SÖZCÜK YAPISI YAPI BİLGİSİ Sözcükler yapı olarak kök - gövde - sözcük şeklinde sıralanırlar. KÖK: Bir kelimenin tüm ekleri çıkarıldığında, geriye kalan.

... konulu sunumlar: "SÖZCÜK YAPISI YAPI BİLGİSİ Sözcükler yapı olarak kök - gövde - sözcük şeklinde sıralanırlar. KÖK: Bir kelimenin tüm ekleri çıkarıldığında, geriye kalan."— Sunum transkripti:

1 SÖZCÜK YAPISI YAPI BİLGİSİ Sözcükler yapı olarak kök - gövde - sözcük şeklinde sıralanırlar. KÖK: Bir kelimenin tüm ekleri çıkarıldığında, geriye kalan anlamlı en küçük parçaya ‘’kök’’ denir. ÖRNEK: ‘’balıkçı’’ kelimesinin kökü ‘’balık’’ kelimesidir. Halbuki kelimenin en küçük anlamlı parçası ‘’ bal’’ kelimesi olmasına rağmen kelimenin tamamıyla anlam ilişkisi bulunmadığı için kök olarak ‘’bal’’ kelimesini alamayız.

2 Sözcük kökleri temel olarak ikiye ayrılırlar: KÖK İSİM KÖK FİİL KÖK Su-la- Sil-gi Ok-çu Bil-gi

3 İSİM KÖK: -mek/-mak ekleri getirildiğinde anlamsız olan kelime köklerine isim kök denir. ÖRNEK: Sepet-çi-ler av-cı-lar genç-lik keçi-ler kira-lık FİİL KÖK: Varlıkların hareketlerini, eylemlerini bildiren -mek/-mak eklerini aldıklarında anlamlı bir bütün oluşturan köklere fiil kök denir. ÖRNEK: Çiz-gi-ler-im bil-gi-siz-lik yan-gın SESTEŞ KÖK: Yazılışları, okunuşları aynı olduğu halde anlamları birbirinden farklı olan hem isim hem de fiil kökü olarak kullanılabilen köklerdir. gül (çiçek) gül- (gülmek eylemi)

4 ORTAK KÖK: Yazılışları, okunuşları aynı olan, hem isim kökü hem de fiil kökü olarak kullanılabilen köklerdir. Bu sözcüklerin sesteş kökten farkı ortak kökü oluşturan sözcükler arasında anlam benzerliği olmasıdır. ÖRNEK: tat tat- / boya boya-/ sıva sıva- * Aşağıdaki sözcüklerin köklerini bulup karşılarına isim kökü mü yoksa fiil kökü mü olduklarını yazınız. Satıcı ……………. durak ………….. tuzsuz ………….. seçim ………….. gözlük …………… boyalı ………….. öğrenciyiz …… elek …………….. sözlük …..………. açık ..……………

5 GÖVDE: Sözcüğün en az bir yapım eki almış haline gövde denir
GÖVDE: Sözcüğün en az bir yapım eki almış haline gövde denir. Bir sözcüğün kökü ve gövdesi arasında bir anlam ilişkisi olmalıdır. Kök Gövde kış- lık deniz- ci Sanat Sanatçı Gör Görüş Gez Gezici

6 Gövde Türleri *İsim Gövdeleri İsim gövdeleri iki biçimde oluşur;
a)Kökü isim olup da ek aldığında da isim kalan gövdeler: Karpuzcu / sözlük b)Kökü fiil olup da ek aldığında isim olan isim gövdeler: silgi / bilgi *Fiil Gövdeler Fiil gövdeler iki biçimde oluşur; a)Kökü isim olup da aldığı ek ile fiil gövdesi olan gövdeler: Selamla- /imzala- b)Kökü fiil olup da aldığı ekle de fiil olan fiil gövdeler: Sarıl- /atıl- NOT: Fiil olan kelimelerden sonra kullanılan (-) kısa çizgi mastar eki (-mek/ -mak) anlamına gelir.

7 Çocuklar, havuzda keyifle yüzdüler. …………….
ALIŞTIRMALAR Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin kökünün isim ya da fiil olduğunu yanına yazınız. Çocuklar, havuzda keyifle yüzdüler. ……………. Elinde bir demet çiçek vardı. ……………. Bardaktaki suyu, bir dikişte içti. …………… Arkadaşına yazdığı mektubu yolladı. …………… Öğrenciler, kırda doyasıya eğlendi. …………… Bahçede güller açmış. …………….

8 Aşağıda verilen kelimelere yapım ekleri getirerek gövdeler oluşturunuz
*Aşağıda verilen kelimelere yapım ekleri getirerek gövdeler oluşturunuz. Oluşan gövdelerin türünü belirtiniz. Kelime Gövde Gövde Türü Mektup mektuplaş fiil gövdesi Taş Yol Biç- Çık-

9 EK: Kelime türetmeye veya kelimenin görevlerini belirtmeye yarayan parçalara ek denir.
Ekler; anlamları olmayan, kelime türetmeye yarayan ya da kelimelere çeşitli anlam ilgileri katan dil ögeleridir. Ekler, görevleri bakımından iki çeşittir.

10 ÇEKİM EKLERİ YAPIM EKLERİ
TÜRKÇEDE EKLER ÇEKİM EKLERİ YAPIM EKLERİ Bildiğimiz gibi dilimiz Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Peki bu ne demektir. Yani kelime oluştururken elimizde bulunan mevcut kelimelere ekler getirerek yeni kelimeler oluşturmak demektir. Bu şekilde kelime oluşturmamıza yardımcı olan ekler yapım ekleridir. Çekim ekleri ise çeşitli anlam ilişkileri kurmamıza yarayan eklerdir. Kelimelerin anlamlarını değiştirmez.

11 ÇEKİM EKLERİ *Sözcüklerin cümlede kullanımını kolaylaştıran, görevini belirleyen eklerdir. *Çekim ekleri sözcüklerin anlamlarını ve yapılarını değiştirmez. *Çekim ekleri, isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri olarak iki grupta incelenir. İsim Çekim Ekleri 1)Durum (Hâl) Ekleri: İsimlere gelen –i, -e, -de, -den ekleridir. a)Belirtme durumu «-i » : okulu, evi, sınıfı, kitabı b)Yönelme durumu «-e » : okula, eve, sınıfa, kitaba c)Bulunma durumu : «-de » : okulda, evde, sınıfta, kitapta d)Ayrılma durumu : «-den » : okuldan, evden, sınıftan, kitaptan

12 ÖRNEKLER: Çağdaş bilgisayarı açtı. İzciler ormana doğru gidiyorlar.
Balıklar suda yaşar. Uçak az önce havaalanından kalktı. Yukarıdaki cümlelerde bulunan hal eklerini bulunuz. Altlarını çizip hangi hal ekini gösterdiğini belirtiniz. ÇOKLUK EKLERİ: İsimlere gelen -ler, -lar ekidir. Ekin geldiği ismin birden fazla olduğunu belirtir. evler, arabalar, çocuklar...

13 İyelik Ekleri: İsimlere ve isim soylu sözcüklere gelerek onların kime ait olduğunu belirten eklerdir. Unutulmamalıdır ki iyelik ekleri mutlaka ama mutlaka isimlere getirilir. Fillere getirilemez. kalem-i-m kalem-i-miz kalem-i-n kalem-i-niz kalem-i kalem-leri anne-m anne-miz anne-n anne-niz anne-s-i anne-leri NOT: İyelik eki ile belirtme durum eki karıştırılmamalıdır. (İyelik eki alan sözcükler “Kimin?, Neyin?” sorularını cevaplar; belirtme eki alan sözcükler ise “Kimi?, Neyi?” sorularını cevaplar.) ÖRNEK: Okul-u seviyorum. (Neyi?) belirtme durum eki (Onun) Okul-u bu semtteymiş. (Kimin?) iyelik eki

14 Tamlama Ekleri: Biliyoruz ki tamlamalar en az iki parçadan oluşur
Tamlama Ekleri: Biliyoruz ki tamlamalar en az iki parçadan oluşur. İlk kelime tamlayan ikinci kelime ise tamlanandır. Tamlayanın aldığı ek tamlama eki tamlananın aldığı ek ise iyelik eki görevindedir. ev-in kız-ı Tamlayan (ilgi) eki tamlanan (iyelik) eki UYARI: Tamlayan eki “ben” ve “biz” kelimelerinde “-im” e dönüşür. ÖRNEK: Ben- im / Biz- im

15 İlgi Eki (Zamiri) : Ek Eylem:
Kitabını evde unuttuğu için benimkini (benim kitabımı) aldı. UYARI: İlgi eki “ki” mutlaka tamlayan (-ın, -in, -un, -ün, -ım, -im, -um, -üm) ekinden sonra gelir. Örnek Siz-in-ki-ler, bu akşam bize kahveye gelecekler. Ek Eylem: -idi/ -imiş/ ise/ -dir ekleridir.

16 Fiil Çekim Ekleri Kip Eki: Kip ekleri haber kipleri ve dilek kipleri şeklinde ikiye ayrılır. Haber Kipleri eylemlere gelerek ne zaman yapıldıklarını anlatır. Dilek kipleri ise tasarlama planlama kipleridir. Haber (Bildirme) Kipleri görülen (bilinen) geçmiş zaman : -di geldi duyulan (öğrenilen) geçmiş zaman :-miş gelmiş şimdiki zaman : -yor geliyor geniş zaman :-( )r gelir gelecek zaman : -acak gelecek Dilek Kipleri dilek- şart: -se, -sa gülse istek : -e, -a güle gereklilik : -meli, -malı gülmeli emir : gül

17 Kişi Eki: Kişi ekleri fiillere gelerek eyleme, işi, oluşu kimin yaptığını anlatır. Kişi ekleri sadece eylemlere gelir. İsimlere geldiğinde iyelik eki olur. ÖRNEK: geldi-m, geldi-n, geldi, geldi-k, geldi-niz, geldi- ler Soru Eki (Edatı): Ahmet okula geldi mi? *Aşağıdaki sözcüklerin kökünü, aldığı eki ve kökünün türünü yazınız. Kök Ek Kökün Türü Dağcı ….. ……. …….. Yüzüm Suluk Sessiz İnatçı İnsanlık

18 YAPIM EKLERİ Dilimizin sondan eklemeli bir yapısı olması nedeniyle yeni kelimeler üretmek için bir kök yada gövdeye eklendiğinde ,eklendiği kelimenin anlamını değiştiren eklere ihtiyacımız vardır. Bu ihtiyacımızı yapım ekleri gidermektedir. Yapım ekleri eklendikleri kök ya da gövdelerin sadece anlamlarını değil bazı durumlarda kelimenin türlerini de değiştirebilir. Örneğin, isim kök ya da gövdeyi fiil olan bir kelimeye çevirebilir. Bu nedenle yapım ekinin kelime üzerinde yaptığı etkiye göre dört çeşidi vardır.

19 a) İsimden isim türeten ekler : göz --- göz – lük
a)  İsimden isim türeten ekler : göz --- göz – lük *İsim köklü bir kelimenin anlamını değiştirmiş isim i.k. i.i.y.e. fakat türünü değiştirmemiştir. b)İsimden fiil türeten ekler : göz --- göz - le - di *İsim köklü kelimenin hem anlamını hem de isim i.k. i.f.y.e ç.e. türünü değiştirmiş isim olan kökü fiil yapmıştır. c) Fiilden isim türeten ekler : koş --- koş - u *Fiil köklü bir kelimeye eklenerek hem anlamını hem de fiil f.k. f.i.y.e. türünü değiştirmiştir. d) Fiilden fiil türeten ekler : gör -- gör - üş - tü - k *Fiil köklü bir kelimeye eklenerek sadece anlamını fiil f.k. f.f.y.e. ç.e. ç.e değiştirmiştir.

20 * Aşağıdaki kelimelerin kök ve eklerini gösteriniz
Düşkün: düş- kün f.k. Yapım eki (f.i.) Korkusuz: Kırık: Yağışlı:

21 1)Balığa 7)Örtüler 2)Giysim 8)Köfteciye 3)Boyalı 9)Boşlukta
* Aşağıdaki kelimeleri çekim eki alanlar ve yapım eki alanlar şeklinde gruplayınız. Çekim eki alanlar 1)Balığa 7)Örtüler 2)Giysim 8)Köfteciye Yapım eki alanlar 3)Boyalı 9)Boşlukta 4)Rüyasında 10)Masanın Hem yapım hem çekim eki alanlar 5)Bulmaca 11)Vitaminler 6)Harfler 12)Yangın

22 SORU: Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük hem yapım eki hem de çekim eki almıştır? A)Kardeşimle teyzemlere gittik. B)Yol kenarında selviler vardı. C)Ders kitaplarında farklılıklar var. D)Küçükler , büyüklere karşı saygılıydı.

23 CEVAP: C

24 YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER
Sözcükleri üç ayrı yapıda inceleyebiliriz; Basit kelimeler Birleşik kelimeler elma, geldi, tahta, saat ayakkabı, devekuşu, kuşburnu Türemiş kelimeler silgi, saatçi, koşturdu

25 Basit Yapılı Sözcükler:
Kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan sözcüklerdir. Basit sözcükler hiç yapım ek almaz. Elbisesi çok güzeldi. Güzel kalemini bana verdi. Öğretmenimiz güzel konuştu. Seni çok özlemişim. Yarın sinemaya gidelim.

26 Yapım eki alan sözcükler türemiş yapılı sözcüklerdir.
B) Türemiş Yapılı Sözcükler: Yapım eki alan sözcükler türemiş yapılı sözcüklerdir. Türemiş yapılı bir sözcük en az bir tane yapım eki almıştır. Türemiş sözcükler yapım ekinden sonra çekim eki de alabilir. Türemiş isimler: Babam bu konuda çok bilgilidir. Türemiş sıfatlar: Çalışkan öğrenci yine tam not almış. Türemiş zarflar: Bugün çok durgun görünüyorsun. Türemiş zamirler: Sence bu etek güzel mi? Türemiş fiiller: Annem bir o yana bir bu yana koşturuyordu.

27 C) Birleşik Yapılı Sözcükler: İki ya da daha çok sözcüğün bir kavramı ya da anlamı karşılamak için bir araya gelmesidir. ağaçkakan gecekondu Çanakkale Atatürk aslanağzı

28 *Aşağıdaki cümlelerde geçen bileşik yapılı sözcükleri bulup altlarını çizerek belirtiniz. Hastaneden memnun kalmayınca şikayetimizi başhekime bildirdik. Kebap ustasının yaptığı alinazik kebabını afiyetle yedik. Gökdelenler İstanbul’un tarihi silüetine zarar veriyor. Babam kuşburnu çayını afiyetle yudumluyor. Annem babam öğretmen olduğu için Ankara’da öğretmenevinde kaldık.

29 Aşağıdaki kelimeleri inceleyiniz
Aşağıdaki kelimeleri inceleyiniz. Kelimelerin basit mi türemiş mi veya birleşik mi olduğunu karşılarına yazınız. Çiçek Yabancı Bilgi Arapça Hastalık Aile Aslanağzı Sözcük Başparmak Cumartesi

30 SORU: 1 2 Tutuştu içimde birikmiş hisler 3 4
Kapadı geçtiğim yolları sisler Tutuştu içimde birikmiş hisler Yukarıdaki dizelerde numaralandırılmış altı çizili kelimelerden hangisi kök olarak farklıdır? A) B) C) D) 4

31 CEVAP:A