ÜNİTE 5: TÜRK - İSLAM TARİHİ

... konulu sunumlar: "ÜNİTE 5: TÜRK - İSLAM TARİHİ"— Sunum transkripti:

1 ÜNİTE 5: TÜRK - İSLAM TARİHİ
G.Hüseyin Gülen ÜNİTE 5: TÜRK - İSLAM TARİHİ TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜNDEN ÖNCE MÜSLÜMANLAR İLE İLİŞKİLERİ VE TÜRKLERİN İSLAM DÜNYASINA HİZMETLERİ Talas Savaşı (751) Kutluk Devleti’nin yıkılması ile ortaya çıkan siyasi boşluktan faydalanmak ve İpek Yolu egemenliğini ele geçirmek isteyen Çinliler ile Abbasilerin yapmış olduğu savaştır. Türkler Türkistan’da oluşacak Çin egemenliğini engellemek için Abbasilere yardım etmişler ve Çin’in yenilmesinde etkili olmuşlardır. Sonuç olarak;  Orta Asya’nın Çinlileşmesinin önüne geçilmiştir. Türk-Müslüman çatışması yerini dostane ilişkilere bırakmıştır. Türkler Abbasilerin hoşgörü politikası sonucu kitleler halinde İslamiyet'i kabul etmeye başlamıştır. (Karluk boyu ilk Müslüman olan Türk boyudur) Talas Savaşı Türk-İslam tarihinin başlangıcı olmuştur. Kâğıt, matbaa, pusula, mürekkep, barut gibi buluşlar Çin dışına çıkmış ve Türkler, Araplar tarafından öğrenilmiştir. (teknik-kültürel sonuç) Tükler ile Müslüman Arapların komşu olması Hz. Ömer’in İran’ı fethetmesiyle gerçekleşmiştir. Türkler ile Müslümanlar arasında ilk savaşlar Hz. Osman döneminde Müslüman ordularının Kafkasları ele geçirmek istemesi üzerine Hazar Türkleri ile savaşmaları ile gerçekleşmiştir. Türkler ile Arap Müslümanlar arasındaki en çekişmeli dönem Emeviler döneminde gerçekleşmiştir. Emeviler Türkmenistan’ı ele geçirmek isteyince Türgişler Emevilere karşı koymuşlardır. Abbasiler döneminde Türk-Müslüman ilişkisi dostane ilişkiler olarak gelişmiştir. Türklerin Abbasilere Talas Savaşı’nda yardım etmesi ve Abbasilerin hoşgörü ve ümmetçi anlayışı bunda etkili olmuştur. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

2 TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ
Türklerin İslamiyeti Kabul Etme Nedenleri: TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ Abbasilerin hoşgörü ve ümmetçi politikası Müslüman tüccarların etkisi Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslam dininin benzerlikler göstermesi Tek tanrı inancı Ahiret inancı, cennet ve cehennem kavramları, cenaze törenleri, kurban kesme Sosyal adalet, temizlik, ahlak anlayışları Türklerdeki “Cihan Hâkimiyeti” anlayışı ile İslamiyet’teki “Cihat Anlayışı”nın benzerlik göstermesi Karahanlı Devleti (840 – 1212): Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Karluk, Yağma ve Çiğil boylarının birlemesi ile Bilge Kül Kadir Han tarafından Karabalasagun başkent olmak üzere kurulmuştur. Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet resmi din olarak kabul edilmiştir. Satuk Buğra Han, “Abdülmelik” adını almıştır. En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşamışlardır. Yusuf Kadir Han‘dan sonra devlet taht kavgaları sonucu Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. Kağanlık, Altayların aile sistemine göre iki alt krallığa bölünmüştür. Doğu Karahanlıların hükümdarı, daha büyük han olup "Arslan Kara Han" unvanıyla Balasagun’da ikamet etmiştir. Batı Karahanlıların hükümdarı olan ikinci Karahan ise Taraz'da ikamet etmiştir. Doğu Karahanlı devletini Moğol devleti olan Karahitaylar, Batı Karahanlı devletini ise Harzemşahlar yıkmıştır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- Türklerin İslamiyete Katkıları: İslamiyet’i geniş alanlara yaymışlardır. (Pakistan, Hindistan, Anadolu, Balkanlar vs.) Abbasi halifelerini Şii ve Batini tehlikesine karşı korumuşlardır. Bizans ve Haçlılara karşı İslamiyet'i korumuşlardır. İslam bilim, sanat ve mimarisine katkıda bulunmuşlardır. Türk – İslam kül-türünü yeni yerler fethederek yaymışlardır.

3 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Karahanlılar Uygur alfabesini benimsemişler ve Türkçe'yi resmi dil olarak kullanmışlardır. Türklerin yoğun olarak yaşadığı topraklarda devlet kurulması sebebiyle diğer Türk-İslam devletlerinden farklı olarak Arapça ve Farsça dilleri Karahanlılar'da etkin olamamıştır. Ribat adı verilen kervansaraylar yapılmıştır. Türk-İslam sentezi olarak Kümbetler ilk bu dönemde görülür. Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig, Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lügatit-Türk, İmam-ı Ebü'l-Fütuh Abdülgafur'un Tarih-i Kaşgar adlı çalışmaları bu dönemin en önemli yapıtlarıdır. Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları’na karşı korumuştur. Abbasi Halifesi, Gazneli Mahmut’a bu yardımından dolayı “Sultan” unvanını vermiştir. Böylece İslam dünyasında siyasi liderlik ilk defa Türklere geçmiştir. Gazneli Mahmut’tan sonra başa oğlu Gazneli Mesut geçmiştir. Bu dönemde artan Selçuklu tehlikesine karşı yapılan Nesa (1035), Serahs (1038) ve son olarak Dandanakan savaşlarının kaybedilmesi sonucu devlet hızla yıkılma sürecine girmiştir. 1187 de Afgan kavimi olan Gurluların çıkardığı isyan sonu devlet yıkılmıştır. Gazneli Devleti; İmparatorluk özelliği gösteren ilk Türk – İslam devletidir. Bünyesinde, Türkleri, Afganlıları, Hindistanlıları ve İranlıları barındırmıştır. Bu durum aynı zamanda yıkılmalarındaki önemli etkilerden birini oluşturmuştur. Ortak dil, Farsça ve Arapça olmuştur. Sarayda ve orduda Türkçe konuşulmuştur. Farklı kültürleri bir arada tutmak için dini kültür ön plana çıkarılmıştı Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- Gazneli Devleti (963 – 1187): Afganistan’daki Gazne şehrinde, Samanoğulları devletinin Herat valisi olan Alp Tigin tarafından kurulmuştur. Sebüg Tigin devlet kuruluşunu tamamlamıştır. En parlak dönemini Gazneli Mahmut zamanında yaşamıştır. Gazneli Mahmut; Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek Kuzey Hindistan’da İslamiyet’in yayılmasına büyük katkı sağlamıştır.

4 Büyük Selçuklu Devleti (1038/40) – 1157):
Gazneli Mesut ile yaptıkları Nesa ve Serahs Savaşları ile bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Dandanakan (1040) Savaşı ile kuruluşlarını tamamlamışlar tam bağımsız olmuşlardır. Dandanakan Savaşı aynı zamanda Gaznelilerin yıkılış sürecine girmesinde etkili olmuştur. Tuğrul Bey, Şii Büveyhoğulları devletini esaretine düşen Abbasi halifesini kurtarmak için Bağdat Seferine çıkmış ve halifeyi kurtarmıştır. Halife Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının hükümdarı” unvanını vermiştir. Böylece Türkler İslam dünyasının siyasi liderliğini ellerine geçirmişlerdir. Tuğrul ve Çağrı Beyler Türkmenlere yeni yerleşim yeri bulmak için çalışmalar yapmışlardır. Bu amaçla Çağrı Bey Anadolu’ya “Vaspuragan Keşif Seferleri” düzenlemiştir. Türklerin Anadolu’nun doğusuna doğru ilerlediklerini gören Bizans devleti Gürcü Krallığı ile birleşerek Büyük Selçuklu devletine karşı Pasinler Savaşını yapmışlardır. Bu savaşı Selçuklular kazanmıştır. Büyük Selçuklu Devleti Oğuzların Kınık boyundandır. Kınık Boyu Aral Gölü çevresinde hüküm süren Oğuz Yabgu Devleti’ne bağlı yaşarken Kınık boyu beyi Selçuk Bey Oğuz Yabgu devleti ile arası açılması sonucu Cent şehrine gelmiş ve burada İslamiyeti kabul etmiştir. Bölgede önemli bir güç olan Gazneli ve Karahanlı devletleri arasında varlıklarını sürdürmeye çalışmışlardır. Selçuk Bey’in ölümünden sonra başa Arslan Yabgu geçmiştir. Selçukluların Horasan bölgesine gelmesi ile Gazneliler ile arası açılmıştır. Gazneli Mahmut Selçukluların güçlenmesini engellemek için Arslan Yabgu’yu bir bahane ile esir etmiştir. Esaret altında ölen Arslan Yabgunun yerine Mikail Bey’in oğulları Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler geçmiştir. Tuğrul ve Çağrı Beyler Döneminde; Tuğrul Bey siyasi lider, Çağrı bey ise askeri lider olarak görev paylaşımı yapmışlardır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

5 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Gürcü kralı esir edilmiştir. İlk kez Bizans ile savaşılmıştır. Anadolu’nun fethedilebileceği görülmüştür. Alparslan Döneminde; Azerbaycan, Kuzey Irak, Suriye Türk yurdu haline gelmiştir. Vezirlik makamına İranlı Nizam-ı Mülk’ü getirmiştir. Bu gelişmeyle gücünü arttırmıştır. Hasan Sabbah’ın kurduğu Bâtınilik tarikatı ile mücadele edilmiştir. Bâtınilere Şii Fatımi Devlet’i destek vermiştir. Bâtınilikle mücadele için Nizamiye Medreseleri açılmış halk bilinçlendirilmeye çalışılmıştır. Fatımilere karşı Alparslan sefere çıktığı sırada Bizans’ın Doğu Anadolu üzerine sefere çıktığı haberi gelince bu seferden dönmek zorunda kalmıştır. 26 Ağustos 1071’de gerçekleşen Malazgirt Savaşı’yla Bizans Anadolu’ya yönelen Türk akınlarını önlemek hatta başlayan Türk yerleşmelerini sonlandırmak istiyordu. Savaş sonucunda; Bizans İmparatoru esir alınmıştır. Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış, Türkiye Tarihi başlamıştır. Müslüman üzerindeki Bizans tehdidi kalktı. Bizans Haçlılardan yardım istemek zorunda kaldı. Alparslan Türk Beylerini Anadolu’nun fethi ve imarı için görevlendirdi. Anadolu’da Birinci Türk Beylikleri Dönemi başladı. Mengücekoğulları(1072–1228) - Erzincan, Kemah çevresinde Saltukoğulları(1072–1202) - Erzurum çevresinde Danişmentoğulları(1080–1178) - Sivas, Tokat çevresinde Çaka Beyliği(1082–1096) - İzmir çevresinde Artukoğulları(1102–1409) - Hasankeyf, Mardin, Harput (Elazığ) çevresi Dilmaçoğulları(1085–1192) - Bitlis çevresi Çubukoğulları(1085–1112) - Fırat çevresi İnaloğulları( ) - Diyarbakır Ahlatşahlar-(Sökmenliler)( ) - Ahlat çevresi Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

6 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Melikşah Döneminde; Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. Devlet en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Ömer Hayyam Melikşah adına güneşin hareketlerine dayalı bir takvim oluşturmuştur (Celali Takvimi) İran kültürünün etkisi giderek artırmasıyla devletin önemli kademelerine İranlıların getirilmesi devletin temelini oluşturan Türkmenleri kızdırmaya başlamıştır. Bâtınilik faaliyetleri bu dönemde etkinliğini arttırdı. Buna karşılık Nizamiye Medreseleri’nin sayısı arttırıldı. Ancak Bâtıniler önce bir suikast ile Nizam-ı Mülk’ü sonrada Melikşah’ı öldürmüşlerdir. Melikşah’ın ölümüyle devlet zayıflama sürecine girmiştir. Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamıştır. Bu taht kavgalarından başarı ile çıkan Sultan Sencer devlete son parlak dönemini yaşatmıştır. Sultan Sencer Döneminde; Moğol tehlikesi ortaya çıkmış Moğollar ile yapılan Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi ile devlet yıkılış sürecine girmiştir. Batıda Haçlı tehdidi de devletin yıkılma sürecinde etkili olmuştur. Sultan Sencer’in Oğuz Türkmenlerinin isyan etmesi sırasında kaçırılması ve sonrasında öldürülmesiyle devlet yıkılmıştır. Devletin Yıkılma Nedenleri; Taht kavgaları Bâtınilerin ve Şiilerin yıkıcı çalışmaları Abbasi Halifelerinin tekrar siyasi gücünü arttırmak için çalışmaları Atabeylerin ve Selçuklulara bağlı devletlerin bağımsızlık mücadeleleri Göçebe Türkmenlerin isyanı Katvan Savaşı Haçlı Seferleri’nin getirdiği sorunlar Not-1: Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması ile Harzemşah Devleti, Anadolu, Irak, Kirman, Suriye ve Horasan Selçuklu Devletleri bağımsız olmuşlardır. Not-2:Zengiler, Böriler, İldenizliler, Salgurlular, Beyteginliler Atabeylikleri kurulmuştur. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

7 Mısır’da Kurulan Türk – İslam Devletleri
Halkın çoğunlu Araplardan oluştuğu için kısa sürede yıkılmıştır. Not: Tolunoğulları ve Akşitler birer Tevaif’ül Mülk olup Abbasilerden ayrılmışlardır. Tolunoğulları Devleti (868 – 905): Abbasi Devleti’nin Mısır valisi (Emir’ül Ümera) Buharalı Tolunoğlu Ahmet devletin zayıflamasından yararlanarak Mısırda ilk Türk – İslam devleti olan Tolunoğulları Devleti’ni kurmuştur. Mısır’da bayındırlık çalışmaları yapıldı. Nil nehrine bentler yapıldı, su kanalları açıldı, camiler, hastaneler inşaa edildi. Halkın çoğunluğu Araplardan oluştuğu için kısa sürede yıkıldı. Tolunoğlu devletini Abbasiler yıkmıştır. Eyyübiler Devleti (1174 – 1250): Fatimi Devleti’nin veziri olan Selahattin Eyyübi, Fatimileri yıkarak Eyyübiler Devleti’ni kurmuştur. Mısır’da kurulan üçüncü Türk – İslam devletidir. 1187 yılında Haçlılar ile Hıttin Savaşı’nı yapmış ve Kudüs’ü Haçlılardan geri almıştır. Bu olay 3. Haçlı Seferine neden olmuştur. Eyyübi Devleti’nde Kıpçak bölgesinden getirilen Türklere orduda görev verilmiştir. Bu Türklere Kölemen (Memlük) adı verilmiştir. Kölemen ordusunda görevli olan Aybeg’in isyanı ile devlet yıkılmıştır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- Akşitler Devleti (Ihşidler) (935 – 969): Abbasi Devleti’nde Emir’ül Ümera olan Muhammet bin Toğuç tarafından kurulmuştur. Mısır’da kurulan ikinci Türk – İslam devletidir. Akşitler Hicaz’a(Mekke ve Medine) hâkim olan ilk Türk – İslam devleti olmuştur. Abbasiler ile Fatimiler arasında tampon bir devlet konumunda olmuşlardır. Bu durum Abbasileri Fatimi tehdidinden kısa süre de olsa korumuştur

8 Memlük Devleti 1517’de Yavuz Sultan Selim tarafından yıkılmıştır.
Memlükler, geleneksel Türk veraset sistemine uymamışlardır. Her Emir’in (komutanın) hükümdar olma hakkı vardır. Bu nedenle Osmanlı’dan daha az hüküm sürmelerine rağmen daha fazla hükümdar başa geçmiştir. Aybeg tarafından kurulan Memlük Devleti, Mısır’da kurulan dördüncü ve son Türk – İslam devletidir. Memlükler’in kurulduğu dönemde Moğol tehlikesi Anadolu’ya kadar gelmiş, Anadolu Selçuklu Devleti Moğol – İlhanlı devletinin hâkimiyeti altına girmişti. Moğol – İlhanlı devleti 1258’de Irak’a girerek Bağdat’ı ele geçirmiş ve Abbasi Devletine son vermiştir. Abbasi halifeleri Memlük Devleti’ne sığınmıştır. Abbasi halifelerini koruma altına almışlar onları dini lider olarak kabul etmişler, ancak devlet işlerine karıştırmamışlardır. Moğolların Ortadoğu’yu tehdit etmeleri üzerine Moğol – İlhanlı devleti ile 1260’ta Ayn Calut, 1277’de Elbistan, 1282’de Humus ve 1303’te Merc-i Suffar savaşlarını yaparak yenilmeyen Moğol ordularını dört defa yenmişlerdir. Memlük Devleti 1517’de Yavuz Sultan Selim tarafından yıkılmıştır. Diğer Türk – İslam Devletleri Harzemşahlar (1157 – 1231): Aral Gölü’nün güneyine Harzem adı verilmiştir. Büyük Selçuklu sultanı Sencer’in ölümüyle yıkılma sürecine giren Büyük Selçuklu devletinden ayrılan Anuş Tigin bağımsızlığını ilan ederek Harzemşah Devleti’ni kurmuştur. En parlak devri Celalettin Harzemşah dönemidir. Otrar Olayı sonucu, Moğolların baskısıyla batıya göç eden Harzemşahlar Anadolu Selçuklu sultanı I. Alâeddin Keykubat’ın emriyle Doğu Anadolu’ya yerleşmişlerdir. Harzemşahlar, Anadolu Selçuklu şehri olan Ahlat’a saldırması sonucu Yassıçemen Savaşı yapılmış ve Harzemşahlar yıkılma sürecine girmişler ve Moğollar tarafından yıkılmışlardır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

9 Karakoyunlu Devleti (1365 – 1469): Safevi Devleti (1502 – 1736):
Erciş merkezli olarak Bayram Hoca tarafından kurulmuştur. Daha sonra başkent Tebriz’e taşınmıştır. En ünlü hükümdarı Kara Yusuf’tur. Timur ile giriştiği mücadele sonucunda Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Bu olay aynı zamanda Ankara Savaşı’nın nedenlerinden biri olmuştur. Akkoyunlu Devleti tarafından yıkılmıştır. Akkoyunlu Devleti’nin yıkan Şah İsmail tarafından İran merkezli kurulmuştur. Şii propagandası yaparak Anadolu’yu kendisine bağlamak istemiş bu Osmanlı Devleti ile savaşmasına neden olmuştur. Yavuz Sultan Selim İran’a sefere çıkarak Çaldıran Savaşı’nda Şah İsmail’in ordusunu yenmiştir. Osmanlı Devleti ile Doğu Anadolu için çeşitli dönemlerde mücadele etmişlerdir. Safevi komutanı Nadir, 1736 yılında Safevi Devleti'ne son vererek kendisini Şah ilan etmiştir. Akkoyunlu Devleti ( 1378 – 1502): Kara Yülük Osman Bey tarafından Diyarbakır merkezli kurulmuştur. En ünlü hükümdarları Uzun Hasan’dır. Osmanlı Devleti’ne karşı, Karamanoğulları Beyliği, Venedikliler ve Pontus Rum Devleti ile işbirliği yapmışlardır. 1473’te Fatih Sultan Mehmet ile Otluk Beli savaşını yapmışlar bu savaş sonucu zayıflamışlardır. Kur’an-ı Kerim’i Türkçeye çevirmişlerdi. 1502’de Şah İsmail tarafından yıkılmışlarıdır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- Timur İmparatorluğu (1369 – 1507): Çağatay Hanlığı’nda Emir olan Timur’un isyanı ile Çağatay Hanlığı yıkılarak Semerkant başkentli olarak kurulmuştur. Timur yaptığı seferler ile Kırım, Anadolu ve Ortadoğu topraklarını içine alan Hindistan’a kadar tüm yerleri ele geçirmiş büyük bir imparatorluk kurmuştur.

10 Moğol İmparatorluğu (1196 – 1227): Babür Devleti (1526 – 1858):
Kafkaslarda Altınorda Devleti’ni zayıflatarak Rusların güçlenmesinin önünü açmış, Ankara Savaşı ile Osmanlı Devleti’ni Fetret Dönemi’ne sokmuştur. Çin Seferi’ne çıktığı dönemde yolda rahatsızlanıp ölmesi ile devlet zayıflamış ve Özbekler tarafından yıkılmıştır. Ünlü astronomi bilimi Uluğ Bey bu dönemin yetiştirdiği önemli bilim ve devlet adamıdır. Ali Şir Nevai’nin Muhakemet’ül Lügateyn eserini bu dönemde yazmıştır. Moğol İmparatorluğu (1196 – 1227): Not: Moğol İmparatorluğu bir Türk-İslam devleti değildir. Moğollar Müslüman değillerdir. Ancak fethettikleri bölgelerdeki Türkler ile kaynaşarak burada kurdukları devletler Türk-Moğol devleti şekline dönüşmüş ve Müslümanlaşmışlardır. “Cengizhan” unvanını alan Timuçin tarafından Karakum merkezli olarak kurulmuştur. Batı seferine çıkan Cengizhan Kırım’a kadar tüm Asya topraklarını fethetti. Türkleri bir bayrak altında toplayan üçüncü devlet oldu. Fethettiği yerlerdeki yerleşik kültürleri yok etti. Moğol tehlikesinden kaçan birçok Türk boyu Anadolu’ya geldi. Anadolu’nun Türkleşmesi bu göçler ile hızlandı. (olumlu sonuç) Cengizhan’ın ölümüyle devlet dört kola ayrıldı. Çin merkezli Kubilay Hanlığı (1227 – 1368) Türkistan merkezli Çağatay Hanlığı (1227–1369) İran merkezli İlhanlı Devleti (1226 – 1336) Kırım merkezli Altınorda Devleti (1227–1369) Babür Devleti (1526 – 1858): Timur’un torunu Babür Şah Hindistan’da Agra başkentli olarak devleti kurmuştur. İslamiyet’in Hindistan’da iyice benimsenmesini sağlamışlardır. Babür Devleti’ni Hindistan’ı sömürgeleştirmeye çalışan İngilizler yıkmıştır. Şah Cihan’ın ölen eşi için yaptırdığı Tac Mahal türbesi en önemli mimari eserleridir. Babür Şah’ın yazdığı Babürname günümüze ulaşan önemli bir edebi eserdir. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

11 Altınorda Devleti, Timur saldırıları ve taht kavgaları sonucu 6 hanlığa bölünmüştür.
Kırım Hanlığı Ejderhan (Astarhan) Hanlığı Kazan Hanlığı Kasım Hanlığı Küçüm (Sibir) Hanlığı Nogay Hanlığı Moğollar özellikle Uygurların etkisi ile Türkleşmişlerdir. Cengizhan dönemini anlatan “Moğolların Gizli Tarihi” Moğollar hakkında bilgi veren en eski eserdir. Süleymanşah Bizans içerisindeki taht kavgalarından yararlanarak Güney Marmara ve Kocaeli yarımadasını ele geçirdi. Bizans’ı vergiye bağlayarak batı sınırlarını güvenceye aldı. Batıda güvence sağlanınca, doğuya doğru yönelmiştir. Adana, Tarsus ve Antakya’yı alan Süleymanşah, Halep’i kuşatınca Suriye Selçukluları ile arası açıldı. Bu mücadeleler sırasında Süleymanşah öldü ve Anadolu Selçuklu Devleti 6 (Altı) yıl sürecek Fetret Devrine girmiş oldu. Melikşah, Süleymanşah’ın oğullarını ölene kadar elinde tuttu. Melikşah’ın ölümüyle I. Kılıç Arslan Anadolu Selçuklu Devletinin başına geçti. I. Kılıç Arslan Dönemi Devleti yeniden düzenlemeye çalıştı. Çaka Beyliği’ne son verdi. Döneminin en önemli olayı Haçlı Seferleri’nin başlamasıdır. I. Haçlı Seferinde başarı elde edemeyince başkenti Konya’ya taşıdı. Büyük Selçuklu Devleti’ni tanımadı. Anadolu’da siyasi birliği sağlamaya çalıştı. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- TÜRKİYE TARİHİ Anadolu Selçuklu Devleti (Türkiye Selçuklu Devleti) (1077 – 1308): Devletin kurucusu Süleymanşah’tır. Melikşah devrinde Güneydoğu Anadolu ve Suriye taraflarında faaliyet göstermiştir. Zamanla Marmara denizine kadar ilerleyerek merkez İznik olmak üzere bağımsızlığını ilan etmiştir.

12 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
I. Mesut Dönemi Danişmentoğulları’nın yardımıyla tahta geçmiştir. Yönetiminin ilk yıllarında Danişmentoğulları’na bağlı olmak zorunda kalmışsa da daha sonra Danişmentliler ve Bizans ile savaşmış Anadolu da Siyasi Birliği sağlamaya çalışmıştır. II. Haçlı Seferlerinde Alman ve Fransız ordularına karşı başarılı şekilde savaşmıştır. İlk bakır para yine bu dönemde bastırılmıştır. II. Kılıç Arslan Dönemi Başa geçtikten kısa bir süre sonra Büyük Selçuklu Devleti dağıldı. Bu durum hareketlerinde serbestlik sağladı. Anadolu’da siyasi birliği büyük ölçüde sağlamıştır. Kardeşleri, Bizans ve Ermenilerle savaştı. Danişmentlilere son verdi. Sınırlar Sakarya’dan Fırat nehrine kadar genişledi. İlk gümüş para bastırıldı. Konya'da açılan medreseleri geliştirmiş, Anadolu'da ilim ve sanatın gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur. Dış ülkelerle yapılan ticaret gelişmiş. III. Haçlı Seferi bu dönemde gerçekleşmiştir. Batı yönündeki ilerlemeleri Bizans ile aralarında savaş çıkmasına neden olmuştur. Miryakefalon Savaşı ( 1176 ): Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti kazanmıştır. Anadolu tam anlamıyla Türk yurdu haline gelmiş, Türklerin Anadolu’dan atılamayacağı anlaşılmıştır. Türkler taarruza, Bizans savunmaya geçti. Avrupa kaynaklarında ilk defa "Türkiye" olarak geçmesi bu dönemde olmuştur. II. Kılıç Arslan ölmeden çok önce ülkesini 11 oğlu arasında bölüştürmüştü. Fakat hemen oğulları arasında veliahtlık mücadelesi başladı. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi II. Kılıç Arslan ölünce I. Gıyaseddin Keyhüsrev kardeşlerine üstün gelerek tahta çıktı. Ama 1196'da tahtını ağabeyi II. Süleyman Şah'a bırakarak geri çekilmek zorunda kaldı. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

13 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
II. Süleyman Şah, öldüğünde yerine bir süre II. Süleyman Şah'ın çocuk yaştaki oğlu III. Kılıç Arslan geçti. Yeğenine üstün gelen I. Gıyaseddin Keyhüsrev 1205’te ikinci kez tekrar tahta çıktı. Askeri hareketlerini ekonomik ve ticari çıkarlar doğrultusunda düzenlemiştir. Karadeniz ticaret yolunu açmaya çalışmıştır. Antalya’yı fethederek Akdeniz’i Türk ticaretine açmıştır. Kıbrıs Haçlıları ile anlaşma yapmıştır. ( Venediklilerle ) IV. Haçlı Seferi bu dönemde gerçekleşmiştir. Bu savaş sonucunda İstanbul’da Latin Krallığı kurulmuştur. İstanbul’dan kaçan Rumlar İznik ve Trabzon’da devletler kurmuşlardır. Trabzon Rum Devleti Selçukluların Karadeniz’deki ticaretlerini engelleyince buraya savaş düzenlemiş Trabzon Rum Devleti vergiye bağlanmış ve Kırım’a giden Karadeniz ticaret yolunu açmıştır. Türkiye’yi milletlerarası ticaret yolunun merkezi yaptı. İzzeddin Keykavus Dönemi Trabzon Rum Devletine hakimiyetini kabul ettirdi. Sinop’u alarak burayı ticaret merkezi haline getirdi. Selçuklu hakimiyetinden çıkmış olan Antalya’yı geri alarak, Akdeniz ve Karadeniz ticaret yollarının güvenliğini sağladı. Ermeniler mağlup edilerek, Anadolu, Suriye ticaret yolunun güvenliği sağlanmıştır. Anadolu’da ticareti geliştirmek için yollar, köprüler ve Kervansaraylar yaptırdı. I. Alaeddin Keykubat Dönemi Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. Asya’da büyük bir tehlike olan Moğollara karşı tedbirler almıştır. Doğudaki kale ve surları tamir ettirmiştir. Alanya’yı ele geçirerek burada bir tersane kurdu. Bu denizcilikte gelişmelere sebep oldu. Kırım’daki Suğdak limanı ele geçirildi. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

14 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Moğollardan kaçarak Selçuklu sınırına gelen Harzemşahlarla baştan iyi geçinilmiştir. Daha Sonra Celaleddin Harzemşah’ın Selçukluların toprağı olan Ahlat’a saldırması ilişkilerin bozulmasına sebep olmuş ve Yassıçemen Savaşı (1230) gerçekleşmiştir. Harzemşahların yıkılmasıyla Anadolu Selçukluları ile Moğollar arasında tampon bölge ortadan kalkmıştır. Alaeddin Keykubat’ın ölümüyle Anadolu Selçuklu Devleti yıkılış sürecine girmiştir. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi Veziri Sadettin Köpek’in etkisinde kalan hükümdar babası kadar yetenekli değildi. Sadettin Köpek kendisine rakip olarak gördüğü komutanları ortadan kaldırdı. Bu durum Selçukluların yıkılma sürecine girmesinde etkili oldu. Baba İshak ( Babailer ) İsyanı (1240) 13. yy’da Moğol baskısı yüzünden pek çok Türkmen Anadolu’ya göç etmişti. Anadolu’ya gelen Türkmenler yer ve otlak darlığı nedeniyle sıkıntı çekiyorlardı. Bu sıkıntıları değerlendiren Baba İshak isyanı başlattı. Bu isyanı Anadolu Selçukluları ancak iki yılda bastırabildi. Not: Yassıçemen Savaşı Moğolların Anadolu’ya gelişini geciktirmiş. Ancak bu isyanın güçlükle bastırılması A. Selçuklularının zayıfladığını ortaya çıkarmış ve Moğolları Anadolu’yu istila etme konusunda cesaretlendirmiştir. ( Bu isyan Anadolu da çıkmış dini ve sosyal içerikli ilk isyandır). Bu isyandan sonra Baycu Noyan komutasındaki Moğollar Anadolu’yu istila etmeye başladılar. Erzurum ve Sivas’a kadar ilerlediler. Kösedağ Savaşı ( 1243 ) Anadolu Moğol hakimiyetine girdi. Anadolu Selçuklu Devleti Moğollara bağlı hale geldi. Trabzon Rum Devleti ve Ermeni Krallığı Selçuklu idaresinden çıkıp Moğol hakimiyetini kabul etmişler ve Anadolu’nun batısında bağımsız beylikler ortaya çıkmıştır. Böylece Anadolu Türk Birliği bozulmuştur Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

15 Otağ (Çadır) Taht Sancak Asa Nevbet (Davul) Çetr (Şemsiye) Tuğra
Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmamış, ticaret faaliyetleri durmuş ve üretim azalmıştır. Bilim, sanat ve ticaret merkezleri tahrip olmuş, kültürel gelişmeler durmuştur. Türk kültürü Anadolu’nun batısında yayılmaya başlamıştır. Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girmiştir. Bundan sonra Anadolu Selçuklu hükümdarları Moğolların elinde kukla haline geldi. II. Mesut’un ölümüyle devlet yıkıldı. Memlükler de her komutanın hükümdar olabilme hakkı vardı. Bu nedenle Türk hâkimiyet anlayışı bu devlette uygulanmamıştır. Ayrıca çok kez ihtilallerin görülmesine neden olmuştur. Memlükler de taht bir aileye ait olmamış hanedanlar başa gelmiştir. Gazneliler ve Selçuklularda hükümdarlığın halifeye tasdik edilmesi kuralı benimsenmiştir. Ancak Türk hükümdarları hiçbir şekilde siyasi hâkimiyetlerini Abbasi halifeleri ile paylaşmamışlardır. Türk – İslam devletlerindeki Hükümdarlık sembolleri; TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- Otağ (Çadır) Taht Sancak Asa Nevbet (Davul) Çetr (Şemsiye) Tuğra Para bastırmak Arma Tuğ Unvan Hutbe Okutma Hilat (Giysi), Devlet Yönetimi: İslamiyet öncesindeki Türk devletlerindeki hâkimiyet anlayışı Türk – İslam devletlerinde de aynen devam etmiştir. Ülke hanedanın ortak malı sayılmıştır. Bu düşünce taht kavgalarına neden olmuştur. Taht kavgalarının olumlu yönü güçlü hükümdarın başa geçmesi olmuştur. Olumsuz yönü ise devleti zayıflatmasıdır.

16 Merkezi Yönetimde SARAY vardır.
Selçuklularda hükümdar çocukları olan Meliklerin iyi yetiştirilmesi için çalışan görevlilere Atabey adı verilirdi. Bu kişiler Meliklerin yönetici olarak atandıkları yerlerde meliklerin yanında görev almışlardır. Atabeyler devletin zayıfladığı dönemde bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ederek devletin parçalanmasına neden olmuşlardır. Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet ilerinin görüşüldü kurula Divan-ı Saltanat adı verilirdi. Bu divanın başkanı büyük vezirdir. Divan-ı Saltanata bağlı çalışan alt divanlarda vardı bu divanlar şunlardır; Merkez Yönetimi Merkezi Yönetimde SARAY vardır. Divan üyeleri ile sultan arasındaki yazışmaları ve görüşmeleri düzenleyen kişiye hacip denmiştir. Başkanı Has Hacip’tir. Karahanlılar’da tayangu ( ulu hacip ) denir. kapucubaşı: günlük hizmetlerinden, Silahtar: Silah imalathanesinden, Emir-i Candar: Sarayı korumaktan, Alemdar: Devlete ait bayrakları taşımaktan, Cemedar: Elbise ve diğer resmi kıyafetlerden, Emir-i Ahur: Hayvanlardan sorumlu. Serhenk: Sultana ait kuvvetlerin önündeki yol açıcıdır. Divan-ı Saltanat Divan Adı Görevi Başkanı Divan-ı İstifa Mali işlere bakar Müstevfi Divan-ı Arz Askeri işlerden sorumludur. Arz’ül Ceyş, Emir-i Arz Divan-ı Tuğra Her türlü iç ve dış yazışmadan sorumludur. Tuğrai Divan-ı İşraf Askeri ve hukuki işler dışındaki yönetim işlerinden sorumludur. Müşrif Divan-ı Mezalim Hükümdarın başkanlık ettiği En yüksek mahkemedir. Sultan

17 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Ülke Yönetimi Ülke; eyaletlere – vilayetlere – kazalara - köylere ayrılmıştır. Eyaletlerin ve vilayetlerin başındaki hükümdar soyundan olan askeri görevlilere melik, diğerlerine şıhne denir. Yönetimden sorumlu sivil görevlilere amid, vilayetlerin vergisini toplayanlara amil, ticari hayatı düzenleyenlere muhtesip, halk tarafından seçilen yöneticilere reis, posta teşkilatında çalışan görevlilere ulak denilirdi. Küçük yaştaki hanedan üyelerinin yanındaki yetenekli ve bilgili devlet görevlilerine atabey denirdi. Gulam Ordusu: Savaş esirlerinden ve halktan toplanan çocukların yetiştirilmesiyle oluşan ordudur. En önemli Gulam yetiştirme merkezi saraydır. Sarayda eğitim alan Gulamlara yönetin ve protokol ile ilgili eğitimlerde verilirdi. Gulamların çoğunluğu Türklerden meydana gelmektedir. Selçuklu Ordusu; Selçuklu ordu teşkilatı kendisinden sonra gelen Türk devletlerince de örnek alınmıştır. Gulam; Genellikle gayr-i müslim esir çocuklarının ya da satın alınan kölelerin yetiştirilmesiyle oluşan ordudur. Bunlar sürekli asker olup, 3 ayda bir “Biştegani” adı verilen maaş alırlardı. (Osmanlıdaki kapıkulu sistemi) Hassa; Çeşitli Türk boylarından toplanan askerlerden meydana gelirlerdi. Her türlü masrafları devlet tarafından karşılanırdı. Eyalet Ordusu; Türk boylarından oluşur, Melik ve valilerin askerleridir, atlı askerlerdir. İkta askerleri olarak bilinir. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni- Ordu: Türk – İslam devletlerinde ordunun büyük bölümü Türklerden oluşmaktaydı. Ordu–Millet anlayışı bilinci önemini korumuştur. Karahanlı ordusu; Saray muhafızları, Hassa Askerleri ve meliklerin ve valilerin emrindeki eyalet ordularından meydana gelmekteydi. Gazneli ordusu; Gulam Askerleri, Eyalet Askerleri, ücretli ve gönüllü birliklerden meydana gelmiştir.

18 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Türkmenler: Sınırlarda yerleşmişlerdir, sınırları korur ve fetih yaparlar. Yerleşik haya-ta geçirilip üretim yaparlarken aynı zamanda askeri alanda yararlanılmıştır. Bağlı Devlet ve Beylikler: Gerektiğinde asker vermekle yükümlüdürler. İkta’nın Faydaları; Hazineden para ayırmadan asker sahibi olunur Hazineye yük olmadan memur maaşı karşılanır Bölgenin güvenliği sağlanır Devlet otoritesi uç bölgelere ulaşır Üretimde süreklilik sağlanır Haraci: Müslüman olmayan halkın elindeki arazilerdir. Toprakların işlenmesinden dolayı vergi alınır ve doğrudan hazineye gider. Toprak Yönetimi: Toprakların çoğu devlete aittir, devlete ait arazilere miri arazi denir. Toprak; Has, İkta, Haraci, Vakıf, Mülk olarak bölümlere ayrılır. Has: Hükümdar ve ailesine aittir, gelirleri hazineye ait olup masrafları için ayrılır. Mülk: Yönetim ve askerlikte başarılı olanlara mülk olarak toprak verilir. Sahibi alıp satabilir, miras bırakabilir ve devredebilir. İkta: Meliklere, devlet görevlilerine yaptıkları hizmetlerin karşılığı olarak tahsis edilen toprakladır. İkta verilenler maaş almazlar, atlı askerlerin masraflarını karşılarlar. Vakıf: Gelirleri, sosyal hizmetler için ayrılmış topraklardır. Mülk toprak sahipleri kendi topraklarını vakfa dönüştürebilirdi. Hukuk: Şer’i ve örfi hukuk olarak ikiye ayrılır. Şer’i hukuka giren davalara kadılar, örfi hukuka girenlere ise Emir-i dad ( adalet bakanı ) bakar. Devletin kadılar üzerinde baskı ve etkisi yoktur, kararları kesindir. İtiraz edenle kadılardan oluşan bir kurula başvurabilir, başkanına Kadi’l Kudat denir ve Bağdat’ta oturur. Ayrıca kadıların tayinini yapar. Hükümdarın başkanlık ettiği ağır siyasi suçlara bakan Divan-ı Mezalim adında yüksek mahkemeler de vardır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

19 Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-http://www.ghgulen.com
Bilim - Sanat: Çini: Kökeni Orta Asya’ya kadar gider. Çiniye sırça da denir. Malzeme iyi cins kildir. Çeşitli işlemlerden sonra yüksek dereceli fırınlarda pişirilir. 16. yüzyıl en parlak dönemidir. Bitkisel motifler ile sarı, yeşil, beyaz ve kırmızı renkler kullanılmıştır. İznik ve Kütahya merkezidir. Karahanlılarda; Semerkant, Buhara, Kaşgar bilim ve kültür merkezidir. Gaznelilerde; Nişabur’da medreseler kurulmuştur. El Biruni Hindistan’ın tarihi ve coğrafyasını yazmıştır. Büyük Selçuklularda; ilk medrese Tuğrul Bey zamanında Nişabur’da açıldı. Alparslan zamanında Nizamü’l Mülk Bağdat’ta Nizamiye Medresesi’ni kurdu (1066). Dünyanın ilk üniversitesi sayılır. Medreselerin çevresinde mescit, hamam, yatakhane, kütüphane, imarethaneler vardır. Şirazi, Cüveyni, Gazali ve Feridüddin Attar ünlü müderrislerdendir. Tezhip: El yazması kitap ve levhaların altın tozu ve boya ile süslenmesi. Hat: Arap harflerinin süslü olarak yazılmasıdır. Fresko: Yaş alçı ve sıva üzerine yapılan resim. Minyatür: Türk – İslam sanatında en çok kullanılandır. Müzik: Tasavvuf müziği gelişmiştir. Mimari: Karahanlılar İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti olarak Türk – İslam mimarisinin temellerini atmışlardır. Türkistan’dan günümüze kadar gelebilen minarelerin çoğu Karahanlılara aittir. Türk İslam sanatının en eski Kervansaray örnekleri Karahanlılara aittir. Büyük Selçuklu Dönemi Mimarideki yeni unsurlar; üst üste çift kubbe, köşeli çatı, sivri kemer, Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş elemanı, silindirik ve yivli minareler, dikdörtgen ve beş köşeli mihrap. Kervansaray mimarisi ilk olarak Karahanlılar ve Gaznelilerde görülür. Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları zamanında en gelişmiş haline ulaşmıştır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

20 Sosyal – Ekonomik Yapı:
Özellikle Anadolu’nun Fethi ile birlikte Anadolu’nun Türkleştirilip, Müslümanlaştırılmasında çeşitli gruplar etkili olmuştur. Bunlar; Gaziyan-ı rum, Abdalan-ı rum ve Bacıyan-ı rum olarak adlandırılırdı. Bu grupların düşün hayatında, ekonomik hayatta ve fetihlerde etkisi büyüktü. Ekonomik yapıda ve ticaretin gelişmesinde özellikler Ahilik teşkilatının etkisi büyüktü. Ahilik: Şehirlerde esnaf ve zanaatkarların mesleki kuruluşudur. Getirdikleri ahlaki kurallarla topluma öncülük etmişlerdir. Hem ticari hayatın canlı tutulması, hem de şehrin güvenliği sağlanırdı. Ahi teşkilatının temelleri 12. yy’da Abbasiler zamanında düzenlenen fütüvvet teşkilatına kadar uzanır. Anadolu Ahiliğinin kurucusu Ahi Evren’dir. Görevleri; aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı sağlamak, üyeleri eğitmek, üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve denetlemek, devletle esnaf arasındaki ilişkileri düzenlemek. Maliye işlerine Divan-ı İstifa bakardı. Gümrük, cizye, öşür, haraç, maden gelirleri, hayvan sürülerinden alınan vergiler, Pazar yerlerinde alım satımdan alınan vergiler, bağlı devlet ve beyliklerin verdiği vergiler, hediyeler ve ganimetler başlıca gelirlerdir. İki türlü hazine vardır; Hazine-i Amire – devlet hazinesi, Hazine-i Hassa – Hükümdarın şahsına ait hazine. Türkler Anadolu’ya geldiklerinde bir süre yerli halkın kullandığı Bizans parasını kullanmak zorunda kaldı. İlk Selçuklu paraları önce bakır sonra gümüş ve altından basıldı. Gümüş paraya dirhem, altın paraya dinar demişlerdir. İlk para Sultan Mesut tarafından bastırılan bakır paradır. Altın paralar 13.yy’da bastırıldı. Anadolu Selçuklu Devleti’nin ekonomisi tarım, hayvancılık, sanayi ve madencilik ile ticarete dayanıyordu. Sosyal yapı Müslüman ve Gayrimüslim olarak ikiye ayrılırdı. Yerleşim ve ekonomik faaliyet açısından da köylü ve şehirli olarak ikiye ayrılırdı. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

21 Türk – İslam Medeniyetine Ait Terimler
Gulam: değişik milletlerden küçük yaşta satın alınan ve toplanan çocuklardır. Hassa Askerleri: merkez ordusudur. Sipahiler: maaş yerine ikta ( dirlik ) verilen atlı askerlerdir. Gaza – Cihat: İslamiyet için yapılan savaş. Sufi: Tasavvuf düşüncesini benimseyen. Tarikat: Allah’a giden yol anlamında sufilerin kurduğu dini kurum. Bu yolda gidenlere derviş ya da mürit denir. Kadi’l Kudat: kadıları başındaki kişidir, şer’i mahkemelere bakar. Kadıasker: askeri davalara bakar. Divan-ı Mezalim: ağır siyasi suçlara bakar, Sultan başkanlık eder. Has: geliri hükümdara ayrılan topraklardır. İkta: ordu mensuplarına ve devlet memurları-na hizmet ve maaşlarının karşılığı olarak veri-lir. Mülk: devlet adamlarına başarılarından dolayı verilen topraklardır. Vakıf: Gelirleri ilmi ve sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklardır. Özel şartnamelerine vakfiye denir. Tezhip: El yazması kitap ve levhaların altın tozu ve boya ile süslenmesi. Hat: Arap harflerinin süslü olarak yazılmasıdır. Yörük: Konargöçerlere denilmiştir. İmaret: öğrencilere, yolculara ve fakir halka yemek dağıtan yerdir. Kervansaray: Tüccarların konaklama yerleri. Darüşşifa: Hastane. Hacibül hüccap: Sarayın genel sorumlusu Hacip: Yardımcı memurlar Tuğrai: hükümdarın nişan ve tuğrasını çeker, münşii de denilir. Emir-i Ariz: ordu ile ilgili işlere bakar. Müstevfi: gelir gider hesaplarına bakan görevlidir. Müşrif: askeri ve adli işler dışındaki idari ve mali teşkilatın işleyişini kontrol eder. Pervaneci: arazi defterlerinde tutulan has ve iktaların düzenlenmesini yapar. Emir-i Dad: beylerbeyi ve atabeyler ile soruşturma ve tutuklamalardan sorumlu adalet bakanı. Emir’ül Ümera: ordu komutanıdır. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

22 Türk – İslam Bilim Adamları
İbni Sina: ( ) Eserleri Avrupa üniversitelerinde 600 sene temel kitap olarak okutulan dahi doktor. Lagarî Hasan Çelebi: (17 yüzyıl) Füzeciliğin atası, Osmanlılarda ilk defa füze ile uçan bilgin. Ömer Hayyam: (?- 1123) Cebirdeki binom formülünü bulan bilgin. Astronomi ve matematik bilgini. Piri Reis: ( ) 400 sene önce bu günküne çok yakın dünya haritasını çizen büyük coğrafyacı. Sabuncu Oğlu Şerefeddin: ( ) Fatih devrinin ünlü doktor ve cerrahlarındandır. Deneysel fizyolojinin öncülerindendir. Seydi Ali Reis: (7-1562) Ünlü bir denizci, matematik ve astronomi alimidir. Takiyyüddin Er Rasit: ( ) İstanbul rasathanesi ilk kuran çağından çok ileride asrın önde gelen astronomi alimidir. Uluğ Bey: ( ) Çağının en büyük astronomu ve trigonometride yeni çığır açan ünlü bir alim ve hükümdar. Akşemseddin: ( ) İstanbul’un fethinin manevi babasıdır. Fatih sultan Mehmet' in Hocasıdır. Ali Kuşçu: (? ) Ünlü Bir türk astronomi ve matematik bilginidir. Battani: ( ) Dünyanın en meşhur 20 astrononumdan biri trigonometrinin mucidi, sinüs ve kosinüs tabirlerini kullanan ilk bilgin. Evliya Çelebi: ( ) Büyük Türk seyyahı ve meşhur seyahatnamenin yazarıdır. Farabi: ( ) Ses olayını ilk defa fiziki yönden ele alıp açıklayıp izah getiren ilk bilgindir. Harizmi: ( ) İlk cebir kitabını yazan ve batıya cebiri öğreten bilgin. Cebiri sistemleştirmiştir. İbni Battuta: ( ) Ülke ülke , kıta kıta dolaşan büyük bir seyyah İbni Haldun: ( ) Tarihi ilim haline getiren sosyolojiyi kuran mütefekkir. Psikolojiyi tarihe uygulamış, ilk defa tarih felsefesi yapan büyük bir islam tarihçisidir. İbni Rüşd: ( ) Büyük bir doktor, astronom ve matematikçidir. Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

23 İlk Beylikler ve Anadolu Selçuklu Eserleri
Artukulular: Diyarbakır Artuklu Sarayı İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafından Halep’te yaptırıldı. Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii Mardin Ulu Camii Harput Ulu Camii Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii Urfa Ulu Camii Malabadi Köprüsü Saltukoğulları: Erzurum Kale Camii Erzurum Ulu Camii Tepsi Minare ( Saat Kulesi ) Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti Erzurum, Emir Saltuk Kümbedi Danişmentoğulları: Niksar Ulu Camii Kayseri Ulu Camii Kayseri Kölük Camii Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri – Anadolu’daki ilk medrese. Emir Gazi Kümbeti Anadolu Selçuklu: Konya Alâeddin Camii – Sivas Ulu Camii Konya, Sahip Ata Camii Kayseri Huand Hatun Camii Amasya Burmalı Minare Camii – Kayseri Develi Ulu Camii – Anadolu Selçukluları’nın son camisidir Kayseri Hunat Hatun Medresesi Konya Karatay Medresesi ( 1251 ) Konya Sırçalı Medrese ( 1242 ) Çini ve hat sanatı ile ünlüdür. Konya İnce Minareli Medrese( 1260 ) – A.Sel. Veziri Sahip Ata yaptırmıştır. Sivas Gök Medrese – A. Sel. Veziri Sahip Ata tarafından yaptırılmıştır. Kapısının kenarında yaprak motifi vardır. Bunun üst kısmında Orta Asya hayvan takvimi yerleştirilmiştir. Akşehir Taş Medrese Amasya Gökmedrese. Erzurum Çifte Minareli Medrese – Anadolu’nun en büyük medresesidir. Kayseri Döner Kümbet Niğde Hüdavent Hatun Kümbeti Gür Hüseyin Gülen-Tarih Öğretmeni-

24 Ünite Bitti. Soru Bankasındaki ünite sorularını çözelim!

25 ÖSS - 2004 Anadolu Selçukluları, XI. yüzyıl sonlarından XII. yüzyıl
sonlarına kadar Bizanslılar ve Haçlılarla savaşlar yapmışlardır. Bu savaşların, I. Anadolu’da üretimin ve vergi gelirlerinin azalması, II. Anadolu’da yerleşim alanlarının boşalması, III. Anadolu’dan geçen dünya ticaret yollarının önem kazanması durumlarının hangilerinde etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) I, II ve III D) I ve II

26 ÖSS Aşağıdaki gelişmelerin hangisinde Karlukların etkisi vardır? A) Avrupa’da kurulan Avar Devleti’nin yıkılmasında B) Çin’in Orta Asya’ya egemen olmasında C) İstanbul’un Sasanilerle birlikte kuşatılmasında D) Hun Devleti’nin ikiye ayrılmasında E) Talas Savaşı’nı Müslümanların kazanmasında

27 ÖSS XIII. yüzyılda Moğol İmparatorluğu’nun kurulup batı yönünde ilerlemesi ve Oğuzların kalabalık gruplar hâlinde Anadolu’ya gelip yerleşmeleri aşağıdakilerin hangisinde etkili olmuştur? A) Anadolu’nun Türkleşmesinin hızlanmasında B) Anadolu’da Selçuklu Devleti’nin kurulmasında C) Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmasında D) Haçlıların Anadolu’ya gelmesinde E) Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasında

28 LYS Timurlular Devleti Döneminde bilim adamlarına önem verilmiş, hükümdarlar bilim ve edebiyat çalışmalarını bizzat desteklemiştir. Bu dönemde yaşamış, Semerkant’ta kendi adına yaptırdığı rasathanesiyle ünlü astronomi bilgini ve devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? Uluğ Bey Ali Kuşçu Hüseyin Baykara Ali Şir Nevaî E) Şahruh

29 LYS Büyük Selçuklularda iktalar askerî ve sivil devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında verilirdi. İkta sahipleri ikta olarak verilen topraklarda oturur, memurlar aracılığıyla vergileri toplardı. Bu vergilerin bir kısmıyla kendi geçimini sağlar, geri kalan kısmıyla da belli sayıda atlı asker beslerdi. Sefere çağrıldığı zaman askerleriyle birlikte sefere katılırdı. Aşağıdakilerden hangisinin bu düzenlemeyle ortaya çıkan durumlardan biri olduğu savunulamaz? A) Hazinenin askerî harcamaların büyük bölümünden kurtarılması B) İktalardan elde edilen vergi gelirlerinin bir kısmının maaş karşılığı olması C) Ordunun tümünün atlı askerlerden oluşması D) Atlı askerlerin masrafının ikta gelirlerinden sağlanması E) Toprakların ikta sahiplerinin mülkiyetinde sayılmaması

30 LYS Aşağıdaki devletlerden hangisi Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir? Ihşidler Tolunoğulları Eyyubiler Fatımiler Memlükler

31 LYS Cengiz Han’ın ölümünden sonra Çin’de hüküm süren ( ) ve İslamiyeti kabul etmeyen Moğol devleti olarak bilinen, İtalyan seyyah Marco Polo’nun uzun süre kaldığı ve seyahatnamesinde buradaki gözlemlerini ayrıntılarıyla anlattığı devlet aşağıdakilerden hangisidir? Kubilay Hanlığı Çağatay Hanlığı Altın Orda Devleti İlhanlı Devleti Babür Devleti

32 LYS Timur Devleti’yle ilgili olarak verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? Timur tarafından kurulmuştur. 1402 Ankara Savaşı'nda Osmanlı ordusunu yenmiştir. Fatımiler tarafından yıkılmıştır. Semerkant ve Belh, önemli şehirlerindendir. Ali Şir Nevai, dönemin ünlü şair ve devlet adamıdır.

33 LYS Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra artan el yazması kitap üretimine paralel olarak aşağıdaki sanat dallarının hangisinde artış olduğu söylenemez? Hat Tezhip Cild Fresk Minyatür

34 LYS Aşağıdaki yapılardan hangisi Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemine ait değildir? Kayseri Huand (Hunat) Hatun Külliyesi İstanbul Süleymaniye Külliyesi Sivas Gök Medrese Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi Konya Sahip Ata Külliyesi

35 LYS Karahanlılar Dönemi’nde fermanlarda kullanıldığı bilinen ve Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonraki ilk edebî eser olan Kutadgu Bilig’in de yazıldığı alfabe aşağıdakilerden hangisidir? Göktürk Sogd Uygur Kiril Arap

36 LYS 1025 yılında Karahanlılar ve Gazneliler aşağıdakilerden hangisinin güçlenmesine karşı önlem almayı kararlaştırmışlardır? Abbasiler BizansIılar Selçuklular Tolunoğulları Ihşitoğulları

37 LYS Büyük Selçuklular Dönemi’nde görülen aşağıdaki gelişme ve olayların hangisinde, kurulan rasathanede gök cisimlerinin gözlenmesinin etkisi olduğu savunulabilir? Nizamiye Medresesinin açılmasında Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasında Kudüs ve Şam’ın ele geçirilmesinde Atabeylik uygulamasının başlamasında Celali Takvimi’nin hazırlanmasında

38 LYS Aşağıdakilerden hangisi, Türklerin İslam dünyasına olan katkılarından biri değildir? Abbasiler Dönemi’nde devletin Bizans’a karşı korunması Gazneliler Dönemi’nde İslamiyet’in Hindistan’a kadar yayılması Endülüs Emevileri Dönemi’nde İslamiyet’in ispanya’da yayılması Anadolu Selçukluları Dönemi’nde Haçlılara karşı başarılar elde edilmesi Büyük Selçuklular Dönemi’nde İslamiyet’in Anadolu’da yayılması

39 LYS Malazgirt Savaşı’ndan sonra merkezi Sivas olmak üzere Orta Anadolu’da kurulan ve dönemin önemli eğitim kurumlarından biri olan Niksar’daki Yağıbasan Medresesini kuran beylik aşağıdakilerden hangisidir? Danişmentliler Saltuklular Mengücekliler Artuklular Hamitoğulları

40 LYS Voltaire “Eğer ki biri, dünya üzerinde olup biteni anlamak istiyorsa önce bütün sanatların beşiği, Batı’nın her şeyini borçlu olduğu Doğu’ya bakmalıdır.” demiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu duruma bir örnek olarak gösterilebilir? Talaş Savaşı’nın ardından Türkler arasında İslamiyet’in yayılması Avrupa’da kralların papalara karşı güçlenmesi Anadolu Selçuklularındaki ikta sisteminin Osmanlılar tarafından geliştirilerek tımar sistemi adıyla uygulanması Haçlı Seferleriyle, İslam dünyasından birçok buluşun Avrupa’ya taşınması İngiltere’de İki Gül Savaşı sonrasında feodalitenin zayıflayarak mutlakiyet rejiminin ortaya çıkması

41 YGS Anadolu Selçuklu Devleti’nde hükümdarların Keyhüsrev, Keykubat ve Keykavus gibi adlar kullanmalarının aşağıdakilerden hangisini gösterdiği savunulabilir? İlk Türk devletlerine ait gelenekleri devam ettirdiklerini Fars kültürünün etkisinde kaldıklarını Anadolu’nun eski kültürlerinden etkilendiklerini Arapça unvanları öne çıkardıklarını Bizans’ın hükümdarlık unvanlarını kullandıklarını

42 LYS Akkoyunlu Devleti’yle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? Trabzon Rum İmparatorluğu’na son vermiştir. Timur Devleti’ne karşı Osmanlı Devleti’ni desteklemiştir. Timur Devleti tarafından ortadan kaldırılmıştır. XV. yüzyılda kurulmuş olan Türkmen devletidir. Osmanlı Devleti’ndeki Celâli Ayaklanmalarını desteklemiştir.

43 LYS Aşağıdakilerden hangisi, Haçlılara karşı mücadele eden Türk devlet ve beyliklerinden biri değildir? Danişmentliler Saltuklular Anadolu Selçukluları Mardin Artukluları Ihşitoğulları