SIFATLAR (ÖN ADLAR) SIFAT (ÖN AD)

... konulu sunumlar: "SIFATLAR (ÖN ADLAR) SIFAT (ÖN AD)"— Sunum transkripti:

1 SIFATLAR (ÖN ADLAR) SIFAT (ÖN AD)
İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatların varlığı isimlere bağlıdır. Bu nedenle sıfatlar tek başına kullanılamaz. Bu açıdan sıfatlar tamlama olarak karşımıza çıkar. "Güzel kitapları hemen alırım.“ cümlesinde "güzel" sözcüğü "kitap" isminin özelliğini belirten bir sıfattır. Burada "kitap" isminden önce gelerek onun özelliğini belirtmiş ve sıfat olmuştur. Bu nedenle bir sözcük yalnız başına sıfat olamaz. Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi mutlaka bir isimle kullanılır. Sıfatlar kendi içinde niteleme ve belirtme sıfatları olmak üzere ikiye ayrılır. A. Niteleme Sıfatları B. Belirtme Sıfatları Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

2 SIFATLAR (ÖN ADLAR) A. NİTELEME SIFATLARI
Niteleme sıfatları isimlerin nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan "nasıl" sorusuna cevap verir. "Kimsesiz çocuklara yardım edelim.“ cümlesindeki "kimsesiz" sözcüğü, "çocuklar"ın özelliğini belirtmektedir. Bu cümlede "çocuklar" ismine "nasıl" sorusunu sorduğumuzda "kimsesiz" cevabını almaktayız. "Siyah gözlükler sana yakışmış.“ cümlesinde "siyah" sözcüğü gözlüğün yapısal özelliğini anlatan bir sıfattır. Nasıl gözlük? Siyah gözlük. Görüldüğü gibi isme sorulan "nasıl" sorusuna cevap veriyor. Niteleme sıfatları isimleri renk, durum, biçim gibi yönlerden niteler. mavi gömlek, siyah pantolon, gri bulutlar (renk) çalışkan öğrenci, yaşlı adam, solgun yüzler (durum) uzun boy, dar giysi, geniş salon (biçim) Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

3 SIFATLAR (ÖN ADLAR) Adlaşmış Sıfat
Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirilebilir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır. "Akıllı insanlar kendine güvenir.“ cümlesinde niteleme sıfatı olan "akıllı" sözcüğü, "Akıllılar kendine güvenir.“ cümlesinde "insanlar" isminin düşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur. Örnekler: Yaşlı adam ayağa kalktı. Sıfat Ad Yaşlı ayağa kalktı. Adlaşmış sıfat. Umutsuz insanlar başarılı olamaz. Sıfat Ad Umutsuzlar, başarılı olamaz. Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

4 SIFATLAR (ÖN ADLAR) ÖRNEKLER: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat ad tamlaması kurmuştur? A) Başkalarının derdini dertleniyor. B) Nicelerini cebimden çıkartırım. C) O muhteşem insanı unutmam. D) Sahipsizlere sahip çıkmalıyız. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme sıfat olarak kullanılmıştır? A) Ufak tefek sıkıntılar için endişe duymayın. B) Vaktiyle bu şehirde tren miren yoktu. C) Zaman zaman insan kendini kötü hissedebilir. D) Suyu içerken elleri tir tir titriyordu. “Sıfatlar çekim eki almazlar. Çekim eki aldıklarında adlaşmış sıfat olurlar." Bu açıklamaya göre, aşağıdaki cümlelerin hangi­sinde adlaşmış sıfat kullanılmıştır? A) Yaşlı insanlara yardım etmeliyiz. B) Çok gezen insan çok bilir. C) Çocukların isteğine kulak vermeliyiz. D) Sofraya açı da oturmuştu toku da. Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

5 SIFATLAR (ÖN ADLAR) B. BELİRTME SIFATLARI Niteleme Sıfatları
Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme B. BELİRTME SIFATLARI Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır. Belirtme sıfatları varlıkların geçici özelliklerini belirtir. Belirtme sıfatları kendi arasında dört gruba ayrılır. İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı

6 SIFATLAR (ÖN ADLAR) 1. İşaret Sıfatı
Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlara işaret sıfatı denir. Bu sıfatlar, söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir. "Bu kitabı ben aldım." cümlesinde yakındaki kitabı, "Şu kitabı verir misin?" cümlesinde biraz uzaktaki kitabı, "O kitabı getirir misin?“ cümlesinde çok uzakta olan ya da, sözü edilen kitabı işaret etme anlamı vardır. Yukarıdaki cümlelerde bulunan "bu, şu, ve o" sözcükleri işaret sıfatıdır. İşaret sıfatları, isme "hangi" sorusunun sorulmasıyla bulunur. Hangi kitap? Bu kitap. Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

7 SIFATLAR (ÖN ADLAR) 2. Sayı Sıfatları
İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlara sayı sıfatı denir. Sayı sıfatları kendi içinde dörde ayrılır:   a. Asıl sayı sıfatları : İsimlerin sayılarını kesin olarak belirten sıfatlara asıl sayı sıfatı denir. "Üç arkadaş geziye çıktık." "İzmir'de on gün kalacaktık." "Bu çantayı ancak iki kişi taşıyabilir."  b. Sıra sayı sıfatı : Varlıkların sırasını bildiren sıfatlara sıra sayı sıfatı denir. Sıra sayı sıfatları isimlere gelen "-ıncı, -inci" ekleri ile yapılır. "Biz beşinci katta oturuyoruz." "Buradaki birinci günüm iyi geçmişti."  c. Üleştirme sayı sıfatı : İsimlerin eşit paylara ayrılmış olduğunu belirten sıfatlara üleştirme sayı sıfatı denir. Bu sıfatlar isimlere getirilen "-ar, -er" eki ile oluşturulur. "Öğrencilere ikişer kitap verildi." "Her komşuda yarımşar saat kaldık."  d. Kesir sayı sıfatı : İsimleri kesirli olarak belirten sıfatlardır. "Bu işte yüzde yirmi kâr var." "Yarım kilo kıyma yeter." Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

8 SIFATLAR (ÖN ADLAR) 3. Belgisiz Sıfat
Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme 3. Belgisiz Sıfat İsimlerin sayı bakımından belirsizliklerini ifade eden sıfatlara belgisiz sıfat denir. Bazı işlerde acele edilmeli. Birkaç arkadaş dışarıda bekliyor. Hiçbir emek boşa gitmez. Bütün öğrencileri bahçeye çıkarmışlar. Her konuda bilgi sahibi olamayız. Bir gün yine karşılaşırız. cümlelerinde altı çizili sözcükler belgisiz sıfatlardır. Bu sözcükler, isimleri sayıca belirtmişler, ama onların ne kadar olduğunu belirtmemişler.

9 SIFATLAR (ÖN ADLAR) 4. Soru Sıfatı
Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme 4. Soru Sıfatı İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soru yolu ile bildiren sıfatlardır. “Nasıl şiirleri beğenirsiniz?” “Kaçar gün kaldın şehirlerde?” “Hangi konuyu işleyeceğiz?” “Kaç soru çözmeli günde?”

10 SIFATLAR (ÖN ADLAR) ÖRNEKLER:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı sıfatla sağlanmıştır? A) Yazar son öyküsünde neler anlatıyor? B) Yarışmada arkadaşın kaçıncı olmuş? C) Kaçıncı katta oturduklarını biliyor musun? D) Burada kaç gün kalmayı düşünüyorsunuz? "-ki" eki aşağıdaki cümlelerin hangisinde eklendiği sözcüğü sıfat yapmamıştır? A) Evdeki hesap çarşıya uymaz. B) Dışarıdakiler senin arkadaşların mı? C) Yanındaki arkadaşı sürekli konuşuyor. D) Elindeki mektubu kime verecek? "Onları bir insan gibi hâlâ seviyordum; ama bu biçimde hiçbir zaman onların basit dünyalarına giremezdim." cümlesinde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Sayı sıfatı B) Belgisiz sıfat C) işaret sıfatı D) Niteleme sıfatı Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

11 SIFATLAR (ÖN ADLAR) SIFATLARDA KÜÇÜLTME Sıfat olan sözcüğün anlamında küçültme ya da daralma, "-cik,-ce, (-ı)msı, (- ı)mtırak" ekleri ile yapılır. Bu eklerin getirilmesi ile oluşan sıfatlara küçültme sıfatları denir. "Küçük bir evleri vardı.“ cümlesinde "küçük" sıfattır ve kendinden sonra gelen ismin niteliğini belirtmektedir. "Küçücük evleri vardı.“ cümlesinde "-cik" eki almış "küçücük" sözcüğü de niteleme sıfatıdır. Buradaki "küçücük" sözcüğünün "küçük" sözcüğünden farkı, eklendiği ismin anlamında küçültme yapmış olmasıdır. Küçük ev -  küçücük ev "Ekmek ayvasının ekşimsi bir tadı vardı." "Üzerine mavimtırak bir ceket giymişti." "Masada kalınca bir kitap duruyordu." Yukarıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcükler küçültme sıfatıdır. Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

12 SIFATLAR (ÖN ADLAR) Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme ÖRNEK: Niteleme sıfatları, bazı ekler yardımıyla (sıfatlarda küçültme) "yakın olma, benzerlik, azalma, küçültme" anlamları kazanırlar. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kuralı örnekleyen bir kullanım söz konusudur? A) Bu kulübecik çobanlar için yapıldı. B) Deniz buradan iki kilometre uzaktaydı. C) Tertemiz görünüyordu evdeki eşyalar. D) Bu elmanın ekşimsi bir tadı var.

13 SIFATLAR (ÖN ADLAR) SIFATLARDA DERECELENDİRME
Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme SIFATLARDA DERECELENDİRME Sıfatlarda derecelendirme "pek, çok, daha, en..." gibi sözcüklerle yapılır. "Kardeşin onlardan daha akıllı biri.“ cümlesinde "daha" sözcüğü üstünlük, "En güzel kitap buydu.“ cümlesinde "en" sözcüğü en üstünlük, "Çok güzel çiçekleri vardı.“ cümlesinde "çok" sözcüğü aşırılık anlamı katmıştır.

14 SIFATLAR (ÖN ADLAR) SIFATLARDA PEKİŞTİRME
Sıfatlarda pekiştirme, yani anlamın kuvvetlendirilmesi iki şeklide yapılır: Sıfat olan sözcüğün ünlüye kadarki ilk hecesi alınır, daha sonra "m, p, r, s" harflerinden uygun olanı getirilir. En son da sıfat olan sözcük tekrar yazılır. İsterseniz "temiz" sözcüğü üzerinde bu anlatılarımızı uygulayalım: Te - r - temiz   tertemiz "Çocuklar bembeyaz elbiseler giymişlerdi." "Dümdüz yolda ilerliyorduk." "Şöyle yemyeşil çimenlerin üzerine uzansam!“ cümlelerinde altı çizili sözcükler pekiştirme sıfatıdır. Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesi ile yapılır. Örneğin "çeşit" sözcüğünü ele alalım. Bu sözcük tekrar ederek bir ismi nitelediğinde pekiştirme sıfatı olur: "Çeşit çeşit meyveler vardı masada." Bu cümlede altı çizili sözler pekiştirme sıfatıdır. "Bahçede uzun uzun ağaçlar vardı." "Derin derin ırmaklar aşarak geldik.“ cümlelerindeki altı çizili sözler pekiştirme sıfatıdır. Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme

15 SIFATLAR (ÖN ADLAR) ÖRNEKLER: A) Zaman B) Pekiştirme
"Şirin mi şirin, tatlı mı tatlı bir çocuk girdi içeri." cümlesinde "mi" soru ekinin altı çizili sıfat grup­larına kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir? A) Zaman B) Pekiştirme C) Küçültme D) Soru Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirme sıfatı farklı bir yolla oluşturulmuştur? A) Güzel güzel hediyeler aldı bana. B) Evdeki kırık dökük eşyaları tamir etti. C) O kızın masmavi gözleri vardı. D) Abuk sabuk sözlerle herkesi kızdırdı. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim hem niteleme hem de belirtme sıfatı almıştır? A) ilk günler yalnız bir şeye hayli içerlemiştim. B) Pencereden giren bu rüzgâr, saçlarımı dağıtı­yordu. C) Fırtına başladığı gibi ansızın şiddetlendi. D) Gölün üstünde beyaz, köpüklü damlalar uçuşuyordu. Niteleme Sıfatları Adlaşmış Sıfat Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatı Sayı Sıfatı Belgisiz Sıfat Soru Sıfatı Sıfatlarda; Küçültme Derecelendirme Pekiştirme