YAPILARINA GÖRE FİİLLER

... konulu sunumlar: "YAPILARINA GÖRE FİİLLER"— Sunum transkripti:

1 YAPILARINA GÖRE FİİLLER

2 YAPILARINA GÖRE FİİLLER
Basit Fiiller Birleşik Fiiller Türemiş Fiiller

3 BASİT FİİLLER Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir.Çekim eklerini almış fiiller basit fiildir.Çünkü çekim ekleri eklendiği sözcüklerin yapısını değiştirmez.Bu fiiller yapım eki almadıkları gibi başka kelimelerle de birleşmemişlerdir. Uç-uyor-uz Kök Çekim Eki Diz-se-n-iz Oku-malı-lar Kök Çekim Eki

4 Türemiş Fiiller Sözcük,kök veya gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulmuş fiillerdir. Türemiş fiiller 2’ye ayrılır: İsimlerden türetilen fiiller Fiillerden türetilen fiiller

5 İsimlerden Türetilen Fiiller
İsimlerin kök veya gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulmuş fiillerdir.Örnekler: -e(a):oyna-,yaşa- -el,al:azal-,çoğal- -er,-ar:morar- -la,-le:başla-,gözle- -sa,-se:susa-

6 Ses-len Süs-len Hay-kır Düz-el Mor-ar Üf-ür YAPIM EKLERİ İSİM

7 Fiillerden Türetilen Fiiller
Fiillerin kök veya gövdelerine yapım ekleri getirilerek oluşturulmuş fiillerdir.Örnekler: -(i)n-:giyin-,taran- -(ı)l-kırıl-,üzül- -(i)ş:tanış-,görüş- -(i),(ı)t-:acıt-,eğit- -dir-:-kandır-,söndür -(i)r-:bitir-,geçir- -(e)le-:kovala-,eşele-

8 Kes-il Bil-in Gez-dir Er-it Uç-ur YAPIM EKLERİ FİİL

9 Fiillerin sonundaki (-) işareti –mek,-mak biçiminde okumayı sağlar.
NOT Fiillerin sonundaki (-) işareti –mek,-mak biçiminde okumayı sağlar.

10 Birleşik Fiiller İki veya daha fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşan fiillerdir.Birleşik fiiller üç grupta incelenir: Kurallı birleşik fiiller Yardımcı fiillerle yapılan birleşik fiiller Anlamca kaynaşmış (deyim halindeki fiiller) birleşik fiiller

11 A)KURALLI BİRLEŞİK FİİLLER
Fiillerin “vermek,bilmek,durmak,kalmak, yazmak” fiillerinden biriyle oluşturduğu özel fiil kalıplarıdır.Dörde ayrılır...

12 Yeterlilik Fiili Fiil kök veya gövdelerine “e,a” ünlülerinden sonra “bilmek” fiili getirilerek oluşturulur.Bu fiil yeterlik,muktedir olma anlamı taşır. gör-ebilmek anla-(y)abilmek...

13 Özellikleri Bu fiil aşağıdaki cümlelerde yeterlilik bildirmektedir.
Bizim takım maçı alabilir. O,bu sorunu halledebilir. İhtimal bildirir. Bu hastalık onu yenebilir. Denize fazla açılmayın boğulabilirsiniz.

14 Kibarca izin bildirir. Bizimle gelebilir misiniz? Olumsuz şekli –me(-ma) ile yapılır.Olumsuz biçiminde “bil-” düşer; Olumlu Olumsuz açabilmek açamamak duyabilmek duyamamak

15 Sorusu aşağıdaki şekilde yapılır:
O yarın gelebilir mi? Biz oraya gidebilir miyiz?

16 Tezlik Fiili Fiil kök ve gövdelerine (i) ünlüsünden sonra vermek fiili getirilerek oluşturulur: gel-i-vermek Oku-(y)-u-vermek...

17 Özellikleri Tezlik eylemi acelecilik bildirir.
Hemen şurayı düzeltiver. Tezlik eylemi kibarca emir bildirir. Şu kitabı masaya koyuveriniz. Tezlik fiillerinin olumsuz ve soru şekilleri çok az kullanılır. O gelivermeden biz bu işi bitirelim.

18 NOT Tezlik fiilinin olumsuzluk eki ikinci fiilden sonra gelmektedir.Eğer olumsuzluk eki birinci fiilden sonra gelirse anlam değişir,beklenmezlik anlamı söz konusu olur: tutmayıverdi almayıverdi...

19 Sürerlik Fiili Fiil kök veya gövdelerine “e,a” ünlülerinden sonra “durmak,gelmek,gitmek,kalmak” fiillerinden biri getirilerek oluşturulur: gid-e-durmak uyu-(y)-a-kalmak ol-a-gelmek... Bu fiilin olumsuzu pek kullanılmaz. Uyyakalmamış olsaydım seni aradım.

20 Özellikleri Bu fiiller devamlılık bildirir.
NOT:ıp(ip,up,üp) ulacıylada sürerlilik fiili yapılır.

21 Yaklaşma Fiili Fiil kök ve gövdelerine “e-a” ünlüsünden sonra “yazmak” fiili getirilerek oluşturulur: düş-e-yazmak bil-e-yazmak Bu fiilinde olumsuz şekli kullanılmaz.

22 Örnek Soru “Seçebildik” birleşik fiilinde anlamların hangisi vardır?
1991/FL-AÖL “Seçebildik” birleşik fiilinde anlamların hangisi vardır? A)Yaklaşma B)Tezlik C)Sürerlik D)Yeterlik D

23 B)YARDIMCI FİİLLE YAPILAN BİRLEŞİK FİİLLER
Türkçe’de bazı fiiller yanlız başına kullanıldıkları zaman bir işi,oluşu.kılışı tam olarak bildiremezler.Bunlar yüklemlik görevini üstlenmek için başlarına isim soylu bir kelime alırlar.Bu tip fiillere yardımcı fiil denir.Yardımcı fiillerin sayıları azdır.

24 Yardımcı Fiiller 5’e Ayrılır...
a)Soğuklar bizi hasta etti.(etmek) b)Dilekçeleri makama arz eyledi.(eylemek) c)Bir ömür mutlu oldu.(olmak) d)Günde beş vakit namaz kılarız.(kılmak) e)Lütfen buraya dikkat buyurunuz.(buyurmak)

25 Not Yardımcı fiiller isimlere eklenirken ses düşmesi ya da türemesi oluyorsa bu tür birleşik fiiller bitişik yazılır.;olmuyorsa isim ve fiil ayrı yazılır: Sabır etmek---sabretmek(ses düşmesi var,bitişik) Hata etmek---hata etmek(ses değişikliği yok,ayrı)

26 “Etmek,olmak”gibi yardımcı fiiller tek başına bir anlam ifade etmeyip,isim soylu kelimeleri fiilleştirmek için kullanıldıklarında yardımcı fiil,bir anlam taşıyıp özn.nesne,tümleç aldıklarında ise bağımsız fiil olurlar.

27 II)Bu hata onu yerinden edecek III)Üzümler daha olmadı. B
I)Ben ettim sen etme II)Bu hata onu yerinden edecek III)Üzümler daha olmadı. B I)Bana ondan söz etme II)O buna sabreder III)O buna memnun oldu. Bağımsız Fiiller Yardımcı Fiiller

28 C)ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK FİİLLER(Deyim Halindeki)
İki veya daha fazla sözcüğün anlamca kaynaşıp birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir.Bu fiiller genellikle deyim niteliğini taşıyan sözlerdir.Çünkü birleşik fiili oluşturan kelimeler anlamlarından çıkmıştır Bu fiiller yardımcı fiillere benzerler.Çünkü yardımcı fiiller gibi bunlarda bir isim,bir fiil soylu kelimenin bir arada kullanılmasıyla oluşur.

29 I)Hasta oldu Ağzını aradı II)Memnun eyledi Yaka silkti
A B I)Hasta oldu Ağzını aradı II)Memnun eyledi Yaka silkti III)Naz ediyor Kahkaha atıyor Anlamlarından çıkmamışlardır Anlamlarını kaybetmişlerdir

30 Özellikleri Yardımcı fiillerde 1.kelime hiçbir zaman ek almaz.Ama anlamca kaynaşmış fiillerde 1.kelime ek alabilir.Örn:Ağzını aramak Yardımcı birleşik fiillerin sayısı azdır.

31 Yardımcı Birleşik Fiillerin İki Türlü Yazım Şekli Vardır:
a)1.kelimede ses değişimi(artma veya azalma)oluyorsa bitişik yazılır. ”Bunu önceden hissetmiştim.”(ses artması) ”Ben nice acılara sabrettim.”(ses düşmesi)

32 b)1.kelimede ses değişimi olmuyorsa ayrı yazılır.
Bu olay beni memnun etti. Ali dilekçeleri müdüre arz etti. Onun ağzını aradın mı?

33 Soru 1 Hangi cümlede birleşik fiil yoktur?
1993/LGS Hangi cümlede birleşik fiil yoktur? A)Bahçede çalışan komşumuza yardım ettim. B)İnsanları fikirlerinden dolayı küçümsemeyiniz. C)Sabahtan beri içimde bir eziklik hissediyorum. D)Dayıma sabah erkenden telefon ettim. B

34 Soru 2 “Şu balıkları temizleyiver.”cümlesindeki birleşik fiilin çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A)Yeterlilik fiili B)Tezlik fiili C)Süreklilik fiili D)Yaklaşma fiili B

35 Soru 3 Aşağıdaki birleşik fiillerden hangisinin yazımı yanlıştır?
A)Bu arabalar yüzlerce kez test ediliyor. B)Bu seferlik seni affediyorum. C)Sizinle tanıştığıma memnun oldum. D)Misafirlerimize saygıda kusuretmeyiz. D

36 Soru 4 ”Siz gidedurun,ben arkanızdan yetişebilirim.”cümlesindeki birleşik fiilin çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A)Yeterlik-sürerlik B)Sürerlik-yeterlik C)Tezlik-yaklaşma D)Yaklaşma-yeterlik B

37 Soru 5 Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi deyim halinde bir birleşik fiildir? A)Evlat acısı yıllarca içine yer etmiş. B)Köyde bizi üç gün misafir ettiler. C)Eve gidince neden telefon ettiniz? D)Ona doğruyu söylememekle hata etmişsin. A

38 Soru 6 Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi yapısı bakımından birleşik bir fiildir? A)Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak B)Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal C)Kükremiş sel gibiyim,bendimi çiğner,aşarım D)O benim milletimin yıldızıdır parlayacak B

39 Soru 7 Sabahlar sizinle aydınlık Elleriniz uzadıkça mavi bulutlar
Sizin için kızarır dallarda yemiş Bir sevince karşılık bin acınız var Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A)İsimden isim yapım eki almış sözcük vardır. B)Fiilden isim yapım eki almış sözcük vardır. C)Fiilden fiil yapım eki almış bir sözcük vardır. D)İsimden fiil yapım eki almış bir sözcük vardır. D

40 Soru 8 Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi yardımcı birleşik fiildir? A)Bu olayın böyle neticeleneceğini önceden hissetmiştim. B)Birazcık bekle geliveriyorum. C)Bana şu yazdıklarımı alıveriniz. D)Kısmetimiz bizi diyar diyar gezdiriyor. A

41 Soru 9 Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemi birleşik fiildir?
A)Onu arayıp bulmalısın B)Gidenler arkasından bakakaldı. C)Bu hastalık onu iyice inceltmiş. D)Yaptığımız toprak vazo çatlamış. B

42 Soru 10 Aşağıdaki cümlelerden hangisinde”olmak”yardımcı eylem değildir? A)Böylelikle size borcumu ödemiş oldum. B)Son günlerde iyice aldırmaz oldu. C)Uzakta kulakları sağır eden bir patlama oldu. D)Bizimle tartıştıktan sonra ortalıkta görünmez oldu. C