Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi

... konulu sunumlar: "Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi"— Sunum transkripti:

1 Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi
İLH2008 – DİN SOSYOLOJİSİ Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi Din Sosyolojisi Nedir? Din Sosyolojisinin Yöntem ve Teknikleri Din Sosyolojisinin Tarihçesi Sosyoloji ve din sosyolojisi, felsefe ve tarih gibi bilim dalları ile karşılaştırıldığında en genç bilimlerden sayılır. Hatta din sosyolojisinin konuları, sınırları, yöntemi gibi konularda bile tartışmalar halen devam etmektedir. Din sosyolojisinin, neredeyse hayatın her alanına giren, alabildiğine geniş ve dinamik yapısı, ona, farklı ve sınırlarını zorlayan bir bilim olma özelliği vermektedir. Bu ünitede, sosyolojinin bir alt dalı olarak Din sosyolojisi biliminin konu, yöntem ve kısa tarihini bulabileceğimiz temel bilgilere yer verilmiştir. Hazırlayan: Doç. Dr. Ali Veli Cümbüşlü

2 İLH2008 – DİN SOSYOLOJİSİ Din Sosyolojisi Nedir? Din sosyolojisi, adından da anlaşılacağı gibi, din ve toplum sorunsalı ile ilgilenir. Din ve toplum ilişkileri Dini hayatın toplum üzerindeki etkileri Dini örgütlenmeler, din sosyolojisinin en temel konularıdır. Konu ilgili daha detaylı bilgi almak için aşağıda bağlantısı bulunan videoyu izleyebilirsiniz. Din sosyolojisi, adından da anlaşılacağı gibi, din ve toplum sorunsalı ile ilgilenir. - Din ve toplum ilişkileri - Dini hayatın toplum üzerindeki etkileri - Dini örgütlenmeler, din sosyolojisinin en temel konularıdır. Sosyolojinin bir alt dalı olan “din sosyolojisi”, genç bir bilimdir. ‘Din Sosyolojisi’ terimini ilk defa Emile Durkheim 1899’da bir yazısında kullanmıştır. Din sosyolojisinin 20. yüzyılın başında kurulduğunu söylemek mümkündür. Ülkemizde de hemen hemen aynı yıllarda “İlm-i İctima-i Dini” veya “Dini İctimaiyat” adıyla karşılığını bulan bu bilim dalı, uzun yıllardan beri “Din Sosyolojisi” adıyla, bilim dünyasındaki yerini almıştır.

3 Din Sosyolojisinin Yöntem ve Teknikleri
İLH2008 – DİN SOSYOLOJİSİ Din Sosyolojisinin Yöntem ve Teknikleri Din Sosyolojisinin kullandığı başlıca araştırma teknikleri Karşılaştırma Sosyoloji olayları, toplumsal yapının öğeleri ve diğer sosyal olaylarla bağlamı içerisinde bir bütün olarak ele alır. Açıklama İncelenen olayın gözlemlenmesi ve karşılaştırılmasından sonra açıklama ile sonuçlanması gerekir. Yöntem (metot, usul); belli bir amaca, hedefe ulaşabilmek için izlenilmesi gereken yol, süreç, sistem anlamına gelir. Teknikler ise; seçilen yönteme bağlı olarak belirlenen ve kullanılan bilgi edinme araçlarıdır. Din Sosyolojisinin kullandığı başlıca araştırma teknikleri karşılaştırma ve açıklamadır. Toplumsal olay ve olgularla ilgili salt durum tespiti yapmak, betimlemek, bilimsel gerçeğe ulaşabilmek için tek başına yeterli değildir. Sosyoloji ve doğal olarak din sosyolojisi; aynı zamanda gözlemini yani vasıflamasını yaptığı olguları karşılaştırmak ve açıklamak zorundadır. Din sosyolojisinde incelenen olayın gözlemlenmesi ve karşılaştırılmasından sonra açıklama ile sonuçlanması gerekir.

4 Din Sosyolojisinin Tarihçesi
İLH2008 – DİN SOSYOLOJİSİ Din Sosyolojisinin Tarihçesi Öncüler İlkçağ Yunan Düşüncesi Hıristiyan Ortaçağı Kurucular Auguste Comte (1798–1857) Emile Durkheim (1858–1917) Max Weber (1864–1920) Çağdaş Yönelimler Thomas Luckmann (1927– …) Peter Berger (1929–…) Robert N. Bellah (1927–…) Öncüler Din sosyolojisinin nispeten yeni bir bilim olduğunu, 20. yüzyılın başlarında bağımsız, deneysel ve sistematik bir bilim haline geldiğini belirtmiştik. Bu anlamda din sosyolojisi bilim olarak yeni olsa da din ve toplum sorunsalı üzerinde düşünme ve inceleme yeni değildir. İlkçağ Yunan Düşüncesi Toplum ve din olayları ile ilgili düşünme ve araştırmanın tarihi, İlkçağ Yunan düşüncesine kadar uzanır. Sosyal, daha geniş olarak manevi bilimlerin tarihini ilk Yunan sofistlerine kadar çıkarmak genellikle gelenek haline gelmiştir. Fakat onlardan önce de, daha doğa bilimleri kurulmaya başladığı zaman, din üzerine bugünkü din bilimleri bakımından çok ilginç düşüncelere rastlanmaktadır. Hıristiyan Ortaçağı Hıristiyanlık, doğuşu ve geniş Roma topraklarına yayılışı ile birlikte, kendini anlamak ve anlatmak istediği zaman, Yunan felsefesinin, özellikle Helenistik dönemin ünlü iki felsefi akımı olan Stoacılık ve Yeni Eflatunculuğun yardımına başvurmuştur. Dinin inanç sistemini felsefi bir şekilde açıklamak ihtiyacından Hıristiyan Teolojisi doğmuştur. Böylece bütün Ortaçağ boyunca, din bilgisi ve din bilimi aşağı yukarı Teoloji’den ibaret kalmıştır. Dolayısıyla, bu dönemin, toplum anlayışlarında da Hıristiyan Teolojisi’nin baskın rol oynadığı açıkça görülmektedir. Kurucular Sosyolojinin kurucularına ve din sosyolojisi ile ilgili temel yaklaşımlarına geçmeden önce kısaca ortaçağın sonlarından itibaren başlayan değişim hareketlerine bakmakta yarar vardır. Auguste Comte Sosyolojinin isim babası Auguste Comte, pozitivist felsefenin de en önde gelen temsilcilerindendir. O, pozitif yöntemin bilimler için zorunlu olduğunu, gözleme, deneye ve yasaların tespitine dayanan bu yöntemin, teolojik ve metafizik alanlara da yayılması gerektiğini söyler. Comte’nin genel sosyoloji gibi din sosyolojisinin de kurucusu olduğu kabul edilir. Emile Durkheim Auguste Comte’den sonra Fransız sosyolojisinin en önemli temsilcisi E. Durkheim’dır. Daha önce de belirttiğimiz gibi “din sosyolojisi” terimini ilk defa kullanan da odur. Onun sosyolojisini en geniş anlamı ile bir din sosyolojisi olarak görmekte bir sakınca yoktur. Çünkü, onun sosyolojisinin esasını kolektif bilinç anlayışı oluşturur. Max Weber Din sosyolojisinin kurucularından birisi de E. Durkheim’in çağdaşı Alman bilim adamı Max Weber’dir. Weber, genel olarak toplum ve ekonomi, özel olarak da din ve ekonomi üzerindeki incelemeleriyle tanınmıştır. Onun dini inançları, değerlendirme biçimi kendinden öncekilerden önemli farklılıklar göstermektedir. Çağdaş Bazı Yönelimler Bazı sosyologlar din için, insanı etkileyen bazı doğaüstü güçlere inanma şeklinde özsel bir tanımlamaya girişmiş ise de, diğerleri böyle bir bakış açısının oldukça dar kapsamlı olduğunu savunmuş ve din sosyolojisinin, kendi araştırma alanı olarak gördüğü sahayı sınırlandırmaması ve tüm ‘inanç sistemleri’ni açıklaması gerektiğini söylemişlerdir. Bu durumda, tüm çeşitliliği içinde insanların dünyayı yorumlama biçimleri ve kullandıkları açıklayıcı çerçeveler din sosyolojisinin ilgi alanına girecektir. Thomas Luckmann Luckmann “Görünmeyen Din” adlı eserinde, din sosyolojisinin, modern toplumda dinin değişen yapısını tahlil etme konusunda sorunlar yaşadığını belirtmekte ve modern toplumda geleneksel kilise dininin yerini alan her hangi bir şeyin de ‘din’ olarak adlandırılıp adlandırılamayacağını tartışmaya açmaktadır. Peter Berger Çağdaş dinin sosyal psikolojisi hakkındaki görüşünü büyük ölçüde Luckmann’a borçlu olduğunu ifade eden Berger, “Dinin Sosyal Gerçekliği” adlı eserinde, insanı merkeze oturtan antropolojik ve fenomenolojik bir din sosyolojisinin yöntemlerini geliştirmeye çalışmaktadır. Robert N. Bellah Luckmann ve Berger’in din anlayışını andıran bir başka yaklaşım, Amerikalı sosyolog Robert N. Bellah’ın sistemleştirdiği ‘sivil din’ teorisidir. Şöyle ki, 1960’lı yıllarda Talcott Parsons ve öğrencisi Robert Bellah gibi bazı sosyologlar, modern Amerika gibi toplumların, kurumsal düzenlemeleri ile tarihsel kutlamalarına kutsal özellikler atfettiklerini ileri sürerek, ‘kurumsal (kiliseye bağlı) din’den ayrı bir ‘sivil din’ görüşü ortaya atmışlardı.

5 İLH2008 – DİN SOSYOLOJİSİ Okumalar Din sosyolojisinin de içinde yer aldığı sosyal bilimlerin yöntem ve araştırma teknikleri konusunda Muzaffer Sencer’in Toplumbilimlerinde Yöntem adlı kitabını okuyunuz. Din sosyolojisinde yöntem ve tekniklerle ilgili geniş bilgi için Mehmet Taplamacıoğlu'nun Genel Sosyoloji Üzerine Bir Deneme adlı kitabının İkinci Bölüm'ünü de inceleyiniz. Din sosyolojisi hakkındaki farklı kaynakları incelemek ufkunuzu genişletecektir. Bu amaçla; Din sosyolojisinin de içinde yer aldığı sosyal bilimlerin yöntem ve araştırma teknikleri konusunda Muzaffer Sencer’in Toplumbilimlerinde Yöntem adlı kitabını okuyunuz. Din sosyolojisinde yöntem ve tekniklerle ilgili geniş bilgi için Mehmet Taplamacıoğlu'nun Genel Sosyoloji Üzerine Bir Deneme adlı kitabının İkinci Bölüm'ünü de inceleyiniz.

6 İLH2008 – DİN SOSYOLOJİSİ Özet Din sosyolojisinin konusu, bilimler sınıflamasındaki konumu ve özel din sosyolojilerini açıklayabilmek. Din sosyolojisinde yöntem ve teknikleri değerlendirebilmek. Din sosyolojisinin kısa tarihini özetleyebilmek. Din sosyolojisinin konusu, bilimler sınıflamasındaki konumu ve özel din sosyolojilerini açıklayabilmek Din sosyolojisi, adından da anlaşılacağı gibi, din ve toplum sorunsalı ile ilgilenir. Bu çerçevede, din ve toplum ilişkileri, karşılıklı etkileşimi yani dinin/dini hayatın toplum üzerindeki etkileri ile toplumun/toplumsal hayatın din ve dini hayat üzerindeki etkileri, dini gruplaşmalar, dini kurumlar/örgütlenmeler Din sosyolojisinin en temel konularıdır. Din sosyolojisinin konumu, insan bilimleri ile din bilimlerini birbirine bağlayan köprüde aranmalıdır. Başka bir deyişle din sosyolojisinin, bir yandan toplumun incelenmesi diğer yandan dinin incelenmesine dayalı iki kanatlı durumu, onun sosyal bilimler ile ilahiyat (teoloji) bilimleri arasında bulunmasını zorunlu kılmaktadır. Din sosyolojisinde yöntem ve teknikleri değerlendirebilmek Din Sosyoloji, dinin toplumsal boyutunu ele alıp incelerken Genel Sosyoloji’nin yöntem ve tekniklerinden yararlanır. Dolayısıyla, sosyolojik bir araştırmada, doğal olarak Din sosyolojisi incelemelerinde de kullanılan üç aşamalı uygulamadan söz edilebilir: (1) Gözlemleme, (2) Karşılaştırma ve (3) Açıklama. Din sosyolojisinde kullanılan başlıca araştırma teknikleri ise, (1) alan araştırması, (2) monografi, (3) anket ve (4) mülakattır. Din sosyolojisinin kısa tarihini özetleyebilmek Modern bir bilim dalı olarak din sosyolojisi yeni olsa da din ve toplum sorunsalı üzerinde düşünme ve inceleme yeni değildir. Bu çerçevede, ilkçağ Yunan düşünürleri arasında özellikle Eflatun ve Aristo gibi filozoflarla; Hıristiyan ortaçağında Saint Augustin ve Akinaslı Saint Thomas gibi bilginlerin din–toplum ilişkileri üzerine önemli bazı tespitlerde bulundukları görülmektedir. Öte yandan, ortaçağın sonlarından itibaren başlayan coğrafi keşifler, Rönesans, Reform, bilimsel ve teknik buluşlar, Aydınlanma hareketi, Fransız Devrimi ve Sanayi Devrimi gibi bazı değişim hareketlerinin modern sosyoloji ve dolayısıyla din sosyolojisinin doğuşunda önemli etkilere yol açtığı söylenebilir. Bu arada, sosyolojinin isim babası Auguste Comte ve “din sosyolojisi” terimini ilk defa kullanan Emile Durkheim ile Max Weber, Joachim Wach, Gustav Mensching ve Gabriel Le Bras gibi isimlerin modern sosyoloji ve din sosyolojisinin doğuşuna olan katkılarını özellikle zikretmek gerekir. 18. ve 19. yüzyılın bu kurucu düşünürlerinden sonra da gelişimini hızla sürdüren din sosyolojisi, 20. yüzyılda pek çok değerli bilim adamının katkıları ve örneğin Thomas Luckmann, Peter Berger ve Robert Bellah gibi yaşayan din sosyologlarının önemli teorileri ile günümüzde de önemini korumaya devam etmektedir.