TÜRKİYE’DE TABAKALAŞMANIN DEĞİŞİMİ

... konulu sunumlar: "TÜRKİYE’DE TABAKALAŞMANIN DEĞİŞİMİ"— Sunum transkripti:

1 TÜRKİYE’DE TABAKALAŞMANIN DEĞİŞİMİ
Lütfi Sunar

2 Küreselleşme Dünya ticaretini evrensel boyutta serbestleştirme çabalarına verilen isimdir. Sadece ekonomik bir kavram olmayıp sosyal, siyasal ve kültürel boyutları da olan bir konudur. ’lı yıllardan itibaren başlayan küreselleşme sürecinin ekonomik boyutu daha kabarıktır. Küreselleşmeyi hazırlayan etkenler: Bretton Woods sisteminin çöküşü 1970’ler Petrol Krizleri 1982 Borç Krizleri

3 FARKLI KÜRESELLEŞMELER
İktisadi Küreselleşme Ticari küreselleşme (GATT, DTÖ ) Mali küreselleşme Üretimin küreselleşmesi (çokuluslu şirketler) Siyasal Küreselleşme Kültürel Küreselleşme

4 KÜRESELLEŞME: FARKLI TANIMLAR
Sosyoloji: Kültürel ve hegemonik bir süreç Coğrafya: Devletin psikolojik ve fiziksel alanı olarak toprak Uluslararası İlişkiler: Hem belirleyicileri tartışılan ve hem de dünya politikasının Westphaliacı aktörleri arasındaki ilişkileri belirleyen değişken

5 KÜRESELLEŞME: FARKLI BAKIŞLAR
Yukarıdan / Merkezden Küreselleşme Aşağıdan / Karşı Küreselleşme

6 KÜRESELLEŞME: FARKLI TRENDLER
Esnek üretim sistemlerinin gelişmesi Uluslararası büyük şirketlerin devletleri andıran merkezi bürokrasilerinin bu tür bir esnek üretim biçimini yönetebilecek daha esnek ve yatay bir yapıya dönüşmesi, Bilişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişim operasyonel karar alma süreçlerini yerelleştirirken, ulusötesi şirketin sınır sisteminin hiçbir zaman olmadığı kadar etkin çalışabilmesi, Kitle tüketim toplumunun çözülmesi ve neredeyse birbirine çok az benzeyen pazar kümelerinin ortaya çıkması. Finansal pazarların uluslararasılaşması Üretim temelli ekonomiden tüketim

7 KÜRESELLEŞME: FARKLI TRENDLER
Sanayinin gelişmiş Kuzey’den Gelişmekte olan Güney’e (özellikle Çin ve Hindistan) kayması. Uluslararası ticaretteki artış Post-Fordist üretime geçişle birlikte üretimin esnekleşmesi Sermaye akışkanlığının artması/işçi akışkanlığının azalışı Şehirleşmenin gelişimi Gelir dağılımının bozulması ve işsizlik sorununun artışı.

8 1980 SONRASI YENİ KALKINMA ANLAYIŞI
İhracata yönelik büyüme Yabancı sermayeye dayalı büyüme Faiz farklarıyla oynayarak kısa vadeli ve portföy sermayeyi içeri çekmek

9

10

11 SINIFIN SONU MU? Artan eleştirilere karşı sosyal katmanlaşma alanında sosyal sınıf kavramını savunma yönünde önde gelen ilim adamlarınca yapılan bir çok teşebbüs mevcuttur. Bu teşebbüslerin çoğu sosyal sınıfı daha iyi işlevselleştirmeyi (operasyonalizayson) tasarlar mahiyetteki çabaları paylaşmaktadır. Eric Olin Wright, genelde sosyal sınıf kavramı ve özelde Marksist yaklaşım için yaptığı savunmasında günümüz işçi piyasalarındaki emek ilişkilerini anlamada sömürü mefhumunun önemini yinelemektedir. İşgücü piyasa yapısı zamanla değişmesine rağmen o, hala bizim sosyal sınıfları bu mefhuma dayandırarak teşhis edebileceğimizi ileri sürer. Portes sosyal müdafaasına sınıf hem modern toplumların bir araya getirilmiş bireyler iddiasını hem de sınıfların “ bilinçli şekilde seferber edilmiş sosyal yığınlar” olduğu iddiasını reddederek başlamaktadır. Diğerlerine nazaran, Portes 19. yüzyıldan hareketle sınıf tipolojilerini kabul eder. Marksist hakim ve madun sınıflar ayrımını sürdürmekle beraber mülkiyet yapılarındaki değişikliği göz önünde bulunduran yeni bir işlevselleştirmeyi (operasyonalizayson) kabul etmektedir. Ana sınıflar: baskın/egemen kapitalistler, kapitalistler ve rantiyeciler Madun/ aşağı sınıflar: seçkin/elit çalışanlar, genel çalışanlar, küçük girişimciler ve işten çıkarılmış çalışanlar

12 WRİGHT’IN NEO-MARKSİST YENİ SINIF ŞEMASI
Eric Olin Wright, Marx’ın sınıf analizini takip edip sömürü kavramını merkeze alarak ampirik çalışmalar gerçekleştirmiştir. İşlevselcilerin önerdiği gibi basit mesleki statü düzeylerinden ziyade toplumdaki üretim sistemi ile bağlantılı dört sınıf modeli (kapitalistler, küçük burjuvalar, yöneticiler ve isçiler) geliştirmiştir. Kapitalistler: üretim araçlarının sahipleridir, diğerlerinin işgücünü satın almakta ve kontrol etmektedir. Yöneticiler: kapitalistler için diğerlerinin işgücünü yalnızca kontrol etmekte ve onların işgücünü kapitalistlere satmaktadır. İsçiler, kapitalistlere satmak için yalnızca işgücüne sahiptir. Küçük burjuvalar: küçük üretim araçlarına sahiptirler, ancak çok az işçileri vardır veya hiç isçi çalıştırmamaktadır. AGÜ’lerde Wright’ın sınıf şemasına “yeni orta sınıf” ve “ marjinal sınıf” eklenerek çalışmalar yapılmıştır.

13 BORATAV’IN KENTSEL SINIF ŞEMASI
Sermaye/işverenler (çalıştırdıkları işçi sayısına göre) 1. Bir veya iki sürekli işçi çalıştıranlar küçük burjuvazi/işveren 2. Üç veya daha fazla sürekli işçi çalıştıranlar orta-büyük burjuvazi/işveren 3. Sadece kendi hesabına çalışan esnaf/marjinaller Ücretli/maaşlılar (meslek niteliğine göre) 4. Yükseköğrenim gerektiren elit işlerde çalışan yüksek nitelikli ücretliler [hekim, mühendis, avukat gibi] 5. Belirli bir eğitime ve uzmanlaşmaya ihtiyaç duyulan beyaz yakalı ücretliler [hemşire, banka memuru, diş teknisyeni, öğretmen, polis gibi] 6. Herhangi bir nitelik gerektirmeyen bedensel işlerde çalışan niteliksiz hizmet işçisi [garson, bekçi, şoför, odacı, tezgahtar] 7. Dar anlamıyla proleter özelliği taşıyan daha çok “klasik” sanayi işlerinde çalışan mavi yakalı işçi [sanayi, inşaat, maden işçileri gibi] Emekliler İşsizler (Boratav, 2004, s ).

14 BORATAV’IN BİRLEŞTİRİLMİŞ KENTSEL SINIF ŞEMASI
Kentsel işçi sınıfı = niteliksiz hizmet işçisi + mavi yakalı işçi + işsizler Kent burjuvazisi = orta-büyük burjuvazi/işveren Küçük burjuvazi ve marjinaller = küçük burjuvazi/işveren + esnaf/marjinaller

15 BORATAV’IN KIRSAL SINIF ŞEMASI
Kırsal toplumsal yapıda sınıf yapıyı belirleyebilmek için Boratav üç temel ayrıştırma kriteri kullanmıştır: üretim araçlarının mülkiyeti; ücretli işgücü istihdamı veya ücretli işgücü olarak çalışma durumu; toprağın kiraya verilmesi veya kiralanması durumu. Bu çerçeve sahip olunan toprak miktarı ve niteliği (kuru-sulu), traktör sahipliği ve ücretli işçi kullanımı gibi etkenlerle derinleştirilmiştir. Bu analizin neticesinde sekizli bir kırsal sınıf şeması ortaya çıkmıştır Kapitalist çiftçi Zengin çiftçi Zengin Köylü Orta köylü Küçük köylü Yoksul köylü Tarım işçisi Rantiye

16 KENTSEL SINIFLARDA SOSYAL HAREKETLİLİK
Kentsel sınıflarda görülen üç hareketlilik şeması: birinci şemada ömür boyunca meslek ve konum değiştirmede en zayıf olan beyaz ve mavi yakalılar bulunmaktadır; işsiz grubun ömür boyu girdiği dönemsel olarak iş bulmak ve tekrar işsiz kalma döngüsü; bir kısmı eğitimli gruplar ve kentli esnaf/marjinallerin yükselme potansiyeli ile ifade edilen ve bu gruptan yüksek nitelikli ücretlilere ve buradan kentli küçük/orta/büyük burjuvaziye geçiş. (Boratav, 2004, s )

17

18 KÜRESEL KAPİTALİST SINIF
Sassen: her toplumda küresel şehir alanında ortaya çıkan dünya ekonomisini çekip çeviren profesyonel ve girişimci sınıflar. Sassen, kayıt dışı kitleler ve hizmet işçileri isteğe göre kullanılır şekilde küresel şehirlerde bu elitler tarafından istihdam edilir. Sklair: Milletlerüstü şirket yöneticilerinden, küreselleştirici bürokratlardan, siyasetçilerden, küreselleştirici profesyonellerden ve tüketici elitlerden oluşan kapitalist sınıf Cox: “milletlerüstü yönetici sınıf”

19 YENİ ORTA SINIF Prof. Dr. Sencer Ayata:
«Sanayileşme ve özellikle son dönemde bilgi ekonomisi dediğimiz sürecin ilerlemesiyle ortaya birçok yeni ekonomik faaliyet alanı ve sayısız yeni meslek çıktı. Mesela sanayi firmalarını yöneten beyaz yakalılar... veya kendi hesabına çalışan doktorlar, mimarlar, dişçiler, avukatlar, bunlar da yine yeni orta sınıftır. En ciddi geliştiği alanlardan biri de finans sektörü, bankacılık, sigortacılık...»

20 YENİ ORTA SINIF Tüketim Kalıpları Yeni yerleşim biçimleri
Yeni toplumsal üretim örüntüleri

21 PROLETERYA/İŞÇİ SINIFI
Sanayi proleteryasının düşüşü Sendikalaşmanın düşüşü Orta ve alt-orta sınıfın proleterleşmesi Proleterleşme: İşyeri salahiyeti olmaksızın kitlelerin özel-sektör ücretli istihdamına dahil olması Özellikle üretim ve hizmet sektöründe çalışan yeni proleterler daha öncesinde tarım ya da kamu sektöründe istihdam edilmişler veya emek piyasasının dışında kalmışlardır.

22 SINIF ALTI Evsizler Mülteciler Kaçak Göçmenler

23 SINIFSAL KUTUPLAŞMA Kutuplaşma, özel sektör elitinin girişimsel, yönetimsel, profesyonel sınıflarda yükselişini; işçi piyasalarının alt kesimi boyunca yoğunlaşmasını ihtiva etmektedir. Bu kutuplaşmanın temsilcileri, kayıt dışı sektör işçilerinin ve yüksek derecede eğitimli elitlerin eşzamanlı büyümesidir. Ayrıca bununla ilintili olarak hizmet istihdamının yükselişi ve kamu istihdamının düşüşüdür. Yüksek mevki meslek sahipleri / profesyoneller 1980: % : %3 Mutat vasıfsız çalışan sınıf 1980: % : %12.1 Vasıflı imalat işçileri ve düşük vasıflı bazı hizmet çalışanları 1980: % : %14.6

24