İKTİSAT TARİHİ ÜNİTE 8 SANAYİ INKILABI.

... konulu sunumlar: "İKTİSAT TARİHİ ÜNİTE 8 SANAYİ INKILABI."— Sunum transkripti:

1 İKTİSAT TARİHİ ÜNİTE 8 SANAYİ INKILABI

2 SANAYİ İNKILABININ AÇIKLAMALARI
İktisat tarihçileri tarafından Sanayi İnkılabını hazırlayan faktörler olarak ileri sürülen nedenler şöylece özetlenebilir: Sermaye teşkili oranındaki artış Dünya ticaretinde modern zamanlarda meydana gelen artış Teknolojik değişmeler Serbest ekonominin gelişmesi ve insanların servete karşı daha rasyonel bir ahlaka sahip olmaları

3 Sermaye teşkili oranındaki artış
iktisat tarihçileri, bu artışı da ya yatırımları teşvik eden düşük faiz oranlarına ya da kar enflasyonuna bağlamışlardır. Dünya ticaretinde modern zamanlarda meydana gelen artış Bu dünya ticaretindeki artıştan en büyük payı İngiltere almış ve bu da İngiliz ihracat sanayiini uyararak genel ekonomik büyümeyi sağlamıştır. Teknolojik değişmeler Bilgi alanında bağımsız olarak ortaya çıkan gelişme ile bilgi birikiminin sınai makinelere ve iş organizasyonuna uygulanması ekonomik verimliliği yükseltmiştir. Serbest ekonominin gelişmesi ve insanların servete karşı daha rasyonel bir ahlaka sahip olmaları Bu sonuç felsefi ve dini düşüncelerdeki bir değişmenin ürünüydü ve böylece ekonomik teşebbüsler hür hale gelmişti.

4 SANAYİ İNKILABININ ZAMANI
İngiliz sanayileşme tecrübesini inkılap kavramı çerçevesinde ele alan ilk iktisat tarihçisi Arnold Toynbee idi. Ona göre 1750’lerde İngiliz ekonomisinde köklü bir değişim başladı ve bunu 1850’lere doğru tamamlanan hızlı ve genel bir sanayileşme süreci izledi. Daha sonra pek çok iktisat tarihçisi Toynbee’nin önerdiği tarihlere itirazda bulundular. 1850’lerde sanayileşmenin yalnızca pamuklu dokuma ve demir sanayileriyle sınırlı olduğu; makineleşmenin ve fabrika sisteminin diğer alanlara yayılmasıyla genel bir sanayileşmenin çok daha ileri tarihlerde tamamlandığı ileri sürüldü. Bazıları ise, tarihte devamlılığın esas olduğunu belirterek büyük ölçekli sanayinin ve teknolojik değişmenin başlangıçlarının 16. ve 17. yüzyıla kadar götürülebileceğini, bu yüzyıllardaki ekonomik gelişmelerin 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın ilk yarısındaki değişmeler kadar önemli olduğunu savundu.

5 Yakın zamanlarda yapılan çalışmalarda ise Sanayi İnkılabının zamanıyla ilgili yorumlara, ekonomik büyüme hızıyla ve dış ticaretin gösterdiği gelişmeyle ilgili istatistik bilgiler yön vermektedir. Bu çerçevede bugün genellikle kabul edilen görüş, ilk sanayi inkılabını İngiliz uluslararası ticaretinin yukarıya doğru önemli bir sıçrama gösterdiği 1780’lerden başlatmaktadır. Hatta Prof. W. Rostow Sanayi İnkılabını uzun bir süreçten çok, Toynbee gibi ani ve hızlı bir değişme olarak görmüş ve onu yılları gibi çok kısa bir döneme sıkıştıran bir teori geliştirmiştir. Rostow, ekonomik gelişme safhalarıyla ilgili modelinde bu dönemi, İngiliz ekonomisinin sürekli büyüme için “kalkış” a geçtiği, modernleşmeye dönük güçlerin kesin başarı kazandığı ve ekonomik gelişmeye doğru otomatik ve geri dönülmez bir değişimin başladığı bir zaman olarak tanımlamıştır.

6 SANAYİ İNKILABINI HAZIRLAYAN EKONOMİK DEĞİŞMELER
Günümüzde sanayileşmenin ön şartları olan belirli değişmelerden söz etmek mümkün olmadığı gibi, geçmişte de tüm sanayileşme olayları aynı şemaya uygun olarak ortaya çıkmış değildir. Ancak Sanayi İnkılabı olarak adlandırılan İngiliz sanayileşme tecrübesi, tarım ve sanayideki belirli değişmelerle yakından alakalıydı. İngiltere’deki Sanayi İnkılabını hazırlayan bu değişmeleri şöylece özetlemek mümkündür. Tarımsal Değişmeler Tarımdaki en önemli değişme, çitleme yoluyla açık tarla sisteminin tasfiye edilmiş olmasıydı. Fiyatların yükselmesi, şehir nüfusunun artışı ve taşıma imkanlarının gelişmesi artan ölçüde tarımın ticarileşmesini teşvik etmişti. İngiltere artan nüfusuna yetecek derecede yiyecek üretemez durumdaydı. Açık tarla sisteminde sahipleri farklı çizgiler halinde dağılmış tarlalarda çok sayıda çiftçinin tarımsal faaliyetleri ortaklaşa olarak yürütmesi, yeni ürün ve rotasyon şekillerinin denenmesini, ortak çayırlarda hayvanların otlatılması da besicilik çalışmalarını imkansız kılıyordu.

7 Gelişmiş rotasyon sistemleri ve hayvan besiciliğinin temel şartı, açık tarla sisteminin tasfiye edilerek tarlaların toplulaştırılmasıydı. Bazen bir köy topluluğunun üyeleri, lordla anlaşma yaparak toprakların hak sahipleri arasında birleştirilmiş tarlalar halinde dağıtılmasını sağladılar. Bazen de büyük toprak sahipleri köylülerin aleyhine olarak topraklarının etrafını çitle çevirdiler. Bazı topraklar da parlamento tarafından çıkarına zorunlu çitleme yasalarıyla toplulaştırıldı. Sonuçta 100’lerce hektardan oluşan büyük çiftlikler İngiltere’de yaygın işletme tipi haline geldi. Böylece İngiliz tarımında teknik gelişmenin önü açılmış oldu. 17. yüzyılın ikinci yarısında daha önce Hollanda’da geliştirilmiş olan ileri tarım teknikleri İngiltere’ye aktarıldı. Sınai Teknoloji ve Yenilikler Tarımdaki gelişmeler teknolojik değişmelerle de desteklenmişti. Ancak, teknolojik değişmeler asıl tarımdışı alanlarda, özellikle de sanayide daha büyük önem taşıyordu. 17. yüzyıl boyunca Hollanda, sanayi ve teknoloji alanında Avrupa’nın lideri durumundaydı. 18. yüzyılda ise İngiltere liderliği eline geçirdi.

8 Sınai teknoloji alanında pek çok yenilik İngiltere’de ortaya çıktı
Sınai teknoloji alanında pek çok yenilik İngiltere’de ortaya çıktı. Bu yenilikler madencilik ve metalürji ile tekstil alanında üretimi büyük ölçüde etkiledi. Madencilik alanında en belirgin değişme kömür üretiminin artışıydı. Enerji alanındaki en büyük değişme ise buharlı motorun icadıydı. Buharlı motor, ucuz ve kolaylıkla kontrol edilebilen bir güç kaynağıydı; kömürden sağlanan kimyasal enerjiyi, mekanik enerjiye dönüştürüyordu. Artık, sınai teşebbüslerin artık nehir kenarlarında kurulması gerekmiyordu. Bunun yerine yakında bir kömür madeninin bulunması sanayinin yerini tayin eden temel faktördü. Nüfus ve üretim kömür bulunan alanlara doğru kayma gösterdi. Metalürji alanındaki temel değişme demirin kok kömürü ile eritilmesi metodunun keşfedilmesiydi. Bu buluş sayesinde İngiltere, demir üretimi için azalan odun kömürü arzına bağımlı olmaktan kurtuldu. Bu tekniğin yaygınlaşmasıyla demir, daha ucuz olarak üretilmeye başlandı.

9 Önemli teknik yeniliklerin olduğu bir diğer alan tekstil sanayii idi
Önemli teknik yeniliklerin olduğu bir diğer alan tekstil sanayii idi. Dokuma sanayii putting-out sistemi çerçevesinde sanayi inkılabı donemi öncesinde de önem kazanmıştı. Ancak önemli olan yünlü kumaş üretimiydi. Pamuklu kumaş sanayii, 17. yüzyılda ilk kez başlamıştı ve yünlü kumaş sanayiine göre çok önemsiz bir sanayi koluydu. Aynen yünlü kumaş sanayiinde olduğu gibi üretim faaliyetleri elle yapılıyordu. O yeni ve önemsiz bir sanayi kolu olduğundan, diğer sanayilerdeki sınırlayıcı düzenlemeler ve lonca kontrollerine ve dolayısıyla teknik değişimi engelleyen geleneksel uygulamalara daha az bağımlıydı. Gerek iplik yapma ve gerekse dokuma safhasında işgücünden tasarruf sağlayacak makineler icat etme çabaları 18 yy da başlamıştı. Birbirini izleyen teknik yenilikler sonucu hem ürün kalitesi yükseltildi hem de önemli verimlilik artışları sağlandı. Tekstil üretimi evlerde icra edilen aile içi bir faaliyet olmaktan çıkıp fabrikalarda toplanmaya başladı. Üretim maliyetleri düşerken pamuklu kumaş üretim ve ihracatı süratle arttı. 19 yy ın başına gelindiğinde pamuklu kumaş İngiliz sanayinin katma değeri en yüksek sektörü olmuştu.

10 SANAYİ İNKILABININ SONUÇLARI
Sanayi inkılabı tarım inkılabından farklı olarak kısa sayılabilecek bir sürede gerçekleşen önemli sonuçlar ortaya çıkardı: Nüfus çok hızlı oranda artmaya başladı. Nüfus artışının nedenleri insanların daha az hastalığa yakalanması, doğum oranlarının yükselmesi ve insan ömrünün uzamasıydı. Batı dünyası geçmişte benzeri olmayan bir hayat seviyesine ulaştı. Ortalama zenginlikte bir şehir sakini, daha önceki toplumların zenginlerinin bile elde edemediği lüks mallara sahip oldu. Ayrıca, hayat düzeylerindeki bu yükselme, geçmiş dönemlerdekinden farklı olarak istikrarlılık ve süreklilik kazandı. Batı dünyasında tarım hakim ekonomik faaliyet olmaktan çıktı, işgücü temel mallar üretiminden mamul mallar üretimine kaydı ve böylece sanayi ve hizmet sektörleri daha önemli hale geldi. Bu netice tarımsal verimlilikte olağanüstü bir artışla sağlandı. Nitekim sanayi öncesi bir ekonomide faal nüfusun % 60 ile 80’i arasında değişen bir bölümü tarımda çalışmak zorundadır. Oysa sanayileşmiş bir ülkede faal nüfusun % 5 ile 10’undan da azı tüm nüfusun yiyecek ihtiyacını karşılayabilmektedir. Batı dünyası bir şehir toplumu haline geldi. Kırdan şehire göç oldu ve bu nüfus gelişen fabrika sisteminde çalışan işgücü kitlesini oluşturdu.

11 Sürekli teknolojik değişme bir kural haline geldi
Sürekli teknolojik değişme bir kural haline geldi. Modern bilim ve deneysel bilgi pazar için üretim sürecine geniş ölçüde ve sistematik olarak uygulandı. Üretimde daha çok makineden yararlanıldı. Cansız enerji, hayvan ve insan kaynaklı canlı enerjinin yerini aldı. İnsan ihtiyaçları için yeni pek çok madde üretimde kullanılmaya başlandı. Gelir dağılımında değişmeler oldu. Yeni gelir dağılımından sana-yiciler ve bankerler kesin olarak kazançlı çıkarken, esnaf kesimi gelir kaybına uğradı. Ekonomik faaliyet aileiçi veya mahalli kullanımlardan çok ülke çapında ve uluslararası pazarlar için üretime doğru ihtisaslaşmaya yöneldi. Tipik üretim birimi genişledi, şahsi esaslı olmaktan çıktı ve böylece aile ve akrabalığa daha az, buna karşılık ortaklık ve kamu teşebbüslerine daha fazla dayalı hale geldi. Toprak dışındaki üretim araçları -yani sermaye- sahipliğinin ya da bu araçlarla ilişkinin belirlediği yeni sosyal ve mesleki sınıflar doğdu.