LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve KAZALARDAN KORUNMA

... konulu sunumlar: "LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve KAZALARDAN KORUNMA"— Sunum transkripti:

1 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve KAZALARDAN KORUNMA
PROF. Dr. Aliye ALTUNDAŞ

2 Yangın ve Patlama Tehlikeleri
Yanma: Maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan kimyasal bir olaydır. Yangın: Yararlanmak amacı ile yakılan ateş dışında oluşan ve denetlenemeyen olay veya katı, sıvı ve gaz halindeki yanıcı maddelerin alevlenerek kontrolsüz yanmaları olarak tanımlanabilir. Yanma olayının başlaması için üç etken gereklidir. 1-Yanıcı madde (yakıt), 2-Oksitleyici madde (oksidant), 3-Tutuşturucu kaynak . Bu üç etkenden herhangi biri eksikse yanma meydana gelmez.

3 Parlama Noktası (Flash Point)
Bir sıvıdan ayrılan buharın, hava ile yanıcı bir karışım oluşturması ve sıvı yüzeyine yakın bir alev kaynağı ile bu karışımın yanmaya başlaması için gerekli en düşük sıcaklıktır. Parlama sıcaklığındaki yanma sürekli değildir. Parlama noktası kavramı genellikle kolay tutuşan sıvılar için kullanılır. Kamfor ve naftalin gibi oda sıcaklığında doğrudan buharlaşan bazı katılar için de bu kavram kullanılmaktadır. Alevlenme Noktası (Fire Point) Tutuşturucu kaynak uzaklaştırıldıktan sonra buhar-hava karışımının sürekli olarak yanmaya devam ettiği en düşük sıcaklıktır.

4 Kendiliğinden Tutuşma Sıcaklığı (Autoignition Temperature)
Katı, sıvı veya gaz halindeki bir maddenin tutuşturucu bir alev veya kıvılcım olmaksızın kendiliğinden tutuşup yanmaya devam edebildiği en düşük sıcaklıktır. Yangının Başlama Nedeni Bir yanma olayı açık alev, sıcak yüzeyler, aşırı elektriksel ısınma, elektrik arkı, cihazlardan, ayakkabılardan sıçrayan kıvılcımlar, sürtünme, ani ısınma, kesme ve kaynak yapma sırasında kıvılcım alma, sigara ateşi, sıcak cam malzeme, statik elektrik ve patlama gibi çok çeşitli etkenlerle başlayabilir.

5 kauçuk, plastik , tekstil gibi
Yangın sınıfları Avrupa Birliği normlarına uygun olarak; TS EN 2 ve TS EN 2/A1 Türk Standartlarına göre aşağıdaki şekilde tarif edilmiştir; Bu sınıflandırma yanıcı madde türüne göre yapılmıştır. TS EN 2 ve TS EN 2/A1'e göre YANGIN SINIFLARI Sınıf A: Katı madde yangını. Kağıt, tahta, kauçuk, plastik , tekstil gibi

6 Sınıf B: Sıvılar veya sıvılaşabilir katılar ile ilgili yangınlar, Benzin, eter, yağ ve diğer çözücüler Sınıf C: Gaz yangınları, Asetilen, metan, hidrojen, propan gibi. Sınıf D: Yanabilen hafif metal yangınları Alüminyum, sodyum, lityum, magnezyum ve bunların alaşımları örnek olarak verilebilir. Sınıf F: Pişirme gereçlerindeki pişirme ortamı (bitkisel veya hayvansal sıvı ve katı yağlar) yangınları şeklindedir.

7 Sınıf E: Elektrik yangını. Elektrikle çalışan aletler, kablolar

8 Laboratuvarlarda yangın ve patlama nedenleri
Laboratuvarlarda yangın ve patlamaların nedenleri şunlardır; Laboratuvara ilişkin elektrik donanımının veya elektrikli cihazların güvenli olmayışı, Yanıcı maddelerin yakınında başta çıplak alev olmak üzere, tutuşturucu kaynaklardan birinin bulunması, Kolay alev alıcı eter ve benzeri maddelerle çalışırken, özen göstermemek, Kolay alev alıcı maddelerle (sıvı ve gazlarla) kıvılcımın teması, Laboratuvarın herhangi bir yerine dökülen yanıcı maddeyi, ciddiye almamak, Kimyasal madde depolarında, depolanma sınıfları farklı olan kimyasalların birlikte depolanmamalarıdır.

9 Yangından Korunmak için;
Alev alıcı sıvılardan kullanacağınız kadarını deney ortamında bulundurunuz. Deney düzeneğinizi kurarken musluğu, gaz vanalarını ve elektrik düğmelerini açmak için düzeneğin üzerinden veya arasından uzanmak zorunda kalınmamasına dikkat ediniz. Yakınınızda yapılmakta olan deneylerden haberdar olunuz. Kolay alev alıcı kimyasalların konulduğu kapların ağızları açık olarak bırakılmamalıdır. Bu maddeler çalışma sırasında kaza ile dökülürse hemen temizlenmelidir. Bekler ve ısıtıcılar sürekli yanar durumda bırakılmamalıdır. İş bitiminde ve özellikle laboratuvar terk edilirken bu araçlar kontrol edilip hepsi kapatılmalıdır.

10 Bekler ve elektrikle ısıtılan su banyosu üzerinde açıkta buharlaştırma yapılmamalıdır.
Kolay uçucu ve alev alıcı sıvıların destilasyonu, ya geri soğutucu altında kapalı sistemde veya çeker ocak içinde yapılmalıdır. Küresel cam kaplar, güneş ışınlarını toplayıp aşırı ısınmaya neden olacakları için yangın oluşturabilirler. Bu tür cam kapları güneş görmeyen, serin yerlerde saklamak gerekir. En yakın çıkış kapısının, yangın söndürücüsünün, güvenlik duşunun ve yangın alarmının yerini öğreniniz. Bir yangın veya patlama sonucu oluşan gaz ve dumanı içinize çekmekten kaçınınız.

11 Yangın Anında Alınması Gereken Önlemler
Yangın anında asla paniğe kapılınmamalıdır. Yangın alarm sistemi çalıştırılmalı, yangının boyutuna göre gerekli yerlere acil olarak haber verilmelidir. Yangın küçük boyutlu ise, yanıcı madde ortamdan hemen uzaklaştırılmalıdır. Elbiseler tutuştuysa kesinlikle koşmamalı, derhal yere yatarak ve hızlı bir şekilde yuvarlanarak alevleri söndürmeye çalışmalıdır. Başka bir kişinin elbiselerinin tutuşması durumunda bu kişinin koşması engellenmeli ve üzerine yanıcı olmayan çeşitli malzemeler kapatılarak alevin hava ile teması engellenmelidir.

12 Isı, elektrik, kimyasal madde veya radyasyon etkisi ile deride yanıklar oluşur. Bu tür durumlarda yanık bölgenin hemen soğutulması ve ciddi risk yaratan enfeksiyonlardan korunması çok önemlidir. Bu amaçla çeşitli boylardaki steril sargılar kullanılır. Bu sargılar, bünyelerinde maksimum düzeyde hidrojenli solüsyonu homojen şekilde bulundurur. Yanık sonrası meydana gelen acı ve travmayı önlemede oldukça etkilidirler. Ellere organik bir çözücünün dökülüp alev alması durumunda, eller hemen koltuk altlarına sokularak alevlerin hava ile bağlantısı kesilmelidir.

13 Yangını söndürmek için mutlaka yangın söndürücü kullanılmalıdır
Yangını söndürmek için mutlaka yangın söndürücü kullanılmalıdır. Su kullanılmamalıdır. Çünkü su yangını söndürmeyip şiddetlendirebilir. Örneğin; aktif metallerin çıkardığı yangınlar gibi. Yangın sırasında havagazı vanaları hemen kapatılmalıdır. Gaz tüpleri laboratuvar içerisinde ise acilen laboratuvarın dışına çıkarılmalıdır. Elektrik şalteri ve ana sigortalar da hemen kapatılmalıdır. Yangının büyümesi durumunda kapı ve pencereler açılmamalı, temiz havanın laboratuvara girişi önlenmelidir. Yangın anında neler yapılması gerektiği önceden planlanmalıdır. Hangi tür yangında hangi tip söndürücülerin kullanılacağı da önceden bilinmelidir.

14 Yangının hemen söndürülebilmesi için öncelikle;
Yangın Söndürücü Olarak Kullanılan Malzemeler Laboratuvarlarda pek çok farklı türde yanıcı ve patlayıcı kimyasal madde bulunabilmektedir. Küçük bir dikkatsizlik sonucu oluşabilecek herhangi bir yangın tehlikesine karşı bu tür ortamlarda, amacına uygun yangın söndürme cihazları mutlaka bulunmalıdır. Yangının hemen söndürülebilmesi için öncelikle; Yanıcı maddenin ortamdan uzaklaştırılması Yanan maddenin hava ile temasının kesilmesi Yanıcı maddenin sıcaklığının, tutuşma sıcaklığı altına düşürülerek ortamın soğutulması gerekir. Bu amaçlarla çeşitli yangın söndürücüler kullanılır.

15 Su A’ sınıfı yangınların söndürülmesinde su kullanılabilir.
Ahşap, kumaş vb gibi yangınlarda su iyi bir söndürücüdür. Yangın üzerine püskürtülen su, yanıcı maddenin sıcaklığını düşürür. Oluşan su buharı da oksijen yoğunluğunu azaltır. Böylece boğma etkisi oluşturarak yangın söndürülür. Suyun yangın söndürmede soğutucu özelliği, kaplama, boğma ve emülsiyon (Birbirleriyle karışmayan iki sıvıdan biri diğerinin üzerine dağılarak küçük damlalar meydana getirir. Bu damlalar bir süre için yanıcı sıvının üzerini, kaplar, yanmayı durdurup yayılmasını önler) özelliklerinden faydalanılır.

16 Karbondioksitli Söndürücüler
Laboratuvarlarda kullanılan en iyi ateş söndürücülerden biridir. Genellikle ahşap, kumaş, akaryakıt, yanıcı sıvılar, elektrik ve gaz yangınlarında kullanılır. Yanıcı gaz yangınlarında daha etkilidir. Basınçlı karbondioksit gazı doldurulmuş tüplerdir. Karbondioksit gazı yanmayan ve havadan daha ağır bir gazdır. Araçların kullanım kılavuzlarına uyularak yanan maddenin üzerine karbondioksit gazı püskürtülür. Havadan ağır olduğu için yanan maddenin üzerini kapatarak hava ile temasını keser. Soğutma etkileri az olduğu için yangın sönene kadar uzun süre kullanılmaları gerekmektedir.

17 Karbondioksit C02 boğucu bir gaz olduğundan havada % 9’un üzerine yükselmesi boğulmalara %20’ye yükselmesi ölümlere neden olabilir. Ayrıca; Sodyum, Potasyum, Magnezyum, Titanyum gibi reaktif (alkali) metal yangınlarını karbondioksit söndürmez. Çünkü bu metaller karbondioksiti ayrıştırırlar karbon açığa çıkarak yangını büyütür. Kuru toz Tipi Söndürücüler B ve C sınıfı yangınlar için kullanılan tozlar, sodyum bikarbonat asıllı tozlardır. A, B, C sınıfı yangınlarda kullanılan tozlar ise Amonyum Fosfat asıllı bileşiklerden meydana gelmektedir.

18 Bu tür söndürücüler suda çözünen yanıcı sıvıların, kâğıt, ahşap ve kumaş yangınlarında kullanılır.
Söndürücü içinde ayrı bölmelerde toz soda ve bir asit çözeltisi bulunur. Kullanımdan önce aracın kullanım kılavuzuna uyarak özel bir mekanizma ile soda ve asit karıştırılır. Aracın vanası açılarak yangın üzerine tutulur. Soda ile asit karışımından karbondioksit, su ve bir tuz çözeltisi köpük halinde fışkırarak yangının üzerini örter. Böylece hava ile teması kesilmiş olur. Kuru kimyevi tozlar ateşi boğarak, soğutarak, zincirleme yanma olayını kesintiye uğratarak söndürürler.

19 Köpüklü Yangın Söndürme Cihazları
Yanmayan ve yangını üzerini kaplayarak hava ile temasını kesen özel köpüklerdir. Köpüklü yangın söndürme cihazları; petrol, yağ ve boya gibi yanıcı ve kolay alev alabilen sıvıların oluşturduğu yangınları söndürmede etkilidirler. Köpük maddesinin su ile karışımı % 2 ila % 10 olmalıdır. Basınçlı su karışımı sonucu oluşan köpük, yüksek ısıda bozulmamalı, rüzgarda dağılmamalı, kuru kimyevi tozdan etkilenmemeli, Köpük maddesinin (PH) değeri 7-8,8 olmalı, Su ile karıştığında karışımın en az 15 katı köpük oluşmalıdır.

20 Bu tip söndürücüler ayrıca tekstil ürünleri, kağıt, odun, kauçuk ve çeşitli plastiklerin neden olduğu yangınları söndürmede de oldukça etkili olmalarına rağmen içerdikleri iletken maddelerden dolayı elektrik ve elektrikli cihazların neden olduğu yangınlarda kesinlikle kullanılmamalıdır. Halokarbonlu Yangın Söndürme Cihazları Halokarbonlu veya çevre dostu gazlı olarak adlandırılan yangın söndürücüler içerdikleri özel gazlar nedeniyle ozon tabakası üzerindeki olumsuz etkileri yok kabul edilmektedir. FM 200 gazı, heptafluoropropane, halon; halojenlenmiş metan, etan son yıllarda inergen; azot, argon ve karbondioksit karışımıdır.

21 Kum Genellikle katı maddelerin, metal tozlarının neden olduğu yangınların söndürülmesinde kullanılır. Yanan maddenin üzeri kum ile örtülerek hava ile teması kesilir ve böylece yangın söndürülür. Travma ve Yangın Battaniyeleri Bu örtüler, yangın başlangıç aşamasında iken oksijen akışını keserek ateşin kaynağında sönmesini sağlar. Düz özel dokulu, cam lifinden üretilmiş olup 900 °C’a kadar dayanıklıdır. Böylelikle hem insan, hem eşya ve malzeme korunmasında veya bir yerden bir yere yanıcı madde taşınmasında kullanılabilirler.

22

23 Yangın söndürme cihazlarını zamanında yenileyiniz.
Süresi geçmiş yangın tüpleri belirleyerek yenisi ile değiştiriniz. Yangın tüplerini kullanım talimatına uygun olarak kullanınız. Yangın anında soğukkanlı olmaya özen gösteriniz.

24

25 Yangın söndürme tüpü kullanma
Cihazı 45o'den daha sıcak ortamlarda bulundurma. Manometreyi sık sık kontrol ederek basınç gösterip göstermediğini kontrol et. Yangın tüpünü kullanmadan önce 1-2 kez salla. Tetik mekanizmasını kilitleyen kurşun mühürlü emniyetini yuvasından çekerek çıkart. Ateşe mümkün olduğu kadar yaklaşarak tetik mekanizmasına bas ve ateşin altına tut.