Taklit Becerilerinin Özellikleri ve Önemi

... konulu sunumlar: "Taklit Becerilerinin Özellikleri ve Önemi"— Sunum transkripti:

1 Taklit Becerilerinin Özellikleri ve Önemi

2 Taklit Becerileri Oyun oynama, giyinme, yüz ifadelerinin öğrenilmesi için önemlidir. Taklit, güçlü bir öğretim aracıdır. Normal çocukların öğrenmesinde en temel yoldur. Taklit becerisi olmayan ya da çok az olan çocuklar daha yavaş öğrenirler.

3 Taklit becerisi, öğrenme ve sosyalleşme aracı olarak, gelişimsel süreçte önemli bir role sahiptir.
NG çocuklar birçok beceriyi başkalarının davranışlarını gözleyerek ve gözledikleri davranışları taklit ederek öğrenirler. Gözlemtaklit

4 Otizmli çocuklar taklit becerilerinde yetersizdir
Otizmli çocuklar taklit becerilerinde yetersizdir. Tanıda önemli bir ölçüttür. Bu becerilerin sistematik bir öğretimle öğretilmesi gerekmektedir. Taklit becerilerindeki yetersizlik iletişim, oyun, ve ortak dikkat becerilerindeki yetersizlikle ilişkilidir.

5 Taklit becerilerini öğretirken;
Sistematik ipucu sistemleri kullanılmalı Öğretim farklı etkinlik ve bağlamlarda sürdürülmeli Modeller farklı kişiler tarafından sunulmalı Öncelikle nesneli taklit becerileri öğretilmeli Kullanılan materyallerin pekiştirici özelliği olmalı Etkili pekiştireçlere yer verilmeli

6 Taklit becerilerinin öğretimi
Nesnelerle yapılan büyük kas becerileri Nesnesiz yapılan büyük kas becerileri Küçük kas becerileri

7 Öğretime nesnelerle yapılan büyük kas becerileriyle başlanması önerilmektedir.
Çünkü çocuklar nesnelerle bir şeyler yapmaktan keyif almaktadır. (nesne manipülasyonu (alması/incelemesi/hareket ettirmesi) olmasına dikkat edilmeli-nesneyle ilgilenmiyorsa nesnesiz başlanabilir) Nesneyle yapılan davranışların ayırt edilmesi daha kolay.

8 Taklit Becerilerinin Sınıflandırılması
Alanyazında, taklit becerileri türlerinin, gelişim ve öğrenme sürecindeki işlevi açısından farklı şekilde sınıflandırıldığı ve farklı taklit beceri türlerinin tanımlandığı görülmektedir. Taklit, sergilendiği vücut bölgeleri açısından; nesne, motor ve ses-sözel taklidi olarak sınıflanabilmektedir.

9 Nesne taklitleri (object imitation)
nesnenin anlamlı veya anlamlı olmayan kullanımını içeren bir eylemin taklit edilmesi nesne ile ilişkili eylemlerin, işlevsel eylemlerin yanı sıra işlevsel olmayan eylemleri de içerebileceği belirtilmektedir. işlevsel eylemler: günlük rutin içerisinde, doğal ortamlarda bağlam içerisindeki etkinlikler veya nesneler ile ilişkili eylemleri ifade eder (örneğin, arabayı ileri geri itme, bebeğin saçını tarama), işlevsel olmayan eylemler bağlam dışı olan etkinlikler veya nesnelerin kullanımı ile ilişkili olmayan eylemleri ifade etmektedir (örneğin, tarağı masa üzerinde gezdirme veya fincanı masa üzerinde itme.) Anlamlı olan nesne taklit eylemleri gibi erken çocukluk döneminde görülen anlamlı olmayan taklit eylemleri, çocukların oyun becerileri ile yüksek düzeyde ilişki göstermektedir.

10 Nesnelerle Yapılan Büyük Kas Becerilerinin Taklidi
Bir ya da birkaç nesnenin kullanımını içeren tek basamaklı taklit becerilerinden oluşur. Çubuğa halka takma (tek hareket) Trompete sopayla vurma (yinelenen hareket)

11 İlk zamanlarda çocuğun masada oturma süresinin 2 dakikayı aşmamasına özen gösterin.
Bir öğretim oturumunda 4-5 denemeyle başlanabilir. Son denemeden sonra oyun zamanı verin (öfke nöbeti ya da katılımı reddetmeden sonra vermeyin). Denemeyi bağımsız doğru tepki vererek tamamlaması önemli Zamanla oturumdaki deneme sayısını artırın.

12 Çocuğun öğrendiği becerileri sonraki denemelerde kullanmasına fırsat sağlayın.
Genelleme çalışmaları yapın. Öğretim sırasında yan yana oturabilirsiniz (ipucu sunma ve onu kontrol etme daha kolay) Materyal seçerken dikkat dağıtıcı renk, şekil, koku gibi nesnelerden kaçının. Çok derin ve çok geniş kaplardan kaçının. Kaygan yüzeyli, keskin kenarlı, sivri köşeli nesnelerden kaçının. Çocukta takıntı oluşturacak nesnelerden kaçının. Çocuğa nesneler arasından seçim yaptırabilirsiniz.

13 Aşama 1 Beceri: Kovaya küp atma Bir plastik kova
Plastik ya da ahşap iki eş küp Masanın üzerine kovayı koyun. Küplerden biri sizin, biri çocuğun önünde olacak şekilde masaya koyun. Çocuğun dikkati masadaki materyaller üzerinde olunca “böyle yap” yönergesini verin ve eş zamanlı olarak önünüzdeki küpü alıp kovaya atın. Atarken elinizi çocuğun göz hizasından geçirmeye çalışın. Tam fiziksel ipucuyla kendi önündeki küpü alıp kovaya atmasını sağlayın. Ödüllendirin. Art arda 4-5 deneme yapın. İpuçlarını silikleştirin.

14 İpucu silikleştirme aşamaları:
1. çocuğun elinden tutarak tam fiziksel ipucuyla küpü aldırıp attırmak 2. Çocuğun elinin üzerinden hafifçe tutarak kısmi fiziksel ipucuyla küpü aldırıp attırmak 3. Çocuğun bileğinden ya da kolundan tutarak kısmi fiziksel ipucuyla küpü aldırıp attırmak 4. Çocuğun bileğinden ya da kolundan tutarak çocuğun elini küpün üzerine götürmek 5. Jest ipucu kullanarak küpü parmakla işaret etmek 6. Jest ipucu kullanarak küpü gözlerle işaret etmek

15 İpuçlarını silikleştirme sürecinde çocuğun öğrenme hızına bağlı olarak daha az ya da daha çok basamak kullanılabilir. Gerektiğinde ipucunun sunulma şekli de farklılaştırılabilir. İpucu silikleştirilirken pekiştirece daha çok yer verilebilir. Son denemeden sonra 1-2 dakikalık oyun arası verilebilir. Daha sonra “buraya gel” denerek yeni bir ayrık denemelerle öğretim oturumu başlatılır. 2.öğretim oturumunda ipucu sunmaya, 1.oturumda bırakılan düzeyden başlanır ve ipuçları silikleştirilir.

16 Birkaç denemeden (4-5 deneme) sonra yoklama denemesine yer verilir.
Yoklama denemesi: Yönerge verilir, ipucu verilmeden 2-3 sn beklenir. Çocuk kendiliğinden önünde duran küpü alıp kovaya atarsa ipuçsuz yaptığı için çok yoğun pekiştirilir. Bir sonraki denemede de ipucu sunulmaz. Bekleme süresinde tepki gelmezse uygun ipucu verilir. İpucuna gerek olup olmadığını sınamak için yoklama denemeleri yapılmalıdır. Ölçüt olarak 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepkiyi hedefleyin. İpuçsuz doğru tepkiler oyun arasından sonra sayılmaya devam edilir.

17 Süreç ilerledikçe pekiştirme seyrekleştirilir (pekiştireç tarifeleri) ve ayrımlı pekiştirmeye yer verilir. Genelleme ve kalıcılık için; Ölçüt karşılandığında materyallerin yeri değiştirilir. Sehpaya, halıya, rafa koyularak çalışılır. Farklı araç setleri kullanılır. Çocuğun tepki vermediği durumlarda en ılımlı ipucu verilir ve silikleştirilir. Genellemede 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepkiyi hedefleyin. Aşama 2’ye geçilirken genelleme çalışmaya devam edilir.

18 Aşama 2 Ayaklı çubuğa halka takmayı taklit etme becerisi
Bir ayaklı çubuk ile iki eş halka hazırlanır. “Böyle yap” denir ve halka çubuğa geçirilir. Hemen ardından tam fiziksel ipucuyla çocuğun halkayı alması ve çubuğa takması sağlanır. Çocuk ödüllendirilir. Art arda 4-5 denemeden sonra oyun arası verilir. Aşama 1 deki gibi süreç yürütülür. 5/5 ya da 9/10 ölçütü karşılandığında Aşama 3’e geçilir. Genellemede 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepkiyi hedefleyin. Aşama 3’ e geçilirken genelleme çalışmaya devam edilir.

19 Aşama 3 Kovaya küp atma ve çubuğa halka takma becerilerine karışık olarak yer verilir. Masaya iki araç seti de konur. 1.denemede “böyle yap” denerek küp kovaya atılır. İpucu gereksinimi varsa verilerek çocuğun önündeki küpü kovaya atması sağlanır. Yanlış yaptığında (halka gibi küpü çubuğa doğru götürürse) yönerge tekrarlanır. Kovaya küp atma becerisinde 3 kez ipuçsuz doğru tepki verirse, “böyle yap” denip halkalar çubuğa takılır. Çocuğun gerekirse ipucuyla takması sağlanır. 3 kez üst üste ipuçsuz doğru tepki verdikten sonra tekrar küp atmaya geçilir. 2 kez üst üste ipuçsuz doğru tepki hedeflenir. Daha sonra halka takmaya geçilir. Bu beceride de 2 kez üst üste ipuçsuz doğru tepkiden sonra, her ipuçsuz tepkiden sonra diğer araç setine geçilir.

20 Son aşamada araç setleri kestirilemeyen sırayla kullanılır
Son aşamada araç setleri kestirilemeyen sırayla kullanılır. 3 kez küp atma, 2 kez halka takma, 1 kez küp atma, 3 kez halka takma…. Bu aşamada 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru ölçütü hedeflenir. Böylece ilk ayırt etme öğretimi yapılmış olur.

21 Çocuk yanlış bir tepkiyi yapmaya başladığında hemen bu tepki durdurulur, çocukla göz kontağı kesilir ve 2 sn araçlar kenara çekilir. 2 sn sonra araçları ve yönergeyi, doğru tepkiyi garantileyen bir ipucuyla birlikte tekrar sunulur. Doğru tepki ödüllendirilir. Ölçüt olarak 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedeflenir. Konum, yer ve materyallerinin her birinde 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedeflenir. Çocuk hızlı ilerliyorsa,3-3, 2-2, 1-1 basamaklarını atlayarak doğrudan kestirilemez sırayla çalışılabilir.

22 Aşama 4 3. beceri olarak arabayı masanın üzerinde ileri geri hareket ettirme seçilebilir. Bu amaçla, ışık, ses, kendiliğinden hareket etme özellikleri olmayan iki eş araba seçilir. Biri yetişkinin diğeri çocuğun önüne konur. “böyle yap” denip araba ileri geri hareket ettirilir. Çocuğa da tam fiziksel ipucuyla davranış yaptırılır. Süreç Aşama 1 ve 2’deki gibi devam ettirilir.

23 Aşama 5 Araba sürme ve küp atma becerileri
Araba sürme ve halka takma becerileri Aşama 3’te olduğu gibi 3-3, 2-2, 1-1 ve kestirilemez sıra ile uygulayın. Gerektiğinde ipuçlarına geri dönerek doğru tepkileri kesinleştirin. Üç taklit becerisine kestirilemez sırayla yer verin. Ölçüt olarak 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedeflenir.

24 Aşama 6 Sopayla trampete vurma becerisi çalışılabilir.
Bir trampet ve çocuğa uygun iki eş sopa hazırlanır. Trampet masanın üzerine konur. “böyle yap” denip sopayla birkaç kez vurulur. Çocuğa tam fiziksel yardımla yaptırılır. Aşama 1 ve 2 gibi diğer basamaklar yürütülür.

25 Aşama 7 Önce trampete vurma ve kovaya küp atma
Sonra trampete vurma ve halka geçirme Daha sonra trampete vurma ve araba sürme becerileri Aşama 3’teki gibi karıştırılır. Gerektiğinde doğru tepkiyi kesinleştirmek için uygun ipucu verilir. Üçerli setlerle kestirilemez sırayla çalışılır. Son aşamada dört taklit becerisine kestirilemez sırayla yer verilir. Ölçüt olarak 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedeflenir.

26 Yeni beceriler Toplamda 8-10 farklı nesneli taklit becerisine (karıştırarak) edinim ve genelleme ölçütü karşılanıncaya kadar çalışılır. Seçilen her yeni taklit becerisi üzerinde Aşama 1-7’de sunulan ilkeler doğrultusunda çalışılır. Çocuğun edindiği beceriler arttıkça, karıştırma denemelerinde bir seferde en az 4, en fazla 6 taklit becerisi yer alacak şekilde çalışın. Önceleri her gün, sonra birkaç günde bir, son aşamada haftada bir yer verin. Genelleme için farklı konum, yer, beceri ve araçlarla çalışılmalı.

27 Nesneli büyük kas becerisi önerileri
Oyuncak kamyona eşya yükleme Oyuncak kamyondan yük boşaltma Oyuncak bebeği beşiğe yatırma Oyuncak bebeği öpme Tencere kapağını açma ya da kapatma Bayrak sallama Oyuncak telefonu kulağa götürme Marakas sallama Ses çıkaran oyuncağın düğmesine basma Şapka takma Mendille burnunu silme Oyuncak meyveyi oyuncak bıçakla kesme

28 Nesnesiz büyük kas becerilerinin taklidi
Bu beceriler, vücut hareketleriyle yapılan tek basamaklı hareketlerdir. Çocukla karşılıklı oturulur. Ellerle, kollarla ve ayaklarla, bacaklarla yapılan becerilerde, öğretmenin sunduğu model ile çocuğun hareketinin karşılıklı uzuvlara denk gelmesi öğretimi kolaylaştırabilir. Nesnesiz taklit becerilerinin genellenmesi için ortamlar ve kişilerarası genelleme çalışmaları yürütülmelidir. Her beceri için en az bir farklı ortam ve en az bir farklı kişiyle ölçüt almak önerilebilir.

29 Bir elle dize vurma Çocukla dizler hafifçe birbirine değecek şekilde oturun. “böyle yap1 deyip sağ elinizle sağ dizinize (ya da sol) abartılı bir şekilde birlaç kez vurun. Çocuğa fiziksel yardımla beceriyi yaptırın. İpuçlarını silikleştirin. 5/5 ya d a 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedefleyin.

30 Ayağa kalkıp oturma Çocukla karşılıklı olarak sandalyeye oturun.
“böyle yap” deyip ayağa kalkıp geri oturun. Gerekli ipucuyla çocuğun ayağa kalkıp geri oturmasını sağlayın. İpuçlarını silikleştirin. Üst üste 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedefleyin.

31 Karıştırmalar Elle dize vurma ve ayağa kalkıp oturma becerilerini, karıştırma ilkelerini kullanarak karıştırın. 3-3, 2-2, 1-1 ve kestirilemez sırayla. Kestirilemez sırayla karıştırma denemelerinde 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğrudan sonra üçüncü beceriye geçin.

32 Yeni beceriler 3.beceri olarak kolu havaya kaldırma becerisinin öğretimi için çocukla karşılıklı olarak oturulur. “böyle yap” deyip bir kolunuzu havaya kaldırın. Çocuğun da ipucuyla bir kolunu havaya kaldırmasını sağlayın. 4. beceri olarak iki elle göbeğe vurmayı seçebilirsiniz. “böyle yap” deyip iki elinizle göbeğinize hafifçe vurun ve hemen ardından çocuğa ipucuyla yaptırın.

33 Toplamda 8-10 farklı nesneli taklit becerisine (karıştırarak) edinim ve genelleme ölçütü karşılanıncaya kadar çalışılır. Seçilen her yeni taklit becerisi üzerinde Aşama 1-7’de sunulan ilkeler doğrultusunda çalışılır. Çocuğun edindiği beceriler arttıkça, karıştırma denemelerinde bir seferde en az 4, en fazla 6 taklit becerisi yer alacak şekilde çalışın. Önceleri her gün, sonra birkaç günde bir, son aşamada haftada bir yer verin. Genelleme için farklı konum, yer, beceri ve araçlarla çalışılmalı.

34 Yeni öğretilen taklit becerileri, daha önce öğretilen becerilerden en farklı olanlarla karıştırılır.
Örn., elleri bele koyma becerisi ile ayağa kalkıp oturma Daha sonra edinimi yeni tamamlanan beceri ile biraz daha benzeyen becerilere yer verilebilir.

35 Nesnesiz büyük kas becerisi önerileri
Bir ayağı havaya kaldırma Alkış yapma Bacak bacak üstüne atma Elleri bele koyma Bir elle çeneyi avuçlama Ellerle dizleri kavrama Ayakta zıplama Bir elle baybay yapma Ellerle kulakları kapama Tek ayak üzerinde durma Kolları kavuşurma/bağlama Tek/çift elle öpücük yollama Ellerle gözleri kapatma Kollarla daireler yapma Ellerle yağmur yağdırma hareketi yapma Kendi etrafında dönme

36 Nesnesiz büyük kas becerilerini taklit etme
Çocukla karşılıklı oturulur. “Bana bak” yönergesi verilerek dikkat çekilir. “böyle yap” denerek Eller alkışlar gibi 2-3 kez çırpılır. Çocuğa tepki vermesi için 4-5 sn beklenir. Doğru tepki verirse, “aferin aynısını yaptın” denir ve ödüllendirilir. Doğru tepki gelmezse size bakması sağlanarak yönerge tekrarlanır. Taklit etmezse eli tutularak aynı davranışı yapması sağlanır ve ödüllendirilir.

37 Öneriler El sallama Kol kaldırma Çömelme ve kalkma Zıplama
Ayaklarını yere vurma Taklit etme becerisi geliştikçe bir oturumda birkaç hareket birden çalışılabilir. Gün içinde bu becerilerin taklidi için fırsatlar yaratılmalı.

38 Küçük kas becerilerinin taklidi
Bu becerilerin taklidi çalışılmadan önce ince motor becerileri zayıf olan çocuklarda, el ve parmak kaslarıyla alıştırmalar yapmak önemlidir. Bu etkinlikleri keyifli hale getirmeye çalışın. Gerektikçe ipucu vermeyi ve pekiştireç kullanmayı unutmayın..

39 Küçük kas becerileri için egzersizleri
Saplı bardaktan kaseye önce kuru fasülye, sonra pirinç, sonra sıvı boşaltmak Bir kaseden diğerine kaşıkla önce pirinç, sonra un karıştırmak Büyük parça legoları birbirinden ayırmak Kalın keçeli kalemlerin kapaklarını çıkarmak ve takmak İşaret ve başparmağıyla oyun hamurundan minik parçalar koparmak Cırtcırt açıp kapamak Yumurta kabının içinden minik boncuklar çıkarmak Kağıt tabağın çevresine mandal takmak Masadaki demir paraları kumbaraya atmak Kürdanları oyun hamuruna saplamak

40 Yumruk yapma ve işaret etme
Hazırlık egzersizlerinden sonra Bir elle yumruk yapma Bir elin işaret parmağıyla işaret etme üzerinde çalışılabilir. Bu beceriler nesneli büyük kas becerilerine ilişkin olarak sunulan Aşama 1-7’deki süreçlere göre yürütülebilir. Çocukla karşılıklı olarak oturulur. “böyle yap” denip bir elinizi yumruk yapın. Çocuğa da ipucu kullanarak yaptırın. Çocuğun başat elini kullanması ve öğretmenin sunduğu model ile çocuğunkinin karşılıklı ellere denk gelmesi öğretimi kolaylaştırabilir.

41 İkinci becerinin öğretimi sırasında “böyle yap” deyip işaret parmağınızı kaldırın.
Bu beceride zorlana çocuklarla masa üzerinde bir noktaya dokunarak işaret etmeyle başlayabilirsiniz. Daha sonra havada işaret etmeye geçilebilir.

42 Daha sonra yumruk yapma becerisini, çocuğun çok iyi öğrenmiş olduğu bir büyük kas becerisiyle 3-3, 2-2 ve 1-1 basamaklarını izleyerek karıştırın. Çocuk kestirilemez sırayla yapılan denemelerde bu becerilerin her birinde 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepkide bulunduğunda, işaret etme becerisini başka bir beceriyle karıştırın. İşaret etme becerisini büyük kas becerisiyle kestirilemez sırayla karıştırmalarında birinde 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki hedefleyin.

43 Son olarak yumruk yapma ve işaret etme becerilerini birbiri ile 3-3, 2-2, 1-1 ilkeleri çerçevesinde karıştırın. kestirilemez sırayla karıştırmalarında birinde 5/5 ya da 9/10 ipuçsuz doğru tepki elde edinceye kadar çalışın. Toplamda 8-10 farklı nesneli taklit becerisinde ve bunların karıştırmalarında edinim ve genelleme ölçütü alıncaya kadar çalışmaya devam edin. Öğrenci özelliklerine en uygun becerilerle devam edilebilir.

44 Küçük kas becerisi önerileri
Bir elin işaret parmağıyla diğer elin avuç içinde dokunma İşaret parmaklarının uçlarını birbirine değdirme Baş parmaklarının uçlarını birbirine değdirme İşaret parmağıyla burnuna dokunma Parmakları iç içe geçirerek elleri birbirine kenetleme İşaret parmağıyla dudağına/gözüne/kulağına dokunma Okey işareti yapma Parmaklarıyla nanik yapma Zafer işareti yapma Parmaklarla masada ritim tutma

45 Küçük kas becerilerini taklit etme
Çocukla karşılıklı oturulur. Çocuğun size bakmasını sağlayın. “Böyle yap” denerek burnunuza dokunun. 4-5 sn bekleyin. Sizi burnunuza dokunurken aynısı yaparsa ödüllendirin. Tepki vermezse fiziksel yardımla dokunmasını sağlayın. ve ödüllendirin. Bağımsız yapana kadar çalışmaya devam edin.

46 Öneriler Çocuğun sizi izlediğinden emin olun.
Çocuğun bildiği ve daha rahat dokunabileceği vücut parçalarıyla başlayın. Bir vücut parçasına dokunmayı öğrendiğinde ilk önce sırayla, daha sonra karışık sırayla diğer vücut parçalarını da çalışabilirsiniz. Ayna karşısında oyun şeklinde çalışılabilir. Bu beceriler çocuğa zor gelirse daha küçük hareketler çalışılabilir. -yumruk kapatma-açma -Parmaklarını hareket ettirme -Parmaklarla masaya vurma çalışılabilir.

47 Doğal bağlama genelleme
Öğrenilen taklit becerilerini doğal bağlamda ve oyun içinde kullanması için fırsatlar yaratın. Oyun zamanları ve teneffüsler Evde ailesiyle yapması için teşvik edin. Gömülü öğretim Yemek sırasında çeşitli kapların kapakları açtırılabilir. Kitap okuma sırasında bay-bay, öpücük yapma yaptırılabilir. Dans etkinliği sırasında elleri bele koyma hareketine yer verilebilir. Gerekli durumlarda ipucu verilir, zamanla silikleştirilir. Pekiştirme yapılır.

48 Yüz hareketlerinin taklidi
Üfleme Ağız açma Dil çıkarma Dudak ısırma Dişleri birbirine vurma Öpücük yapma Dudakları yalama Öksürme hareketi yapma (sesli) Gülme hareketi yapma (sesli) Başı iki yana sallama (hayır) Başı aşağı yukarı sallama (evet)

49 Yüz ifadelerinin taklidi
Şaşırma Sevinme Üzgün Heyecanlı Sinirli