İKİNCİL TRAVMA VE TÜKENME

... konulu sunumlar: "İKİNCİL TRAVMA VE TÜKENME"— Sunum transkripti:

1 İKİNCİL TRAVMA VE TÜKENME
Prof Dr Süheyla Ünal İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD

2 Narsistik yanılsamalar
Bizi yaşamda güçlü kılan üç yanılsamaya sahibiz Hastalanmayacağız, ölmeyeceğiz Dünya anlamlı ve düzenli bir yer, her olayın bir nedeni var Diğer insanlar iyi ve güvenilirdir

3 Travmaya uğradığımızda
Bedenimiz ve beynimiz tehlike ve tehdite hızla yanıt verir Bedenimiz çok daha hızlı yanıt verir, beynimizin olayı anlamlandırması daha sonra gelişir

4 Travma yaşantısından sonra
Bu temel inançlar sarsılır Bedenime zarar gelebilirmiş, güçsüz ve çaresizmişim Yaşam kontrolden çıkabilirmiş Diğer insanlar zarar verebilirmiş “Narsistik incinme”

5 Travmaya tanık olmak “Empati”
Biz insanoğlunun sahip olduğu bazı sinir sistemi düzenekleri (örn ayna nöronlar), kendimizi karşımızdakinin yerine koyabilme ve onun düşünce, duygu ve davranışlarını anlayabilme yetisine sahibiz “Empati”

6 Başkasının acısını hissetme
Kendimizi karşımızdakinin yerine koyabilme ve onun düşünce, duygu ve davranışlarını anlayabilme yetisine sahibiz Hutchison et al (1999)

7 Empati Karşıdakinin ne yaptığını, niçin yaptığını anlamamızı ve bu durum karşısında ne yapacağımızı belirlememizi sağlar Sosyal varlıklar olarak birlikte yaşamamızı kolaylaştırır “Olgun ve güçlü insan” olmamızı sağlar

8 Azı karar, çoğu zarar İmgesel travma (vicarious) İkincil travma
Empati yorgunluğu Tükenme (burnout)

9 İmgesel travma Başkasının anlattığı olayı zihnimizde canlandırırken de empati sistemi harekete geçer Travma mağdurlarıyla çalışan profesyoneller (kurtarma ekibi elemanları, polis, sağlık çalışanları vs) bu öykülerin birikici etkisiyle dönüşürler K. Baird & A. C. Kracen

10 İmgesel travma Bu dönüşüm kendilerine, diğer insanlara, dünyaya bakış açısında olumsuz ve zarar verici tarzda gerçekleşir Empati, motivasyon ve etkinlikte azalma ile sonuçlanır Şok ve duyarsızlık Konfüzyon, anlamsızlık Umudun canlanması, dayanıklılık 1 3 2 K. Baird & A. C. Kracen

11 İkincil travma Travmatik olaya doğrudan maruz kalan değil olaya şahit olan ya da yazılı-görsel medya aracılığıyla olayı izleyen kişilerin “travmatize” olması Travmatik yaşantıya maruz kalan kişilerle ilişki sonrasında onların travma tepkilerini yansılama

12 Empati yorgunluğu Yardım etme durumuna uzun süre ve yoğun olarak maruz kalma Aşırı empati ve duruma odaklanma Travma mağdurunun travmasını gözlerinden, kulaklarından emerek yeniden yaşamak Olayı anımsatıcı durumlardan kaçınmak, tepkisiz kalmak Sürekli uyarılma

13 Travmatik anıların birikmesi
Figley modeli Uzun süreli maruziyet İkincil travma stresi Travmatik anıların birikmesi Empati yorgunluğu Yaşam üzerine etkisi

14 Tükenme Stresin birikici etkisi ve kriz noktasına erişmesi ile gerçekleşir Fiziksel belirtiler Enerji azlığı, yorgunluk Uyku sorunları, başağrısı Huzursuzluk Duygusal belirtiler Anksiyete, depresyon Umutsuzluk Saldırganlık, alaycılık Madde kullanımı

15 Kişilerarası ve rollere ilişkin
Tükenme Kişilerarası ve rollere ilişkin stres etkenleri Duygusal tükenme Fizyolojik, psikolojik, davranışsal sonuçlar Yabancılaşma Kişisel becerilerde azalma

16 Stres- Azı karar, çoğu zarar

17 Stres İş stres etkenleri Fizik çevre Roller Kişilerarası Kurumsal
Bireysel farklılıklar Stresin sonuçları Fizyolojik Davranışsal Ruhsal Stres İş dışı stres etkenleri

18 Uzun süreli stresin etkileri
Patlama Aşırı güç kullanma Eşyaya zarar verme Öfke patlaması Huzursuzluk Eşe kötü davranma Madde aşırı kullanımı İstifa İntihar Normal duyarlılık eşiği Aşırı duyarlılık Duyarsızlık Risk Belirteçleri yalnızlığa eğilim sosyal yaşamda polis çeteleri alaycılık hayvanlara kötü davranma ikinci ilişki/ler

19 Stres SOLUNUM SİSTEMİ DOLAŞIM SİSTEMİ KAS SİSTEMİ BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ
Nefes daralması Soğuk algınlığı Alerji SOLUNUM SİSTEMİ DOLAŞIM SİSTEMİ Migren Dolaşım sorunları Yüksek kan basıncı Kalp ritmi bozukluğu Kas ve eklem ağrıları , Yorgunluk KAS SİSTEMİ BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ Sık enfeksiyon SİNDİRİM SİSTEMİ Uyku sorunları Anksiyete Huzursuzluk Tahammülsüzlük Duygusallık Depresyon Mide ülseri Reflü Diyare Kabızlık Hemoroid SİNİR SİSTEMİ Stres

20 Polislerde sık görülen sorunlar
Polislerin %30’u mide ülseri Aşırı alkol kullanımı %25-63 İntihar oranı %7-30 Evlilik sorunları %50, eş ve çocuklara kötü davranma Boşanma oranı %60-70 %20-30’unda travma sonrası stres bozukluğu Nöbetlerden kaynaklanan uyku sorunları, yorgunluk, depresyon

21 Kendimizi nasıl koruruz?
Belirtileri tanıyın Başa çıkabileceklerinizi çözün Yardım isteyin Önlem alın Duygularınızı onarın

22 Kendimizi nasıl koruruz?
Farkında olarak Yaşamımızdaki diğer etkinliklerle denge oluşturarak Bağlantılarımızı arttırarak

23 Farkında olma İşinizin sizi hangi yollardan etkilediğini (size kazandırdıkları, nelere mal olduğu vs) kendinize ve yakınlarınıza sorarak İşiniz sizi ne kadar ve nasıl değiştiriyor? Stres altında olduğunuzda nasıl davranıyorsunuz? Travmaya, strese karşı ne tür tepkiler verdiğinizi kendinizde gözleyerek Sizi tetikleyen stres etkenlerini ve sizi yatıştıran etkinlik ve durumları inceleyerek

24 Farkında olma İç engeller Dış engeller Kontrolü elimizde olan
Değiştirebileceğimiz, kaldırabileceğimiz duygu, düşünce ve davranışlarımız Kontrolümüz dışında olan Tepkilerimizi kontrol edebiliriz

25 Farkında olma Stres yükünüz artmadan başa çıkabileceğiniz düzeyi belirleyerek İşin aşırı stres yükü oluşturan yönlerini belirleyerek İş ortamından kaynaklanan sorunları ayırt ederek

26 Denge sağlama Rol çatışması Beceri çeşitliliği İş-Ev
Kendini geliştirme olanağı Çalışma süresi Yönetme, yetiştirme Duygusal ihtiyaçlar Sosyal destek İş baskısı Otonomi

27 Denge sağlama İş ve özel yaşam arasında denge sağlama
Kendinden, başkalarından ve yaşamdan gerçekçi beklentiler içinde olma Yaşam enerjisi kazandıracak, yaşama anlam katacak ilgi ve etkinliklere yönelme

28 Önlem alma Danışma, meslekdaş yardımı alma Uygun rol modelleri edinme
Sorun ortaya çıkmadan önce olasılıkları düşünme ve plan yapma Güç durumlardan hemen sonra debriefing yapma Yeni çözüm yolları deneme

29 Önlem alma Sınırları iyi çizme Öncelikleri belirleme
Zamanı iyi kullanma İş ortamını daha uygun hale getirme Başarıyı ödüllendirme Kısa süreli molalar verme (4 saatte bir) Kısa süreli tatil ve ortam değişikliği yapma

30 Dayanıklılığı attırma
Dengeli ve zamanında beslenme Fiziksel eksersiz alışkanlığı edinme Mesleki bilgi ve beceriyi arttırma Yeterince uyuma, yeterince dinlenme Zaferle de yenilgiyle de başa çıkma

31 Bağları arttırma Bireysel sosyal ağları, samimi, güvenilir ilişkilerle geliştirme Doğayla bağları arttıracak ilgiler geliştirme Yaşama anlam katacak manevi bağlar geliştirme Toplumsal ilgiler edinme

32 Duyguları onarma Stressiz bir alan yaratma
Günlük rutinlerde küçük değişiklikler yapma Odada, masada özel bir eşya bulundurma Kendini gevşetici etkinlikler yapma Olumlu düşünce tarzı geliştirme İşe eğlence ve espri katma

33 Duyguları onarma Duygularını uygun bir dille ifade etme
Affetmeyi ve özür dilemeyi bilme Öfkeyi kontrol etme

34 Mutlu yaşamın sırları Estetik duygusunu geliştirme
Anlam, amaç ve değerlere sahip olma Belirsizliğe katlanabilme Umut, iyimserlik taşıma Gelecek yönelimli olma Değişime açık olma Yaşamla bütünleşme