ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ SAÜ-2012. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ  Bir kuruluşun çevreye verdikleri veya verebilecekleri çevresel etkilerinin.

... konulu sunumlar: "ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ SAÜ-2012. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ  Bir kuruluşun çevreye verdikleri veya verebilecekleri çevresel etkilerinin."— Sunum transkripti:

1 ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ SAÜ-2012

2 ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ  Bir kuruluşun çevreye verdikleri veya verebilecekleri çevresel etkilerinin azaltılması ve mümkün ise ortadan kaldırılabilmesi için geliştirilen yönetim sistemine Çevre Yönetim Sistemi adı verilir.  ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi, doğal kaynak kullanımının azaltılması, toprağa, suya, havaya verilen zararların minimum düzeye indirilmesini amaçlayan, risk analizleri tabanında kurulan bir yönetim sistemidir.

3  Ürünün, hammaddeden başlayıp bitmiş ürün haline getirilerek müşterilere sunulmasına kadar geçen sürecin her aşamasında çevresel faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin gerekli aşamalar ve önlemler ile kontrol altına alınarak çevreye verilen zararın en aza indirilmesini sağlayan bir sistemin kurulmasını tarif eden ve Uluslararası Standartlar Organizasyonu tarafından yayınlanmış olan standartlar serisidir.

4 ISO 14001'in Tarihçesi  ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standardının hazırlanması ilk olarak 1992 yılının haziran ayında Rio'da yapılan dünya zirvesinde alınan kararlara ve Rio Sözleşmesi'nde yer alan prensiplere dayanmaktadır.  Rio'da yapılan dünya zirvesinden yaklaşık 1 yıl sonra, 1993 yılında ISO tarafından, uluslararası çevre yönetim standartlarını hazırlamak üzere, yaklaşık 50 farklı ülkenin temsilcilerinden oluşan bir teknik komite kuruldu.

5  Bu komitenin çalışmaları sonucunda, 1996 yılı eylül ayında ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardı yayınlanarak hayata geçirildi. Halen ISO 14000 standardının uygulaması gönüllülük esasına dayanmakla birlikte, yakın bir gelecekte gerek toplumun, gerek uluslararası kuruluşların ve gerekse devletlerin zorlaması ile standardın zorunlu bir uygulamaya dönüşeceği tahmin edilmektedir.

6 STANDARDIN YAKLAŞIMI  ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardının asıl amacı önleyici olmasıdır.  Sistem her ne kadar önleyicilik üzerine kurulmuşsa da, gerekli kontrol mekanizmalarını, düzeltici faaiyetleri ve geri besleme (feedback) mekanizmalarını da içermektedir.  Önleyici sistem yaklaşımı  Hatalar ortaya çıkmadan önlenmeye çalışıldığından çevre yönetim sisteminde gelişme ve iyileşme sağlanmakta ve sonuçta pazara girme süreci daha hızlı olmaktadır

7 ÖNLEYİCİ SİSTEM YAKLAŞIMI İlgili tarafların isteklerinin tespiti (pazar araştırması) Tasarım ve geliştirme faaliyetleri Proses kontrol Pazarlama, satış ve ilgili tarafların beklentilerinin karşılanması 1 2 Proses Kontrol İlgili Tarafların İsteklerinin Tespiti Tasarım ve Geliştirme Faaliyeti Pazarlama, Satış ve ilg.tarf. bekl. Karşılanması 3 4

8 DÜZELTİCİ SİSTEM YAKLAŞIMI  Uygunsuzlukları ortadan kaldırmak için ilgili tarafların şikayetlerinin analizi veya hatanın yakalanması beklendiğinden daha yavaş tepki verir. 1 2 Proses Kontrol İlgili Tarafların Şikayetleri Analizi Düzeltici Faaliyet Pazarlama, Satış ve ilg. Tarf. Bekl. giderilmesi 3 4

9 TS-EN-ISO 14000 Serisi Standartlar TS-EN-ISO 14001 Çevre Yönetimi -Çevre Yönetim Sistemleri –Özellikler ve Kullanım Kılavuzu TS-ISO 14004 Çevre Yönetimi -Çevre Yönetim Sistemleri –Prensipler, Sistemler ve Destekleyici Teknikler İçin Genel Kılavuz TS-ISO 14010 Çevre Yönetimi -Çevre Denetim Kılavuzu- Çevre İle İlgili Denetimin Genel Prensipleri TS-ISO 14011 Çevre Yönetimi -Çevre Denetim Kılavuzu- Denetim Kılavuzu Denetim Usulü-Kısım 1 – Çevre Yönetim Sistemlerinin Denetimi TS-ISO 14012 Çevre Yönetimi -Çevre Denetçilerinin Haiz olması Gereken Özellikler

10 TS-EN-ISO 14000 Serisi Standartlar TS-ISO 14020 Çevre Etiketleri ve Beyanları Genel l Prensipler TS-ISO 14021 Çevre Yönetim-Çevreyle İlgili Etiketleme-Özbeyan Çevreyle İlgili İddialar- Terimler ve Tarifler TS-ISO 14024 Çevre Etiketleri ve Beyanları - Tip 1: Çevre Etiketlemesi - Prensipler ve Yöntemler TS-ISO 14031 Çevre Yönetimi- Çevre Performans Değerlendirilmesi- Kılavuz TS-ISO 14040 Çevre Yönetimi-Hayat Boyu Değerlendirme Genel Prensipler ve Uygulamalar TS-ISO/DIS 14050 Çevre Yönetimi- Terimler, Tarifler

11 TERİMLER VE TANIMLAR ÇEVRE  Ekolojik açıdan çevre; doğada bulunan canlı ve cansız unsurların bulunduğu ve karşılıklı ilişkilerinin gerçekleştiği ortamdır.  ISO 14000 standardı açısından ise çevre, bir kuruluşun faaliyetlerini, içinde yürüttüğü; hava, su toprak, doğal kaynaklar, belirli bir ortamdaki bitki ve hayvan topluluğu (flora ve fauna), insan ve bunların birbirleri arasındaki ilişkileri içine alan ortamdır. Bu çerçevede çevre, kuruluştan başlar ve tüm dünyayı içine alır. Bu çerçevede ortam, kuruluştan başlayarak bütün arzı içine alacak şekilde genişletilebilir.

12  Bir fabrika çalışanı için ise çevre; makinalardan, fabrikadan, fabrika etrafından ve onu çevreleyen havadan oluşmaktadır. Ancak bu çevre onu çevreleyen daha büyük çevreyi de etkilemektedir. Üretim sırasında çeşitli atıklar ve ürünler oluşmaktadır. Atıklar doğrudan o çevreyi, ürünler ise dolaylı olarak diğer çevreleri etkileyecektir. Bu nedenle çevre dünyadır, ve çevre sorunları da bu nedenle küresel boyutta ele alınmalıdır.

13 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ Genel yönetim sisteminin; çevre politikasının geliştirilmesi, uygulanması, başarıya ulaştırılması, gözden geçirilmesi ve idamesi amacını güden, kuruluş yapısı, planlama faaliyetleri, sorumluluklar, uygulamalar, usuller, işlemleri de içine alan parçasıdır.

14 KURULUŞ Kendine has görevleri ve yönetimi olan, kamu sektörüne veya özel sektöre ait bulunan her çeşit şirket, firma, teşebbüs, otorite veya müessese, bunların parçası veya resmen birleşmiş olan veya olmayan üst oluşumlarıdır.

15 SÜREKLİ İYİLEŞTİRME Kuruluşun, çevre politikasına uygun olarak, genel çevre icraatında gelişmeler sağlamak için kuruluş çevre yönetim sisteminin- sürekli olarak- iyileştirilmesidir. NOT - İyileştirmenin bütün faaliyet alanlarında aynı zamanda gerçekleştirilmesi zorunlu değildir. NOT - Birden çok işletme birimleri olan kuruluşların, bir işletme birimi, bir kuruluş olarak kabul edilebilir.

16 İLGİLİ TARAF  Bir kuruluşun çevreyle ilgili icraat ve başarı derecesiyle ilgilenen veya bu icraat ve başarı derecesinden etkilenen kişi veya gruptur.

17 KİRLENMENİN ÖNLENMESİ Kirlenmeyi önlemek, azaltmak veya kontrol altında tutmak amacıyla yeniden devreye sokmayı, başka bir işleme tabi tutmayı, işlemde değişiklik yapmayı, kontrol mekanizmalarını, kaynakların etkin kullanımını ve malzeme ikamesini içine alabilen her türlü işlem ve uygulamaya başvurulması; malzeme veya ürünlerin kullanılmasıdır. NOT - Kirlenmenin önlemesinin muhtemel yararları, olumsuz çevre etkilerinin azaltılması, etkinliğin geliştirilmesini ve maliyetin azaltılmasını içine alır.

18 ÇEVRE POLİTİKASI Kuruluşun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve prensiplerini açıklamak; faaliyet, çevre amaç ve hedeflerine çerçeve teşkil etmek üzere yaptığı beyandır.

19 ÇEVRE AMACI Bir kuruluşun, gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit ettiği, çevre politikasından kaynaklanan ve mümkün olan her durumda sayılarla ifade edilen genel maksadıdır. ÇEVRE HEDEFİ Kuruluşun çevre amaçlarından kaynaklanan, bu amaçlara ulaşmak için; kuruluşca veya onun bir bölümünce gerçekleştirilmek üzere belirlenen, mümkün olduğunda sayılarla ifade edilen icraat basamaklarıdır.

20 ÇEVRE BOYUTU Kuruluşun, faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren unsurlarıdır. NOT - Önemli çevre boyutu, kuruluşun, faaliyet, ürün ve hizmetlerinin önemli çevre etkisine sahip olan veya olabilecek olan boyutudur. ÇEVRE ETKİSİ Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.

21 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ DENETİMİ Kuruluşun ÇYS’nin; ÇYS denetim kıstaslarına uyup uymadığını belirlemek ve sonuçları müşteriye bildirmek amacıyla, gerekli delillerin tarafsız ve değer yargılarına yer vermeyecek tarzda toplanması ve değerlendirilmesinden ibaret bir değerlendirme ve belgeye bağlama işlemidir.

22 ÇEVRE İCRAATI/BAŞARISI Kuruluşun çevre yönetim sisteminin - kendi çevre politikasına, amaç ve hedeflerine bağlı bir şekilde - faaliyet, mal ve hizmetlerinin çevre boyutlarını kontrol konusunda sağladığı ölçülebilir sonuçlardır.

23 ISO 14001 ÇYS DÖNGÜSÜ  ISO 14001:2004 PUKÖ döngüsü üzerine kurulmuştur.  Planla: Kuruluşun çevre politikasına uygun sonuçlar elde etmek için gerekli olan hedefleri ve sonuçları elde etmek için gerekli olan hedefleri ve süreçleri oluşturmak.  Uygula: Süreçleri uygulamak  Kontrol et: Çevre politikası, amaçlar, hedefler, yasal ve diğer yükümlülüklere karşı gelen süreçleri izlemek, ölçmek ve sonuçları raporlamak.  Önlem al: Çevre yönetim sisteminin çevresel performansını sürekli iyileştirmek için tedbirler

24 ÇYS MODELİ Yönetim gözden geçirmesi Çevre Politikası Planlama Çevre Boyutları Yasal ve diğer yükümlülükler Amaçlar,hedefler ve Programlar Çevre yönetim programı Uygulama ve işlem Kaynaklar, görevler, Sorumluluklar ve yetkiler Yetkinlik, eğitim ve bilinçlendirme İletişim Dokümantasyon Dokümantasyon kontrolü İşlem kontrolü Acil duruma hazırlık ve tepki Kontrol İzleme ve ölçme Uygunluğun değerlendirilmesi Uygunsuzluklar Düzeltici ve önleyici faaliyet Kaynakların kontrolü İç tetkik Sürekli gelişme

25 Standardın PUKO’ ya Uygulanması Yönetimin gözden geçirmesi Sürekli İyileştirme Gözden geçirme Kontrol Uygulama Planlama Çevre politikası İç tetkik Kayıtların kontrolü Uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet İzleme ve ölçme Çevre boyutları Kanuni ve diğer şartlar Amaçlar, hedefler ve program/programlar Kaynaklar, görevler, sorumluluk ve yetki Yetkinlik, eğitim ve farkındalılık İletişim Dokümantasyon Dokümanların kontrolü Operasyon kontrolü Acil durum hazırlığı ve müdahale Uygunluğun değerlendirilmesi

26 ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi'nin sağladığı yararlar şunlardır:  Çevre etkilerinden kaynaklanan maliyetler düşer.  Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılmasını sağlar.  Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılır.  Yasal kurumlara karşı, mevzuat ve yönetmeliklere uyulduğu dokümante edilmiş çevre yönetim sistemi ve ISO 14001 Belgesi ile gösterilebilir.  İşletme itibar ve Pazar payının artırılmasını sağlar  Şirket personeline verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilinci artar.  Çevreye zarar vermeyen bir işletmede çalışmak, çalışanları motive eder.

27  Tüketicinin çevre ile ilgili beklentilerine cevap verilir ve bilinçli tüketicilere erişebilme ve onları kazanma sansı artar.  Kaynaklar etkin kullanılır (enerji, su, vb. tasarrufu sağlanır).  Çevreye bırakılan atıklar azalır.  Çevresel performansın artırılmasını sağlamak  Uluslararası rekabette avantaj sağlamak  Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılmasını sağlamak.

28 ISO 14001 İN DEZAVANTAJLARI  Yönetmeliklere uyum  Belgeye dayanıklı kanıt  Zaman ve Kaynaklar

29 ISO 14001 Standardı Madde Başlıkları  KAPSAM  ATIF YAPILAN STANDARTLAR  TARİFLER

30 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN ŞARTLARI VE BAŞLICA UNSURLARI  GENEL ŞARTLAR  ÇEVRE POLİTİKASI  PLANLAMA  ÇEVRE BOYUTLARI  YASAL VE DİĞER ŞARTLAR  AMAÇ, HEDEFLER ve PROGRAM/ PROGRAMLAR  UYGULAMA VE FAALİYETLER  KAYNAKLAR, GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ  UZMANLIK, EĞİTİM VE FARKINDA OLMA  İLETİŞİM  DOKÜMANTE ETME  DOKÜMANLARIN KONTROLÜ  İŞLEM KONTROLÜ  ACİL DURUM HAZIRLIĞI MÜDAHALE  KONTROL ETME  İZLEME VE ÖLÇME  UYGUNLUĞUN DEĞERLENDİRMESİ  UYGUNSUZLUK, DÜZELTİCİ-ÖNLEYİCİ FAALİYET  KAYITLARIN KONTROLÜ  ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ŞARTLARI TETKİKKİ (İÇ TETKİK)  YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ

31 Çevre ? Toprak Su Hava İNSANIN FAALİYETLERİNİ SÜRDÜRDÜĞÜ ORTAMDIR. Bitki Topluluğu Hayvan Topluluğu

32 ÇEVRE PROBLEMLERİ Hızlı nüfus artışı ve sanayileşme dünyamızı tehdit etmektedir. Bu tehditler: Doğal kaynakların tükenmesi, Atıkların artması, Zehirli atıkların oluşması Ozon tabakasının incelmesi, Sera etkisi nedeniyle küresel ısınma,iklim dengesizliği, Doğal ortamın yok olması,(çölleşme) Milyonlarca hayvan ve bitki türünün yok olması, İnsan sağlığına olan etkiler

33 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ  Çevrenin Korunmasını sağlayacak en etkin sistemdir.

34 Neden çevre yönetim sistemi  Kaynakların verimli kullanımının sağlanması  Proses verimliliğinin artması  Atıkların azalması  Bertaraf maliyetlerinin azalması  Geri dönüşümler sağlanması

35 ÇEVREYE DUYARLILIK İŞLETMELERE NE KAZANDIRIR?  Rekabet gücünü artırır  Maliyetleri düşürür  Yasal engellerin aşılmasını sağlar  Ekonomik fırsatlar sağlar

36 Çevre Yönetim Sistemi nedir?  Kuruluşların çevreyle etkileşen yönlerini kontrol altında tutarak, çevresel performansın iyileşmesi ve fırsatların değerlendirilebilmesi için yönetim aracıdır.

37 Çevre Yönetiminin Ana Elemanları  Kaynak yönetimi  Atık yönetimi

38 Kaynakların Yönetimi  Yenilenebilir kaynaklar  Yenilenemez kaynaklar Yenilenebilir(Doğal)Kaynak-Renewable resource Kendini doğal biçimde yenileyen yada insan müdahalesi ile yenilenebilen, ağaç, hava yada su gibi doğal kaynaklar. Yenilenebilir Enerji Kaynakları-Renewable energy resource  Güneş,rüzgar, jeotermal, su, gelgit enerjisi ve üretici nükleer enerji reaktörleri gibi kendiliğinden yenilenebilir, kullanmakla eksilmeyen enerji kaynakları. Yenilenemez Kaynak-Nonrenewable resource  Sınırlı olarak bulunan mineral gibi doğal, kural olarak cansız kaynak.

39 Bugün, insanlığın belki en öncelikli sorunu ÇEVRE. Dünyanın her köşesindeki çevre felaketleri, doğal kaynakların her geçen gün daha büyük bir hızla kaybolmasına neden oluyor.

40 Bilim adamları, gelecek yüzyılda savaşların, suyun, toprağın, kısacası doğal kaynakların paylaşımı üstüne olacağını söylüyor. Önlem alınmadığı takdirde ekolojik denge, geri dönüşsüz bir biçimde bozulacak.

41 Atıkların Yönetimi  Sıvı atıklar  Gaz atıklar  Katı atıklar

42 ATIK YÖNETİM PİRAMİDİ Önleme Minimizasyon Yeniden Kullanım Geri Dönüşüm Enerji Geri kazanımı Bertaraf

43 ÖRNEK= Makinalardan yağ sızıntısı 1-Kaynağında önleme:Bakımın yapılması 2-Tekrar kullanabilme:Sızan yağı toplama 3-Geri Kazanım:Lisanslı geri kazanım firmasına gönderme 4-Bertaraf:İzaydaş’a gönderme Bu bir kaynağında kirliliğin önlenmesi çalışmasıdır.

44 Sürekli İyileştirme: Küçük küçük yapılan iyileştirmelerdir. Kuruluşun çevre politikası ile uyumlu, tüm çevresel performansta iyileştirme sağlamak amacıyla tekrar eden ÇYS gelişme sürecidir. Sürekli Geliştirme: Sıçramalı iyileştirmelerde kullanılır. Teknolojik imkanlardan yararlanılarak yapılan iyileştirmelerdir.

45 ÇYS Prensipleri  Kirliliği önleme  Sürekli iyileşme  Yasal ve diğer gerekliliklere uyum sağlama

46 ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Özellikleri  GENEL bir standarttır, her tip ve büyüklükte organizasyonlar için imalat, ticaret veya hizmet sektörlerinde uygulanabilir,  ÖNLEYİCİ’ dir, çevreye verilen zararların oluşmadan önlenmesini hedefler,  GELİŞİMCİ’ dir, performansı iyileştirmeye yöneliktir.  GÖNÜLLÜLÜK esasına dayanır. Ancak bir kez sistem kurulursa standartın gereklerine uymak zorunludur.  SİSTEM BAZLI’ dır. Kurulan sistem, dökümante edilmiş prosedürlerle desteklenmelidir.

47 Sürdürülebilir Kalkınma * Çevre ve Gelişim Dünya Komisyonu, 1987 Gelecek nesillerin gereksinimlerini karşılama yeteneğinin engellenmeden bugünün gereksinimlerini karşılayabilen gelişme

48  Sürdürülebilir Kalkınma (S.K.) 1- Doğal sermayeyi tüketmeyen 2- Gelecek kuşakların imkanlarını ellerinden almayan 3- Ekonomi ile Eko-Sistem arasındaki doğal dengeyi koruyan 4- Ekolojik açıdan sürdürülebilir nitelikte olan bir ekonomik kalkınmadır.  Sürdürülebilir Kalkınmanın başarılı olabilmesi için 1-Toplumun bütün sektörlerinin katılımı teşvik edilmelidir. 2-Kirleten Öder Prensibi ile piyasaya gerekli sinyaller verilmelidir 3-Uluslar arası kuruluşlar borçlu ülkelere sermaye ve teknoloji akışını kolaylaştıracak çevresel projeksiyon çabalarını desteklemelidir

49 Sürdürülebilir kalkınmada sanayicinin görev ve sorumlulukları 1- Sürdürülebilir Kalkınma Prensipleri çerçevesinde işlerine devam etmek 2- Arıtma tesisleri kurarak çevreye az zarar verici hale getirmek 3- Çevreye dost teknolojileri bulmak için araştırma yapan kişi ve kuruluşları desteklemek 4- Tekrar kullanılabilir hammaddeleri seçmek 5- Kağıt, torba ve kağıt ambalaj sanayi teşvik edilmeli 6- Otomobil sanayiinde katalitik dönüştürücüler kullanılmalıdır 7- Yeni projelerde ÇED göz önünde bulundurulmalıdır 8- Eski teknolojiler kullanılmamalıdır.

50 ÇYS ve TS-EN-ISO 14001  ISO 14000 serisi standartlarından sadece biridir.  Uluslararası Standardizasyon teşkilatı tarafından yayınlanmıştır. ISO tarafından ilk standart 1996 yılında yayınlandı. TSE tarafından TS-EN-ISO 14001:1997 olarak 1997 yılında bire bir çevrilerek yayınlandı 2004 yılında gözden geçirilerek revize edilmiş, ISO 14001:2004 olarak yayınlanmıştır.

51 14000 Serisi Standartlar ı Çevre Yönetim Sistemi Belgelendirme ile ilgili Standardları14000 Çevre Yönetim Sistemi Tetkik Standartları 19011 Çevre Performans Değerlendirmesi Standartları 14030 ISO 14001:2004 Çevre Yönetim Sistemleri Özellikler ve Kullanım Kılavuzu ISO 14004:2004 Çevre Yönetim Sistemleri Genel Kılavuz Prensipler Sistemler ve Destekleyici teknikler ISO 14031:1999 Çevre Performans Değerlendirmesi Kılavuzu ISO 14032:1999 Çevre Performans Değerlendirmesi Örnekleri

52 4.1 Genel Gereklilikler o ISO 14001:2004 standardına uygun bir çevre yönetim sisteminin kurulması o Kuruluş, Çevre Yönetim Sisteminin kapsamını tanımlamalıdır.(Saha tanımlanmalı) Kapsamın belirlenmesinde süreç yaklaşımı öneriliyor ancak zorunlu değildir. o Bu sistemin içinde sistemin uygulandığını gösterecek dokümanların ve kayıtların oluşturulması o Kurulan sistemin uygulanması, sürdürülmesi ve sürekli iyileştirilmesi o Atık yönetim,enerji yönetimi,atıksu yönetim ve kaynak yönetim süreçleri..v.b)

53 Planla 4.3 Uygula4.4 Gözden Geçir 4.6 4.6 Kontrol Et 4.5 Politika 4.2 ISO 14001 ÇYS Yapısı Amaçlar,hedefler ve program/programlar Çevre Boyutları Yasal ve Diğer Şartlar Yönetimin Gözden geçirilmesi İzleme ve Ölçüm Uygunluğun değerlendirilmesi Uygunsuzluk, Düzeltici ve Önleyici Faaliyet Kayıtların kontrolu İç Tetkik Kaynaklar,görevler,soru mluluk ve yetki Uzmanlık,eğitim ve farkında olma İletişim Dökümante etme Dökümanların Kontrolü Faaliyetlerin kontrolu Acil Durum hazırlığı ve müdahale 29

54 4.2. ÇEVRE POLİTİKASI  Üst yönetimce belirlenmesi  Faaliyet, ürün ve hizmetlerin özellik, büyüklük ve çevre etkilerine uygunluğu  Sürekli iyileştirme ve kirliliğin önlenmesi için taahhüt içermesi  Çevre mevzuat, düzenleme ve diğer şartlara uygunluğun taahhüdü  Amaç ve hedefler için çerçeve görevi görmesi  Dokümante edilmesi, uygulanması, devam ettirilmesi  Kuruluş için ve kuruluş adına çalışanlara duyurulması  Halka açık olması

55 Kuruluş, kendi çevre politikasını geliştirirken aşağıdaki hususları dikkate almalıdır:  Kuruluşun misyonu, vizyonu, temel değerleri ve inançları,  Diğer kurumsal politikalar ile koordinasyon (örneğin, kalite, mesleki sağlık ve güvenlik)  İlgili tarafların istekleri ve bunlarla iletişim,  Kılavuz prensipler,  Yerel ve bölgesel özel şartlar,

56 PRATİK ÇALIŞMA

57 ÇEVRE &ISG POLİTİKASI Ürün ve hizmetlerimizin tasarım ve üretim aşamalarında çevre üzerindeki olumsuz etkileri, iş kazası risklerini engellemek Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği standartlarına uygun, sağlıklı ve ergonomik çalışma ortamı yaratmak, kuruluşun ve en üst düzey yöneticiden başlayarak tüm......... A.Ş. çalışanlarının ortak sorumluluğudur. Bu doğrultuda......... A.Ş. çalışanları ve kendi adına çalışanları Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği konularında bilinçlendirilmiş olup, müşteri beklentilerini de dikkate alarak Çevre boyutları ve İş Sağlığı Güvenliği konuları ile ilgili tüm ulusal ve yerel yasal gerekliliklere uymaktadırlar.............. A.Ş.’de Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim sistemleri sürekli gelişime açık olarak yapılandırılmış olup, öncelikle ilişkide bulunulan tüm kişi ve kuruluşlarla açık iletişime önem verilmektedir.

58 ÇEVRE POLİTİKAMIZ ………..sektöründe,………..faaliyet/ürün/hizmetlerini bölgesel/ulusal/uluslar arası ölçekte (alanda) gerçekleştirirken, çocuklarımıza yaşanılabilir bir çevre ve kullanılabilir doğal kaynaklar bırakabilmek için; -Yasal ve kanuni şartlara uymak, -Atıkları azaltıp ve geri dönüşümünü sağlayarak çevresel kirlenmeyi önlemek, -Tükenebilir doğal kaynakları uygun kullanmak, -Çalışanlarımızın çevre bilincini geliştirmek, -Çevresel performansımızdan etkilenen ilgili taraflarla sürekli istişare ve iletişim halinde olmak, -Çevre Standart Şartlarına uymak ve etkinliğini sürekli iyileştirmek, çevre politikamızdır. Üst yönetim (Tarih,İmza)

59 Tüm........ A.Ş. çalışanları olarak üretim ve destek faaliyetlerinden kaynaklanan başta sac/kauçuk atığı olmak üzere atık miktarlarını kontrol altında tutmak ve iyileştirmek, çevre kirliliğini kaynağında önlemek, doğal kaynakları koruyarak verimli kullanmak, uygulanabilir teknolojileri seçerek tesis ve proses tasarımında çevresel ve iş güvenliği etkilerini dikkate almak, güvenli ve sağlıklı iş ortamı sağlamak başta olmak üzere tüm Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarına uymayı ve sürekli geliştirmeyi taahhüt ederiz. ÇEVRE &ISG POLİTİKASI

60 Çevresel boyutların belirlenmesi Belirlenen tüm çevre boyutları değerlendirilerek içinden önemli boyutların seçilmesi, Önemli çevre boyutları dikkate alınarak bu kapsamda kontrolün ve performansın iyileştirilmesinin sağlanması için gerekli amaç ve hedeflerin belirlenmesi. Amaçlara ulaşılması ve çevre yönetim sisteminin devamı için programların geliştirilmesi. 4.3. PLANLAMA 4.3.1 Çevre Boyutları

61 Kuruluşun,  Çevre Yönetim Sisteminin tanımlanmış kapsamı içinde, planlanan veya yeni gelişmeleri, veya yeni veya değişikliğe tabi olmuş faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri dikkate alarak faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin kendisi tarafından kontrol edilebilen ve etkilenebilen çevre boyutlarını belirlemek  Çevre üzerinde önemli etkiye/etkilere sahip olan veya olabilecek çevre boyutlarını (önemli çevre boyutları) belirlemek için prosedürü/prosedürler oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.

62  Bu bilgileri dokümante edilmeli ve sürekli olarak güncellemelidir.  Çevre Yönetim Sisteminin oluşturulmasında, uygulanmasında, sürdürülmesinde önemli çevre boyutlarının dikkate alınması sağlanmalıdır.

63 Planlama kriterleri Kriterler1. Basamak2.Basamak3.Basamak Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi Amaç ve hedeflerin belirlenmesi Çevre programı oluşturulması Politika+++ Çevre mevzuatı/yasal şartlar/diğer şartlar +++ Finansal Operasyonel ve işle ilgili şartlar +++ Kendisinin teknolojik seçim imkanlarını ++ Önemli çevre boyutları+ İlgili tarafların görüşleri+

64 ÇYS Standardı, Kuruluşu neyin önemli olduğunu saptaması konusunda serbest bırakmıştır. Bu, bir kuruluştan diğerine ve endüstri sektörlerine göre değişebilir. Yasaların ele aldığı, Müşterinin talep ettiği konular İlgili tarafların şikayetleri her zaman önemli kabul edilir. ÖNEMLİ ETKİLER NELERDİR?

65 TANIMLAR Çevre Boyutu (Çevresel Unsurlar) : Kuruluşun,karşılıklı olarak,çevreyle etkileşen faaliyet,ürün ve hizmetleridir. Çevre Etkisi : Bir kuruluşun aktivitelerinden, ürünlerinden ve servislerinden tamamen veya kısmen kaynaklanan, çevre üzerinde olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.

66 Faaliyet, ürün ve hizmet örnekleri;  Doğal kaynak kullanımı (su, kömür, maden v.b.),  Üretimin her aşaması,  Depolama (hammadde, yarı ürün, ürün, kimyasal, atık, yakıt v.b.),  Ürün geliştirme(ar-ge)  Laboratuar faaliyetleri,  Satın alma,  Hammadde, ara ürün, ürün (üretimi, kullanımı, taşıması, sevkiyatı, muhafazası v.b.),  Hizmetin hazırlanması ve sunumuna yönelik her aşama,  Tamir ve bakım faaliyetleri (elektrik, mekanik v.b.)  Revir  Yemekhane  Arıtma,kazan dairesi

67 Çevre boyutları için örnekler  Emisyon,  Gürültü,  Katı atıklar  Tehlikeli atıklar  Ofis atıkları  Koku oluşumu,  Titreşim oluşumu,  Şebeke suyu tüketimi,  Kuyu suyu tüketimi,  Atık sular,  Atık yağlar

68 Önemli etkilere sahip çevre boyutlarını belirlemek  Birinci Safha Bir faaliyet, ürün veya hizmetin seçimi Seçilen faaliyet ürün veya hizmet bir anlam ifade edecek kadar büyük, yeterli derecede anlaşılmasına imkan verecek kadar küçük olmalıdır.  İkinci Safha Faaliyet, ürün veya hizmetin çevre boyutunun tespiti Seçilen faaliyet, ürün veya hizmetle ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda çevre boyutu tespit edilir.

69  Üçüncü Safha Çevre Etkilerinin Tespiti Belirlenmiş her çevre boyutuyla ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda, fiili veya muhtemel, olumlu veya olumsuz çevre etkisi tespit edilir.  Dördüncü safha Önemli Etkilerin Değerlendirilmesi Tespit edilmiş her çevre etkisinin önemi, her kuruluş için farklı olabilir. Bu etkilerin sayılarla ifadesi hüküm vermeyi kolaylaştırır.

70 Çevre etkileri için alıcı ortamlar  İnsan  Hayvan(fauna)  Bitki(flora)  Hava,  Toprak,  Su,  Doğal kaynak Kullanımı

71 Çevresel Etkiler ???

72 ATIK KATEGORİSİTANIM ve ÖRNEKLER ENFEKTE ATIK Patojen içerdiğinden kuşku duyulan atık laboratuar kültürleri; karantina koğuşlarından çıkan atıklar; enfekte hastalarla temas eden araç-gereçler; dokular PATOLOJİK ATIK Vücut dokuları veya sıvıları Vücut parçaları; kan ve diğer vücut sıvıları; fetüsler KESİCİLER Kesici atık,İğneler; infüzyon setleri; bistüriler; bıçaklar; kırık camlar FARMASÖTİK ATIK İlaç içeren atık,Miyadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar, ilaç içeren veya ilaçla kontamine maddeler GENOTOKSİK ATIK Genotoksik özellikli maddeleri içeren atık,Sitotoksik ilaç içeren atıklar (sıklıkla kanser tedavisinde kullanılan), genotoksik kimyasallar KİMYASAL ATIK Kimyasal madde içeren atıklar,Laboratuar ayıraçları, film banyo kimyasalları, miyadı dolmuş veya kullanılmayan dezenfektanlar, solventler YÜKSEK ORANDA AĞIR METAL İÇEREN ATIKLAR Piller, kırık termometreler, kan basıncı ölçüm cihazları BASINÇLI KAPLAR Gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları RADYOAKTİF ATIK Radyoaktif madde içeren atık Radyoterapi veya laboratuar araştırmalarından artan sıvılar; kontamine olmuş ambalajlar; radyonükleidler ile muayene veya tedavi edilen hastaların dışkı ve idrarı, kapalı kaynaklar.

73 Çevre Boyutları Yönetimi Süreç Sınırları

74 Periyodik Güncelleme:  Çevre boyutları değişen amaç-hedefler ve yıllık iyileştirmeler dikkate alınarak her yıl başında gözden geçirilir.  Canlı bir dokümandır, yaşatılması bölüm amirlerinin sorumluluğundadır.  Bunun dışında ;  Yeni yatırım yapılması, tezgah alınması durumunda  Mevcut üretim araçlarının devre dışına çıkarılması,

75 -Mevcuttan farklı yapıda malzeme kullanılması, (aynı bileşime haiz malzemelerde yapılmaz) -Yasal yükümlülüklerde değişiklik olması durumunda,  Çevre boyutları değişikliklere paralel  olarak güncellenir. Olağandışı güncelleme:  Kaza, yangın, deprem v.s gibi acil durumlar sonrası çevre boyutları gözden geçirilir.

76 ÇEVRESEL BOYUTLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ  Her bir aşamada GİRDİ/ ÇIKTILARIN tanımlanması ve aşağıdaki her bir durumun dikkate alınması gerekir. NORMAL=N ANORMAL=AN ACİL DRUMLAR=A GEÇMİŞTE GERÇEKLEŞTİRİLEN VE PLANLANAN FAALİYETLER

77 Çevre Boyutlarında Proses Oluşturulması

78 Çevresel Etkiler değerlendirilirken  İnsan  Flora ve Fauna  Toprak / Su /Hava  Yerleşim üzerine etkiler ve bunlar arasındaki etkileşimler  Kültürel Miraslar, DİKKATE ALINMALIDIR!

79 ÇEVRESEL BOYUT GİRDİ – ÇIKTI PROSESİ

80 ÇEVRE BOYUT ANALİZİ  Bir birim içerisindeki acil, normal ve anormal durumlar için  Ayrı ayrı Yapılabilir  Birlikte yapılabilir

81 RİSK ANALİZİ Çevresel etkilerin değerlendirilmesi için kullanılan yöntemlerden biri RİSK ANALİZİ’dir. Risk analizi yapılırken aşağıdaki başlıklar sorgulanmalıdır.  Geçmişteki kaza / sorunlar  Toplum üzerindeki olumsuz etki  Doğal kaynak kullanımı ve yönetimine etkisi  Bilgi eksikliği  Yasal ve diğer yükümlülükler  Çevreye verilebilecek risk(riskin oluşma olasılığı, büyüklüğü, oluşma durumundaki sonuçlar) Risk Puanı=Olasılık Puanı * Etki Puanı

82 Risk = O * E O:OLASILIK E:ETKİ RİSK: Tehlikelerden kaynaklanan Bir olayın,meydana gelme İhtimali ile zarar verme derecelerinin bileşkesidir.

83 Risk Puan Tablosu Belirlenmesi  Risk analizi yapmak için öncelikle bir Risk Puan Tablosu mevcut olmalıdır.  Puan tablosunun belirlenmesi işletmeden işletmeye göre farklılık gösterebilir.  Puan tablosu belirlenirken ÇYS yöneticisi birimlerdeki faaliyetleri göz önüne alınmalı ve derecelendirmeyi ona göre yapmalıdır.  Puanlamanın şekli, Risk değerlendirme metodu ve Risk değerlendirme sonuçlarının açıklamaları mutlaka olmalıdır.

84 ÖRNEK-RİSK PUANLAMA TABLOSU

85 ÇEVRE BOYUTLARI ( Örnek) Faaliyet Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Nakledilmesi Boyut Saçılma,dökülme potansiyeli Etki Su ve/veya Toprak Kirliliği Servis Araç Bakım Boyut Egzost gazları Etki Hava Kirliliğinin azaltılması Faaliyet / Çevresel Boyut / Çevresel Etki

86 Boyut ve Etkileri arasındaki ilişki Faaliyet Ürün Hizmet Çevre Boyutu Çevre Etkisi Kaynak Yol/MekanizmaHedef Neden Yol/MekanizmaSonuç

87 Örnek çevre boyutları tablosu Ürün/Faaliyet/HizmetÇevre BoyutuBasamakÇevre Boyutunun Oluşma Şartı Yol/MekanizmaÇevre Etkisi Araç BakımıTehlikeli atıklar (yağ, akü..) DepolamaNormalSızmaT, S TaşımaKazaDökülmeT, S BertarafNormalToprak/Toprağa karışma T, S Yakıt tüketimiBakım esnası kullanım NormalDoğrudan tüketimKA Katı Atıklar (geri dönüşümsüz) BertarafNormalToprak/Toprağa karışma T, S Elektrik tüketimiBakım esnası kullanım NormalDoğrudan tüketimKA GürültüBakım esnası NormalDoğrudanİ Atık suBertarafNormalSuS, T Kimyasal buharlarBakım esnası NormalHavaHK Yakıtın yanmasıBakım esnası KazaDoğrudanİ, HK

88 Ofis faaliyetleriElektrik tüketimiKullanımNormalDoğrudan tüketim KA Klima gazlarının kullanımı KullanımNormalDoğrudan tüketim KA Atık suBertarafNormalSuS Su tüketimiBertarafNormalDoğrudan tüketim KA Tehlikeli Atıklar (Bilgisayarlar dan ağır metal atıkların çıkması…) DepolamaNormalSızmaT, S TaşımaKazaDökülmeT, S BertarafNormalToprak/Toprağa karışma T, S Kağıt kullanımıKullanımNormalDoğrudan tüketim Katı atıklar (geri dönüşümsüz) BertarafNormalToprak/Toprağa karışma T, S Katı atıklar (kağıt)GeridönüşümNormalGeri dönüşümT, S

89  İşçi sağlığı ve güvenliğinde alınan önlemler gibi çevreyi koruyucu malzeme giydirmek mümkün olmayacağı için çevreyi korumak ancak çevre yönlerini kontrol altına alarak ve çevre etkilerini azaltarak yapılabilir.

90 4.3.2 YASAL ve DİĞER ŞARTLAR Kuruluşa uygulanabilir yasal ve diğer şartların belirlenmesi ve (çevre boyutlarını etkileyen tüm yasal gereklilikler dikkate alınmalı) ÇYS’ni oluştururken,uygularken ve sürdürürken dikkate alınmasını temin etmelidir. Örnek: kimyasallar taşınırken uyulması gereken uluslararası yasal gereklilik, ithalat ihracat mevzuatı, karayolları mevzuatı, basınçlı kaplardaki CE gerekliliği, yemek taşeronu için bitkisel yağ kontrolu, inşaat harfiyat atığı v.b. İlgili yasalara kuruluş tarafından ulaşılabilirliğinin sağlanması ve değişikliklerin duyurulması tanımlanmalıdır.

91 YASAL ŞARTLAR  Anayasa ve yasalar dâhil mevzuat,  Tüzükler ve yönetmelikler,  Ruhsatlar, lisanslar veya diğer yetki belgeleri,  Düzenleyici kuruluşların yayımladığı tebliğler,  Mahkeme veya idari yargı kararları,  Gelenekler ve yerel yasalar,  Anlaşmalar, konvansiyonlar ve protokoller.

92 Diğer şartlara örnekler Ürünün ihraç edildiği ülkenin çevre standartları, Kimya Sanayicileri Derneği’nin üçlü sorumluluğu Organize sanayi bölgelerinde olan kuruluşlara organize sanayi bölgesinin yönetimin şartları, Genelgeler.... IMDS Gereklilikleri Müşteri istekleri Kamu otoriteleri ile yapılan anlaşmalar, Gönüllü prensipler ve uygulama kodları, Gönüllü çevre etiketi bulundurma ve ürün yönetimi taahhütleri, Toplum grupları ve sivil toplum kuruluşları ile anlaşmalar, Kuruluşun veya onun üst kuruluşunun kamuya karşı taahhütleri, Ortaklık/şirket şartları.

93 4.3.3. Amaçlar, Hedefler ve Program/Programlar  Ölçülebilir, uygulanabilir ve izlenebilir olmalı  Kirliliğin önlenmesi,  Yasal ve diğer şartlar, (minimum gerekliliklerin üzeri...minimum gereklilik hedef olamaz.)  Sürekli iyileşme taahhütlerini  içeren politika ile uyumlu olmalıdır.  Amaç ve hedefler çevre performansının ölçümü için temel oluşturur. Not: Mevcut durumun korunması hedef olamaz.

94  Kuruluş, kendisinin ilgili fonksiyon ve seviyelerinde dokümante edilmiş çevre amaç ve hedeflerini oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.  Amaç ve hedefler, uygulanabilir olduğunda [uygun olduğunda/ uygulanabilir olduğu yerlerde], ölçülebilir olmalı  Kirliliğin önlenmesine,  Uygulanabilir yasal şartlara ve-kuruluşun kendiliğinden uymayı taahhüt ettiği diğer şartlara uymaya ve  Sürekli iyileştirmeye dair taahhütlerin de içine alacak şekilde çevre politikasıyla tutarlı olmalıdır.

95  Amaç ve hedefleri oluşturur ve gözden geçirirken, Kuruluş yasal şartları ve kendiliğinden uymayı taahhüt ettiği diğer şartları ve Kendisinin önemli çevre boyutlarını dikkate almalıdır.  Kuruluş, aynı zamanda, kendisinin teknolojik seçim imkanlarını, Finansal, operasyonel ve işle ilgili şartlarını ve İlgili tarafların görüşlerini de göz önünde bulundurmalıdır.

96  Kuruluş, kendi amaç ve hedeflerine ulaşmak için programı/programları oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Program/programlar a-) amaç ve hedeflere ulaşmak için kuruluşun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde sorumlulukların atanmasını ve b-) ulaşılma yöntemlerini ve zaman aralığını içermelidir.

97 Çevresel Etki Önemli Çevresel Unsur/Etkiler Çevre Politikası Amaç ve Hedef Prosedür / Talimat

98 YÖNETİM PROGRAMI Ne ? Ne zaman ? Kim ? Bir sonraki aşama ne ? Bilgilerini içermeli

99 Çevre Yönetim Programı  Kuruluş amaç ve hedeflerine ulaşmak için program(lar) oluşturulmalı ve sürekliliği sağlanmalıdır. Bu Programda; a)Kuruluşun ilgili her fonksiyon ve seviyesinde, amaç ve hedeflerine ulaşmak için sorumluluklar belirlenmeli b) Yöntem ve zaman içermelidir. (ISO 14001 4.3.4)

100 Çevre Yönetim Programı Kuruluşun kendi çevre amaç ve hedeflerine ulaşmak için politika taahhütlerini somut faaliyetlere nasıl çevrileceğini gösteren eylem planıdır. Çevre Yönetim Programı:  Ulaşılacak hedefleri ne,(Ne?)  Hedeflere ulaşmak için kullanılan araçları (Nasıl?)  Hedefleri gerçekleştirme süresini (Ne Zaman?)  Programı gerçekleştirecek kişilerin sorumlulukları (Kim?) İçermelidir. 3 N 1K

101 Çevre Yönetim Programının Amaçları; 1. Zamana bağlı olarak çevresel değişimleri izlemek 2. Çevre harcamaları konusunda tahminde bulunmak 3. Yetki ve sorumlulukları açık olarak tanımlayarak, etkin kaynak kullanımını sağlamak 4. Programdaki dönüm noktalarındaki kontroller sayesinde gelişmelere ivme kazandırmak 5. Geçmiş programlardan öğrenme ve geliştirme fırsatları yaratmak

102 Çevre Yönetim Programı hazırlama adımları 1. Çevre Yönetim Programının oluşturulması  Her amaç ve hedef için çalışma programının hazırlanması  Amaç ve hedeflerin gerçekleşmesi için mevcut imkanlar ve gerekli kaynaklar belirlenmeli. Örneğin; teknoloji, insan gücü….vb (Nasıl?)  Gerçekleştirilecek faaliyetlerin saptanması (Ne?)  Faaliyetlerin gerçekleşme sürelerinin belirlenmesi (Ne Zaman?)  Faaliyetleri gerçekleştirmeden sorumlu kişiler belirlenmeli (KİM?)

103 DİKKAT!  Düşük maliyet gerektiren çevre programları ile başlanmalı  Yatırım gerektiren programlar için maliyetler ve amortismanlar hesaplanmalı. Fayda,maliyet ve değeri en yüksek olan program seçilmelidir.  Program kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmalıdır.

104 2.Çevre Yönetim sisteminin uygulanması  Programda görev alan kişilerin görev yetkileri açık biçimde tanımlanmalı ve dokümante edilmelidir.  Planlanan faaliyetler uygulanmalı Programın başarılı bir şekilde uygulanması için kritik olan faaliyetler ile ilgili aşağıdaki konular desteklenmelidir.  Faaliyeti gerçekleştirenlerin görevlerini ehliyetli bir biçimde yerine getirebilmelerini güvence altına almak için bilinçlendirme ve teknik eğitimler verilmelidir.  Çalışanların uyumlu ve güvenilir bir şekilde çalışma talimatları ve prosedürler geliştirilmelidir.  Başarılar ve gelişmeler çalışanlara duyurulmalıdır.

105 3.Gelişmelerin İzlenmesi Belirlenmiş periyotlarla çevre yönetim programının izlenmesi, Amaç; Çalışma planına uyumun kontrol edilmesi Elde edilen sonuçların değerlendirilmesi  Amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesinde çevre yönetim programlarının gözden geçirilmesi  Amaç ve Hedefler gerçekleştirilmemiş ise düzeltici faaliyetler veya alternatif eylem planları geliştirilmeli,  Gerekirse hedefler revize edilmemelidir.

106 Çevre Programının uygulanmasının sistematik olarak gözden geçirilmesi ve sonuçlarının kayda alınıp yönetime bilgi sunulması gereklidir. Çevre Programı beklenen sonuçlara ulaştı mı ? Amaç, hedef ve uygulamalarda değişiklik gerekli mi ? Gerçekleşen amaç ve hedefin devreye alınması mutlaka döküman sisteminde tariflenmeli. Not: Hedefler için aksiyon planları oluşturulmalı ve uygulaması takip edilmelidir.

107 Çevre Amacı:  Kuruluşun başarmak için kendi kendine koyduğu çevre politikasıyla tutarlı genel çevre amacıdır. Çevre Hedefi:  Çevre amaçlarından doğan ve başarılmaları için ortaya konması ve ulaşılması gereken, kuruluşa veya bölümlerine uygulanabilir detaylı performans şartıdır.

108 Amaç ve hedeflerin belirlenmesi  Spesifik  Ölçülebilir  Başarılabilir  Gerçekçi  Zamanlama

109 Bir amaca doğru ilerlemeler genellikle aşağıda belirtilenler gibi çevre performans göstergeleri kullanılarak ölçülebilir. -Kullanılan ham madde veya enerji miktarı, - CO2 gibi emisyonların miktarı, - Nihai ürün miktarı başına üretilen atık, - Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği, - Çevresel olay (sınır değerlerin aşılması gibi) sayısı, - Çevre kazası sayısı, - Geri dönüştürülen atık yüzdesi, - Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı - Çevrenin korunması için yapılan yatırım, Amaç ve Hedef Kapsamında Ele Alınabilecek Örnekler

110 PRATİK ÇALIŞMA

111 PolitikaAmaçlarHedefler Kaynakların tüm faaliyetlerde verimli kullanimini sağlamak Enerji kullanımını azaltmak  Üretim hattinda, 2008 yılında elektrik kullanimini %5 azaltmak

112 Ç.PolitikasıÇ.AmacıÇ.Hedefi Ç.Programları Doğal Kaynak Tüketimini Azaltmak 3 yıl içinde ihtiyacımız olan elektriği üretmek için güneş enerisini kullanmak 1 yıl içinde güneş enerji panelleri projesini pilot tesis için tamamlamak 1.Adım:Projenin maliyetinin çıkarılması,Sorumlu=Finans ve proje müh.(3 ay) 2.Adım:Projenin ihale edilmesi, Sorumlu=Satınalma(3 ay) 3.Adım:Projenin tesis edilmesi,Sorumlu Proje müh./Tedarikçi Kuruluş(6 ay) Kirlenmenin Önlenmesi 5 yıl içinde doğalgaza geçmek 1 yıl içinde doğal gaz projesinin yasal şartlarını tamamlamak 1 yıl içinde 4 numaralı fuil-oil kullanımına geçmek 1.Adım:Yasal şartların tesbit edilmesi, Sorumlu=Hukuk müşv.(2 ay) 2.Adım Müracaatların yapılması Sorumlu=Hukuk müşv.(4 ay) 3.Adım:Onayların alınması Sorumlu=Hukuk müşv.(6 ay) 4.Adım:Dört numaralı fuil-oil tedarikçileri ile görüşme Sorumlu=Satınalma(3 ay 5.adım:Tedarikçilerle sözleşme yapma 6. Adım: Satıalma Sorumlu=Satınalma(6 ay NOT:Kaynak ihtiyaçlarıda belirlenmelidir.

113 Örnek Amaç ve Hedefler PolitikaAmaçlarHedefler Enerji kullanımını tüm faaliyetlerde mümkün olduğunca azaltmak, kirliliğin önlenmesi (veya faaliyetlerimizde enerji tüketimini göz önünde bulundururuz.) Enerji kullanımını azaltmak  Üretim hattında, 2000 yılında elektrik kullanımını %5 azaltmak  LPG tüketimini Temmuz 2000’e kadar %10 azaltmak Çevre Kanununa ve diğer şartlara uyma taahhüdü, Sürekli iyileşme, kirliliğin önlenmesi taahhütleri Atık su deşarjında limit değerlere uygunluğun iyileştirilmesi  2000 yılı sonuna kadar izin verilen değerlerden sapmanın sıfırlanması Tehlikeli kimyasalların kullanımının mümkün olduğunca azaltılması Tehlikeli kimyasalların tüm kuruluşta kullanımını 2005 yılına kadar ortalama %30 azaltmak  CFC kullanımını 2000’de durdurmak  Boyahanede çözücü bazlı boyaların kullanımını 2001’e kadar %25 azaltmak

114 4.4.1 Kaynaklar,Görev,Sorumluluk ve Yetki Üst Yönetim; ÇYS Standardına uygun olarak bir sistem kurulmasından sorumlu olan bir yönetim temsilcisi belirlemelidir. ÇYS’nin oluşturulması,uygulanması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi için gerekli kaynakların bulunabilirliğini sağlamalıdır. Kaynaklar; İnsan Kaynağı, Uzmanlık becerisi, Kuruluş altyapısı Teknoloji Finans kaynaklarını kapsar. 4.4. UYGULAMA ve İŞLETME

115 Çevre yönetim sisteminin etkin bir şekilde oluşturulması ve uygulanmasını garanti etmek için aşağıda belirtilen sorumlulukların uygun kişilere verilmesi gereklidir. Aşağıda çevre ile ilgili sorumluluklara örnek olarak aşağıdakiler verilmiştir.  Çevre ile ilgili sorumluluklara örnek Genellikle sorumlu kişi/kişiler  Genel yönlendirmenin oluşturulması: Başkan, İcra kurulu Başkanı, Yönetim Kurulu,  Çevre politikasının geliştirilmesi: Başkan İcra kurulu Başkanı uygun olan diğerleri  Çevre amaçlarının hedeflerin ve programların belirlenmesi: İlgili müdürler.  Çevre yönetim sisteminin genel performansının izlenmesi: Yetkili/kıdemli çevre mühendisi, Bütün müdürler

116  Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymakla yükümlü olduğu diğer şartlara uygunluğunun Sağlanması: Bütün müdürler  -Çevre yönetim sisteminin şartlarına uyulması: Kuruluşta veya kuruluş adına çalışan tüm personel  -Çevre yönetim sisteminin uygulanmasının gözden geçirilmesi: Üst yönetim. Not: Şirketler ve kuruluşlar farklı kurumsal yapılara sahiptir ve çevre yönetim sorumluluklarını kendi iş proseslerine bağlı olarak tanımlamaları gerekir.

117 Yönetim Temsilcisi ; ÇYS Sisteminin kurulması,uygulanması Bütün fonksiyon ve gruplar arasındaki çevre yönetim faaliyetlerini koordine eder. Üst yönetime iyileşme ile ilgili öneri götürür. YGG’lerde kayıt alına alınmalıdır.

118 ÇYS Performansını riske sokabilecek tüm süreçleri yöneten, uygulayan, doğrulayan personel için ilgili tüm sorumluluklar, yetki ve roller tanımlanmalı (Departman yöneticileri,iç denetçiler,acil durum ekipleri,çevre grubu,atık sorumlusu v.b.) Tüm Çalışanlar Prosedürleri uygulamalı,Yöneticilere geri besleme yapmalıdır. Yöneticiler tüm çalışanların çevreyle ilgili sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için gerekli bilgi ve eğitime sahip olmalarını sağlamalıdır. ÇÜNKÜ ÇEVRE ANCAK TÜM ÇALIŞANLARIN ÇABASI İLE KORUNABİLECEKTİR.

119 Örnek Yetki ve Sorumluluk Tablosu

120 4.4.2 UZMANLIK,EĞİTİM ve FARKINDA OLMA  Eğitimle neler başarılabilinir ?  Başarılı bir ÇYS tüm çalışanların Tutum Davranış biçimleri ve Düşünme tarzlarını Değiştirmelerine bağlıdır. 1

121 Değişikliği sağlayacak olan Bireysel Bilinçlenmedir.  Çalışanlar, faaliyetlerinin çevre performansını nasıl etkilediğinden haberdar olmalı.  Yöneticiler, sorumluluklarının, iyi bir çevre yönetimi ve kontrolünün öneminin farkında olmalı.  Direktifler ve kanunlar, davranış ve performansta gerekli değişikliklerin oluşmasını sağlamayacaktır.

122 Eğitim konuları aşağıdaki konuları içermeli ve kuruluş kendi adına çalışan kişileri; a-) Çevre politikasına ve prosedürlere ve çevre yönetim sistemi şartlarına uygunluğun önemi b-) Yaptıkları işle ilgili önemli çevre boyutlarını ve ilgili mevcut veya potansiyel etkiler ve iyileştirilmiş kişisel performansın çevresel faydaları c-) Çevre yönetim sisteminin şartlarına uygunluğun sağlanmasında kendi görev ve sorumlulukları d-) Belirlenmiş prosedürlerden sapmanın potansiyel sonuçları konularında bilinçlendirmek için prosedür oluşturmalı ve bunu uygulayıp sürdürmelidir

123 Kuruluş öncelikle önemli çevre boyutları ile bağlantılı faaliyet ve/veya proseslerini belirlemelidir. Bu faaliyetlerde çalışan personelin eğitimler aracılığıyla yetkinlikleri sağlanmalıdır. Bunun için ; Görev ve sorumluluklara göre eğitimler planlanmalıdır. - Çevre Bilinçlendirme - ISO 14001 Standart eğitimi - İç Tetkikçi Eğitimi - Çevre Politikası ve prosedürleri - Mevzuat Eğitimi - Çalışanlara Yaptığı iş ile ilgili önemli çevresel etkiler, - Bölüm amaç ve hedefleri

124  Operasyonel kontroller  Kullandıkları kimyasallar ile ilgili MSDS bilgileri  Çapraz kimyasal depolama, dökülme bilgisi. Tehlike sembolleri Rögarların tanıtılması Acil durumlar v.b  Kuruluşlar kendi personeli dışında kendisi için çalışanları da (Yemek, temizlik, güvenlik, taşeronlar, müteahhitler v.b) bilinçlendirmek ile yükümlüdür.  Tüm eğitim kayıtları (çalışan, taşeron v.b) saklanmalıdır.  Taşeronlar ile yapılan sözleşmelerde çevre ile ilgili yetkinlik tanımlı olmalı.

125 Çevre yönetim sistemine ilişkin eğitim programları  Çalışanların eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi,  Belirlenen eğitim ihtiyaçlarını ele alacak bir eğitim planı tasarımı ve geliştirilmesi,  Çevre yönetim sisteminin eğitim ihtiyaçlarıyla uygunluğunun doğrulanması,  Hedeflenen çalışan gruplarının eğitilmesi,  Alınan eğitimin izlenmesi ve yazılı hale getirilmesi,  Alınan eğitimin, tanımlanan eğitim ihtiyaçları ve şartlarına göre değerlendirilmesi konularını içermelidir.

126 Bir kuruluş Tarafından Sağlanabilecek eğitim tipleri Örnek

127 4.3.3.İLETİŞİM Çevre boyutları, ve ÇYS ile bağlantılı  Farklı seviye ve fonksiyonlar arasındaki iletişim  İlgili taraflar ile ilgili dış iletişim  İletinin alınması  Dokümante edilmesi (kayıt altına alınması)  Cevaplanması (cevaplama gerekiyorsa)  Prosedürün oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesi

128  Kuruluş, önemli çevresel boyutları  ile ilgili dış iletişim yapıp yapmayacağına karar vermeli.  Kararını yazmalı  Kararı paylaşmak için kuruluş dış iletişim metotlar oluşturmalı ve uygulamalıdır.  İletişim sorumluları belirlenmeli.. İÇ İLETİŞİM ; Duyuru panoları, elektronik haberleşme, toplantılar, şirket gazetesi, broşür ve dergi v.b ile yapılabilir. 72

129 DIŞ İLETİŞİM:  İlgili taraflardan gelen bilgi ve taleplerin karşılanması (Atık beyan formları, müşteri istekleri v.b),  ÇYS çalışmalarını mevcut durum ve iyileştirmelerin komşu kurum ve kuruluşlarla paylaşılması,  Taşeron / Tedarikçi Eğitimleri,  Acil Durum Tatbikatlarının komşu kuruluşlar ve bölge itfaiye grubu ile paylaşılması,  Yıllık gelişmelerin internet adresinde Çevre Raporu olarak yayınlanması,  Şirket dergisinin resmi kurumlara verilmesi v.b gibi yollarla ilgili taraflarla iletişim sağlanabilir.

130 Hem kuruluş içi hem de kuruluş dışı iletişimde aşağıda belirtilen hususların unutulmaması önemlidir.  Bilgiler yeterince açık ve anlaşılabilir olmalıdır,  Bilgiler izlenebilir olmalıdır,  Kuruluş performansının doğru bir fotoğrafını ortaya koyabilmelidir,  Mümkünse bilgiler (benzer ölçü birimleri gibi) karşılaştırılabilir şekilde olmalıdır.

131 İLETİŞİM METOTLARI  Eğitim  Doküman  Toplantı  Yazışma  İlan Panoları  Yüz yüze görüşme  Telefon  Faks  Intranet  Internet vb. Burada önemli olan hangi durum ortaya çıktığında hangi iletişim metodunu tercih edeceğimizi tanımlamaktır.

132

133 4.4.4 DOKÜMANTE ETME Çevre Yönetim Sistemi dokümantasyonu a)Çevre politikası, amaç ve hedefleri, b)ÇYS’nin kapsamının tanımlanmasını, c)ÇYS’nin ana elementlerinin ve bunlar arasındaki ilişkinin tanımı ile dokümanlara referansı d)Önemli çevre boyutlarıyla ilgili proseslerin etkin planlamasını, uygulanmasını ve kontrolünü sağlamak için kuruluşun ihtiyaç duyduğu kayıtlar da dahil dokümanları kapsar. NOT:ISO 14001:2004 revizyonu, doküman yoğunluğunu azaltıyor; ancak.”işlem kontrolleri” ile yokluğunda sorun olabilecekse kalmalıdır.

134  Bir kuruluş, çevre yönetim sisteminin anlaşıldığını ve etkin olarak çalıştırıldığını garanti etmek için yeterli dokümantasyon geliştirmeli ve bunu sürdürmelidir.  Bu dokümantasyonun amacı çalışanlarına ve uygun olduğu durumda ilgili diğer taraflara gerekli bilgilerin sağlanmasıdır.  Dokümantasyon, kuruluşun kültürünü ve ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde ve mevcut bilgi sistemine ilâve olarak, onu da geliştirecek şekilde toplanmalıve sürdürülmelidir  Dokümantasyonun boyutları kuruluştan kuruluşa değişebilmekle birlikte çevre yönetim sistemini tanımlamalıdır

135 Dokümantasyon Örnekleri Çevre dokümanlarına örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:  Politika, amaçlar ve hedeflere ilişkin beyanlar,  Çevre yönetim sisteminin kapsamının tanımlanması,  Programların ve sorumlulukların tarifleri,  Önemli çevre boyutlarına ilişkin bilgiler,  Prosedürler,  Süreçlerle ilişkin bilgiler,  Teşkilat şemaları,  Dâhili ve haricî standardlar,  Tesis acil durum planları,  Kayıtlar.

136 DOKÜMAN İHTİYACI  STANDARD ŞARTLARI(14001)  OLMAMASI DURUMUNDA,  POLİTİKADAN SAPMA OLABİLECEKSE  MÜŞTERİ ŞART VE TALEPLERİ  MEVZUAT ŞARTLARI  KURULUŞ İHTİYACI  YAŞANAN ÇEVRESEL AKSAKLIKLAR VE TECRÜBELER, GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULARAK BELİRLENİR.

137 4.4.5 DÖKÜMAN KONTROLÜ Kuruluş; a)Yayınlanmadan önce dokümanları yeterlilik açısından onaylaması b)Gerektiğinde dokümanları gözden geçirmek, güncellemek ve yeniden onaylamak (periyodik değil) c)Değişiklik bilgilerinin görülebilirliğini sağlamak d)Yürürlükteki dokümanların ilgili baskısının kullanım noktalarında bulunabilir olmasının sağlanması e)Dokümanların okunabilir kalmasını ve kolaylıkla belirlenmesinin sağlanması

138 f)ÇYS’nin planlanması ve uygulanması için kuruluş tarafından gerekli görülen dış kaynaklı dokümanların belirlenmesini ve bunların dağıtımının kontrolünün sağlanması(izinler, mevzuat, standart, MSDS v.b) g)Güncelliğini yitirmiş dokümanların, herhangi bir amaçla saklanmaları durumunda, istenmeyen kullanımının önlenmesi için uygun tanımlamanın uygulanması için prosedür oluşturmalı,uygulamalı ve sürdürmelidir.

139

140 OLUŞTURULMASI GEREKEN DOKÜMANLAR:  Katı Atıkların Yönetimi  Gazlar ve Yakıtların Yönetimi  Tehlikeli Atıkların Yönetimi  (Atık su deşarj limitlerinin kontrolu v.b)  Tehlikeli Kimyasalların Yönetimi  Emisyon kontrolü, gürültü kontrolü  Bakım (Basınçlı kaplar, paratoner, topraklama tesisatı v.b. kontrolü)  Operasyonel kontroller  Temizlik düzen değerlendirmeleri,saha kontrolleri, iç denetimler ile prosedürlerin uygulandığı kontrol edilir.

141 4.4.6 FAALİYETLERİN KONTROLU  Çevre Boyutları ile bağlantılı faaliyetler belirlenmelidir.  Bu alanların kontrolü için prosedürlerin oluşturulması gereklidir. Bu Operasyon kriterleri içeren prosedürlerin amacı;  Çevre Politikası ve  Amaç ve Hedeflerden sapmayı engellemektir.  Oluşturulan prosedürlerin uygulanması ve sürdürülmesi gerekmektedir.

142 Belirlenen proseslerin önemli çevre boyutlarının kontrol altına alınması için yöntem belirlenmesi Sahaların güvenli hale getirilmesi ve sürdürülmesi Saha uygulama kontrolleri Ekipman tesisi bakımı ve kontrolleri İşletme kriterlerinin belirlenmesi için prosedür veya prosedürler oluşturulmalıdır. Prosedürlerin amacı; Çevre politikasından, amaç ve hedeflerden sapmayı engellemektir.

143 Faaliyet Kontrolü ihtiyacının belirlenmesi Kuruluş aşağıdaki amaçları gerçekleştirmek için faaliyet kontrolleri kullanabilir:  Belirlenmiş önemli çevre boyutlarını yönetmek,  Yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uygunluğu sağlamak,  Amaçlara ve hedeflere ulaşmak ve kirlenmenin önlenmesi ve sürekli iyileştirme de dâhil olmak üzere  Çevre politikasına uygunluğu sağlamak,  Çevre risklerini ortadan kaldırmak veya azaltmak.

144 Faaliyet kontrollerinin oluşturulması Faaliyet kontrolleri oluşturmada yaygın bir yaklaşım aşağıda belirtilenleri ihtiva eder:  Bir kontrol yönetimi seçilmesi,  Kabul edilebilir bir işlem kriteri seçilmesi,  Belirlenen işlemin nasıl planlanacağı, gerçekleştirileceği ve kontrol edileceğini tanımlayan gerekli prosedürlerin oluşturulması,  Bu prosedürlerin ihtiyaç duyuldukça, talimatlar, işaretler, formlar, videolar, fotoğraflar vb. şeklinde kayıtlı hale getirilmesi.

145 FAALİYETLERE ÖRNEKLER  Üretim  Satın alma  Tasarım  Laboratuvar  Kazan dairesi  Bakım  Revir  Atık sahaları  Arıtma  Depo alanları  Sosyal alanlar

146

147 4.4. UYGULAMA ve İŞLETME 4.4.7 Acil Durumlar ve Tepki Kuruluş, gerçek acil durumlara ve kazalara tepki vermeli, bu duruma bağlı olarak ortaya çıkan negatif çevre etkilerini önlemeli veya azaltmalıdır.

148

149 4.4.7 Acil Durum Hazırlığı ve Müdahale  Potansiyel (muhtemel) acil durum ve kazalara maruz kalma durumu  Bunlara nasıl müdahale edileceğinin belirlenmesi için prosedürün oluşturulması, uygulanması, sürdürülmesi  Meydana gelen acil durumlara ve kazalara müdahale edilmesi  Bunlarla bağlantılı çevre etkilerini önlemeli veya hafifletilmeli  Acil durum ve kazaların ortaya çıkmasından sonra;  Acil durum hazırlığı,  Acil durumu müdahale,  Prosedürleri periyodik olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde güncellenmeli  Bu yöntemler (prosedürler) periyodik olarak test edilmelidir. 92

150 ACİL DURUMLARA ÖRNEKLER  Yangın  Deprem,  Patlama  Sabotaj,  Savaş  Elektrik çarpması,  Yıldırım düşmesi  Sel,  Su baskını  Heyelan,  İş kazaları

151 Kendi özel ihtiyaçlarına uygun bir acil duruma hazırlığı ve müdahale prosesi/süreçleri oluşturmak her kuruluşa düşen bir sorumluluktur. Bu süreçlerin oluşturulmasında kuruluş, aşağıda belirtilenleri dikkate almalıdır:  İşletme sahasındaki tehlikelerin özellikleri (yanıcı sıvılar, depolama tankları, sıkıştırılmış gazlar ve sıçrama veya kazara boşalma durumlarında alınacak tedbirler gibi),  En çok karşılaşılan acil durum veya kazanın tipi ve büyüklüğü,

152  Yakın bir tesisteki (fabrika, yol, demiryolu, hattı vb. gibi) muhtemel bir acil durum/durumlar veya kaza/kazalar  Bir kaza veya acil duruma en uygun müdahale yöntemi/yöntemleri,  Çevreye zararı en aza indirmek için gereken faaliyetler,  Acil duruma müdahale edecek personelin eğitilmesi,  Acil durum teşkilatlanması ve sorumluluklar,

153  Tahliye yolları ve toplanma noktaları,  İletişim bilgileri de dâhil, anahtar personelin ve yardım kuruluşlarının listesi (itfaiye, döküntü, kaçak temizleme hizmetleri gibi),  Komşu kuruluşlardan karşılıklı yardım imkânları,  Kuruluş içi ve dışı iletişim planları,  Farklı tiplerdeki kaza veya acil durum/durumlarda yapılması gereken müdahale ve etki azaltma faaliyetleri,

154  Önemli çevre etkisine sebep olabilecek faaliyetlerinin başlıca karakteristiklerini düzenli aralıklarla izlemek ve ölçmek için yöntem belirlemelidir.  Kuruluş, kalibreli veya doğrulanmış izleme ve ölçme cihazlarının kullanılmasını, bakımının yapılmasını ve ilgili kayıtların tutulmasını sağlamalıdır. Not: Yasal düzenlemelere uyumun değerlendirilmesi 4.5.2 maddesinde ayrıca ele alınmış. 4.5.1 İZLEME ve ÖLÇME 4.5. KONTROL ETME 95

155 AMAÇ;  Amaç hedeflere ulaşmadaki performans,  İşlem kontrol etkinliği,  Çevre performansının izlenmesidir. Çevresel performans ; Kuruluşun Çevre boyutları yönetiminin ölçülebilir sonuçlarıdır.

156  Performansın, ilgili operasyonel kontrollerin, kuruluşun çevre amaçları ve hedeflerine uygunluğunun izlenmesi için bilgilerin dokümante edilmesi  Kalibre edilmiş veya doğrulanmış izleme ve ölçme ekipmanları kullanılmalı ve bakımları yapılmalı ve ilgili kayıtları saklanmalı

157 Ölçme ve izleme faaliyetleri nitel ve nicel olabilir. Bu faaliyetler bir çevre yönetim sisteminde aşağıda belirtilenler gibi pek çok amaca hizmet edebilir:  Politika taahhütlerinin yerine getirilmesi, amaçlara ve hedeflere ulaşılması ve sürekli iyileşmede elde edilen gelişmelerin izlenmesi,  Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi için bilgi geliştirilmesi,  Yürürlükteki yasal şartların veya kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uyulması için emisyonların ve boşaltımların izlenmesi,  Amaç ve hedeflerin karşılanması için su, enerji veya ham madde tüketiminin izlenmesi,  İşlem kontrollerinin değerlendirilmesi veya desteklenmesi için veri sağlanması,  Kuruluşun çevre performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması,  Çevre yönetim sisteminin performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması,

158 Performans Göstergelerine Örnekler  Kullanılan ham madde veya enerji miktarı,  CO2 gibi emisyonların miktarı,  Nihai ürün miktarı başına üretilen atık,  Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği,  Çevresel olay (sınır değerlerin aşılması gibi) sayısı,  Çevre kazası sayısı,  Geri dönüştürülen atık yüzdesi,  Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı

159 4.5.2.1; Kuruluşun uygulanabilir yasal şartlara uyumunun izlemesi gerekliliği, önemini vurgulamak için alt başlık altına taşındı. Kuruluşların periyodik uyum değerlendirme sonuçlarının kayıtlarını tutması istenmektedir. 4.5.2.2; Kuruluşun kabul ettiği diğer şartlara uyumunu periyodik değerlendirmesi ve sonuçlarını kayıt etmesi istenmektedir. 4.5.2.Uygunluğun değerlendirilmesi

160 Gözden geçirme kapsamı; - İzinler, ruhsatlar - Raporlamalar - Ölçüm gereklilikleri - Ölçüm sonuçları Periyodik gözden geçirme kayıtları Kuruluş çevre boyutları ile ilgili yasal gerekliliklere uygunluğunu aksiyon planı dahilinde takip etmeli ve uygunluğunun kontrolünü belirli periyotlarda yaparak kayıt altına almalıdır. Proses, teknoloji v.b. değişikliklerde atık su, hava kalitesi ve gürültü kontrolleri güncellenir. Ölçüm uygunsuzluklarında DÖF prosedürü uygulanır.

161 Uygunluk değerlendirmesinin kapsamı, tek bir yasal şartı veya birkaç yasal şartı ihtiva edebilir. Proseslerin ve uygunluğun değerlendirilmesi için kullanılabilecek çeşitli yöntemler aşağıdakileri ihtiva edebilir:  Tetkikler,  Doküman ve/veya kayıtların gözden geçirilmesi,  Tesis incelemeleri,  Mülâkatlar,  Proje veya iş gözden geçirmeleri,  Rutin numune analizleri veya deney sonuçları ve/veya doğrulama deneyleri/numune alımları,  Tesis gezilmesi veya doğrudan gözlem.

162 4.5.3. Düzeltici ve önleyici faaliyet Düzeltme Uygunsuzluğu gidermek için yapılan faaliyet (acil olarak yapılan faaliyettir.) Düzeltici faaliyet: Uygunsuzluğun sebebini yok etmek için yapılan faaliyet ( Olay oluşmuş tekrar yaşanmaması için yapılan faaliyettir.) Önleyici faaliyet : Potansiyel bir uygunsuzluğun sebebinin bertaraf edilmesi için yapılan faaliyet Düzeltici faaliyetin olası vakalara yaygınlaştırılması önleyici faaliyettir.

163  Mevcut ve potansiyel uygunsuzluklar ve düzeltici ve önleyici faaliyetlerin başlatılması ile ilgili ana prosedür oluşturulması ve uygulanması  Uygunsuzlukların belirlenmesi ve düzeltilmesi ve onların çevreye olan etkilerini azaltmak için faaliyetlerin gerçekleştirilmesi  Uygunsuzlukların araştırılması, sebeplerinin belirlenmesi ve onların tekrarının önlenmesi için faaliyetlerin gerçekleştirilmesi

164  Uygunsuzlukları önlemek için faaliyet gereksiniminin değerlendirilmesi ve yeniden oluşmasını önlemek için tasarlanan uygun faaliyetlerin uygulanması  Başlatılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin kayıtlarının tutulması  Başlatılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğinin gözden geçirilmesi  Başlatılan faaliyetler problemin etkilerine uygun olmalıdır ve çevre etkilerini azaltmalıdır.  Kuruluş ÇYS için yapılması gerekli değişiklikleri sağlamalıdır.

165 ÖRNEK UYGUNSUZLUKLAR

166 Böyle durumlara örnek olarak aşağıdakiler verilebilir: Sistem performansı; 1- Çevre amaç ve hedeflere ulaşılmasında başarısızlık, 2- Çevre yönetim sistemi tarafından istenen amaçlara ve hedeflere ulaşılması için gerekli sorumluluklar veya acil durum hazırlığı ve müdahale ile ilgili sorumluluklar gibi, sorumlulukların yerine getirilmesinde başarısızlık, 3- Yasal şartlara uygunluğun periyodik olarak değerlendirilmesinde başarısızlık. Çevre performansı; 1- Enerji tasarrufu hedefine ulaşılamaması, 2- Bakım şartlarının planlandığı şekilde yapılmaması, 3- İşletme kriterlerinin (izin verilen sınır değerler gibi) karşılanmaması.

167 Prosedür; a) Uygunsuzlukların tanımlanması ve düzeltilmesi ile çevresel etkilerinin azaltılması için faaliyetlerde bulunmak b) Uygunsuzlukları araştırmak, sebeplerini belirlemek ve tekrarını önlemek için faaliyetlerde bulunmak, c) Uygunsuzlukları önlemek için gereken faaliyetleri değerlendirmek ve olmasını önlemek için belirlenmiş uygun faaliyetleri gerçekleştirmek d) Alınan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin sonuçlarını kayıt etmek, e) Alınan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğini gözden geçirmek için şartları tanımlamalıdır.

168 Kuruluş:  Kendi ÇYS’nin standardın şartlarını karşıladığını, ulaşılan sonuçları göstermek için gerekli kayıtları oluşturmalı ve sürdürmelidir.  Kayıtların tanımlanması ve elden çıkarılması için prosedür oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. 4.5.4. KAYITLARIN KONTROLU

169 ÇYS Madde No ÇYS Kayıtları 4.4.2Yetkinlik, eğitim 4.4.4/eÇevre boyutları kapsamındaki planlama, uygulama ve kontrol kayıtları 4.5.1İzleme ve ölçme kayıtları 4.5.2Uygunluk değerlendirilmesi kayıtları (yasal şartlar/kendiliğinden uygulamasını taahhüt ettiği şartları) 4.5.3Uygunsuzluk/düzeltici/önleyici Faaliyet 4.5.5İç tetkik 4.6Yönetimin gözden geçirmesi ÖRNEK

170 Kayıtların kontrol prosedürü, kayıtların  Tanımlanmasını,  Muhafazasını,  Korunmasını,  Tekrar ulaşılabilir olmasını,  Elden çıkartılmasını içermelidir.

171 Kayıt: Başarılan sonuçları belirten ve gerçekleştirilen faaliyetlerin kanıtlarını sağlayan doküman  Kayıtlar, izlenebilirliği döküman haline getirmek için, doğrulamanın delilini sağlamak için kullanılır.  Kayıtlar revizyon kontrolü altında olmak zorunda değildir.  Çevre Sisteminin işlediğinin ispatıdır.

172 Çevre Yönetim Kayıtları: Çevre kayıtları diğerleri dahil olmak üzere,aşağıdakileri içerebilir; a)Şikayetler ile ilgili kayıtlar, b)Eğitim kayıtları c)Süreçleri izleme kayıtları d)kontrol,bakım ve kalibrasyon kayıtları e)Uygun taşeron ve tedarikçi ile ilgili kayıtları, f)Kaza kayıtları g)Acil durum hazırlıkları ile ilgili deneme kayıtları, h)Tetkik kayıtları i)Yönetim gözden geçirme kayıtları j)Dış iletişim kararı k)Uygulanan yasal yükümlülükler ile ilgili kayıtları, l)Belirgin çevre boyutları kayıtları

173 m)Çevre toplantı kayıtları, n)Çevresel performans kayıtları, o)Yasal uygunluk kayıtları p)İlgili taraflar ile iletişim kayıtları Gizli belgelere özel önem göstermelidir. Not: Standarda olan uygunluğu göstermek için, kayıtlar tek kaynak değildir.

174 4.5.5 İÇ TETKİK Tetkikler  ÇYS Standarda uyuyor mu ?  ÇYS planlanan faaliyetlere uygun mu ?  ÇYS doğru uygulanıyor ve etkin bir şekilde  yönetiliyor mu ?  ÇYS’ de iyileştirmeye müsait alanlar var mı?  Yönetimin gözden geçirmesi faaliyetini ÇYS’nin şartlarına uygun ve etkin olarak yapıldığını saptamak için planlanır.

175  Kuruluşun çevre yönetim sisteminin çevre yönetim sistem şartlarına uygun olup olmadığının  Kuruluşun çevre yönetim isteminin gerektiği şekilde uygulanıp uygulanmadığının  Kuruluşun çevre yönetim sisteminde iyileştirmeye müsait alanların var olup olmadığının  Kuruluşun, yönetimin gözden geçirmesi faaliyetini çevre yönetim sisteminin şartlarına uygun ve etkin olarak yapıp yapmadığının belirlenmesidir.

176 Kuruluş, tetkik kriterleri, kapsam, sıklık ve metodu belirleyen bir tetkik prosedürü oluşturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir. Tetkikçilerin seçimi ve tetkikin yapılması, tetkik prosesinin tarafsızlığını ve yansızlığını garantiye almalıdır.

177 Etkin Bir Tetkik İçin Temel Şartlar  Yönetimin desteği  Eğitilmiş tetkikçiler  Bağımsız tetkik fonksiyonu  Kaynaklara, belgelere ve personele zamanında ulaşılması

178 TETKİK RAPORUNUN İÇERİĞİ  Tetkik edilecek birim  Tetkik Ekibi  Kapsam, amaçlar, kriterler ve referans dokümanlar  Tetkik Planı  Dağıtım Listesi  Bulgulara Dayanan Tetkik Sonuçları

179 Denetlenecek konular  Çevre politikası  Çevre Programı  Organizasyonel Yapı  Prosedürler  Sorumluluklar ve Yetkiler  İç ve Dış Haberleşme  Prosedürler, Talimatlar  Eğitim ve Yeterlilik  Ölçme ve Kayıt  Düzeltici Mekanizmalar  Çevre Tetkiki ve Y.G.G. işlemleri  Acil Hal Prosedürleri ve Planları

180 Kuruluş üst yönetimi, çevre yönetim sisteminin uygunluk,yeterlilik ve etkinliğini sürdürebilmesi için sistemi belirlenmiş aralıklarla gözden geçirmelidir. 4.6. YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ

181

182  Uygunluğu, yeterliliği ve etkinliği garanti etmelidir  İlgili tüm bilgilere dayanmalıdır.  Dokümante edilmelidir.  Sürekli iyileşme taahhüdü ile uyumlu olarak, olası değişikliklerle ilgili herhangi bir kararı ve faaliyeti içermelidir.  Not: ISO 9001:2000’e benzer yapıya getirilmiş.

183 4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ YGG GİRDİLERİ Çevre politikası, Çevre Boyutlarındaki değişiklikler Amaç/Hedeflere ulaşılabilirlik Dış ilgili taraflarla iletişim, gelen talep ve öneriler Düzeltici Önleyici faaliyetler İç Tetkik sonuçları Yasal/Diğer gerekliliklere uyum, Kuruluşun çevresel performansı Önceki YGG sonucunda tespit edilen faaliyetlerin izlenmesi İyileşme için öneriler

184 YGG ÇIKTILARI  Sürekli iyileştirme kapsamında;  Çevre politikasında,  Amaçlarda,  Hedeflerde,  Çevre Yönetim Sisteminin diğer elemanlarındaki muhtemel değişiklikler,  İyileştirmeye dönük kararlardan oluşur.

185 İYİLEŞTİRME ÖRNEKLERİ  İyileştirmeler, çevresel amaç ve hedeflerin belirlenmesi ve gözden geçirilmesi süreçleri içinde veya dışında olabilir. Bazı iyileştirme örnekleri aşağıdakileri ihtiva edebilir:  Daha az zararlı malzemelerin kullanılmasını teşvik etmek amacıyla yeni malzemelerin değerlendirilmesi için bir süreç oluşturulması,  Yeni uygunluk şartlarının daha kısa zamanda belirlenmesi amacıyla, yürürlükteki yasal şartları belirleyebilmek için kuruluşta bir süreç geliştirilmesi,  Kuruluşta atık oluşumunu azaltmak için malzemeler ve bunlarla çalışma konusunda çalışanların eğitiminin iyileştirilmesi,

186 İYİLEŞTİRME ÖRNEKLERİ  Suyun yeniden kullanımını sağlamak amacıyla, atık su arıtma süreçlerinin kullanılmaya başlanması,  Baskı veya fotokopi merkezinde arkalı önlü kopyalama yapılması için baskı ve fotokopi cihazlarının başlangıç ayarlarında değişiklikler yapılması,  Nakliye şirketi/ şirketlerinin fosil yakıt tüketimini azaltmak amacıyla sevkiyat yollarının yeniden tasarımlanması,  Kazanlarda yakıt değişimine gidilmesi ve tanecik (kül, toz) emisyonunu azaltmak için amaçlar ve hedefler belirlenmesi.