TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ

... konulu sunumlar: "TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ"— Sunum transkripti:

1 TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ
Bina Bilgisi III TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ BaÜ mimarlık / 2005 Y. Doç. Dr. Gaye BİROL

2 Bilgi toplama işlemleri Literatür tarama Gözlem ve incelemeler
bina bilgisi III Bilgi toplama işlemleri Literatür tarama Gözlem ve incelemeler Kullanıcılarla görüşme Anket Toplantı Bilgilerin kullanılır hale getirilmesi Bilgi depolama Tasarım düşüncesi ve problem çözme BaÜ mimarlık / 2005

3 basılı bilgilerin ne için arandığının belirlenmesi
bina bilgisi III Literatür tarama: amacı, tasarlayıcının ürünü etkileyecek basılı bilgilerin kısa sürede ve ucuza elde etmesini sağlamaktır. Uygulama adımları: basılı bilgilerin ne için arandığının belirlenmesi bu tür bilgileri kapsayan yayınların belirlenmesi literatür tarama yönteminin seçilmesi kaynakların seçimi ve toplanan dokümanların uygulanabilirliğinin denetlenmesi, zamanın doğru kullanımı bilgilerin ileride gözden geçirilebilmesi amacıyla saklanması BaÜ mimarlık / 2005

4 Neyin gözleneceğinin belirlenmesi:
bina bilgisi III Gözlem ve incelemeler: amacı, toplumsal çevre, fiziksel çevre ve üretimle ilgili problemleri ve malzemeleri tanımayı sağlamaktır. Gözlem çeşitleri: tasarlamayla ilgili gözlem çeşitleri: tasarlama konusuyla ilgili kullanıcı eylemlerinin gözlenmesi, tasarlama konusuyla benzerliği bulunan, kullanılmakta ya da yapım halinde olan binaların gözlenmesi. Neyin gözleneceğinin belirlenmesi: problemler, amaçlar ve kısıtlamalar ile ilişkilidir. Gözlemde kullanılan teknikler: kullanıcı gözlemleri: kullanıcı eylemlerinin tek tek incelenmesi, toplu olarak incelenmesi, bu eylemler arasındaki sirkülasyon, mahremiyet, vb. karşılıklı ilişkilerin incelenmesi, eylemlerin yapılış sırasının incelenmesi. yapılı çevre incelemeleri: çevre ile ilgili yeni yapının tasarımını yönlendirecek her türlü olay ve fiziksel özelliğin incelenmesi. Bu incelemeler rölöve, çizim, fotoğraf, diyagramlar vb. araçlar kullanılarak yapılır. BaÜ mimarlık / 2005

5 görüşme sırasında üzerinde durulacak konular hazırlanır.
bina bilgisi III Kullanıcılarla görüşme: amacı, tasarlama konusuna ilişkin yalnızca kullanıcı ya da kullanıcılar tarafından bilinen bilgilerin, konuşup tartışılarak ortaya çıkarılmasıdır. uygulama adımları: görüşme sırasında üzerinde durulacak konular hazırlanır. görüşülmesi gereken kullanıcılardan izin istenir ve randevu alınır. kullanıcılardan kendilerinin önemli buldukları eylemlerini göstermeleri ve açıklamaları istenir. görüşmede ortaya çıkan kritik konuları kayıt etmek gereklidir. BaÜ mimarlık / 2005

6 bina bilgisi III Anket: amacı, geniş bir grup insanın bir ürün ya da bina konusundaki bilgi, görüş ve davranışlarını belirlemektir. Özellikle grupların ortak ilgi alanlarının ve eylemlerinin belirlenmesini sağlar. Anket çalışmalarında, ilgilenilen grubun yaşayış biçimini tanımlayıcı ilgiler toplanır. Bilgi, doğrudan doğruya kullanıcı durumundaki kişiden alınmalıdır. Bu bilgiler genellikle belirli bir grubu sayısal olarak tanımlamada ve temsil etmede yararlıdır; bir toplum içinde belirli oranlardaki kişilerin ve grupların niteliklerini yansıtır. BaÜ mimarlık / 2005

7 Anketin uygulama adımları: tasarlama karar konuları belirlenir.
bina bilgisi III Anketin uygulama adımları: tasarlama karar konuları belirlenir. bu kararların alınması için kritik bilgiler belirlenir. bu tip bilgilerin kolayca alınabileceği kişiler ve örnekleme grubu belirlenir. örnek bir soru kağıdı hazırlanır. sorular örnekleme grubuna dağıtılır. cevaplar toplanır ve çeşitli yöntemler kullanılarak değerlendirilir. bu cevaplardan tasarımcıya en fazla yardımcı olacak bilgiler çıkarılır. BaÜ mimarlık / 2005

8 soru kağıdı hazırlarken dikkat edilecek konular:
bina bilgisi III soru kağıdı hazırlarken dikkat edilecek konular: mümkün olduğu kadar kısa ve basit olmalıdır. cevabı istenen bütün konuları kapsayıp kapsamadığı kontrol edilmeli ve konu ile ilgisi olmayan soruların bulunmamasına dikkat edilmelidir. çok fazla kişisel ve duygusal sorulara yer verilmemelidir. sosyal prestiji ilgilendiren konularda dikkatli davranmak gerekir. kişilerin görüşlerinden çok cevapları gerçek olayları yansıtacak sorular hazırlanmalıdır. görüşmeyi yapan kişilerin görüşme yapılanların cevapları üzerinde etkisi olmamalıdır, kişiler kendi görüşlerini karşılarındaki kişilere belirtmemelidir. zamanlama doğru belirlenmelidir. BaÜ mimarlık / 2005

9 bina bilgisi III Toplantı: amacı, tasarlama konusuyla ilgili kişilerin konuya ilişkin görüşlerinin alınmasıdır. Karşılıklı bilgi alışverişi yoluyla etkileşim sağlamak ve çağrışımla yeni bilgiler elde etmek amacıyla yapılabilir. Uygulama adımları: tasarlama öncesinde gereken bilgilerle süreç sırasında gerekecek araştırma ve bilgi toplama konuları belirlenir. konuyla ilgisi olan kullanıcı, finansman ve kamu yetkilileri ayrı ayrı ya da gruplar halinde bir araya getirilerek görüşleri alınır. BaÜ mimarlık / 2005

10 bilgilerin kullanılır hale getirilmesi
bina bilgisi III bilgilerin kullanılır hale getirilmesi Elde edilen bilgileri tasarlama eylemleri sırasında kullanılabilecek biçime dönüştürmek için çeşitli yöntem ve araçlardan yararlanılır. Toplanan bilgiler üzerinde bazı işlemler yapılır ve bilgiler kullanılır hale getirilirler. bilgilerin kullanılır hale getirilmesi amacıyla yapılan işlemler: bilgilerin sınıflanması: elde edilen bilgileri bir düzene koyarak onlardan yararlanılmasını kolaylaştırmak amacıyla yapılır. toplanan bilgiler üzerinde ölçme ve değerlendirme: toplanan bilgilerin tasarlamada geri besleme sağlayacak biçimde gerekli ölçümlerin yapılması ve elde edilen sonuçların istatistik vb. yöntemlerle anlatımıdır. BaÜ mimarlık / 2005

11 bina bilgisi III bilgi depolama Bilgi saklamak için çok sayıda araçtan yararlanılmaktadır. Bilgi saklama (depolama), tasarlama problemine bağlı olarak bir sistemleşmeyi gerektirir. Bilgiler üzerinde çalışılan konuda olduğu gibi, ileride gerektiğinde kullanılmak ve yararlanılmak üzere de toplanabilir. Bu amaçla veritabanları, kataloglar ve arşivler oluşturulur. BaÜ mimarlık / 2005

12 Tasarım düşüncesi ve problem çözme
bina bilgisi III Tasarım düşüncesi ve problem çözme Tasarımda problem çözme, matematikteki ya da matematiğe dayanan disiplinlerdeki problem çözme eyleminden farklıdır. Bunun nedeni, tasarım problemlerinin çözümünün kişilerin bilişsel (cognitive) süreçlerle ilişkili olmasıdır. Problem çözme kişisel, tasarım da kişisel yaratıcılığa dayanan bir eylemdir. Yaratıcılığın olmadığı durumlarda tasarım yapılmıyor demektir. Bu nedenle, bilişsel sürecin anlaşılması, tasarımda problem çözme sürecinin açıklanmasına ışık tutacaktır. BaÜ mimarlık / 2005

13 problemle ilgili amaçları kavrama, problemin strüktürünü belirleme
bina bilgisi III Problem çözme, amaca yönelik bir eylemdir. “Problemin oluşmasına neden olan amaçların bu eylemler karşılanması” biçiminde tanımlanabilir. Tasarımda bir problemin bulunması, “tasarımın sağlaması gereken bir amacın olması ve bu amaca ulaşmak için bir arama sürecinin gerekmesi”dir. Problem çözme; problemle ilgili amaçları kavrama, problemin strüktürünü belirleme problemleri anlama, problemlerle ilgili çeşitli amaçların nasıl tatmin edileceği konusunda yaklaşım biçimlerini seçme (strateji belirleme), gibi işlemlerin tümüdür. Problem çözmede birbirini takip eden bir dizi karar verme adımlarından geçilir. Bu adımlarda strateji belirlenir, amaçlar belirlenir, problemin strüktürü ortaya konur. BaÜ mimarlık / 2005

14 bina bilgisi III Tasarım düşüncesi Tasarım, insan zekası ve yetenekleriyle ilgili bir olgudur. Her insanın yetenek düzeyi aynı değildir, yetenekler genetik faktörlerle ilgili olabildiği gibi toplumsal gelişim ya da alınan eğitimle ilgili olabilir. Bu nedenle, insanların nasıl tasarım yaptığı ve zihinde tasarım düşüncesinin nasıl oluştuğu konusunda araştırmalar yapılmaktadır. Tasarımcılar genellikle problemi ve çözümünü birlikte keşfederler. Soyuttan somuta giden bir tasarım dili (metafor, çizim, model, vb.) kullanarak tasarımı keşfederler. Modeli oluşturma aşamasında problem keşfedilirken çözümün bulunduğu görülür. BaÜ mimarlık / 2005

15 bina bilgisi III Tasarımcı eskizi yaparken, sırayla problemleri görmeye başlar ve çözümünü adım adım geliştirir. BaÜ mimarlık / 2005

16 bina bilgisi III BaÜ mimarlık / 2005

17 Problem ve çözüm arasındaki ayrılmaz ilişki.
bina bilgisi III Problem ve çözüm arasındaki ayrılmaz ilişki. BaÜ mimarlık / 2005

18 bina bilgisi III Tasarımda çözüm doğrudan doğruya problemden gelmeyebilir. Tasarımcının dikkati her ikisi arasında gidip gelir. Tasarım sürecinin sonundaki çözüm ihtiyacın tam kendisidir. Tasarım problemi, ihtiyaçlar, olanaklar bir boyutta giderken çözüm başka bir boyutta yer alır. Tasarım eylemi sırasında tasarımcının dikkati, ortaya çıkan ihtiyaçlar ve olanaklar arasında gider gelir ve tasarımcı bunlar arasındaki uyumsuzlukları çözmeye çalışır. Bu arada tasarımcı alternatif çözümler üreterek problemi kavramaya çalışır. Problem çözümden ayrı düşünülemediği için, tasarımcı çözümler getirerek problemi daha iyi anlamaya çalışır. Problemler ancak ve en iyi biçimde onların çözümlerinin anlaşılması sonucunda anlaşılabilir. BaÜ mimarlık / 2005

19 bina bilgisi III “Çözüm problemden kaynaklanmadığına göre nedir?” sorusuna karşılık, “sezgi” nin çözüm bulmadaki rolünden söz edilmektedir. Tasarım düşüncesinin oluşmasında “yaratıcılık” en önemli öğedir. Ancak tasarımda rasgele çözümler çözüm sayılmaz. Çözümlerin genellikle problemle ilişkisi olur, çözümün başlama noktasını problemler oluşturur. Tasarım sürecinde tasarımcılar daima kısıtlamalar belirleyerek çözüm alanını daraltmaya çalışırlar. Bazen de tasarlama sırasında tasarımcılar tasarımın amaçlarını değiştirirler ve kısıtlamaları duruma uydururlar. Çözüm fikrindeki köklü değişikliklere reaksiyon gösterirler. BaÜ mimarlık / 2005

20 bina bilgisi III Tasarımcılar tasarım problemlerini genellikle “iyi tanımlanmamış” olarak kabul ederler ve problemin tanımını değiştirerek iyi tanımlanmış bir problem haline getirmeye ve bunu çözmeye çalışırlar. Tasarımcının yaklaşımı genellikle çözüme odaklanan bir yaklaşımdır. Tasarım sürecinde tasarımcı yeni biçimlerin bulanmasına yönelik bir çeşit mantık yürütme uygular. Tasarımda yapılan mantık yürütme işlemleri sonuca ulaşılıncaya kadar değişebilen geçici bir karaktere sahiptir. Problem, tasarımın tanımı, kısıtlamalar ve çözümler, sonuca ulaşıldığı kabul edilene kadar sürekli olarak değiştirilir. Bu durumda, tasarımın mantığı her zaman bozmaya yönelik bir yol izler. BaÜ mimarlık / 2005

21 Öğrenme ve problem çözme
bina bilgisi III Tasarımcıların öğrenme biçimlerinin ve kişiliklerinin tasarıma yaklaşımda etkisi bulunur. Tasarım düşüncesinin oluşumunda bilginin, problemleri belirlemenin ve yaratıcılığın önemli rolü vardır. Öğrenme ve problem çözme Tasarım problemlerinin birbiriyle ilişkili üzerinde çalışılabilir küçük parçalara ayrılması (sözel ve biçimsel olarak modeller oluşturulması) ile ilgili çalışmalar, tamamen bilişbilimsel yani psikolojik yaklaşımlardır. Problem çözme, kişiden kişiye ya da gruptan gruba probleme yaklaşma biçimlerine göre farklılık gösterir. Probleme yaklaşma, problem konusunda bilgilenme ve öğrenme ile olur. Tasarımcı bilmediği bir durum ile ilgili çözüm üretemez. Kişilerin öğrenme biçimleri, problem çözme yaklaşımlarını etkiler. BaÜ mimarlık / 2005

22 bina bilgisi III Öğrenme tasarlamadır. Bu nedenle, tasarımla uğraşanların yaşamları boyunca öğrenmeye çalışmaları, öğrenmeyi öğrenmeleri gerekir. Psikologlar insanların hastalık ve kazalar dışında problem çözme mekanizmalarının aynı olduğunu kabul ederler; ancak bu mekanizmalar çok esnek bir yapıya sahiptirler ve öğrenmeye bağlı olarak sınırları genişler. BaÜ mimarlık / 2005

23 Tasarımcının öğrenme ve algılama türleri
bina bilgisi III Tasarımcının öğrenme ve algılama türleri BaÜ mimarlık / 2005

24 bina bilgisi III Tasarımcıların bilgiyi (enformasyon) işleme mekanizmaları problem çözümü yaparken etkilidir. Bellek ve algılama gücü, bu mekanizmalar üzerinde etkilidir. İnsan çevresinden çeşitli duyu organları yoluyla aldığı bilgileri belleğinde saklar. Gerektiğinde bu bilgileri tekrar çağırarak, hatırlar ve kullanır. Bilgilerin saklanması için çeşitli bellek türleri vardır. Bunlardan en önemlisi görsel bellektir. Ancak tasarımda diğer bellek türlerinin de rolü bulunur. İnsan algıladığı bilgileri geçici bir belleğe yerleştirir. İnsan beyninin iki dakikalık kısa süreli bilgileri yerleştirdiği geçici belleği ve daha sonra kullanılması gereken bilgileri yerleştirdiği uzun süreli kalıcı belleği vardır. Tasarımcı, gördüğü objeleri, tasarımları, çevresindeki nesneleri, doğadaki canlıları devamlı olarak görsel belleğine yerleştirmesi gereken kişidir. Ancak bu yolla zengin tasarımlar yaratabilir. BaÜ mimarlık / 2005

25 Tasarım problemine uygulanan enformasyon işleme mekanizmaları
bina bilgisi III Tasarım problemine uygulanan enformasyon işleme mekanizmaları Tasarım problemi çözülürken, temel olarak bazı işlemler uygulanır. Bu işlemlerin bazen sadece bir tanesi uygulanırken, bazı hallerde bunların birçoğu bir arada uygulanır. Bu yaklaşım şekilleri, kişilerin kişilik yapılarıyla yakından ilişkilidir. Tasarımcıların birbirlerinden farklı biçimlerde düşünmeleri de farklı kişiliklere sahip olmalarından kaynaklanır. Tasarımcılar çevreden benzer bilgiler alsalar dahi, farklı kişilik yapıları nedeniyle farklı yaklaşımlar sergileyebilirler. BaÜ mimarlık / 2005

26 bina bilgisi III Tasarım problemleriyle ilişkili enformasyon işleme mekanizmaları (yaklaşım biçimleri) : Dağılan Daralan Atılgan Düşünceli Alana bağımlı Alandan bağımsız Dizgeci Bütüncü Değişimci Durağan Sağduyulu Dinamik Temkinli Hevesli Mimar ve tasarımcılar dört ana gruba ayrılır. BaÜ mimarlık / 2005

27 Dağılan (divergent) yaklaşım:
bina bilgisi III Dağılan (divergent) yaklaşım: Her türlü olasılığın göz önüne alınması yaklaşımıdır. Tasarımın sınırları genişletilir. Yapılacak tasarımla ilişkili her konu ayrıntılı olarak ele alınır. Amaçlar değişken ve geçici, problemin sınırları değişken ve tanımlanmamıştır. Daralan (convergent) yaklaşım: Problemler ve değişkenler belirlenir, problemler parçalarına ayrılmaya ve belirsizlikler ortadan kaldırılmaya çalışılır. Tek bir çözüm üzerinde yoğunlaşılır. Bir çözüme bağlı kalma ve süreklilik bu yaklaşımın en önemli özellikleridir. Esneklik ve belirsizlikler kabul edilmez. İleri aşamalarda ortaya çıkan ve başlangıçta fark edilmeyen alt problemler önemli hatalar doğurabilir ve geri dönüş gerekebilir. Kullanılan modeller çok somut ve ayrıntılıdır. BaÜ mimarlık / 2005

28 Atılgan (impulsive) yaklaşım:
bina bilgisi III Atılgan (impulsive) yaklaşım: Karşılaştığı ilk çözüm üzerinde yoğunlaşan ve onu en iyi kabul eden yaklaşımdır. Saldırgan yaklaşıma sahip kişiliklerde bu tür bir yaklaşım gözlenmektedir. Düşünceli (reflective) yaklaşım: Farklı çözümlerin karşılaştırıldığı ve olaylara çok yönlü yaklaşılan, alternatifli düşünme biçimini içeren bir yaklaşımdır. Alandan bağımsız (field-independent) yaklaşım: Problem ortamını, çevreyi ve kendilerini birbirinden bağımsız olarak görebilen kişiler için kullanılan bir kavramdır. Alana bağımlı (field-dependent) yaklaşım: Çevresinden etkilenen ve çevresinden kopamayan kişilerdir. BaÜ mimarlık / 2005

29 Dizgeci (serialist) yaklaşım:
bina bilgisi III Dizgeci (serialist) yaklaşım: Dizgeci kişiler adım adım öğrenirler. Öğrenme sırasında her noktanın aydınlanması gerekir. Bir noktadan diğerine geçmeden, öncekilerin çok açık olarak belirlenmiş olması gerekir. Doğrusal bir yaklaşımdır. Bütüncü (holist) yaklaşım: Bütüncü kişiler mantıksal olarak çok da gerekli olmayan ancak kendilerine belirli olguları hatırlatan bilgileri toplarlar. Farklı biçimlerde öğrenirler. Değişimci (dynamic) yaklaşım: Değişimci kişiler daima değişimlere açıktır ve yenilikten yanadır. Sanatçı kişiliği, değişimcilikle birlikte gelir. Durağan (statik) yaklaşım: Durağan kişilikli kişiler genellikle değişiklikleri kolay kabul etmezler. Bir yeniliğin kabul edilebilmesi için çok uzun bir süre geçmesi gerekir. BaÜ mimarlık / 2005

30 Mimar ve tasarımcıların yaklaşımları:
bina bilgisi III Mimar ve tasarımcıların yaklaşımları: Sağduyulu öğreniciler (common sense learners): Soyut düşünebilen kişilerdir. Bu yeteneklerini aktif ve deneyimci nitelikleriyle birleştirerek iyi tasarımcılar olabilirler. Kişisel disipline sahip, ancak başkaları tarafından kendileri üzerinde hakimiyet kurulamayan kişilerdir. Bu kişiler sistemin standartlarını koyan kişilerdir. Dinamik öğreniciler (dynamic learners): Çevreleri tarafından devamlı bir şekillendirilme içindedirler. Daima kendi görüş açılarını genişletmek isterler. Katıldıkları herşeyin yeni olması konusunda çaba harcarlar. BaÜ mimarlık / 2005

31 Temkinli öğreniciler (contemplative learners):
bina bilgisi III Temkinli öğreniciler (contemplative learners): Yaşamda tek bir bütünlük arayan kişilerdir. Tasarımda birçok veriyi analiz eder, bir bütünü çeşitli yönlerinden incelerler. Hevesli öğreniciler (zealous learners): Bu gruptakiler uygulamayla yani yaparak öğrenirler. Bu öğrenme ve problem çözme yaklaşımları kişilerde tek tek bulunabileceği gibi tek bir kişide birkaçı kombinasyon halinde de bulunabilir. BaÜ mimarlık / 2005