İLAÇLAR ARASINDAKİ ETKİLEŞMELER

... konulu sunumlar: "İLAÇLAR ARASINDAKİ ETKİLEŞMELER"— Sunum transkripti:

1 İLAÇLAR ARASINDAKİ ETKİLEŞMELER
Öğr.Gör.Pınar Irmak

2 İlaçların etkisini belirleyen faktörler
İlaç konsantrasyonu Reseptör sayısı İlaç reseptör bağının gücü Reseptöre selektivite İlacın intrensek aktivitesi ? Öğr.Gör.Pınar Irmak

3 İlaç etkileşmelerini etkileyen faktörler
Doz Veriliş yolu Birlikte kullanılan ilaçların özelliği Hastayla ilgili özellikler ? Öğr.Gör.Pınar Irmak

4 İlaçlar arasındaki etkileşmeler oluş mekanizmalarına göre ikiye ayrılır;
Farmakodinamik Etkileşmeler: İlacın plazma veya diğer vücut sıvılarındaki konsantrasyonunu, ikinci ilaç değiştirmez. Farmakokinetik Etkileşmeler (ADME tipi etkileşme): Farmasötik Etkileşmeler: Vücut dışında meydana gelen etkileşmedir. Aminoglikozidler  Asilüreidopenisilinler İnsülin (sorbsiyon) Öğr.Gör.Pınar Irmak

5 FARMAKODİNAMİK ETKİLEŞMELER
Antagonizma Kimyasal Antagonizma Fizyolojik Antagonizma Farmakolojik Antagonizma Kompetitif Antagonizma Non-Kompetitif Antagonizma -İndirekt Farmakolojik Antagonizma Sinerjisma Sumasyon (Aditif Etkileşme) Potansiyalizasyon (Supraaditif Etkileşme) Öğr.Gör.Pınar Irmak

6 Kimyasal Antagonizma:
Agonist ilacın, antagonist ile kimyasal olarak birleşmesi sonucu etkisiz hale getirilmesi olayıdır. Antidot olarak da adlandırılırlar. Ör: İlaçların kanda albümine bağlanması, Dimerkaprol x (civa, altın, bizmut, arsenik …) Pralidoksim-Obidoksim x Organofosfatlı insektisidler Heparin x Protamin sülfat Digoksin x Digibind Öğr.Gör.Pınar Irmak

7 Fizyolojik (Bağımsız) Antagonizma:
Bir ilacın etkisinin, ayrı bir reseptör veya mekanizma aracılığı ile aksi yönde etki yapan diğer bir ilaç tarafından azaltılması veya ortadan kaldırılmasıdır. Antagonistler tek başlarına verildiklerinde agonisttirler, ancak etkileri ters yöndedir. Fizyolojik antagonistler, aynı ilacın farmakolojik antagonistlerine göre daha az spesifik ve daha az selektif etki gösterirler. Ör: Kolin esterleri, Nitratlar x Noradrenalin, diğer vazokonstrüktörler Barbituratlar, Narkotikler x Doksapram, Kafein Bazı ilaçlar vücutta endojen aktif maddelerin sentez ve salıverilmelerini artırarak indirekt nitelikte etki yaparlar. Ör:NSAII (Aspirin, İndometazin) x Propranolol, Furosemid Öğr.Gör.Pınar Irmak

8 Farmakolojik Antagonizma:
Aynı reseptörle birleşebilen iki ilaç arasındaki etkileşmedir. Agonist reseptör ile birleşince etki oluştururken, antagonist direkt etki meydana getirmez. Reseptöre reversibl veya irreversibl bağlanmaya göre kompetitif veya non-kompetitif olarak ikiye ayrılır. İndirekt Farmakolojik Antagonizma: Antagonistin, reseptör dışında endojen bir etkin maddenin etkinliğini veya diğer bir ilacın endojen bir etkin madde ile yaptığı etkiyi indirekt olarak azaltması veya önlemesi. Örneğin; Aspirinin COX inhibisyonu yaparak antienflamasyon etkisi… Hormon biyosentezini inhibe eden ilaçlar… Öğr.Gör.Pınar Irmak

9 Farmakolojik Antagonizma:
Kompetitif Antagonizma: Agonist ve Antagonistin reseptörle birleşmesi reversibl’dır. Antagonizmanın derecesi, ortamda bulunan agonist ve antagonist maddelerin molar konsantrasyonu arasındaki orana bağlıdır. Antagonist ilaç, agoniste ait Log-konsantrasyon-etki eğrisinde; agoniste ait olan eğriyi sağa kaydırır antagonistten önceki ve sonraki eğriler paraleldir Emax aynıdır Deformasyon yoktur Öğr.Gör.Pınar Irmak

10 Kompetitif Antagonizma:
Örnek; Asetilkolin x Atropin Histamin x Antihistaminikler Morfin x Nalokson Testosteron x Siproteron Estrojen x Tamoksifen Parsiyel Agonist: Antagonist ilaç tek başına verildiğinde agonist gibi etki eder, eğer aynı reseptörü etkileyen tam agonistin yüksek konsantrasyonu ile beraber verilirse agonistin etkinliğini azaltır ve antagonist gibi hareket eder. Öğr.Gör.Pınar Irmak

11 Non-Kompetitif Antagonizma:
Antagonist molekülleri reseptörle kovalent bağlarla irreversibl olarak bağlanırlar. Reseptörlerin çoğu antagonist ile kapatıldığından, agonistin etkileyeceği reseptör sayısı, dolayısı ile maksimum cevap azalır. Antagonist ilaç, agoniste ait Log-konsantrasyon-etki eğrisinde; agoniste ait olan eğriyi sağa kaydırır Paralellik bozulmuştur Emax azalmıştır Eğri deforme olur Öğr.Gör.Pınar Irmak

12 Aynı Yönde Etkleşmeler
Bir ilacın diğerinin etkisini artırmasıdır. Artırmanın derecesine göre 2’ye ayrılır; Sumasyon (Aditif Etkileşim) Potansiyalizasyon (Supraaditif Etkileşim) Sumasyon: Aynı etkiye sahip iki ilaç, birlikte verildiklerinde oluşturdukları etki tek başlarına verildiklerinde oluşturdukları etkinin cebirsel toplamına eşit ise aditif (atma etkisi) etkileşmedir. Aspirin + Parasetamol Öğr.Gör.Pınar Irmak

13 Sinerjisma: Potansiyalizasyon: İki ilaç bir arada verildiklerinde oluşturdukları kombine etkinin miktarı, bireysel etkilerinin sumasyonundan beklenenden fazla ise supraaditif etkileşmedir. Örnek; Asetilkolinesterazlar, kolin esterlerini potansiyalize ederler, Kokain, Noradrenalinin re-uptake’ini inhibe eder. Öğr.Gör.Pınar Irmak

14 FARMAKOKİNETİK ETKİLEŞMELER
Absorbsiyon, Dağılım, Metabolizma ve Eliminasyon (ADME) düzeyinde meydana gelen etkileşmelerdir. Klinik açıdan önemlidir. Bu etkileşme, ilaç özellikleri ve hasta ile ilgilidir. İlaç ile ilgili özellikler: İlacın terapötik indeksinin düşük olması… Digoksin, Varfarin, Lityum (terapötik indeksleri yaklaşık 2’dir) İlacın doz-cevap eğrisinin dik olması Hepatik metabolizmanın doyurulabilir olması… Fenitoin, Teofilin İlacın terapötik dozunun doz-cevap eğrisinin alt kısmına uyması; konsantrasyon azalmasına ve baskılanan hastalığın alevlenmesine neden olur. Kinidin, Na-Valproat Öğr.Gör.Pınar Irmak

15 Hasta ile ilgili özellikler: Yaşlılık Ağır hastalık durumu
Unstable angina pectoris Devamlı supresyon gerektiren durumlar Ağır Böbrek veya Karaciğer yetmezliği Birden fazla doktordan reçete alınması Öğr.Gör.Pınar Irmak

16 Absorbsiyon Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler:
Mide-barsak motilitesinin değiştirilmesi Mide pH’sının değiştirilmesi GIS kanalında kimyasal veya fizyolojik kompleks oluşumu; Tetrasiklinler İlaçların absorbsiyon ile ilgili mekanizmaları bozması Barsak florasını bozarak olan etkileşmeler Dağılım Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler: İlaçların bağlanma yeri ile ilgili etkileşmeler Böyle bir etkileşme için; -ilacın sanal dağılım hacmi küçük olmalı -ilacın albümine bağlanma oranı yüksek olmalı (%85 ) Örnek: Dikumarol % 99.6 oranında albümine bağlanır. %55 oranında bağlanan bir ilaç için (Pentobarbital) böyle bir etkileşim önemsizdir. Öğr.Gör.Pınar Irmak

17 Etkileşme Mekanizması Etkileyen İlaç Absorbsiyondaki Değişme
Etkilenen İlaç Mide boşalma hızını  Propantelin (antikolinerjik) Antihistaminikler Trisiklik antidepresanlar Opioidler, -agonistler Absorbsiyon hızı azalması Absorbsiyon hızı artması Sulfonamidler, Fenilbutazon, Parasetamol … Klorotiazid, Riboflavin Mide boşalma hızını  Barsak motilitesini  Prokinetik ilaçlar; metoklopramid, sisaprid Magnezyumlu antasidler, Proton pompası inhibitörleri, H2 reseptör antagonistleri Parasetamol Siklosporin Mide suyu pH’sında artma Proton pompası inhibitörleri H2 reseptör antagonistleri Antasidler, sukralfat Absorbsiyon hızı ve derecesinde azalma Absorbsiyonda artma Atervidin, Ketokonazol, Itrakonazol, B12-vitamini, Demir preparatları Enterik kaplı preparatlar, Piraziquantel, digoksin, disopiramid Şelasyon yapma Antasidler, Demir sülfat, Sukralfat Absorbsiyonda azalma Fluorokinolonlar, Tetrasiklinler, İzoniazid, Kinidin, Fenotiazinler, Digoksin, H2-reseptör antagonistleri Bağlama Kolestiramin, Kaolin, Pektin Pravastatin, Varfarin, Piroksikam, Linkomisin Barsakta enzim inhibisyonu Flukonazol, Eritromisin, Kalsiyum kanal blokörleri Absorbsiyon artması Midazolam, Siklosporin, Terfenadin GI kanal toksik etki PAS, Neomisin, Kolşisin Absorbsiyon azalması Penisilin, Rifamisin, Öğr.Gör.Pınar Irmak

18 Metabolizma Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler:
En yaygın görülen etkileşme şeklidir ve 3 şekilde görülür; 1) Enzim İndüksiyonu: İlaç, biyotransformasyon ile ilgili enzimlerin etkinliğini artırır, diğer ilacın etkisi azalır. Barbituratlar, Rifampisin, Karbamazepin, Alkol … 2) Enzim İnhibisyonu: İlaç, diğerinin biyotransformasyonunu sağlayan enzimi inhibe eder ve diğer ilacın etkisini artırır. Simetidin, Kloramfenikol, Eritromisin, Ko-trimoksazol, Dikumarol, Dekstropropoksifen, Disülfiram… 3) İlaç, karaciğer kan akımını azaltarak hepatik klirensi yüksek olan diğer bir ilacın inaktivasyonunu azaltabilir. Öğr.Gör.Pınar Irmak

19 Farmakodinami İlaç molekülleri organizmaya girerek hastanın endojen molekülleriyle etkileşip onların tepki oluşturmasına yol açarak ya da dermato-aktif ilaçlarda olduğu gibi organizmaya dıştan temas ederek istenilen (terapötik) ve istenmeyen etkiler (yan etkiler) oluşturmaktadır. Öğr.Gör.Pınar Irmak

20 Terapötik Etki İlaç moleküllerinin subselüler ve selüler yapılarda elektrofizyolojik ya da biyokimyasal tepkimeler oluşturması ya da değişikliklere neden olması etki diye tanımlanır. Öğr.Gör.Pınar Irmak

21 Moleküler ve hücresel bu olayları intraselüler bir dizi tepkimeler izler ve bu tepkimelerin toplamı, sonuçta doku ya da organlarda ölçülebilen ve karşılaştırılabilir etkiler topluluğu ortaya çıkmasına neden olur. Buna farmakolojik yanıt ya da tedavide genellikle kullanıldığı gibi ilaç etkisi adı verilir. Öğr.Gör.Pınar Irmak

22 Etkinin ortaya çıkması için geçen zaman genelde veriliş yolu ile ilişkilidir.
İv Oral Sublingual Öğr.Gör.Pınar Irmak

23 PLASEBO ??? Öğr.Gör.Pınar Irmak

24 Plasebo Etki Renk, şekil ve koku gibi özellikleri bakımından aktif ilaca benzeyen fakat aktif madde içermeyen ve farmakolojik etkisi bulunmayan ilaç şeklidir. Öğr.Gör.Pınar Irmak

25 PLASEBO ve İLACIN PLASEBO ETKİSİ
-Plasebo, tedavisi olanaksız ya da tedaviye gerek olmayan Durumlarda ve ilaç araştırmalarında yeni ilacın değerlendirilmesi için kontrol grubuna uygulanır. Plasebo olarak uygulanacak madde özel yöntemle hazırlanır. Ancak bazı vitamin preparatları ve serum fizyolojik de plasebo etkisi için kullanılabilir Öğr.Gör.Pınar Irmak

26 -Hastanın duygu durumunun, davranışının, heyecan decesinin rol oynadığı ağrı, anksiyete, ekzojen depresyon ve iştahsızlık gibi olaylar plaseboya iyi yanıt verdiği halde, ateş, organik bozukluklar, tümoral veya iltihabi lezyonlar, midriyazis ve benzeri somatik belirtiler genellikle plaseboya yanıt vermez. Öğr.Gör.Pınar Irmak

27 İstenmeyen (advers) etki
Bir ilaç çok sayıda etki oluşturabilir, bunlardan bir kısmı tedaviye yöneliktir, diğerleri ise tedavi de yan etkiler yaratır. Öğr.Gör.Pınar Irmak

28 Bir beşeri tıbbi ürünün hastalıktan korunma, bir hastalığın teşhis veya tedavisi veya bir fizyolojik fonksiyonun iyileştirilmesi, düzeltilmesi veya değiştirilmesi amacıyla kabul edilen normal dozlarda kullanımında ortaya çıkan zararlı ve amaçlanmamış bir etkiyi ifade eder. Bu çerçevede advers etki, şüpheli ilaç advers etkisi ile eşanlamlı olarak kabul edilmektedir. Öğr.Gör.Pınar Irmak

29 Ciddi advers etki Ölüme, hayati tehlikeye, hastaneye yatmaya veya hastanede kalma süresinin uzamasına, kalıcı veya belirgin sakatlığa veya iş göremezliğe, konjenital anomaliye veya doğumsal bir kusura neden olan advers etkiyi ifade eder. Öğr.Gör.Pınar Irmak

30 Beklenmeyen advers etki
Beşeri tıbbi ürüne ait kısa ürün bilgisi (KÜB) ile niteliği, şiddeti veya sonlanımı açısından uyumlu olmayan advers etkiyi ifade eder. Öğr.Gör.Pınar Irmak

31 İlaçların etkisini değiştiren faktörler
Ağırlık Yaş Böbrek yetmezliği Kc yetmezliği Cinsiyet Veriliş yolu ve zamanı Hamilelik Tolerans Bağımlılık Besinler Genetik Başka ilaçların vücutta bulunması Laboratuar test sonuçlarına ilaçların etkisi Öğr.Gör.Pınar Irmak

32 Öğr.Gör.Pınar Irmak