Uygarlık Tarihi Kısım 5.

... konulu sunumlar: "Uygarlık Tarihi Kısım 5."— Sunum transkripti:

1 Uygarlık Tarihi Kısım 5

2 Neolitik ortaklık: doğayla etkin bir ortaklık
Büyük iklim değişiklikleriyle Pleistosen Çağ sona ermiştir. Artık doğa üstünde asalaklık yerine, doğayla etkin bir ortaklık durumu vardı.

3 çöl bölgeleri Kuzey buz tabakaları eridi, Avrupanın bozkırlarının ve tundralarının yerini ılıman orman bölgeleri aldı ve aynı zamanda Akdeniz ve Yakın Asyanın ağaçsız çayırları çöl bölgelerine dönüşmeye başladı.

4 aletler Topluluklarda erkekler avlanırken, kadınlar da yenilebilir otları toplayarak muhtemelen tohumlarını toplamış ve bunları bilinçli olarak ekmişlerdir. Çakmak taşından yapılmış aletler orak yerine kullanılmış olabilir. Muhtemelen ot saplarını ve kuru otları bu aletlerle biçmişlerdir.

5 toplayıcılık Avcılar yakaladığı hayvanları evcilleştirmeye başladı çünkü artık bu hayvanlara verebilecekleri yemleri vardı. Tahıl ambarları kazıyıp içleri ekin saplarıyla kaplanmıştı. ve taştan el değirmenleri yaptılar. Karma ekonomi oluşturulmuştur; Toplayıcılık ve yiyecek üretici ekonomi.

6 köyler Toprakları daha sonra verimsizleştiklerinden dolayı terk edip daha sonra tekrar geldiler oluşan çalılıkları yakıp tekrar ekime devam ettiler. Daha sonra da yaptıkları aletlerle tarlaları sürmeyi öğrendiler. Köyler oluşturulmuştu. Bu köyler kendi yiyeceklerini yetiştirip, temel araç ve gereçleri kullanıyorlardı.

7 neolitik kültür Birçok neolitik kültür vardır. Her biri ekip biçtikleri bitkilerin ya da besledikleri hayvanların çeşitlerine göre, bitki yetiştirme ile hayvan yetiştirmenin ekonomilerinde, oranlarına, yerleştikleri yerlerin farklılıklarına, evlerin yapılarına ve planlarına, baltalarının biçimlerine ve hangi maddeden yapılmış olduklarına, gömme adetlerine göre birbirlerinden ayırt edilebilirler.

8 Neolitik Devrim Araştırmacılar, insanoğlunun yüzbinlerce yıllık serüveninde edindiği kültürü, çok kısa bir zaman diliminde onunla kıyaslanmayacak bir düzeye sıçratan adıma "Neolitik Devrim" adını vermişlerdir.

9 besin bolluğu Gerçekten de insanın yerleşik tarıma ve hayvancılığa geçişi büyük bir devrimdir. Çünkü insan topluluklarına düşünemeyecekleri miktarda bir besin bolluğu ve zenginliği sağlamıştır.

10 boş zamanlar Bunun yanı sıra insanlara, karınıarını doyurmanın yollarını aramanın dışında "boş zaman"lar yaratmıştır. İnsan toplulukları da bu boş zamanlarında akıllarını, gözlemlerini ve becerilerini birleştirerek yaşam kültürünü zenginleştirecek birçok araç, gereç ve buluş yapabilmiştir.

11 Çömlekçilik Çömlekçilik ve seramik de bu uğraşlardan birisidir. Günlük yaşamsal ihtiyaçlar ile kesinkes bağlantılıdır. Ayrıca seramik, piştikten sonra dönüşüm göstererek, eski malzemeden tamamen farklılaşari özelliğiyle, insanın doğadaki maddelerden yarattığı "doğada hazır bulunmayan ilk maddedir

12 Çömlekçilik Çömlekçilik, gel geç ekim, hayvan evcilleştirme, gibi nispeten yüksek teknik ve yöntemler insanlığı daha önce görülmeyen bir üretime ve üretim biçimine kavuşturmuştur. Paleolitik çağda doğada bulduğu hayvanları avlayıp, bitkileri toplayarak yaşamını sürdüren insan, neolitik devrimle beraber yaşamını bugünkü anlamıyla sahici üretime dayandırmıştır.

13 yerleşik düzen Araştırmacılar yerleşik düzene geçişin ilk örneklerinin Yakındoğu'da görüldüğü üzerinde hemfikirdirIer. İlk kez kültüre alınan buğday ve arpanın yabanıl ataları ve evcilleştirilen koyun, keçi, domuz gibi hayvanlar Yakındoğu'da bol miktarda bulunmaktaydı.

14 Mellaart Mellaart "tarım ve hayvancılığın kökenleri, bu bitki ve hayvanların yabanıl türlerinin doğalolarak yetiştiği yörede, yani Yakındoğu'da aranmalıdır. Suriye çölünün kuzeyindeki sulak bölge, Anadolu ve İran yaylaları, koyun, keçi, sığır ve domuzun yaşama alanlarıydı" diyerek, yapılan araştırmaların uygarlığın belirli bir bölgede gelişip oradan yayılmadığını ortaya koyduğuna işaret etmektedir.

15 James Mellaart arasında Seton Lloyd başkanlığındaki Beycesultan kazılarına katıldı. Bu dönemde gerçekleştirdiği yüzey araştırmalarıyla Hacılar ve Çatalhöyük yerleşmelerini saptadı. 1957'de Hacılar'da kazıya başladı 'a değin sürdürdüğü kazılarda akeramik Neolitik, Geç Neolitik ve İlk Kalkolitik çağlara ait bulgular saptadı. Geç Neolitik ve İlk Kalkolitik Çağdan kalma çok ilginç çanak çömlek ve bazısı boyalı pişmiş toprak figürinler ele geçirdi. Mellaart Çatalhöyük'te 1961'de kazıya başladı. Buradaki yan yana iki höyükten doğudaki Neolitik, batıdakiyse Kalkolitik çağlara aitti. Neolitik höyük, arasında kazıldı ve MÖ arasında tarihlenen 14 yapı katı saptadı. MÖ arasına, Kalkolitik Çağın başlarına tarihlenen Batı Çatalhöyük'teyse 1961'de yalnızca iki sondaj yapılabilmiş, bu nedenle yerleşmenin mimarlığı konusunda çok az bilgi edinilmiştir. Höyükten çıkarılan çanak çömlek buluntularıysa ilginçtir.

16 James Mellaart Mellaart 1963'te Çatalhöyük kazılarını sürdürdüğü sırada Dorak Hazinesi olayına karıştı. Türk makamlarının bu konuda istediği bilgileri vermekten kaçınınca Çatalhöyük kazısı durduruldu. 1965'te O. Gurney başkanlığında yeniden başlayan Çatalhöyük kazısına asistan olarak katıldı. Gurney'in bir süre sonra yönetimi Mellaart'a bırakıp gitmesi üzerine, bu kez Mellaart'ın Türkiye'de çalışması yasaklandı. Mellaart arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Prehistorya ve Arkeoloji Bölümü'nde Anadolu ve Yakındoğu arkeolojisi konusunda dersler vermiştir.

17 Yakındoğu Uygarlık Yakındoğu'da en az üç bölgede belirmiştir. Bu bölgeler, Zagros dağlarının batı yamaçları ile yöredeki vadiler, Mezopotamya'nın Türkiye sınırları içindeki dağlık bölge ve Güney Anadolu yaylalarıdır. Robert Braidwood da "çekirdek bölgeler" kuramında İran, Irak, Türkiye, Suriye ve Filistin 'in dağlık yörelerine doğru uzanan yağışlı otlakların bulunduğu dağ etekleri ve yamaçlarını merkez alır.

18 Braidwood Braidwood'a göre; "yeni uygarlık deneyleri önce burada başlar. Her iki deney de burada tuttu. Bizim bugün benimsediğimiz gelenekler, besin üretimi ve uygarlık eski çağlarda yakın doğudaki uygarlığa dayanmaktadır."

19 Robert John Braidwood Robert John Braidwood (29 Temmuz 1907, Detroit - 15 Ocak 2003, Chicago), ABD'li arkeolog. 1933 yılında Michigan Üniversitesi'nden mezun oldu yılları arasında arkeolog James Henry Breasted ile birlikte Amik Ovası'nda arkeolojik çalışmalar yaptı. 1937 yılında, hayat boyu beraber çalışacağı üniversite arkadaşı Linda Schreiber ile evlendi.

20 Robert John Braidwood 1943 yılında Chicago Üniversitesi'nden doktora derecesini aldı. Profesör unvanıyla emekli olana kadar bu üniversitede çalıştı. 1947 yılında radyokarbon tarihleme yöntemini öğrendi ve arkeolojik buluntulara uyguladı. Aynı yıl Irak'ta Jarmo kazısına başladı. Özellikle Neolitik Devrimin başlangıcına yönelik sorulara cevap bulmaya çalıştığı bu kazıda, arkeologların yanı sıra biyologlar ve jeologlarla da çalışarak arkeolojide disiplinlerarası çalışmanın ilk örneğini verdi. Irak'taki siyasi sorunlar yüzünden Jarmo kazısını sona erdirmek zorunda kaldı. İleriki yıllarda benzer disiplinlerarası çalışmaları Türkiye ve İran'da gerçekleştirdi.

21 Robert John Braidwood yılları arasında Güneydoğu Anadolu'da çalıştı. Özellikle İstanbul Üniversitesi'nden Halet Çambel ile gerçekleştirdiği Çayönü kazılarında, bu bölgede günümüzden yıl önce avcı- toplayıcılıktan tarıma geçildiğinin kanıtlarını ortaya çıkardı.[1] Eskiçağ arkeolojisi hakkında sayısız makalesi ve 1995 yılında Arkeoloji ve Sanat Yayınları tarafından Tarih Öncesi İnsan adıyla Türkçeye çevrilen Prehistoric Men adlı bir kitabı bulunmaktadır.

22 seramik sanatı Bugün çömlekçiliğin nerede, tam olarak ne zaman başladığına dair elimizde bir bulgu yoktur. Aksine yapılan araştırmalar çömlekçiliğin belli bir yerde başlayıp yayılmadığını - tıpkı medeniyetlerin birbirlerinden habersiz benzer kültürleri geliştirdiği - gibi ayrı ayrı bölgelerde, değişik zaman dilimlerinde geliştiğini göstermektedir. Dolayısıyla bu koşullarda seramik sanatının orijinini herhangi bir ırka, kültüre veya ülkeye ait kılmak pek mümkün sayılmaz. Kimi kültürlere çömlekçilik daha geç girmiş, kimisinde ise daha hızlı teknolojik ve estetik gelişme olanağı bulmuştur.

23 boyalı çanak Kimi kültürlerde boyalı çanak evresine girilirken,. aynı zaman diliminde, başka kültürlerde çömlekçilik çok daha basit ve kaba olarak yapılıyordu ve hatta çanak çömlek yapma düşüncesi bile gelişmemiştir. Tarım ve hayvancılığın getirdiği ürün bolluğu ile kentleşmenin artışı, iş bölümü ve uzmanlaşma, beraberinde artı ürünü değiş-tokuş aşamasına getirince. ticaretle mal alışverişi çömlekçilik geleneğinin yayılmasını sağlamıştır.

24 teknoloji Bu iki şekilde olmuştur; birinci neden, bir kültürde üretilen kap- kacağın başka bir kültüre ticaret vasıtasıyla mal olarak geçmesiydi. ikinci neden, çömlekçilik yapan zanaatkarların bir toplumdan öbür topluma, geçimlerini sağlamak amacıyla gezmeleri ve doğal olarak çömlek üretim teknolojisi ve geleneklerini taşımalarıdır.

25 Ziraat Ziraatın başlangıcıyla insan belli bir yere - en azından o yöre verimsizleşinceyekadar- yerleşmek, kendine mekan tutmak durumunda kalmıştır. Bu seçim onun yaşam kültüründe de, beslenmeden barınmaya kadar büyük değişiklikler getirmiştir. Tarımla beraber insan, toplayıcılıktaolduğu gibi tamamıyla doğanın esiri olmaktan kurtulmak, eskiye göre bol miktarda yaşamı için gerekli besin kaynağı sağlamaktaydı.

26 Hububat Hububatların ehlileştirilmesi büyük bir buluştu. Çünkü hububatlar, besinin çok zor bulunduğu kış dönemlerinde kullanılabiliyordu. Dolayısıyla hububat türü bitkiler evcilleştirildiğinde önce "depolama" ihtiyacı ortaya çıktı. Aynı zamanda hububat türü bitkiler pişirilerek yenilmesi gereken besinlerdir. Bu da "pişirme" ihtiyacını doğurdu

27 Pişirme İnsanların o zamana dek kullandıkları su kabağı, sepet, ağaçtan oyma kaplar pişirme işlemi için hiç uygun sayılmazdı. Gerçi yere kazdıkları çukurlarda yaktıkları ateş üstünde et benzeri yiyeceklerini pişirebiliyorlardı,ama suyla pişecek bir besin için yeni bir şeyler, yeni teknikler bulmaları gerekiyordu.

28 Dinsel ritüeller Piştikten sonra sertleşip geri dönüşü olmayan, ateşe dayanıklı seramik malzemenin ya tesadüfen bir kaza eseri sonucu, ya da belirli gözlemlerden sonra fark edilmesiyle insan, artık kendi ihiyaçlarını karşılayacak yeni bir araç bulmuştu. Kilden yapılma çanak-çömlek kısa zamanda insanın yaşam kültürünü zenginleştirmekle kalmadı, onun yaşam koşullarının daha sağlıklı olmasını sağladı, Dinsel ritüellerine katkıda bulundu. Yerleşik düzen seramiğe ihtiyaç duyacak ekonomik ve sosyal koşulları yarattı.

29 Hammadde Seramik kap-kacak üretimi teknik açıdan da yerleşikliği gerektirir. Çünkü seramik üretimi, o zamanın koşullarında yoğun emek ve uzmanlık gerektiren bir üretim teknolojisidir. Hammaddenin bulunması, hazırlanması, şekil verilmesi, kurutulması ve pişirilmesi gibi oldukça karmaşık ve birbirine bağlantılı bir süreci içerir.

30 gelişmişlik Aynı zamanda üretimin hasarlı olmaması için sürekli bir dikkat ister. Geçimini doğada hazır bulduklarını avlayıp, toplayarak sağlayan, bu yüzden de besin bulmak için sürekli yer değiştiren göçebe insan toplulukları için zor ve anlamsız bir işti seramik. Ayrıca bulabildikleri yiyecekler kendilerine ancak yetiyordu. Su kabağı, hayvan derisi veya ağaçtan yaptıkları kaplar işlerini görüyordu. Seramiğe ihtiyaç duyacak kültürel gelişmişlik seviyesinde değildiler.

31 çömlek Neolitik kültürün sonlarına doğru işbölümünün artıp, çarkın bulunmasıylaçömlek üretimini kadının elinden alan erkek çömlekçiler her ne kadar gezici olarak sanatlarını icra etseler de, sonuçta bu hizmetlerini yine yerleşik bir topluluğa veriyorlardı. Çömlekçilik bir göçebe kültür ürünü değildir. Seramiğin, yerleşik kültürün bir ürünü olması bazı araştırmacıların, çörnlekçiliği Paleolitik/yabanıl çağdan, Neolitik/ barbarlık çağına geçişin bir göstergesi olarak yorumlamalarına sebep olmuştur.

32 Lewis Mongan Amerikalı etnograf ve tarihçi Lewis Mongan, Ancient Society (l877) isimli kitabında insanlığın tarih öncesi döneminin bir sınıflamasını yapmış ve onu sosyolojik açıdan yabanıllık, barbarlık ve uygarlık diye üçe ayırmıştır. Barbarlığın aşağı aşamasını da çömlekçiliğin sahneye çıkışıyla başlatmıştır. Marksist felsefenin kuramcılarmdan Engels (1884) de toplumsal evrim çözümlemesinde Morgan 'ın bu görüşünü benimser. "

33 balçık Balçıktan yaratma fikrinin insanın kafasında yer etmesi toplumda çömlekçiliğin üremesi ile mümkün olabilirdi. Çömlekçilik ise vahşet çağının kapanıp barbarlık çağının açıldığı gün başlamıştır. Geleneklerin "Adem" i çömlekçiliğin yarattığı barbarlık konaklarından birine uyabilir«. Bu görüş 20. Yüzyıl başlarında tarih öncesini yorumlamada hakim olan düşünceydi.

34 çömlek Arkeolojinin önemli isimlerden Neolitik Devrim görüşünü ortaya atan Gordon Childe da Neolitik kültürü tanımlamada Morgan'ın çömlekçilik ölçütünün kullanılabileceğini savunmaktaydı. Ancak 1950'li yıllardan sonra yapılan kazılarda, Kıbrıs, Ürdün, Irak ve Pakistan 'da neolitik kültür içinde tanımlanabilecek, tahıl üretiminin yapıldığı, hayvanların evcilleştirildiği fakat çömlekçiliğin olmadığı dönemler bulgularıyla ortaya çıkarılmıştır.

35 Mortimer Wheeler Mortimer Wheeler, Childe'ın Toplumsal Evrim kitabının sonraki basımıarının birinin örısözünde, çömlekçilik ile yiyecek üretimi arasındaki ilişkiyi, genel bir ilkenin cephesi olmaktan çok, yerel bir sorun olarak görür. Mellaart da Anadolu ve Irak'ta yaptığı kazılardaki bulgulara göre neolitik kültürün başlangıç evresini "keramikli- keramiksiz" olmak üzere ikiye ayırır ve "M.Ö.7000'ler de Carmo gibi bazı kültürler çanak-çömlek geleneği olan ilk bağımsız İran özeklerinin geliştiği kesinlikle saptanmıştır" der.

36 Mortimer Wheeler İkinci dünya savaşı esnasında Fransa'da çalışmalar yapıyordu. Cardiff 'ten Londra'ya Londra Müzesi Müdürlüğü Görevi için hareket etti burada Karısı Tessa Verney ile Londra üniversitesinde Arkeoloji enstitüsünü kurdu. Kendi hayat Hikâyesini Still Digging adlı kitabında açıkladı. İngiltere'de "British Academy"ye girdi ve Kuzey Yorkshire Stanvick'te kazıda çalıştı Society of Antiquaries'in başkanıydı. Arkeolojinin halka ulaşması için televizyon programları hazırlamıştır. (Üç tane Televizyon serisi hazırladı :'Animal, Vegetable, Mineral?' (1952–60), 'Buried Treasure' (1954–59), and 'Chronicle' (1966) yılında İngiliz televizyonunun çok tanınan siması olmuştur

37 Gelenek olarak Neolitik küıtürlerin ilk örneklerinin görüldüğü Yakın doğuda kimi yerleşimlerde tarım ve hayvancılığa geçilmesine rağmen hemen bir çömlekçilik geleneği oluşmadığı anlaşılmaktadır. Çömlekçilik geleneği başlangıçta, farklı bölgelerdeki yerleşimlerde, o bölgenin kültürel değişkenlerine paralel olarak kendine özgü ortaya çıkmış, zamanla kültürel etkileşimlerin artmasıyla bazı tarzlar belli bölgelerde benimsenmiştir.

38 çömlekçilik Bazen de aksine küıtürler birbirlerinden etkilenmeden kendi geleneklerini devam ettirmişlerdir. Tüm bu bulguların ışığı altında çömlek yapımını, neolitik kültüre geçişin bir ölçütü olarak saymamız zor olabilir ama yine de çömlekçiliğin neolitik kültür geleneği olduğu açıktır. Yerleşik düzenin olmadığı yerde çömlekçilikten söz edemeyiz. Ayrıca kentleşmenin artışıyla beraber toplumsal talepler doğrultusunda çömlek yapımının hızla yaşam kültürünün içine girdiğini, arkeolojik kazılardan ele geçen bulgular bizlere gayet iyi anlatır.

39 EV Neolitik köy yerleşmelerinde yıl öncesinde bugünkü mimarları bile hayrete düşüren yapılaşma örneklerine tanık oluyoruz. Jericho (İsrail) ve Jarmo (Irak) gibi birçok neolitik köyün etrafı güvenlik amacıyla surlarla çevriliyordu.

40 Evler Evler, başlangıçta daire planında toprağa yarı yarıya gömülü olarak inşa edildi. Ancak, insanoğlu köşeler öngörerek oluşturduğu dikdörtgen planı bulmakta gecikmedi; gerçekten de dikdörtgen plan üzerine kurulan yapılara çanak-çömlek öncesi neolitik çağdan itibaren rastlıyoruz. Değişik işlevler için öngörülen oda ve avlu anlayışı daha o zamanda karşımıza çıkar.

41 Evler Aşıklı’da (Aksaray)olduğu gibi, işlev ve konumları farklı yapılar yeni bir örgütlenmenin de habercisiydi. Aşıklı mimarisinin yıl sonraki Çatalhöyük mimarisinin temelini oluşturduğu düşünülmektedir. Odaların zeminleri bazen yassı taşlarla kaplanıyor, daha sonra kille sıvanıyordu. Duvar ve döşemeleri örten sıva içerisine saman karıştırılıyordu. Taş temel üzerine kerpiç duvar örülüyor, çatı ise ağaç dalları ve hayvan postlarıyla kapatılıyordu.

42 Evler Aslında, yapılarda kullanılan malzemeler ve mimari yapı bir bölgeden diğerine değişiyordu. Gerçekten de, örneğin Çatalhöyük neolitik köyünde evler yapılırken taş temel öngörülmemiştir; kerpiç temeller üzerine doğrudan kerpiç duvarlar inşa edilmiştir.

43 Evler Evler bitişik nizam düzeyindedir. Bu gelişmiş tarımcı köyde, her evde bir kiler bulunmaktaydı. Damları düz olan evlerin aralarından sokak geçmemekteydi. Ev blokları arasında nadiren göze çarpan avlular ise çöplük olarak kullanılmıştır. Eve güney duvarına dayanan bir tahta merdivenle damdan girilir, daha sonra da merdiven damda bırakılırdı. Aşıklı çanak-çömleksiz köy yerleşmesinde, tıpkı Çatalhöyük’te olduğu gibi evlere damdan giriliyordu. Çatalhöyük’te, odalarda oturma, uyuma ve çalışma için ayrı divanlar yapılmıştı. Çok sayıda platform, kiler olarak öngörülen alanlar, araç ve gerecin yapıldığı kısımlar, fırın ve ocağın yer aldığı odalarla simgelenen büyük evler aslında bugünkü konut anlayışının daha o zamanlar yerleştiğini göstermektedir.

44 Evler Aradan bin yıl geçmiş olmasına rağmen, dünyanın birçok yöresinde neolitik çağdaki temel yapı malzemelerinin hâlâ terk edilmemiş olması, dikkat çekicidir. Yuvarlak planlı evler az sayıda bireyin yaşamasına olanak verirken, dikdörtgen planlı evlerde kalabalık aileler kalabiliyordu. Evlerde değişik boyutlarda ve biçimlerde çok sayıda oda ve bölme öngörülmüştü. Neolitik çağ insanı, konutlarında mutfak olarak kullandıkları özel bir köşeyi de unutmamıştı.

45 Evler Cafer Höyük (Malatya) çanak -çömlek öncesi neolitik köyünde iki katlı yapılar bulundu. Üst kata evin dışından bir merdivenle çıkılıyordu. Demek ki daha tarım öncesi köy yerleşmelerinde bile dubleks konut mimarisine rastlanmaktaydı. Yakındoğu neolitik yerleşmelerinde, yapılarda söndürülmüş kireç ve alçının duvar ve döşemelerde sıva olarak kullanılması önemli bir buluştur.

46 Evler Çayönü’nde halkın yaşadığı mahalle, idari binalar, tapınaklar ayrı olarak öngörülmüştü. Yerleşim içinde kanalizasyon sistemi, çöp dökülen ayrı mekânlar bulunuyordu. Neolitik topluluklar daha o çağlarda bile sağlık kurallarına çok dikkat ediyorlardı; örneğin Aşıklı’da konutlara ait çöpler, mutfak artıkları, yenilen hayvanların kemikleri ya da çanak-çömlek parçaları çöplük olarak öngörülen yere dökülüyordu. Çevreyi kirletip, mikrop üretmesin diye de yakılıyordu. Kısacası Anadolu’da ve Yakındoğu’nun birçok bölgesinde zamanımızdan yıl öncesinde planlı, örgütlü ve sağlıklı yapılaşmanın en güzel örneklerini görüyoruz.

47 ÇAYÖNÜ

48 MALTA TAPINAKLARI