BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DanIşma kaynaklarI II

... konulu sunumlar: "BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DanIşma kaynaklarI II"— Sunum transkripti:

1 BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DanIşma kaynaklarI II
BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

2 ..Bilginin kendisini veren danışma kaynakları (devam)
→

3 Sözlükler Tamamen alakasız girişlerin/başlıkların alfabetik sırada sunulması ile oluşan kaynaklardır. Sözcük, terim ve ifadelerin anlamlarını öğrenmek, doğru ifade ve yazım konusunda yardım almak amacıyla çok sık başvurulan danışma kaynaklarından biridir. İmlâ (yazım) Telaffuz Heceleme Anlam Köken Tanım

4 ..Sözlükler Türkçe’de “sözlük”; Yabancı dillerde “sözlük”
18.yüzyılın sonuna kadar “kamus” 19.yüzyıldan itibaren “lügat”, küçük olanlara “lügatçe” 1945’ten itibaren “sözlük” Yabancı dillerde “sözlük” Lexicon (Yunanca) Dictio (Latince) Glossary (konu sözlükleri) Thesarus (gömü) Dictionary

5 Sözlükler (türleri) Genel dil sözlükleri Cep sözlükleri
265 binin üzerinde sözcük içerenlere “kısaltılmamış (unabridged)”, daha az sayıda sözcük içerenlere “kısaltılmış (abridged)” sözlük adı verilir. bin arası sözcük içerenlere masa sözlükleri (desk/college dictionaries) adı verilir. Genellikle evlerde kullanılan sözlükler bunlardandır. Hem çocuk ve gençlere hem de yetişkinlere hitap ederler. Cep sözlükleri 30-55 bin arasında sözcük içerir.

6 ..Sözlükler (türleri) Belirli bir döneme yönelik ya da belirli bir bilimsel bir konuda hazırlanmış sözlükler. Örneğin; Dictionary of Old English Tarihsel sözlükler Sözcüklerin ortaya çıkışından günümüze dek geçirdiği evrimi gösteren sözlüklerdir. Etimolojik sözlükler Tarihsel sözlüklere benzer ancak bu tip sözlüklerde sözcüklerin çıkış noktası, kökeninde yatan başka dillere ait bilgiler de verilir.

7 ..Sözlükler (türleri) Yabancı dil sözlükleri (İki dilli sözlükler - Bilingual dictionaries) Karşılıklı olarak bir dilden başka bir dile sözcüklerin anlamlarını veren sözlüklerdir. Örneğin; “İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce Sözlük”

8 Sözlükler (türleri: uzmanlaşmış sözlükler)
Konu sözlükleri Belirli bir bilim dalı, disiplin ya da konu ile ilgili olan sözcükleri ve onların anlamlarını veren sözlüklerdir. Örneğin; “Bilişim terimleri sözlüğü”, “Arşiv terimleri sözlüğü” Gömü (Thesaurus): Özellikle belirli bir bilim dalına ait kabul edilmiş terim ve kavramlar listesi olarak adlandırılabilir. Bu kaynaklarda kavram ve terimlerin anlamdaşları verilir. Diğer sözlüklerde olduğu gibi tanım ya da telaffuz bilgileri vermek gibi bir amacı yoktur. Sözcüklerin anlamından yola çıkarak aralarındaki ilişkileri ortaya koyar. Bu kaynaklar çoğunlukla dizinleme işleminde konu başlıkları listesi işlevi görür. Örneğin; “Historical Thesaurus of the Oxford English Dictionary”

9 ..Sözlükler (türleri: uzmanlaşmış sözlükler)
Anlamdaş (synonym) ve karşıt anlamlı (antonym) sözcükler sözlüğü Sözcüklerin eş anlamlılarını ve karşıt anlamlılarını verir. Özellikle dili iyi kullanması gereken araştırmacı, edebiyatçı, öğretmenler ya da bir dili yeni öğrenenler tarafından ihtiyaç duyulabilen kaynaklardır. Bulmaca çözenler için de favori kaynaklardan biridir.

10 ..Sözlükler (türleri: uzmanlaşmış sözlükler)
Kısaltmalar sözlüğü Kısaltma olarak kullanılan sözcüklerin tamamının ne olduğunu öğrenmeye yarar. Abbreviation: Sözcüklerin kısaltılmış hali (“bkz.”, “v.s.”, “etc.”, gibi…) Acronym: Sözcüklerin baş harflerinden oluşan kısaltmaları (TÜBİTAK= Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu)

11 ..Sözlükler (türleri: uzmanlaşmış sözlükler)
Argo sözlükler ve deyimler sözlüğü Argo sözcük ve ifadelere genel dil sözlüklerinde yer verilmez, bu sözcüklerin anlamlarına argo sözlüklerinden ulaşılabilir. “fit olmak” Deyim: Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabir (TDK, Güncel Sözlük) “taşıma su ile değirmen dönmez” Bu sözlükler günlük konuşma dilinin parçası olan bir çok ifadenin anlamını içerebilir. Özellikle yabancı dil öğrenenlerin başvurması gereken kaynaklardan biridir.

12 Sözlükler (değerlendirme)
“Dictionaries are like watches: the worst is better than none, and the best cannot be expected to go quite true” (Katz, 1987, s.290). Amaç Genel değerlendirme kuralları geçerlidir. Özellikle kaynağın önsözünde amaç ve hitap ettiği kitle belirtilmiştir. Kaynağın içeriğinin buna uygun olup olmadığı incelenmelidir. Eserin nasıl kullanılması gerektiği ile ilgili bilgi verilmiş olmalıdır.

13 ..Sözlükler (değerlendirme)
Otorite Büyük sözlükler tanınmış yayın evleri tarafından üretilmiş olmalıdır (Merriam-Webster, Oxford University Press, Random House, Macmillan, Türk Dil Kurumu, vb.). Küçük sözlüklerde sözlüğü hazırlayanın kim olduğu ve bu konudaki yetkinliği önemlidir.

14 ..Sözlükler (değerlendirme)
Kapsam Kaç sözcük içerdiğine bakılmalıdır. Aranan sözcüklerin çoğunun anlamını bulabilecek olmak önemlidir. Kullanılacak sözlük seçilirken türüne dikkat edilmelidir (örneğin, argo sözcükleri genel dil sözlüklerinde bulamazsınız). Sözlüğün içinde kullanılan çeşitli kısaltmaların listesi sözlüğün giriş kısmında verilmiş olmalıdır. Dil dinamiktir, sürekli değişir, yeni sözcükler eklenir. Sözlüğün en az 3-4 yılda bir gözden geçirilip güncellenmesi önemlidir. Sözlüklerde sözcüklerle ilgili anlam bilgisinin yanı sıra şu bilgiler de olmalı: Yazılışı (imla kurallarına uygun şekilde) Okunuşu (yazıldığı gibi okunmayan diller için) Etimolojik kökeni Varsa karşıt ve eş anlamları Sözcüklerin cümle içinde kullanımı ile ilgili örnekler Sözcüklerden üretilmiş deyim ve ifadeler

15 ..Sözlükler (değerlendirme)
Biçim Basılı sözlüklerin fiziki özelliği uzun süre kullanıma olanak vermeli. Kağıt ve cilt kalitesine dikkat edilmeli. Baskı ve punto okunabilir ve resimler kaliteli olmalı. Boyutları amacına uygun olmalı (bir cep sözlüğü 25x15 boyutunda ve 500 sayfadan oluşuyor olamaz). Elektronik sözlüklerde sesli telaffuz özelliği bulunmalı, ayrıca arayüz hızlı ve kullanıcı dostu olmalı.

16 Sözlük örnekleri (genel dil sözlükleri)
315 binden fazla sözcük içerir. 75.000’in üzerinde örnek, ’ün üzerinde resim içerir. CD versiyonu da bulunmaktadır.

17 ..Sözlük örnekleri (genel dil sözlükleri)
’den fazla kelime 3.000 resim ve kelimenin etimolojik tanımlaması Çevrimiçi versiyon (14 gün / 1 ay ücretsiz üyelik) ( -webster.com)

18 ..Sözlük örnekleri (genel dil sözlükleri)
Söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam söz varlığı bulunmaktadır. Eksik olduğunu düşündüğünüz sözcükler için talepte bulunabilirsiniz: Ücretsiz çevrimiçi: Güncel Türkçe Sözlük ve Sesli Türkçe Sözlük CFFAAF6AA849816B2EF BED947CDE

19 Sözlük örnekleri (kısaltılmış sözlükler)
Kısaltılmış bir sözlük olduğundan en çok kullanılan sözcükleri içerir. 200 bine yakın sözcük CD-ROM ve ücretsiz çevrimiçi versiyonu bulunmaktadır. →

20

21

22 ..Sözlük örnekleri (kısaltılmış sözlükler)
Çocuklara yönelik 35 bin sözcük ve resim Örnek cümle ve deyimler CD

23 Sözlük örnekleri (tarihsel sözlükler)
Amerika’da kullanılan çeşitli lehçelerin anlamlarını ve tarihsel gelişimlerini verir. arasında 4 cilt yayımlanmıştır (A- S). Son cildin 2011’de yayımlanması hedefleniyor (S-Z).

24 Sözlükler (çevrimiçi)
Yayıncılar basılı olarak ürettikleri sözlükleri kullanıcılara çevrimiçi olarak sunabilir. Bu kaynaklar ya genel sözlüklerin kısaltılmış web versiyonları olarak sunulur ya da orijinal sözlüğün çevrimiçi sürümüne ücret karşılığı abone olunması istenebilir. Bu kaynaklar yılların verdiği deneyimle hazırlanmıştır ve basılı kopyaları ciddi ücretlerle satılmaktadır. Çeşitli kurumlar tarafından üretilen ve içeriği tamamen ücretsiz olan ve kimi zaman yalnız Internet üzerinden erişilebilen sözlükler de bulunmaktadır.

25 ..Sözlükler (çevrimiçi)
Dictionary.com İçinde Webster's New Millennium Dictionary of English, The American Heritage® Dictionary of the English Language, WordNet, Merriam- Webster's Dictionary of Law gibi 16 tane hem genel hem de konu sözlüğü barındıran, bu sözlükleri tek bir ara yüz aracılığı ile tarama ve görüntüleme imkânı veren ücretsiz çevrimiçi sözlük hizmeti.

26

27

28

29 ..Sözlükler (çevrimiçi)
Seslisozluk.com Internet üzerinden hizmet veren çok dilli bir sözlük İngilizce ve Türkçe yanında Osmanlıca, Almanca, İtalyanca, Fransızca, Yunanca ve İspanyolca sözcük çevirisi yapılabilir. İçerik kullanıcı katkıları ile gelişmekte ve sitede 2 milyon çeviriye ulaşıldığı söylenmektedir. Kullanıcılar yeni çeviriler ekleyerek sözlüğe katkıda bulunuyorlar.

30

31

32 ..Sözlükler (çevrimiçi)
tureng.com Kullanıcı katkısı ile geliştirilen bir başka çevrimiçi sözlük örneği.

33 ..Sözlükler (çevrimiçi)

34

35 ..Sözlükler (çevrimiçi)
Online Dictionary for Library and Information Science (ODLIS) Kütüphanecilik ve bilgi bilim alanında terimler sözlüğü. 1994 yılında 4 sayfalık bir bilgisayar çıktısı olarak başlayan proje önce html dosyası halinde web ortamına aktarıldı, 2000lere kadar içeriği geliştirildi yılları arasında içeriğe yapılan eklemelerin yanı sıra terimlere kendi içlerinde çapraz göndermeler eklendi. 2004 yılında Libraries Unlimited tarafından basılı hale getirildi. Web versiyonu yıllık olarak gözden geçirilip güncelleniyor.

36 ..Sözlükler (çevrimiçi)
Deneyin: Türk Dil Kurumu’nun web sitesinde ( ne tür sözlükler var? Hacettepe Üniversitesi Kütüphanelerinin kullanıcılarına önerdiği çevrimiçi sözlükler neler? Düşünün: Çevrimiçi sözlüklerin avantajları neler olabilir?

37 Coğrafi kaynaklar Basit soruların yanıtları bulunabilir:
X kasabası nerededir? Aralık ayında İtalya’ya ne kadar soğuktur (seyahat edecek kişiler için)? X noktasından Y noktasına yaklaşık kaç km yol gidilmektedir?

38 ..Coğrafi kaynaklar Bazı karmaşık sorular için de kullanılabilir:
X ülkesinde iklim ve çevre koşulları nasıl bir yerleşim düzeni yaratmıştır? X ve Y ülkeleri arasındaki anlaşmazlığın sebebi nedir? Jeopolitik konum?.. Sınır anlaşmazlığı?.. Yer altı zenginlikleri?... vb…

39 ..Coğrafi kaynaklar Genel özellikleri:
Her tür kullanıcı bu kaynaklardaki bilgilere ihtiyaç duyabilir. Her tür kütüphanede bu kaynaklardan bulunur. Genelde bilgiyi görsel olarak verdikleri için grafik nitelikleri çok önemlidir. Basılı coğrafi kaynaklarda mutlaka bir dizin bulunmalı, kaynağın baskı kalitesine, renklendirmelere, şekilsel bütünlüğe dikkat edilmeli, kaynağın içinde yer alan görsel ögelerde boyut ve ölçekler belirtilmiş olmalıdır. Kaynak güncel olmalı. Yayınevi yetkin, güvenilir ve tarafsız olmalıdır.

40

41 Deneyin… Odden’s Bookmarks başlıklı sitede ( yer alan kaynakları inceleyin..

42 Coğrafi kaynaklar (türleri)
Haritalar Atlaslar “Gazetteer” Turizm rehberleri Coğrafi ansiklopedi ve sözlükler

43 Coğrafi kaynaklar (Haritalar)
Haritalar, yeryüzünün tümünün ya da bir parçasının belirli oranlarda küçültülüp işaret ve şekillerle bir düzlem üzerinde gösterimidir.

44 ..Coğrafi kaynaklar (Harita türleri)
Konularına Göre: Genel haritalar Topografya haritaları: İzohips (eş yükselti) eğrisi yöntemi ile yapılır. Bu haritalardan ölçek, uzunluk, alan ve eğim hesaplamada yararlanılır. Fiziki haritalar: Yeryüzü şekillerini (dağ, ova, nehir, vs.) gösteren orta ya da büyük ölçekli haritalardır. Siyasi ve İdari Haritalar: Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri, bir ülkenin idari bölünüşünü, sınırlarını, yerleşim merkezlerini gösteren haritalardır. Bu haritalardan mesafe ve alan bulmada yararlanılır. Duvar ve Atlas Haritaları: Eğitim ve öğretim amacına yönelik haritalardır. Dünya'nın tümünü, kıtaları veya ülkeleri gösterirler.

45 ..Coğrafi kaynaklar (Harita türleri)
Özel Haritalar; Belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır. Bu haritalardan bazıları: Araziden Yararlanma Haritaları (ekili-dikili alanlar, tarım ürünleri, vb. bilgiler), Toprak Haritaları (bir bölgedeki toprak türleri ve dağılımı hakkında bilgi), Ekonomi Haritaları (dünyanın tamamı ya da bir bölümün ekonomik özellikleri hakkında bilgi), Hidrografya Haritaları (bir bölgenin su potansiyeli ve özellikleri hakkında bilgi), İzoterm Haritaları (bir bölgedeki sıcaklık dağılışı ile ilgili bilgi), Jeomorfoloji Haritaları (bir bölgedeki yüzey şekilleri ile ilgili bilgi), Nüfus Haritaları (ülkelerin ya da dünyanın nüfus dağılımı, yoğunluğu, vb. bilgiler).

46 ..Coğrafi kaynaklar (Haritalar)
Ölçeklerine Göre; Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/ 'e kadar olan bu haritalarda : Küçültme oranı azdır. Ayrıntı fazladır. Planlar ve topografya haritaları bu gruba girer. Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1 / ile 1 / arasında olan haritalardır. Ayrıntılar, büyük ölçekli haritalar göre daha azdır. Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1 / 'dan daha küçük olan haritalardır. Ayrıntı en azdır. Küçültme oranının en fazla, ayrıntının en az olduğu harita türlerindendir. Duvar ve atlas haritaları bu gruba girer.

47 Coğrafi kaynaklar (Atlaslar)
Atlas, belirli bir alanı ya da bütün dünyayı göstererek, coğrafya, astronomi, dilbilim, vb. bir ya da birkaç konuyu açıklamak için hazırlanmış haritalar derlemesidir. Genel Dünya Atlasları Ülke (Tematik) Atlasları Tarihi Atlaslar Konu atlasları

48 Coğrafi kaynaklar (Gazetteer)
Gazetteer, yerler ya da yer isimleri hakkında danışma bilgisi veren coğrafi sözlük ya da rehberlerdir. Bir harita ya da atlas ile bağlantılı olarak kullanılırlar. Bir ülkelerin coğrafi yapısı, bulunduğu bölge, kıta, ülkeye ait toplumsal istatistikler, dağlar, nehirler, yollar gibi fiziksel özellikler ile ilgili bilgi bulunur. Ayrıca yerleşim yerlerinin konumları, yer yüzü şekillerinin boyutları, nüfus, gayrisafi milli hasıla, okur yazar oranı gibi bilgiler bulunur. Bu bilgiler “gazetteer”da genelde ana başlık altında alfabetik olarak listelenmiş alt başlıklar/girişler şeklinde bulunur. Bu kaynaklar atlaslara benzer fakat daha detaylı ve kapsamlı bilgi verirler.

49 Coğrafi kaynaklar (Rehber, sözlük ve ansiklopediler)
Turizm rehberleri, turistler ve gezginler için hazırlanmış, ticari ya da tanıtım amaçlı broşürler ya da el kitaplarıdır. Şehir rehberleri bu türün en yaygın kullanılan örneklerindendir. Coğrafi sözlük ve ansiklopediler, coğrafi sözcük ve terimlerin anlamlarını, diğer dillerdeki kullanımlarını, açıklamalarını veren kaynaklardır.

50 Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
Genel Harita Örneği (Türkiye-TCKGM)

51 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
Google Earth /

52 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
The Times Atlas of the World

53 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
..The Times Atlas of the World

54 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
..The Times Atlas of the World

55 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
..The Times Atlas of the World

56 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
Coğrafi Ansiklopedi ve Sözlükler 190’dan fazla ülke için coğrafi, fiziki ve kültürel bilgiler yer alır. Toplam 5 cilt olarak yayımlanmıştır.

57 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
GEO-DATA The World Geographical Encylopedia

58 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
..GEO-DATA The World Geographical Encylopedia

59 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
..GEO-DATA The World Geographical Encylopedia

60 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
..GEO-DATA The World Geographical Encylopedia

61 Webster’s New Geographical Dictionary
48,000 giriş, 218 harita, and 15,000 cross- references Ev, ofis, okul için hazırlanmış bir başvuru kaynağı

62 ..Coğrafi kaynaklar (Örnekler)
Coğrafi Bilgi Sistemleri

63 Deneyin.. H.Ü. Kütüphanelerinin danışma koleksiyonunda (yer numarası “Ref” kodu ile başlayan kaynaklar) bulunan atlas ve gazetteerları inceleyin. Dizin mantığı nasıl? Nasıl bilgi buluyorsunuz? Wikipedia’nın Gazetteer maddesinde liselenen ( elektronik gazetteer örneklerini inceleyin… “Google maps” aracılığı ile istediğiniz iki nokta arasındaki uzaklığı bulmayı deneyin…

64 Hazır Danışma (Ready Reference) Kaynakları
Almanak Yıllık El kitapları Rehberler Gelecek dönemde…

65 Kaynaklar ve okuma listesi:
Sözlükler konusunda uluslararası otorite olan yayıncılar: Merriam-Webster -- Oxford University Press -- Random-House -- Pearson Longman -- Doubleday -- Macmillan -- Simon & Schuster -- Houghton Mifflin --

66 Kaynaklar ve okuma listesi:
Wikipedia (TR & EN). Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Basic Information Sources (Vol.1, Part 2 & 3). New York: McGraw-Hill. Tureng Sözlük. (2009). Hakkımızda. (Çevrimiçi) Sesli Sözlük. (2009). Hakkımızda. (Çevrimiçi) Slaytlar hazırlanırken ayrıca aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.