PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

... konulu sunumlar: "PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ"— Sunum transkripti:

1 PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Haz: Arş. Gör. Ceyhun OZAN Atatürk Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

2 PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Tarihsel Temeller Toplumsal Temeller Psikolojik Temeller Felsefi Temeller PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

3 Tarihsel Temeller: Dünyada,
4. yy. Orta sınıfın eğitim gereksinimlerini karşılamak üzere ortaya çıkan ilk eğitim teknisyenleri: sofistler 3. yy. Eğitim yaşama hazırlıktır. Ortaçağ Klasik eserler, Latince ve Gramer eğitimi. İçerik dini metinlerdir. Endüstri Öncesi Dönem Comenius`un Didaktica Magna(1632)`sında ders kitaplarında resimlerin yer alması ve somut nesnelerin öğretimde yer alması gerektiği önerilmiştir. 18. yy. Columbia, Harvard ve Princeton üniversitelerinin açılması ve klasik eğitim anlayışının zayıflaması Toplumsal ihtiyaçların artmasıyla kitle eğitiminin ağırlık kazanması ve devlet okullarının açılması.

4 Tarihsel Temeller: Dünyada,
19. yy. Matematik, felsefe, astronomi, kimya, botanik gibi disiplinlerin ağırlık kazanması. Bu yüzyılda eğitim programlarının içeriği ve öğretim yöntemleri konusundaki tartışmalar, eğitimde program geliştirme alanının doğuşunu hazırlamıştır. 1902 John Dewey yayınlarında «curriculum» (eğitim programı/yetişek) terimini kullanmış, ancak doğrudan tanımlamamıştır. 1918 Franklin Bobbit`in «The Making of Curriculum» isimli kitabını yayımlaması Boyd Bode (1921), W.W. Charters (1923) ve George S. Counts (1926), eğitim programı düşüncesine önemli katkıda bulunmuşlardır. Özellikle Charters davranışçı yaklaşımı savunarak eğitim programının öğrenme yaşantılarıyla kazanılabilecek bir dizi hedefler ve gözlenebilir davranışlar olduğunu kabul etmiştir. 1949 Ralph Tyler`ın «Eğitim Programı ve Öğretimin Temel İlkeleri» isimli kitabı çağdaş anlamdaki ilk kitaptır. 1962 Hilda Taba`nın «Program Geliştirme: Kuram ve Uygulama» isimli eseri.

5 Tarihsel Temeller: Türkiye`de,
1924 Tevhid-i Tedrisat (3 Mart 1924) Tek tip ve beş yıl için bir program yapılmış ve toplu öğretim, çocuğa görelik ve yakın çevre ilişkilerine göre gözden geçirilen bu program 1936 ve 1948 yıllarında daha iyi duruma getirilmiştir. Cumhuriyet dönemi ders çizelgelerinde özellikle laiklik, çağdaşlaşma, müspet ilimler ve ulusal bütünlük ilkeleri benimsenmiştir. Türkiye’ye davet edilen Columbia Üniversitesi öğretim üyelerinden John Dewey’ in hazırladığı rapor doğrultusunda daha çok ilköğretim programlarının geliştirilmesine ağırlık verilmiştir. 1950 Bu yıla kadar eğitim kurumlarının okutacakları derslerin isimlerini, konular listesini ve haftalık ders saatlerini içeren listeleri ifade eden Müfredat sözcüğü yerine eğitim programı kavramı kullanılmaya başlanmıştır. 1952 Program geliştirme çalışmaları, köy okullarında incelemeler yapan K. V. Wofford`un hazırladığı raporla daha sistematik yaklaşımla yapılmaya başlanmıştır. 1953 V. Milli Eğitim Şurası`nda ilköğretim programının geliştirilmesi zorunluluğu üzerinde durulmuş, program geliştirme çalışmaları M.E.B.’ de ağırlıklı şekilde başlamıştır. İstanbul Atatürk Kız Meslek Lisesi`nde program komisyonu tarafından geliştirilen deneme okulu programı ortaöğretim program geliştirme çalışmalarının öncüsü niteliğindedir.

6 Tarihsel Temeller: Türkiye`de,
1961 İlkokul programı yeniden gözden geçirilmiştir. 222 sayılı kanun bu çalışmaları desteklemiştir. 222 sayılı kanun İlköğretim Kanunu, programların değerlendirilmesi ve geliştirilmesini zorunlu hale getirmiştir. 1964 1948 programının, uygulamada ortaya çıkardığı sorunların incelenmesi, yeniden düzenlenen programa bazı önlemlerin alınmasını sağlamıştır. 1970 8 yıllık zorunlu eğitimin ilk denemesi ve program çalışmalarına başlanmış; çalışma grubu sekiz yıllık okulun amaçlarını ve eğitim ilkelerini belirlemiş ancak çalışmalar deneme aşamasında kalmıştır. MEB program geliştirme modeli oluşturma girişiminde bulunmuştur. Model girişiminde, programların hazırlanmasında dikkate alınacak ilkeler belirlenmiş, model 1984 yılında Anayasa, Hükümet programı ve Cumhurbaşkanlığının direktifleriyle yeniden şekillenmiştir. 1990 MEB program geliştirmeye ve ölçme-değerlendirmeye önem vermiş ve bünyesinde derslere göre program geliştirme ihtisas komisyonları oluşturmuştur. 2004 İlköğretim programları, ilerlemeci eğitim felsefesi ışığında yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı temelinde yeniden hazırlanmış, ülke genelinde 6 il ve 100 okulda deneme çalışması yapılarak yılında ülke geneline yaygınlaştırılmıştır.

7 Toplumsal dinamizm, eğitim programlarının da dinamik olmasını gerektirir.
Eğitim programları, yalnızca okulla sınırlı değildir. Bireylerin toplumdaki yaşam ve öğrenme koşullarına hazırlanmaları için bir yandan toplumun problemlerini ve gereksinimlerini gidermeyi, diğer yandan da bireylerin ilgilerini, gelişim özelliklerini ve gereksinimlerini dikkate almayı gerekli kılar. Böylelikle eğitim programları toplumu oluşturan bireylerin özellikleri ile toplumu dengeler. Toplumsal Temeller

8 Eğitim programları bireyleri toplumdaki belli statülere ve rollere hazırlar.
Toplumsal düzeyde yaşanan değişim, meslek ve iş alanlarındaki çeşitlilik; bireylere kazandırılacak becerilerin de farklılaşmasını gerekli kılmaktadır. Toplumun istek ve beklentileri, gereksinimleri yapısı ve yönelimi program hedeflerinin önemli belirleyicisidir. Toplumsal Temeller

9 Eğitim programlarının dinamikliğini objektif süreçlerle sağlamak, insan gücünü toplumun isteklerine uygun biçimde yetiştirmeyi sağlar. Toplum gereksinimleri ve beklentileri; yapısı, işleyişi ve yönelimi dikkate alınarak analiz edilmeli ve programlara yansıtılmalıdır. Program geliştirme sürecinin tüm aşamalarında toplumsal ve çevresel koşullar dikkate alınmalıdır. Toplumsal Temeller

10 Öğretim programlarını hazırlama, uygulama, değerlendirme ve geliştirme süreçlerinde insanın gelişim özelliklerini, insanda öğrenmenin nasıl oluştuğunu anlamak önemlidir. Programlar, belli gelişim dönemlerindeki bireylerin ilgi, gereksinim, beklenti ve özelliklerine göre hazırlanır. Psikolojik Temeller

11 Program hedeflerinin gerçekleştirilebilirliğini/ulaşılabilirliğini/ oluşturulabilirliğini/kazanılabilirliğini tayin etmede, bireylerin hem gelişim hem de öğrenme özelliklerinin bilinmesi gerekir. Örneğin ilköğretim birinci sınıf matematik öğretim programı hazırlanırken "Üç ondalık kesir sayısını büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe sıralayabilme." hedefi, bu sınıf düzeyindeki öğrencilerin ne gelişim, ne de öğrenme özelliklerine uygun değildir. Psikolojik Temeller

12 Öğretmenlerin öğretim hedefleri doğrultusunda etkili öğrenme yaşantıları sağlayabilmesi için öncelikle bireyin nasıl öğrendiğini bilmesi gerekir. Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini bilen bir öğretmen; öğretim modellerini, ilkelerini, yöntem ve tekniklerini daha kolay kavrar ve uygular, öğrencilerin öğrenme eksikliklerinin, hatalarının, güçlüklerinin nedenlerini açıklayabilir ve önlemler alabilir. Psikolojik Temeller

13 Eğitim programları ve uygulamaları çocukların gelişim ve öğrenme özelliklerine uygun olmalıdır. Öğretmenler çocukların başarabileceğinin üstünde öğretim yapma eğiliminden uzak durmalıdır. Hangi kademede olursa olsun, öğrencileri bulundukları düzeyden bir üst düzeye çıkaracak programlar hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Psikolojik Temeller

14 “Philosophia” terimine dayanan felsefe, “Sevgi” anlamına gelen “Philio” sözcüğü ve “bilgi, bilgelik” anlamına gelen “sophia” sözcüklerini bir araya gelmesiyle bilgi ve bilgelik sevgisi anlamını almıştır. Sokrates felsefeyi “neleri bilmediğini bilmek”, Platon, “doğruyu bulma yolunda, düşünsel bir çalışma”, Felsefi Temeller

15 Aristo, “ilkeler ya da ilk nedenlerin bilimi ya da bilimlerin bilimi”
Kant, “kendisini akla dayanan nedenlerle meşru kılmak veya haklı çıkarmak iddiasında bir zihinsel etkinlik biçimi” olarak tanımlamaktadırlar. Felsefi Temeller

16 Felsefenin Çalışma Alanları
Varlık Felsefesi (Ontoloji) Bilgi Felsefesi (Epistemoloji) Değerler Felsefesi (Aksiyoloji) Felsefenin Çalışma Alanları

17 Varlık Felsefesi (Ontoloji)
Var olan şeyleri, varlıkların temellerini ve varlıklar arasındaki bağları sorgulayan bilim dalıdır. Varlık felsefesinin en önemli sorusu “İlk nedir” sorusudur. Varlık felsefesinin ulaşmak istediği sonuç, tüm varlık dünyasını yöneten ilkleri bulmak ve açıklamaktır. Varlık Felsefesi (Ontoloji)

18 Bilgi Felsefesi (Epistemoloji)
Bilgi felsefesi, bilme eylemini ve bunun sonucunda elde edilen bilginin mahiyetini, bilme eyleminin nasıl gerçekleştiğini ve insanın nasıl bildiğini inceler. Bilme, özne (suje) ile nesne (obje) arasında bağ kurmadır. Bilgi Felsefesi (Epistemoloji)

19 Değerler Felsefesi (Aksiyoloji)
Değerlerin mahiyetini açıklamaya çalışır. Değerler, insanlığın evrensel sorunlarından biri olup insanların iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin gibi tercihler yapmada kullandıkları ölçütler olup önem verileni ifade eder. Kendi içinde etik ve estetik olmak üzere ikiye ayrılır. Etik, ahlaki değerleri; estetik ise sanatsal değerleri ifade eder. Değerler Felsefesi (Aksiyoloji)

20 Felsefi Akımlar İdealizm (İdealistlik) Realizm (Gerçekçilik)
Pragmatizm (Yararcılık) Varoluşçuluk (Existentialism) Felsefi Akımlar

21 İdealizm Kurucusu Platon (Eflatun)`dur.
İdealizm, maddi ve fiziki varlığı olmayan, duyularla algılanamayan, elle tutulup gözle görülemeyen şeylerin varlığını kabul eden ve maddeciliğin karşıtı olan bir felsefedir. İdealizme göre gerçek, maddi ve fiziksel olmaktan çok metafizik, ruhsal mahiyettedir. İdealizm

22 İdealizme göre insanın en önemli yönü, ruhsal/zihinsel yönüdür
İdealizme göre insanın en önemli yönü, ruhsal/zihinsel yönüdür. İnsan, doğuştan eşyanın kavram bilgisine sahip olup önce eşya değil, kavram vardır. Parça-bütün ilişkisine önem verir. Doğru bilginin, tek ve değişmez olduğunu ve söz konusu bilgiye akılla ulaşılabileceğini kabul eder. İdealizm

23 İdealizme göre eğitim, insan aklının ve insanın zihinsel süreçlerinin geliştirilmesidir.
Eğitim kavramlar ve gerçekler üzerine kurulmalıdır. Aklı kullanma ve akıl yürütme ön plandadır. Eğitim, bireyi, iyi, doğru ve güzele teşvik etmeli doğuştan getirdiği bazı yetenekleri ortaya çıkarmalıdır. İdealizm

24 Realizm Kurucusu Aristoteles`tir.
Realist felsefenin esası, maddenin gerçeğine ve varlığına inanmaktır. Evrendeki her şey, insanın zihninden bağımsız olarak vardır ve gerçektir. Önce kavram değil, eşya vardır. İnsan önce eşyayı görür, sonra kavram oluşturur. Realizm

25 Pragmatizm Kurucusu John Dewey`dir.
Pragmatizme göre dünya, sürekli değişmektedir. Gerçeğin özü değişmedir. Değişmez bir gerçeklikten söz edilemez. İnsan doğası da dahil olmak üzere her şey değişmektedir. Bir şeyin değeri, yararlı olmasıyla ölçülür. İnsana yararlı olan şey iyidir. Pragmatizm

26 Eğitim, değişen çevre ve koşullara bağlı olarak insanı sürekli yeniden yetiştirme işidir.
Eğitim yaşama bir hazırlık değil, yaşamın kendisidir. Eğitimde değişmez bir içerik söz konusu değildir. Pragmatizm

27 Bu felsefenin temelini, insanın kendini ve kendi gerçekliğini tanıması oluşturur.
İnsana olabildiğince özerklik ve seçme şansı verilmesinden yanadır. Varoluşçuların en çok işlediği temalardan biri ölümdür. Kötü bir yaşam sürdürmektense ölüm daha tercih edilir görülmüştür. Varoluşçuluk

28 Eğitimin ve yaşamın amacı, insanın bir varlık olarak kendi varoluşunun farkında olmasını, kendini tanımasını ve kendi varoluşunu gerçekleştirmesini sağlamaktır. Varoluşçuluk

29 Pascal`ın “yarın ölecekmiş gibi bugünü yaşa sözü, varoluşçuların yaşam felsefesini ifade etmektedir.
Başlıca varoluşçular: S. Kierkegaard, M. Heiddegger, K. Jaspers, J. P. Sartre, F. Nietzsche Varoluşçuluk

30 Eğitim Akımları Daimicilik (Perennializm) Esasicilik (Essentializm)
İlerlemecilik (Progressivizm) Yeniden Kurmacılık (Recontructionizm) Eğitim Akımları

31 Daimicilik (Perennializm)
Dayandığı temel felsefe; idealizm ve realizmdir. Değişmeyen evrensel bir eğitim: İnsanın işlevi her toplumda aynıdır ve düşünme yeteneği ortaktır. İnsanın doğasının evrenselliği edebiyat, tarih ve felsefi ürünlerde görülür. Bu nedenle eğitim programları beşeri bilimlere dayalı olmalıdır. Eğitim programları değişmemelidir. Daimicilik (Perennializm)

32 Daimicilik (Perennializm)
Entelektüel eğitim: Düşünme insanın en önemli yeteneğidir. İnsan doğasının en önemli unsuru akıldır. Bu nedenle insan, akıllıca kendini yönetebilecek şekilde yetiştirilmelidir. İnsanın zihinsel (entelektüel) gelişimine önem verilmelidir. Daimicilik (Perennializm)

33 Daimicilik (Perennializm)
Evrensel ve değişmez gerçeğe uyum için eğitim: Eğitim, evrensel nitelikteki gerçeklere göre şekillendirilmelidir. Gerçek her yerde aynıdır. İnsanın doğası ve ahlaki ilkeler değişmez. İnsanın özü değişmez. Öyle ise eğitim herkes için aynı olmalıdır. Daimicilik (Perennializm)

34 Daimicilik (Perennializm)
Eğitim hayatın bir kopyası değil, ona hazırlıktır: Okulun temel işlevi, kültürü etkili bir şekilde yeni kuşaklara aktarmaktır. Öğrencinin kültürel mirası ve değerleri benimsemesi onun gelişimi için önemlidir. Daimicilik (Perennializm)

35 Daimicilik (Perennializm)
Dünyanın hem maddi hem de manevi gerçeklerini tanıtacak bilgiler verilmelidir: Her yerde her yaş için gerekli bilgi ve değerler kazandırılmalıdır. Okuma, yazma, matematik, felsefe, edebiyat ve doğal bilimler programın merkezinde olmalı; iş ve meslek eğitimi iş yerlerinde olmalıdır. Daimicilik (Perennializm)

36 Daimicilik (Perennializm)
Büyük kitaplar eğitimi: İnsan doğasının en iyi ve en güzel eserleri klasik kitaplarda örneklendirilmiştir. Eğitimde bunlara ağırlık verilmelidir. Daimicilik (Perennializm)

37 Esasicilik (Essentializm)
Belli bir felsefeye dayanmaktan çok doğrudan bir eğitim hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Daha çok realist az da olsa idealist özellikler taşır. Eğitim programlarının konu alanı üzerinde daha çok durur. Geçmişten gelen ancak zamanın tecrübesinden geçmiş kalıcı olan konulara ve değerlerin seçimine önem verir. Esasicilik (Essentializm)

38 Esasicilik (Essentializm)
Geçmişten gelen bilgi ve değerlerin önemli yanları korunup yeni kuşaklara bunların öğretilmesiyle geçmişin başarıları üzerine daha mükemmel uygarlıklar yaratılabilir. Esasiciler, öğrencinin serbestliğine ve onların ilgisine dayalı bir eğitimi savunan ilerlemecileri eleştirir­ler. Öğrenmenin doğasında çok ve sıkı çalışma ve çoğu zaman zorlama vardır: Disiplin, eğitimde önemlidir. Esasicilik (Essentializm)

39 Esasicilik (Essentializm)
Öğrenciden çok öğretmen önemlidir: Öğrencilerin kendilerini tam olarak gerçekleştirebilmesi için yetişkinlerin rehberliğine ve kontrolüne ihtiyaçları vardır, öğretmenin görevi, yetişkin dünyası ile çocuk dünyası arasında denge kurmaktır. Bu nedenle öğretmenler iyi yetiştirilmelidir. Konu alanında uzman olmalıdır. Konu alanındaki uzmanlığını kullanarak öğrencileri yetiştirmelidir. Esasicilik (Essentializm)

40 Esasicilik (Essentializm)
Konu alanı iyi özümsenmelidir: Zamanın tecrübesinden geçmiş sağlam bilgiler, çocuğun kendi tecrübelerinden daha değerlidir. Dolayısıyla bu bilgilerin sınıflanmasıyla oluşan disiplinleri (matematik, fen ve yabancı dil gibi) öğrenciler iyi bilmelidir. Esasicilik (Essentializm)

41 Esasicilik (Essentializm)
Okulda zihinsel disiplin anlayışının geleneksel yöntemleri kullanılmalıdır: Soyut düşünme, alıştırma, ezber gibi yöntemler kullanılmalıdır, ilerlemecilerin benimsediği problem çözme her alana uygulanamaz. Esasicilik (Essentializm)

42 İlerlemecilik (Progressivizm)
Pragmatizmin eğitime uygulanışıdır. Eğitim aktif ve çocuğun ilgilerine dayalı olmalıdır: Çocuklar; ilgi, kapasite ve özelliklerine uygun bir eğitim programı içinde yetiştirilmelidir. İlerlemecilik (Progressivizm)

43 İlerlemecilik (Progressivizm)
Problem çözme yöntemi esastır: Bilgi, yaşantı edinmede, yaşantıları geliştirmede ve yeniden düzenlemede bir araçtır. Problem çözme, eleştirel düşünme daha önceden öğrenilmiş olanların yeniden geliştirilmesini içerir. Düşünme becerilerinin (eleştirel, yaratıcı, yansıtıcı, problem çözme) gelişimi önemlidir. İlerlemecilik (Progressivizm)

44 İlerlemecilik (Progressivizm)
Okul yaşama hazırlık değil, yaşamın kendisidir: Okul, bireyin gerçek yaşamda karşılaşaca­ğı durumlara uygun olmalıdır. Demokratik bir toplumda yaşamak, demokratik bir okul ortamında yaşamayı gerektirmelidir. İlerlemecilik (Progressivizm)

45 İlerlemecilik (Progressivizm)
Öğretmen esasicilikte olduğu gibi yöneten ve bilgi aktaran değil, rehberlik eden kişidir: Öğretmen bir danışman ve bir rehber rolündedir. Çocuklar kendi gelişimlerini kendileri planlamalı, öğretmen de onlara rehberlik etmelidir. Öğretmen, bilgi kaynağı ve otorite değildir. Çoklu bakış açıları ve öğrencilerin özdenetimi önemlidir.   İlerlemecilik (Progressivizm)

46 İlerlemecilik (Progressivizm)
Okul yarışmayı değil, işbirliğini özendirmelidir: Öğrenciler demokratik bir ortamda daha çok işbirlikli çalışmalar yaparak öğrenirler. İşbirliği; sosyal amaçları gerçekleştirir ve yarışmadan daha değerlidir. İlerlemecilik (Progressivizm)

47 İlerlemecilik (Progressivizm)
Demokratik eğitim ortamı: Öğrencilerin okulda kendi kendilerini yönetmelerine, fikirlerini serbestçe tartışmalarına okul faaliyetlerinin öğrencilerle birlikte planlanmasına ve herkesin eğitsel yaşantılara katılmasına olanak sağlanmalıdır. İlerlemecilik (Progressivizm)

48 Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm)
Temelinde pragmatizm ve varoluşçuluk vardır. İlerlemeciliğin devamıdır. Uygarlığın bütün temel değerleri gözden geçirilmeli ve yeni bir toplum düzeni oluşturmak üzere okul önderlik etmelidir. Sosyal reformu gerçekleştirme aracı eğitimdir. Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm)

49 Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm)
Toplum, politika yoluyla değil; eğitim yoluyla değişecektir. Toplumu yeniden düzenlemek ve toplumda gerçek demokrasiyi yerleştirmek önemlidir. Eğitim, davranış bilimlerinin bulgularına dayanarak toplumu yeniden inşa etmelidir. Okul ve öğretmen, toplumsal değişimin ve reformun temsilcisidir. Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm)