6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU HAKKINDA TAVSİYELER EROL ÇİLELİ KİPLAS Teknik İşler Başdanışmanı KİPLAS, 2013.

... konulu sunumlar: "6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU HAKKINDA TAVSİYELER EROL ÇİLELİ KİPLAS Teknik İşler Başdanışmanı KİPLAS, 2013."— Sunum transkripti:

1 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU HAKKINDA TAVSİYELER EROL ÇİLELİ KİPLAS Teknik İşler Başdanışmanı KİPLAS, 2013

2 Kimya Petrol Lastik ve Plastik Sanayii İşverenleri Sendikası (KİPLAS)
1961 yılında kurulan Türkiye Kimya Petrol Lastik ve Plastik Sanayi İşverenleri Sendikası; kimya sektöründeki en büyük işveren sendikası ve organizasyonudur. Çeşitli kimya alt sektörlerinden, çoğunluğu ISO 500 ve 1000 firmalarından oluşan 74 üyesi bulunmaktadır. Görevleri: Kanundan gelen toplu iş sözleşmesi sürecini yürütme görevi İş sağlığı güvenliği ve çevre konularında danışmanlık ve eğitim Bağlı bulunduğu çatı örgütü TİSK aracılığıyla işveren sorunlarının çözümü İçinde bulunduğu ulusal ve uluslararası network’lerle, bir işveren dayanışma örgütü olma Sanayinin yaşadığı sorunların çözümünde liderlik ve organizasyon merkezi görevi (Gebze’de hayata geçirdiği GEBKİM Kimya Organize Sanayi Bölgesi, bu girişimlerin somut bir örneğidir.)

3 Kanunun Amacı Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir.

4 Kanunun Kapsamı Kamu ve özel sektöre ait tüm işler ve işyerleri
İşveren, işveren vekili, çırak ve stajyer de dahil tüm çalışanlar İstisnalar (TSK, MİT, afet ve acil durum birimleri, ev hizmetleri vb.)

5 İşveren Yükümlülükleri
GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER Mesleki risklerin önlenmesi Eğitim ve bilgilendirme Her türlü tedbir (tedbirlerin gelişen şartlara uyumunu sağlamak) Organizasyon Gerekli araç ve gereç İzleme, denetleme ve uygunsuzlukların giderilmesi Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak Çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğu Hayati ve özel tehlike taşıyan yerlere diğer çalışanların girmemesi için gerekli tedbirler (bilgi ve talimat)

6 Risklerden Korunma Risklerden kaçınmak
Kaçınılması mümkün olmayanları analiz etmek Risklerle kaynağında mücadele İşin kişilere uygun hale getirilmesi Teknolojik gelişmelere uyum sağlamak Tehlikeli olanı tehlikesiz ya da daha az tehlikeli olanla değiştirmek Genel bir önleme politikası Toplu korunma tedbirleri (KKD lardan önce) Uygun talimatlar

7 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri
İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli (İSGB (tam süreli görevlendirme durumunda), OSGB, tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen yerlerde diğer sağlık personeli zorunlu değil) Araç, gereç, mekan ve zaman İşbirliği ve koordinasyon Mevzuata uygun ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri uygulamak Başka işyerinden gelen çalışanları ve işverenleri bilgilendirmek

8 İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi
Kamu kurum ve kuruluşları hariç < 10 çalışan, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıf < 10 çalışan, az tehlikeli (Bakanlar Kurulu Kararı ile) Finansman: SGK tarafından iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan primlerden kaynak aktarılarak Sigortasız çalışan tespiti durumunda; işverenden faizi ile birlikte tahsil edilir ve sağlanan destekten 3 yıl süreyle yararlanamaz Desteğin uygulanması, İSG hizmet bedellerinin tespiti, destek olunacak kısmı ve ödenme şekli, işyerlerinin taşıması gerektiği şartlar ile ilgili Yönetmelik

9 İşyeri Hekimleri ve İş Güvenliği Uzmanları
İSG ile ilgili alınması gerekli tedbirleri yazılı olarak işverene bildirir (onaylı defter) Hizmetlerin yürütülmesindeki ihmallerden dolayı işverene karşı sorumlu İş kazası ve meslek hastalığında ihmalin tespiti durumunda yetki belgesinin askıya alınması Çok tehlikeli ((A) sınıfı İGU) (4 yıl süreyle (B)) Tehlikeli (en az (B) sınıfı İGU) (3 yıl süreyle (C)) Az tehlikeli (en az (C) sınıfı İGU)

10 İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ GÖREV, YETKİ, SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK R. Gazete Tarih ve Sayı: /28545 3 yıllık mesleki tecrübe (750 günlük prim) ile beraber (C) veya (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip iş güvenliği uzmanları, kendi meslek dallarına uygun işlerle sınırlı olmak üzere bütün tehlike sınıflarında yedi yıl süreyle görev yapabilmelerine imkan tanımaktadır. (Yürürlük ) İş güvenliği uzmanlarının meslek dalı ile işyeri tehlike sınıfının ilgisi Bakanlıkça belirlenecektir. (Bu konuda bir Taslak çalışma hazırlanmıştır)

11 Risk Değerlendirmesi Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak
Risk değerlendirmesi sonucu alınacak tedbirler ve kullanılacak KKD Tedbirler her kademeye uygulanabilir olmalıdır Çalışma ortamı ve çalışanların maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma yapmak

12 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ R
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ R. Gazete Tarih ve Sayı: /28512 Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay

13 İşveren Yükümlülükleri
İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder.

14 Risk Değerlendirmesi Ekibi
İşveren veya işveren vekili İş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri Çalışan temsilcileri Destek elemanları Tüm birimleri temsil edecek birer çalışan Dışarıdan destek amaçlı hizmet (Yükümlülüğü başlamayan işyerleri için iş güvenli uzmanı ve işyeri hekiminin ekipte bulunması zorunlu değildir.)

15 Risk Değerlendirmesi Aşamaları
Tüm işyerlerinde tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere; Tehlikeleri tanımlama Riskleri belirleme Riskleri analiz etme ve derecelendirme Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması Dokümantasyon Güncelleme ve yenileme

16 Tehlikelerin Tanımlanması İçin Gerekli Bilgiler
Faaliyet, iş ve işlemler İşyeri bina ve eklentileri Üretim süreç ve teknikleri İş ekipmanları Kullanılan maddeler Artık ve atıklar ile ilgili işlemler Organizasyon Çalışanların tecrübe ve düşünceleri Çalışma izin belgeleri Sağlık gözetimi kayıtları Özel politika gerektiren çalışanlar Teftiş sonuçları Meslek hastalığı kayıtları İş kazası kayıtları İş ekipmanının zarara uğradığı kayıtlar Ramak kala olay kayıtları Güvenlik bilgi formları Maruziyet ölçüm sonuçları Önceki risk değerlendirmesi çalışması Acil durum planları Sağlık güvenlik planı, PKD, BKÖP, GR gibi dokümanlar

17 Risklerin Belirlenmesi ve Analizi
Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin; Hangi sıklıkta oluşabileceği Kimlerin, nelerin etkileneceği Ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hale getirilir.

18 Risk Kontrol Adımları Planlama Risk kontrol tedbirlerinin seçimi
Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması İşyeri bölümü, sorumlu kişi, başlangıç ve bitiş tarihi Uygulamaların izlenmesi Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir Denetlenir ve aksayan yönler tespit edilir Gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır

19 Risk Değerlendirmesi Dokümantasyonu
İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları Tarih ve geçerlilik tarihi Yapıldığı bölümlerin adı Tehlike kaynakları ve tehlikeler Tespit edilen riskler Risk analizinde kullanılan yöntemler Risklerin önem ve öncelik sırası Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.

20 Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele ve İlkyardım
Çalışma ortamı Kullanılan maddeler İş ekipmanı Çevre şartları Acil Durum Yangın Sel Deprem Sabotaj vb. Önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım konularında eğitimli ekipler oluşturulur, tatbikatlar yaptırılır (haberli, yarı haberli ve habersiz tatbikatlar) İşyeri dışındaki kuruluşlarla (itfaiye, ambulans vb.) irtibat sağlamak için gerekli düzenlemeler yapılır Olumsuz etkilerden korunmak üzere acil durum planları hazırlanır ve tedbirler alınır

21 İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi
Bütün meslek hastalıkları ve kazaların kaydı tutulur Yaralanma ve ölüm olmayan kazalar ve ramak kala olaylar incelenir ve rapor düzenlenir Bildirim Kazadan sonraki 3 iş günü içinde Meslek hastalığı teşhisi konduğu tarihten itibaren 3 iş günü içinde SGK na bildirilir

22 Sağlık Gözetimi Sağlık muayeneleri İşe girişlerde İş değişikliğinde
Kaza, meslek hastalığı gibi sebeplerle işten uzaklaşmalardan sonra işe dönüşlerde Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta, yapacakları işe uygun olduğunu gösterir sağlık raporu Bu sağlık raporları, İSGB veya OSGB de bulunan işyeri hekimi tarafından alınır 4857 sayılı Kanun ve diğer mevzuat gereği daha önce alınmış bulunan periyodik sağlık raporları süresi bitinceye kadar geçerlidir

23 Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi
Sağlık ve güvenlik riskleri Koruyucu ve önleyici tedbirler Yasal hak ve sorumluluklar İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri gibi genel, sağlık ve teknik konularda çalışanlar bilgilendirilir ve eğitilir.

24 Dayanak: Kanunun 16, 17 ve 30. Maddeleri İSG Eğitimleri;
ÇALIŞANLARIN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİMLERİNİN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK TASLAĞI Dayanak: Kanunun 16, 17 ve 30. Maddeleri İSG Eğitimleri; Ayrıca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilir. Tehlike Sınıfı Eğitim Periyodu Eğitim süresi Çok tehlikeli Yılda en az 1 defa En az 16 saat Tehlikeli İki yılda en az 1 defa En az 12 saat Az tehlikeli Üç yılda en az 1 defa En az 8 saat

25 Eğitimin Temel Prensipleri
Bireysel seviye tespiti yapılarak çalışanların eğitim öncesi seviyesi ve Ek-1 de yer alan konular dışında almaları gereken eğitimler belirlenir. Verilen eğitimin sonunda bir ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim programında veya eğiticilerde değişiklik yapılır veya eğitim tekrarlanır.

26 EK-1 EĞİTİM KONULARI VE EĞİTİCİ TABLOSU
1. Genel konular a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler, b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, c) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü, ç) İşyeri temizliği ve düzeni, d) Ergonomi, e) Güvenlik ve sağlık işaretleri, f) Kişisel koruyucu donanım kullanımı. 2. Sağlık konuları a) Meslek hastalıklarının sebepleri, b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması, c) Biyolojik risk etmenleri, ç) İlkyardım ve kurtarma. 3. Teknik konular a) Kimyasal ve fiziksel risk etmenleri, b) Elle kaldırma ve taşıma, c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma, ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı, d) Ekranlı araçlarla çalışma, e) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, f) İş kazalarının sebepleri, g) Kaza ve yaralanma sebepleri ile korunma prensipleri ve tekniklerinin uygulanması. ğ) İş hijyeni

27 Eğitimler ile ilgili idari para cezaları
Kanun Maddesi Ceza Maddesi Kanun Maddesinde Sözü Edilen Fiil 2012 Miktar 2013 YILINDA UYGULANACAK CEZA MİKTARI (TL) (Yeniden Değerleme Oranı % 7,8) Açıklamalar MADDE 16 - Çalışanların bilgilendirilmesi 26/1-g Çalışanları bilgilendirme yükümlülüğüne uymamak. 1.000 1.078 Türk Lirası / her çalışan için MADDE 17 - Çalışanların eğitimi 26/1-ğ Çalışanlara eğitim verme yükümlülüğüne uymamak. MADDE 30 - İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler 26/1-n 30 uncu madde de öngörülen yönetmeliklerdeki hükümlere aykırı hareket etmek. Türk Lirası / her hüküm için Türk Lirası / her ay (Aykırılığın devamı halinde)

28 Çalışanların Yükümlülükleri
Aldıkları eğitim ve talimatlar doğrultusunda; Tüm üretim araç ve gereçlerini uygun şekilde kullanmak KKD ları doğru kullanmak ve korumak Ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek Teftiş sonucu tespit edilen noksanlıkların giderilmesi konusunda işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak Kendi görev alanında iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak

29 Çalışan Temsilcisi Çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla belirlenir İşyerindeki çalışan sayısı Çalışan temsilcisi sayısı 2-50 1 51-100 2 3 4 5 ≥ 2001 6 Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunması durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri arasında yapılacak seçimle belirlenir İşyerinde yetkili sendika bulunması halinde, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi olarak da görev yapar

30 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu ≥ 50 çalışan bulunan ve 6 aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde İSG Kurulu oluşturulur. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK Dayanak: Kanunun 22. ve 30. Maddeleri Kurulun Oluşumu İşveren veya işveren vekili, (Kurul Başkanı) İş güvenliği uzmanı, (Kurul Sekreteri) İşyeri hekimi, İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, Bulunması halinde sivil savunma uzmanı, Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta, Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilci.

31 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI HAKKINDA YÖNETMELİK
Çalışma Usulleri Çok tehlikeli En az ayda bir Tehlikeli En az iki ayda bir Az tehlikeli En az üç ayda bir Her toplantıda, görüşülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak düzenlenir, başkan ve üyeler tarafından imzalanır, imzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanır. Kurul Toplanır

32 Büyük kaza önleme politikasını oluşturmak Üst seviyeli kuruluş
GÜVENLİK RAPORU VEYA BÜYÜK KAZA ÖNLEME POLİTİKA BELGESİ (Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik) Yönetmeliğin eklerinde belirtilen tehlikeli maddelerin miktarlarına eşit ya da üzerinde bulunduran (yıl içindeki en yüksek miktar) kuruluşlara uygulanır Alt seviyeli kuruluş Büyük kaza önleme politikasını oluşturmak Üst seviyeli kuruluş Güvenlik raporu hazırlamak Dahili Acil Durum Planlarını hazırlamak Halkın bilgilendirilmesi

33 Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim

34 ÖRNEK OLAY 1: Barton Solvents TAŞINABİLİR TANKLARIN DOLUMU SIRASINDA STATİK ELEKTRİK KIVILCIMININ PARLAYICI SIVIYI TUTUŞTURMASI KİPLAS, 2012

35 Kazanın Tanımı Olay 29 Ekim 2007 tarihinde öğleden sonra saat 1 sıralarında Iowa eyaletinde bulunan Barton Solvents fabrikasında, bir dizi patlama ve yangın ile gerçekleşmiştir. İlk yangın, yanıcı bir solvent olan etil asetatın 300 galonluk çelik tanka doldurulduğu esnada ambalajlama alanında başladı (Şekil-1).

36 Şekil-1: 300 galonluk çelik tankın dolumu

37 Operatör tankın üstünde bulunan açıklığa dolum hortumunu yerleştirdi ve sabit kalması için hortuma çelik bir ağırlık astı. Dolum işlemine başlamak için vanayı açtıktan sonra, operatör diğer iş için odaya doğru yürüdü. Tank dolarken operatör bir patlama sesi duydu ve tankı alevlerin sardığını, dolum hortumun yere düştüğünü ve zemine etil asetat döküldüğünü gördü. Tahliyeden önce, çalışanlar yangın söndürücüler ile yangını söndürmek için çabaladılar. Yanıcı ve parlayıcı sıvıların büyük bir hacmi tutuşunca, yangın hızla ahşap çerçeveli depoya yayıldı. Kazada bir çalışan hafif yaralar aldı ve bir itfaiyeci ısı ile ilgili rahatsızlıktan tedavi gördü. Geniş bir duman bulutu, varillerin patlayıp fırlaması ve enkaz nedeniyle tesisin etrafındaki işletmeler tahliye edildi. Ana depo binası tahrip oldu ve iş önemli ölçüde aksadı.

38 Etil Asetatın Yanıcılığı
Etil Asetat olay sırasındaki koşullar altında ele alındı ve ABD Kimyasal Güvenlik ve Tehlike Araştırma Kurulu (CSB), tank dolum ağzı yakınında tutuşabilen bir buhar-hava karışımı oluştuğunu belirledi. Çelik ağırlık içeren dolum ağzı/hortum bağlantısındaki metal bir bileşen ve tank yüzeyi arasındaki bir statik deşarj (kıvılcım) muhtemelen buhar-hava karışımını tutuşturdu.

39 Bağlantı ve Topraklama
Bağlantı (Bonding), statik elektrik kıvılcımlarını önlemek için iletken nesnelerin (örneğin, çelik tank için dolum tabancası) bireysel elektriksel potansiyellerini eşitlemek için kablo veya doğrudan temas ile elektrik bağlantısı yapma işlemidir. Topraklama (Grounding), birikmiş statik elektrik, yıldırımlar ve ekipman hatalarından kaynaklanan elektriği dağıtarak çalışanlardan ve teçhizattan uzak tutmak amacıyla, iletken bir cismi (örneğin, tanklar, dağıtıcılar) yeryüzüne bağlamaktır (Şekil-2)

40 Şekil-2: Bağlantı ve Topraklama

41 Dolum Tabancası ve Hortum
Dolum tabancası ve hortumun (ve çelik ağırlık) çelik parçaları nedeniyle bağlantı ve topraklama yapılamadığından, CSB, statik elektriğin muhtemelen bu parçalar üzerinde biriktiği ve dolum sırasında dolum ağzı etrafında biriken buharın kıvılcımla parlaması ile paslanmaz çelik tank gövdeyi tutuşturduğu sonucuna vardı.

42 Üstten Dolum Barton üstten dolum (sıçramalı dolum) tankları ve bidonları ambalajlama alanındadır. Muhtemelen dolum ekipmanlarındaki topraksız metal parçalarda statik yük birikti, çelik tankların dış yüzeyine sıçrayan kıvılcımlar dolum ağzı etrafındaki tutuşabilen buharları ateşledi. Uygun bağlantı ve topraklama ya da diğer önlemler, statik tutuşturma olasılığını azaltmış olacaktı. Topraklı bir metal tanka bağlanmış metal bir doldurma başlığı veya daldırma borusu, statik yük birikimine neden olmayacaktır. «NFPA 77, Statik Elektrikte Tavsiye Edilen Uygulama», taşınabilir metal tanklar ve IPC lerin (orta boy konteyner) mümkünse yavaş bir hız kullanılarak (saniyede 1 m) alttan dolum yapılması ya da daldırma borusunun yaklaşık 150 mm kadar batırılması gerektiğini ifade etmektedir. Şekil 3, parlayıcı sıvıların dağıtımı için dizayn edilmiş metal (iletken) bir dolum başlığı ve hortum kullanılan bir daldırma borusunu göstermektedir.

43 Şekil-3: Daldırma borusu

44 Yangının Ayrılması ve Bastırılması
Parlayıcı maddelerin deposu ambalaj alanıyla bitişikti. İki alanı ayıran duvar yangına dayanıklı değildi, depo ve ambalaj alanı arasındaki yangına dayanıksız kapılar açık bırakılmıştı ve kendiliğinden kapanan mekanizmayla donatılmamışlardı. CSB, yangının depo alanına hızla yayılmasının etkili bir ayırma desteğinin eksikliğinden olduğuna inanmaktadır. Yangın ambalaj alanında başladı ve hızlı bir şekilde depoya doğru yayıldı. Yangından sonra aktif hale geçen depodaki yağmurlama sistemi ambalaj alanında bir hız kazanmıştı, ancak yangını söndürmek için yetersiz kalmıştı. Eğer ambalaj alanında bir yangın bastırma sistemi kurulsaydı ve bu alan depodan yangına dayanıklı duvar ve kapılarla ayrılmış olsaydı, tüm depoya yayılmadan önce bu yangın sönmüş olacaktı ya da hapsolacaktı.

45 Parlayıcı Maddelerin Güvenli Taşınması ve Depolanması İçin Önemli Dersler
1) Dolum başlığı ve hortum gibi ekipmanların ara bağlantıları ve topraklamaları garantiye alınmalı ve parlayıcı maddelerle çalışmalar için dizayn edilmelidir. Bartonda kullanılan dolum başlığı ve hortum, bağlantı ve topraklama olmadan dizayn edilmiştir ve parlayıcı, patlayıcı maddelerle çalışmalar için tasarlanmamıştır. 2) Tankların üstten dolumu sırasında, bağlantı ve topraklaması yapılmış metal daldırma boruları kullanılmalıdır. Tank dolumu için bir daldırma borusunun eksikliği bu kazada bir neden olmasa da, NFPA 77 tarafından önerilen topraklanmış metalik daldırma boruları kullanılmalıdır.

46 3) Parlayıcı maddelerin ambalajlandığı alanlarda yangın bastırma sistemleri kurulmalıdır.
Muhtemelen ambalajlama alanındaki yangın bastırma sistemi, yangının depoya hızla yayılmasını engelleyememişti. 4) Parlayıcı maddelerin ambalajlanması, toplu depolama alanlarından ayrı tutulmalıdır. Yangına dayanıklı uygun duvar ve kapılar ile depodan ayrılması, yangının depoya yayılmasını önlemeye yardımcı olabilirdi.

47 ÖRNEK OLAY 2: Barton Solvents STATİK KIVILCIMIN DEPOLAMA TANKI İÇİNDEKİ PARLAYICI SIVIYI TUTUŞTURMASI

48 1. GİRİŞ 17 Temmuz 2007 tarihinde saat öğleden önce 09:00 sıralarında, Valley Center, Kansas’da Barton Solvents’in Wichita Tesisinde bir patlama ve yangın meydana geldi. On bir kişi ve bir itfaiyeci tıbbi tedavi gördü. Olay, Valley Center’ın tahliyesine neden oldu (yaklaşık 6000 kişi), tank merkezi yok oldu ve Barton’un işi durdu. ABD Kimyasal Güvenlik ve Tehlike Araştırma Kurulu (CSB) tarafından yapılan araştırmada, ilk patlamanın boya ve vernik üretiminde kullanılan solvent (nafta) ile dolum yapılan bir yerüstü depolama tankı içinde meydana geldiği sonucuna varılmıştır. Ulusal Yangından Korunma Derneği (NFPA)’da Sınıf IB parlayıcı sıvı 1 olarak geçen Nafta, tankların içinde tutuşabilen buhar-hava karışımları üretebilir ve düşük elektriksel iletkenliği nedeniyle tehlikeli seviyelerde statik elektrik birikimine sebep olabilir.

49 2. KAZANIN TANIMI İlk patlama, tank merkezi şefinin, içinde nafta olan galon (57 m3) yerüstü depolama tankı içeren tankerin son römork bölümünde transferi başlatmasından hemen sonra gerçekleşti (Şekil 1).

50 Şekil 1: Nafta tankı ve örnek bir şamandıra fotoğrafı

51 Patlama, solvent tankını havaya uçurdu, yanan sıvıdan ateş ve duman bulutu yükseldi ve tank yaklaşık 40 metre öteye düştü. Tanıklar patlamayı duydu ve birkaç kilometre öteden ateş topunu gördüler. Dakikalar içinde, iki tank daha patladı ve tank merkezini çevreleyen toprağa saçılmış alan içinde bulunan konsantre içerik hızla büyüyen yangına doğru yayıldı. Yangın devam ederken, diğer çelik tankların üstleri (10-12 feet (3-4 m) çapında) aşırı basınçtan fırladı ve içindekiler tutuştu; tahliye vanaları, borular ve çelik parçalar bitişikteki ev ve işyerlerine doğru fırladı. Bir tankın üst kapağı yaklaşık 300 feet (92 m) uzaktaki prefabrik bir eve çarptı ve bir basınç/vakum valfi yaklaşık 400 feet (120 m) uzaklıktaki komşu işyerine düştü (Şekil 2 ve 3).

52 Şekil 2: Tank üstünün eve çarpması
Şekil 3: Basınçlı vakum valfinin komşu işyerine düşmesi

53 3. PARLAYICI SIVILAR VE STATİK ELEKTRİK
Vernik ve boya naftaları ve ayrıca diğer parlayıcı sıvılar (örneğin, birçok NFPA Sınıf IB Parlayıcılar), normal taşıma sıcaklıklarında, tankların içinde tutuşabilen buhar-hava karışımları oluşturabilirler. Statik elektrik, sıvıların borular, vanalar ve filtreler aracılığıyla aktarılması sırasında oluşur. Ayrıca, su veya havanın sürtünmesi, sıçrama, çalkalanma ve tankın alt kısmında bulunan askıdaki tortular ile oluşabilir. Vernik ve boya naftası ve diğer parlayıcı sıvılar gibi iletken olmayan sıvılarda statik elektrik yavaşça yayılır, bu yüzden tankların içinde kıvılcım oluşturabilecek bir tehlikeli statik elektrik birikme riski oluştururlar.

54 Statik elektrik ile tutuşabilen yaygın olarak kullanılan parlayıcı buhar-hava karışımı oluşturabilen parlayıcı sıvılar Nafta Siklohekzan n-Heptan Benzen Toluen n-Hekzan Ksilen Etil Benzen Stiren

55 4. TEMEL BULGULAR CSB, ilk patlamanın oluşması için çeşitli kombine faktörler tespit etmiştir: Tank üst kısmındaki boşlukta tutuşabilen buhar-hava karışımı içeriyordu. Dolumun durması ve başlaması ile transfer borularındaki hava, sediment ve su (tankta mevcut olan), nafta tankı içinde hızlı bir statik yük birikimine neden oldu. Dolum sırasında, tankta bulunan sıvı seviye ölçme sistemindeki (şamandıra) gevşek bir bağlantı sebebiyle bağlantı teli muhtemelen koptu ve bir kıvılcım yarattı.

56 Normal Bağlantı ve Topraklama Yeterli Olmayabilir!
Parlayıcı sıvıların elleçleme, taşıma ve depolama işini yapan şirketler, bu sıvıların depolama tanklarında tehlikeli seviyelerde statik elektrik biriktirebileceğini ve patlayıcı buhar-hava karışımları oluşturabileceğini belirlemek için üreticilerle temasa geçmelidirler. Bu durumda, normal bağlantı ve topraklamanın ötesinde ekstra önlemler gerekli olabilir.

57 4.1. Vernik ve Boya Naftasının Yanıcılığı
CSB, patlama anında tankın içinde tutuşabilen buhar-hava karışımının mevcut olabileceğini belirlemek için Barton patlamasıyla ilişkili olan Naftayı analiz etmiştir. Sonuçlar, yaklaşık 77˚F (25˚C)’ de (olay sırasında naftanın kullanım sıcaklığı) muhtemelen tankın üst kısmındaki boşlukta kolayca tutuşabilen bir buhar-hava karışımı içerdiğini ortaya koymuştur. Statik kıvılcım enerjisi, bu buhar-hava karışımın tutuşturmak için yeterli olmuştur.

58 4.2. Şamandıra Tasarımı Barton tarafından kullanılan sıvı seviye şamandırasının tasarımında gevşek bir bağlantının olması, şamandırayı bağlı olduğu telin bağlantı noktasından yavaşça ayırabilir, topraklamanın kesilmesi (Bkz. Bölüm 4.3) ve potansiyel bir kıvılcım oluşmasına (Şekil 4) neden olabilir. CSB, transfer pompasının durdurulup başlatılması sırasında türbülans ve köpürme olduğu, bunun yanı sıra hızlı statik yük birikiminin oluştuğu, aynı zamanda şamandıraya bağlı ölçme telindeki gevşekliğin, bağlantının ayrılmasına ve kıvılcım oluşmasına neden olduğu sonucuna varmıştır.

59 Şekil 4: Şamandıra bağlantısı ve kıvılcımın oluştuğu alan

60 4.3. Bağlantı ve Topraklama
Barton’ daki görgü tanıklarına göre, olay sırasında tanker-römork, pompa, boru ve depolama tankının bağlantı ve topraklaması yapılmıştı. Ancak, yayınlanan güvenlik kılavuzu, iletken olmayan parlayıcı sıvılarla ilgili tipik transfer ve depolama işlemleri için uygulanan ölçümlerin bağlantı ve topraklama için yeterli olmadığını göstermektedir. İletken olmayan sıvılar statik elektrik biriktirir ve iletken sıvılara göre daha yavaş yayar, bu yüzden ilave önlemler gerektirir (Bkz. Bölüm 5).

61 4.4. Pompalanan Sıvıdaki Statik Birikim
Barton, tanker römorkunda üç ayrı bölmeden gelen naftayı tanklara pompalamıştır. Bölmeler değiştirildikten sonra tanker-römorkuna transfer hortumu yeniden bağlandığında tanka transfer başladığı zaman, dolan boru içinde hava boşlukları oluşmuştur. Çalışmalar, iletken olmayan sıvıların depolama tanklarına transferi yapılırken pompalamanın başlamasıyla birlikte statik elektriğin hızlı bir şekilde biriktiğini göstermiştir. Bu durumda, tankın içindeki süspanse çökelti ve suyun varlığı ve hava boşlukları (köpürme) ile statik elektrik birikimi artmıştır. Buna ek olarak, patlama sırasında tankın yaklaşık olarak %30’ u dolmuş durumdaydı, dolum sırasında maksimuma yakın beklenen sıvı yüzey potansiyeli (voltaj) oluşmuştur.

62 4.5. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS)
Barton’da kullanılan naftanın üreticisinin temin ettiği MSDS, malzemenin statik elektrik yük biriktirebileceğini, boşalabilir ve birikmiş buharları tutuşturabilir olduğunu göstermektedir. Ancak, depolama tanklarında tutuşabilen buhar-hava karışımları oluşturabilen malzemenin, kritik fiziksel ve kimyasal özellikleri ve tehlikeleri verilmemişti. Ayrıca, Barton’un patlamayı önlemede kullanacağı referans rehber veya normal bağlantı ve topraklama uygulamalarının haricinde, herhangi bir önlem listesi de yoktu. Nafta gibi parlayıcı sıvılarla çalışmalarda patlamaları önlemek için Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDSs) aşağıdaki yazılanları ile ilgili olmalıdır:

63 Malzemenin bir statik elektrik oluşturucu olduğu ve depolama tankları içinde tutuşabilen bir buhar-hava karışımı oluşturabileceği uyarıları; Bağlantı ve topraklamanın yeterli olmayabileceği; Statik elektrik boşalmalarının önlenmesini amaçlayan yayınlanmış rehberler ve ilave önlemlerin spesifik örnekleri ve İletkenlik test verisi  

64 5. İLAVE ÖNLEMLER Nafta, toluen, benzen ve heptan gibi parlayıcı sıvıların elleçleme, taşıma ve depolanma işlemlerini yapan işletmeler aşağıdaki önlemleri almalıdır: Üreticiden ilave rehberlik talep edin Tankın üst kısmındaki boşluğa inert bir gaz ilave edin Tank seviye şamandırasındaki gevşek bağlantıları onarın ya da yenisiyle değiştirin Bir anti-statik madde ilave edin Pompanın akış hızın azaltın

65 5.1. Üreticiden İlave Rehberlik Talep Etme
MSDS lerin yeterli olmadığı durumlarda, parlayıcı sıvı transferi yapan şirketler üreticilerle ya da bir uzmanla iletişime geçmelidirler. 5.2. Tankın Üst Boşluğuna Yanmaz, Reaktif Olmayan (İnert) Bir Gaz İlavesi Eğer doğru yapılırsa, azot gibi inert bir gaz kullanmak, tankın üst boşluğunda statik bir kıvılcımın tutuşmaya yardımcı olmasını yetersiz kıldığı için patlama riskinin azalmasında etkili olur. Ancak bu uygulama tank içindeki ortamda oksijen yetersizliği yaratması nedeniyle, rutin denetim ve bakımlar için tanklar açıldığında çok dikkatli olunmalıdır.

66 5.3. Tank Seviye Şamandıralarındaki Gevşek Bağlantıları Onarma veya Yenisiyle Değiştirme
Seviye ölçüm cihazları ile şamandıraları uygun şekilde kontrol etmek ve değiştirmek, tank içinde statik kıvılcım oluşmasını engelleyecektir. Şamandıraları değiştirin, böylece düzgün bir bağlantı ve topraklama yapılmış olur (Bkz. Şekil 6). Bir kıvılcım boşluğu oluşturmaya izin verebilecek şamandıra mekanizmasına bağlı teldeki herhangi bir gevşekliği ortadan kaldırın.

67 Şekil 6: Tank seviye şamandırası bağlantı teli

68 5.4. Anti-statik İlaveler Sıvıların iletkenliğini arttıran anti-statik (iletkenlik arttırıcı) katkılar, statik birikimin azalmasına yardımcı olur. İşletmeler sadece bu maddelere güvenmek yerine, özellikle sıvılarda böyle bir katkı maddesinin uygun ve etkili olup olmadığını belirlemek için parlayıcı sıvı üreticileriyle temasa geçmelidirler.

69 5.5. Akış (Pompalama) Hızını Azaltmak
Çeşitli rehberlerde, tankların içinde tutuşabilir buhar-hava karışımı oluşturma yeteneğine sahip iletken olmayan parlayıcı sıvıların, statik tutuşma riskini minimize etmek için düşük akım hızlarında aktarılması gerektiği belirtilmektedir.

70 Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim