TÜRK DİLİ-I Dil-Kültür İlişkisi

... konulu sunumlar: "TÜRK DİLİ-I Dil-Kültür İlişkisi"— Sunum transkripti:

1 TÜRK DİLİ-I Dil-Kültür İlişkisi
Prof.Dr. Muhsin Macit Okt.Olcay Saltık

2 KÜLTÜR NEDİR?

3 Dil-Kültür İlişkisi KÜLTÜR NEDİR? Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve top­lumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars, ekin. Bir topluluğu, bir cemiyeti, bir milleti millet yapan, onu diğer milletlerden farklı kı­lan hayat tezahürlerinin bütünü. İnsan başarılarının tümü. Toplumların eğitim, teknoloji, siyaset, hukuk, iktisat, sanat ve dine ilişkin sorunları­nı çözdükleri kendilerine özgü yola, o toplumun kültürü denir. Kültür konusunu ele alan bütün çalışmalarda kültürün birden fazla anlamının ol­duğu, kültür sözcüğünün kavram alanının, farklı bilim dallarına veya disiplinlere göre değiştiği söylenir. Nitekim kültür konusu antropologlar, toplumbilimciler, ta­rihçiler, halkbilimciler ve insani bilimlerin diğer disiplinlerine mensup olan araştır­macılar tarafından ele alınmış ve farklı yönleriyle tanımlanmıştır.

4 KÜLTÜR NEDİR?

5 Dil-Kültür İlişkisi KÜLTÜR NEDİR? Bir milletin ortak faaliyetlerinin ve iş yapma biçimlerinin tümünü ifade eden kültür; bir şeyleri algılama, değerlendirme ve davranışları yönlendirme açısından zihnî çaba ve bunun tarihî eylem alanına yansıma biçimidir. Öz bir de­yişle kültür, bir milletin hayat tarzıdır ve maddi, manevi değerlerinin tümüdür.

6 Dil-Kültür İlişkisi KÜLTÜR NEDİR? Amerikalı antropolog Edward Sapir, kültürün üç ayrı tanımından bahseder: Kültürün birinci anlamı "bir insanın yaşamında miras edindiği, babadan oğula geçen maddi veya manevi unsurlar" olduğudur. İkinci anlamı "bireysel gelişmede yet­kin örnek olma" ile ilgilidir. Kültürün özümsenmiş bilgi ve deneyim, entelektüel alanda donanımlı ve sofistike olma vb. bildiren bu anlamı, "kültürlü insan" ifade­siyle de özdeşleşir. Burada kastedilen kültürlü olma durumu, insanların eğitim ve yaşantılar sonucu, düşünce dünyalarında, estetik anlayışlarında, zevklerinde ve dünya görüşlerinde meydana gelen olumlu gelişmelerle de ifade edilebilir. Üçüncü kültür tanımı ise sözü edilen bu iki tanımın kesiştiği bir anlama denk gelir. Buna göre kültür "Bir toplumun diğer unsurlara göre daha değerli görülen, daha belirgin, manevi anlamda daha önemli olan unsurlarıdır. Sapir'in (1951: 311) kendi kültür tanımı ise mensubiyet kavramıyla yakından ilgilidir ve millî kül­tür anlayışıyla örtüşür. Buna göre kültür, "Belirli bir grup insanı diğerlerinden fark­lı kılan, ayıran genel davranışlar ve yaşam tarzlarıdır ve o toplumun ürettiği uygar­lığın belirgin, tipik göstergelerini de içine alır.

7 KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER

8 KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER
Dil-Kültür İlişkisi KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER Belli başlı kültür öğeleri şunlardır: Gelenek ve görenekler Ahlaki değerler ve anlayışlar Değer yargıları Semboller Dün­ya görüşleri Dinler Deneyimler İlişki örüntüleri ve davranış kalıpları, uygulama­ları, teşkilatlanma biçimleri Diller, edebiyatlar, halk dansları, el sanatları Heykel, resim, musiki, minyatürler Kültür, bir toplumun kimliğini oluşturan, onu diğer toplumlardan farklı kılan maddi ve manevi öğelerin bütünü; o toplumu çevreleyen ve onun hayatını, dü­şünce yapısını, dünya görüşünü şekillendiren bütün gerçeklikler ve uygulamalar olduğuna göre kültürü oluşturan öğeler de oldukça çeşitlidir.

9 KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER

10 KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER
Dil-Kültür İlişkisi KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER Türkçe Atasözlerine Yansıtılan Kültürel Öğeler ak gün ağartır kara gün karartır ak köpek kara köpek geçitte belli olur ak koyu nu n kara kuzusu da olur ağaran varken ağ­layana kim bakar ağı kürekle atarlar karayı dirhemle satarlar ak giyen ağa ge­rek, ak koyunu gören içi yağ dolu sanır ak köpeğe koyun diye sarılma vb. Türkçe Deyimlere Yansıtılan Kültürel Öğeler kara haber, kara çalmak, kara sürmek, kara kara düşünmek, aralarından kara kedi geçmek, karalar bağlamak, kara baht, ka­ra cahil vb. Renkler farklı kültürlerde farklı sembolik de­ğerlere sahip olabilmektedir. Örneğin kara/siyah renk Türk kültüründe kötülük, uğursuzluk, sıkıntı, terslik, yas, ölüm, gizlilik vb. bildirse de Çin kültüründe güven ve kaliteyi, Yeni Zelanda’da yurtseverliği temsil etmekte; kültürümüzde aydınlık, temizlik, dürüstlük, saflık vb. bildiren beyaz renk ise İtalya’da ölüm ve cenaze, Hindistan'da mutsuzluk ve yas, Etiyopya'da hastalık anlamlarına gelebilmektedir.

11 KÜLTÜR DEĞİŞMELERİ

12 Dil-Kültür İlişkisi KÜLTÜR DEĞİŞMELERİ Kültürler devingendir, zaman içerisinde yeni ihtiyaçlara bağlı olarak değişir ve güncellenir. Özellikle sanatta yeni değerler ortaya çıktıkça, düşüncede, duyguda ve ifade ortamında gelişmeler oldukça bazı eski değerler ortadan kaybolmakta ya da farklı boyutlar kazanarak değişmektedir. Kültürel değişmeler çok çeşitli nedenlerle gerçekleşebilir. Başka kültürlerle kar­şılaşma ve etkileşim kültürel değişmeleri motive edebileceği gibi ekonomik, sos-yo-politik ve teknolojik değişmeler de kültürleri çeşitli açılardan etkilemektedir.

13 DİL, KÜLTÜR VE TOPLUM

14 Dil-Kültür İlişkisi DİL VE KÜLTÜR Dil ve kültür arasındaki ilişki, bu iki ögenin iç dinamiklerle birbirine bağlı olma­sından kaynaklanan çok yönlü bir ilişkidir. Dil ve kültür arasında, birbirini yarat­ma, birbirinin varlığına ve devingenliğine kaynak ve ortam oluşturma yönünde or­ganik bir ilişki bulunur. Bir toplumun kültürü, bireylerin o topluma kendini kabul ettirebilmek için bilmesi ve inanması gereken her türlü bilgi, değer ve uygulama­dır. Bir bakıma kültür, bir kişinin günlük yaşamın ödevlerini yerine getirebilmek için sahip olması gereken "neyin-nasıl" olacağına dair bilgidir. Bu durumda dil, kültüre ait binlerce ögeden yalnızca biri sayılır; ancak üst­lenmiş olduğu, kültürün varlığını ve devamlılığını sağlamak, sözlü ve yazılı kültür ögelerini bizzat yaratmak, kültürel ögeleri sonraki nesillere taşımak gibi işlevlerin­den ötürü dil, kültürün en temel ögesidir denilebilir. Somut olmayan pek çok kül­tür mirası, yüzyıllar boyunca yalnız dil aracılığıyla sonraki nesillere aktarılabilmiş­tir.

15 Dil-Kültür İlişkisi DİL VE TOPLUM Toplumsal statü, yaş, eğitim, toplumsal roller, cin­siyet vb. toplumsal ögeler, bireylerin dil davranışlarını da etkilemektedir. Bu nedenle dili biçimlendiren birtakım toplumsal etkenlerden söz etmek ve iletişimi yorumlarken bu etkenleri de dikka­te almak gerekir. Toplumsal etkenler, insanla­rı içinde bulunulan toplumsal duruma uygun ko­nuşma biçimlerini seçmeye yöneltir. Toplumsal ögelerin, dil kullanımı üzerinde izlenebilen etki­lerini toplumdilbilim incelemektedir.