemi için hesaplanan tesis bedeli, proje-kontrolluk bedeli, kamulaştırma ve relokasyon bedeline zaman farkı ve sosyal iskonto oranı bileşik faiz usulüne göre tatbik edilir.

21 Burada hatırlatılmasında yarar görülen bir husus, bileşik faiz zamanı harcama süresinin yarısı olarak değil, iş programı gözönünde tutularak harcama süresinin ortası ile yatırım periyodunun sonu arasında geçen zaman olarak alınışına dikkat edilmesidir. Bu uygulama, ilgili tesis bedeli harcamalarının her yıl eşit miktarda yapılacağı kabulüne dayanmaktadır. Yukarıda (d) fıkrasında tariflenen "proje bedeli"ne bütün tesisler ve ayrıca proje- kontrolluk ve idari giderler, kamulaştırma ve relokasyon giderleri için iş programındaki harcama zamanlamasına göre hesaplanan "inşaat süresi faiz gideri" ilave edilerek projenin "yatırım bedeli" elde edilmiş olur.

22 2.2. İşletme Periyodundaki Masraflar
İşletme-Bakım-Onarım Masrafları Proje kapsamındaki tesislerin her türlü bakımı ve işletilmesi için yıl bazında yapılan harcamaların toplamından oluşan ve işletme periyodu boyunca her bir yıl aynen yapılacağı kabul edilen bir gider türüdür. Her tesis veya münferiden düşünülecek bir tesis ünitesi için ayrı ayrı hesaplanır. Bu maksatla, amprik yoldan hesaplanmış katsayıların ilgili tesis bedeliyle çarpılması suretiyle elde edilen değerlen kullanılacağı gibi tesisin birim alanı, hacmi veya birim gücü başına isabet edecek işletme-bakım giderlerinden gidilerekte hesap yapılabilir. Şüphesiz ki en doğru yaklaşım, benzer karakteristikleri olan işletmedeki bir tesisin fiili işletme-bakım giderlerinden yararlanılmasıdır. Bu gider türü üç ana harcama kaleminden oluşur.

23 a)Sabit İşletme Masrafları: İşletme-bakım için gerekli binaları ile personel cari harcamalarıdır.
b)Değişken İşletme Masrafları: Yakıt, elektrik enerjisi tüketim giderleridir. c)Bakım-Onarım Masrafları: İşletme için gerekli makine, ekipman, bakım-onarım için geçici personel ve yakıt giderleridir.

24 Yenileme Masrafları Proje kapsamındaki tesislerin fiziki ömürlerinin işletme periyodu tamamlanmadan dolmaları halinde bu tesislerin tamamının veya muhtelif kısımlarının yenilenmesi gerekmektedir. Bu maksatla ilgili tesislerin fiziki ömürleri bitiminde, ilk yatırım masrafları içinde yeralan tesis bedeline eşit veya belli bir yüzdesi mertebesinde yeniden bir yatırım ihtiyacı doğmaktadır. İşte bu amaçla, ekonomik analiz periyodu içinde kalan herhangi bir yıla isabet edecek yenileme bedeli, tesis bedeline bağlı olarak hesaplanır. Bu bedel paranın zaman değeri dikkate alınmak suretiyle analiz periyodu başına irca edilerek değerlendirileceği gibi, indirgenen bu değer yıllık masrafların bir parametresi olarak eşdeğer harcamalar şeklinde ekonomik analiz periyodunun her yılına da dağıtılabilir.

25 2.2.3. Faiz+Amortisman+yenileme
Yıllık net faydanın hesabında kullanılacak olan "amortisman ve faiz" giderleri yapının tesis bedeli, proje, kontrolluk,yatırım dönemindeki faiz bedellerinin fiziki ömürleri farklı olan tesis yapıları için hesaplanacak "amotisman faktörü (sinking fund factor)+I" veya bu ikisinin toplamını veren capital recovery faktörü ile çarpılması sonucu bulunmalıdır. Eğer tesiste yenileme yapılacaksa, yukarıda parağrafında bahsedildiği gibi, yenileme için harcanan bedel paranın zaman değeri dikkate alınmak suretiyle analiz periyodu başına irca edilerek değerlendirilmektedir.

26 2.2.4. Projenin Olumsuz Etkilerinden Doğan Masraflar
a)Proje Tatbikatının Başka Projelere Etkisi b)Tarımsal Gelir Kaybı

27 3. Faydalar Proje kapsamındaki tesislerin inşaasını müteakip işletmeye açılması ve sürekli bakım ve onarım hizmetlerinin yerine getirilmesi suretiyle ihtiyac ve taleplerin karşılanmasına yönelik olarak üretilen mal ve hizmetler projenin faydalarını oluşturur. Projenin ölçülebilir faydaları yanında parasal olarak değerlendirilemeyen ölçülemeyen sosyal faydaları, istihdam faydaları, bölgesel kalkınmaya yönelik faydalar gibi türleri de olacaktır. Ekonomik analizde kullanılan faydalar ölçülebilir nitelikte ve doğrudan hesaplanabilir net faydalardır. Net fayda ifadesinden; proje sahasında "projeli şartlar"da belli maksat için elde edilen gelirler arasındaki fark kastedilmektedir. Ancak bazı fayda türleri için projesiz şartlarda bir üretim değeri sözkonusu olmayacağı için proje faydaları doğrudan "projeli şartlar"daki fayda olarak alınır. DSİ tarafından su ve toprak kaynakları projeleri için yapılan planlama çalışmalarında balıkçılık, avcılık, turizm, rekreasyon yerleri tesisi, akarsu ulaşımı, erozyon ve rüsubat kontrolu gibi konularda projenin ne gibi katkısı olacağı hususunda tesbitler yapılmakta ise de, bu konularda elde edilecek faydaların parasal karşılıkları hesaplanarak ekonomik analizlere dahil edilmemektedir. Ancak bu tür faydalar projelerin savunmalarında açıkça belirtilmeli ve mümkün olan ayrıntıyla izah edilmelidir. Ülkemizin kalkınması ve hayat şartlarının iyileşmesine paralel olarak, bu konuların zamanla proje maksatları kapsamına alınması ve ölçülebilir faydalarının ekonomik analizlere dahil edilmeleri gündeme gelecektir

28 3.1. Enerji Faydaları Su biriktirme yeteneğine sahip olmayan HES'ler ile kömür yakıtlı termik santrallar ve nükleer santrallar baz, yük talebindeki değişmelere uyum sağlayabilen biriktirmeli HES'ler ile doğalgaz, motorin gibi yakıt maliyeti yüksek diğer santrallar pik güç ihtiyacını karşılamak maksadıyla kullanılmaktadır. Ulusal sistemin talebinin güç ve enerji dağılımı yük-süreklilik eğrileri ile gösterilmektedir. Bu eğriler yıllık, sezonluk, aylık olarak da düzenlenebilmektedir. (Genel olarak Enerji Birim Faydaları'nın hesabında yıllık olarak düzenlenmiş eğriler kullanılmaktadır.) Ülkemizde su biriktirme yeteneğine sahip HES'ler genel olarak %25-35 yük faktörü ile üretim yapmaktadırlar. Bu da yük eğrisinin güç talebi kolunda %70'in üzerinde yer alması anlamına gelmektedir.

29 Enerji birim faydaları hesabında, HES'e alternatif olabilecek termik santralların maliyetleri HES'in faydalarını meydana getirmektedir. Yapılan çalışmalar neticesinde doğalgaz ve ithal kömür yakıtlı termik santralların aranan özelliklere en yakın alternatif santrallar grubu olduğu sonucuna varılmıştır. Doğalgaz yakıtlı santralın yakıt maliyeti pahalı, buna karşılık yatırım maliyeti düşük ve talebe kolayca uyum sağlayabilme özelliği, ithal kömür yakıtlı santralın ise yakıt ve yatırım maliyeti diğer termik santrallara göre daha düşük olma özelliği vardır.