EĞİTİM FİNANSMANI BARIŞ BAYKAL

... konulu sunumlar: "EĞİTİM FİNANSMANI BARIŞ BAYKAL"— Sunum transkripti:

1 DERS: Eğitim Finansmanı KONU: Öğrenci Kredileri ve Ücretler BARIŞ BAYKAL-IŞIK KÖSEL KASIM 2017

2 *21. yüzyılın başında yükseköğretim hiç olmadığı kadar büyüklükte bir taleple karşı karşıya kalmıştır. Özellikle, gelişmekte olan ülkelerde yükseköğretime olan talep katlanarak artmaktadır. *Örneğin, Çin ve Hindistan’da son on yılda yükseköğretimdeki öğrenci sayısı ikiye katlanmıştır (Daniel and others 2009: 31). *OECD ülkelerinde 1995 yılında yükseköğretimde okullulaşma oranı ortalama %37 iken, 2006 yılında %57’ye ulaşmıştır (OECD 2008:68). *Yükseköğretim talep ve arzındaki artış sonucunda, günümüzde ortaöğretim sonrası kurumlarda kayıtlı öğrenci sayısının küresel düzeyde 140 milyonu aşmış olduğu hesaplanmaktadır (Daniel and others 2009: 31).

3

4 Brüt Okullaşma Oranı: Yaşlarının o eğitim kademesiyle ilişkili olup olmamasına bakılmaksızın, belli bir eğitim kademesine (örneğin ilköğretim) kayıtlı öğrenci sayısının, o eğitim kademesiyle ilişkili yaş grubu nüfusuna oranıdır. (UNDP, 1996:220). Bu tanım ilköğretim kademesi açısından ele alındığında, bir ülkede ilköğretime kayıtlı toplam öğrenci sayesinin, o ülkenin ilköğretim çağındaki çocuk sayısına oranıdır. - Belli bir kademedeki okul kapasitelerini gösterir, - Okullaşma oranı olduğundan yüksek görünür, - Bölgesel farklılıkları gizler, - Eğitim kademelerine, cinsiyetlere ve ihtiyaç duyulan diğer değişkenlere göre hesaplanabilir.

5 Net Okullaşma Oranı: Belli bir eğitim kademesine kayıtlı öğrencilerden, o eğitim kademesiyle ilişkili yas grubu içinde bulunanların, yine o eğitim kademesiyle ilişkili yas grubu nüfusuna oranıdır. (UNDP, 1996:220). İlköğretim açısından ele alındığında, ilköğretim çağındaki çocuklardan ilköğretim kurumlarına kayıtlı olanların yüzdesidir. - Belli bir yas grubunda gerçeklesen okullaşma oranını gösterir (yaşlardaki kademeler arası sarkma nedeniyle bazen düşük çıkabilir). - Eğitim kademelerine, cinsiyetlere ve ihtiyaç duyulan diğer değişkenlere göre hesaplanabilir. - Tek yaşa göre de hesaplama yapılabilir.

6

7

8

9

10 *Türkiye’de son beş yılda kurulan üniversite sayısı neredeyse üç katına çıkmıştır. *Eskiden daha seçkin öğrencilerin gittiği yükseköğretim günümüzde daha kitlesel bir hal almaya başlamıştır. *Üniversite sayılarının hızla artması niteliksel tartışmalar yaratsa da sayılar her geçen gün artmaktadır. Aşağıdaki tabloda Türkiye’de yıllara göre açılan üniversite sayıları verilmiştir.

11

12 Avrupa’da Yükseköğretimin Finansmanı

13

14 Avrupa genelinde yüksek öğretime katılım şu şekildedir:

15 2008 yılında, eğitime yapılan toplam kamu harcamalarının oranı, Avrupa ülkelerinin pek çoğunda GSYİH’nin %5’inden fazla idi. Danimarka, Kıbrıs ve İzlanda %7 gibi en yüksek orana sahipken Belçika ve Malta’nın yanı sıra diğer İskandinav ülkelerinde %6’dan fazla idi. Buna karşılık, Slovakya ve Lihtenştayn’da, kamu harcamaları, GSYİH’nin %4’ünden daha azına karşılık gelmişti.

16

17 Eğitim düzeyine göre yapılan toplam kamu harcamalarının (ISCED 0-6) GSYİH olarak yüzdesi, 2008 *ÖĞRENCİ BAŞINA HARCAMA, EĞİTİM DÜZEYİYLE BİRLİKTE ARTAR *Avrupa Birliği’nde, ortaöğretim öğrencisi başına ortalama yıllık maliyet (ISCED 2-4), ilköğretim öğrencilerininkinden (ISCED 1, 5 316 AVRO PPS) daha yüksektir (6 129 AVRO PPS). *AB’de, yükseköğretimde, öğrenci başına ortalama maliyet neredeyse ilköğretim öğrencilerininkinden iki kat daha yüksek olmuştur (9 424 AVRO PPS). *Almanya ve Kıbrıs’ta, ilköğretimle yükseköğretim arasında birim maliyetleri arasındaki fark, anlamlı olarak daha yüksektir; kamu-sektörü yükseköğretim kurumlarında öğrenci başına maliyet, ilköğretimdeki öğrenciden yaklaşık 3 kat daha fazladır.

18

19 Eğitim harcamaları, iki farklı kaynaktan finanse edilmektedir: *kamu finansmanı ve *özel finansman. Kamu harcamaları, kamu sektörü (finansmanı sağlayan idari düzeye bakılmaksızın) tarafından doğrudan yapılan bütün eğitim finansmanını kapsarken özel harcamalar, okul eğitimi ücret ve harçlarının (ve diğer bütün ödemelerin) başta öğrencinin kendisi ve ailesi olmak üzere iş kesimi ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından ödenmesini kapsamaktadır.

20

21 PERSONELE İLİŞKİN HARCAMA TOPLAM YILLIK EĞİTİM HARCAMASININ %70’İNDEN DAHA FAZLASINA KARŞILIK GELİR Kamu eğitim kurumları tarafından yapılan harcama, iki ana başlık altında ayrılmaktadır *Cari ve sermaye harcamaları. Cari harcamalar, personel ücretlerini ve personel bağlantılı giderleri ve bina bakım ve onarımı, okul malzeme ve ekipmanı ve operasyonel mal ve hizmetler (günlük maliyet) gibi diğer cari harcamaları kapsamaktadır. *Sermaye harcamaları, bir yıldan daha uzun süren varlıklara (inşaat, tadilat ve binaların ana tamiratı ve yeni değiştirilen ekipmana yapılan harcamalar) yapılan harcamalarla ilgilidir.

22 Cari harcamalar, tüm ülkelerde, kamu kurumları tarafından toplam harcamanın %84’ünden fazlasına karşılık gelir ve bu kapsamda, personel harcamaları, diğer harcamaları tüm kategorilerde gölgelemektedir. Tüm ülkelerde, personel giderleri, AB-27’de, yıllık eğitim harcamalarının ortalama olarak %70’ine karşılık gelir. Oran, Belçika ve Portekiz’de %85’e yakınken Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Finlandiya’da, personel giderleri %60’dan daha azına karşılık gelir. İkinci grupta, diğer cari harcamalar, yıllık harcamaların üçte birden fazlasını temsil eder.

23

24 BAZI AVRUPA ÜLKELERİNDE EĞİTİM FİNANSMANINA YÖNELİK ULUSAL DİYAGRAMLAR KAYNAK: Avrupa Komisyonu/EACEA/Eurydice, 2014. Avrupa'da Okulların Finansmanı: Kamu finansmanında mekanizmalar, Yöntemler ve Kriterler. Eurydice Raporu. Lüksemburg : Publications Office of European Union.

25

26

27

28

29 TÜRKİYE’DE EĞİTİM HARCAMALARI VE KAMU GELİRLERİ Birçok öğrenci için yükseköğretim hizmetinden yararlanmaya başlamadan ortaya çıkmaya başlayan giriş maliyetleri yanında, girdikten sonra sunulan hizmetten yaralanabilmek için zorunlu olarak ortaya çıkan bazı bireysel maliyetler söz konusudur. Bu maliyetlerin bileşenlerini genel olarak öğrenim ücretleri, öğrencilerin bir yükseköğretim programına devam etmeleri nedeniyle çalışamadıkları için oluşan vazgeçilen vergi sonrası net kazançlar, ders araç-gereçleri, güncel yaşam giderleri (beslenme-barınma ve ulaşım vb.) oluşturmaktadır (Ergen 1999).

30 Yükseköğretim için eğitim süresi boyunca eğitim kurumlarına yapılan öğrenci başına toplam harcama miktarının Danimarka’da 55.000 $, İngiltere’de 50.000 $, Polonya’da 17.000 $ ve Güney Kore’de 23.000 $ iken Türkiye’de 10.500 $ olduğu sonucuna ulaşmıştır. Öğrenci başına toplam yıllık maliyetlerin ise Danimarka’da 14.280 $, İtalya’da 8.347 $, Fransa’da 8.837 $, Almanya’da 10.504 $, İngiltere’de 10.753 $, Yunanistan’da 4.280 $, Türkiye’de ise 7.847 $ olduğu belirtilmiştir. Öğrenci başına toplam yıllık maliyette OECD ortalaması ise 12.319 $’dır. Ayrıca Türkiye yükseköğretim kurumlarına kayıtlı öğrenci başına bütçe ödeneğinin OECD ülkeleri ortalamasının sadece %30’u düzeyinde olduğu ifade edilmektedir (Çalcalı 2009, akt. Cural, Pekkaya, Oral, 2012).

31 *Eğitim hizmetleri, hem özel sektör hem de devlet tarafından yapılmaktadır. *Bu bakımdan tam kamusal mal ve hizmetlerden ayrılmıştır. *Eğitim hizmetlerinin özel sektör tarafından da üretilmesi ve bu hizmetten yararlananların belli bir bedel ödemek zorunda olması bu hizmetten yararlananın faydasına olmakla beraber geniş anlamda topluma fayda sağlamaktadır *Keynesyen görüşte eğitim, devletin asli görevlerinden birisi olarak görülmüştür. *Bu görüşün temelinde eğitimde fırsat eşitliğinin ancak devlet müdahalesi dâhilinde eğitim imkânı verilmesi ile sağlanabileceği düşüncesi yatmaktadır (Çiçek ve Bozdoğan, 2011:194).

32 *Eğitim harcaması, eğitimi yapan birimin yaptığı harcama olarak kabul edilir. *Bu bakımdan eğitim harcaması kavramının içinde Milli Eğitim Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu ve Üniversitelerin yaptığı harcamalar yer almaktadır. *Eğitimin yarı kamusal mal ve hizmet olması sebebiyle devlete bağlı kamu kurum ya da kuruluşlarının vermiş oldukları hizmet içi eğitim ve özel sektör tarafından piyasaya sürülen eğitim hizmetleri dolayısıyla sunulmuş mal ve hizmetler de (özel okul, dershane v.b.) eğitim harcaması kavramının içerisine dâhil edilmelidir. *Bu noktada eğitim harcamasının türlerine göre incelenmesi gerekmektedir. (Çiçek, Tiryaki, Bozdoğan 2014). *Eğitim harcamalarını 3 başlık altında sınıflandırmak ve incelemek mümkündür. Bunlar; Milli Eğitim Bakanlığı bütçe harcaması, Yüksek Öğretim Kurulu ve Üniversitelerin bütçe harcaması Diğer eğitim harcamalarıdır

33 1.Milli Eğitim Bakanlığı Bütçe Harcaması Aşağıdaki Tablo 1 incelendiğinde, ilgili dönem içerisindeki toplam cari harcamaların, personel harcamaları ile diğer cari harcamaların toplamından oluştuğu görülmektedir. MEB’e ait 33 yıllık dönem içerisinde toplam cari harcamaların, ortalama % 85 ve bu harcama kaleminin de ortalama %80’inin personel harcamasına ayrıldığı görülmektedir. Toplam cari harcamalardan sonra kalan % 15’lik dilimin, sırasıyla % 9 yatırım ve % 6’sı da transfer harcamalarından oluştuğu görülmektedir.

34 1980 yılında MEB’e ait bütçede toplam cari harcamaların, toplam harcamalara oranının % 87, 1990 yılında % 86, 2000 yılında % 83 ve 2011 yılında da % 91 olduğu görülmektedir. İncelenen dönemler içerisinde 1988 yılı hariç diğer yıllarda bu oranın % 80’in üzerinde olduğu görülmektedir. *Tablodan da açık bir Şekilde görüldüğü gibi, MEB bütçesinin büyük bir kısmı, hizmetin devamı için yapılması gerekli harcamalardan olan cari harcamalardan oluştuğu ve bu harcamaların önemli bir bölümünün de personel harcaması olarak yapıldığı görülmektedir.

35

36

37

38 2.Yüksek Öğretim Kurulu ve Üniversitelerin Bütçe Harcaması Yarı kamusal bir hizmet olan yükseköğretimin ülkemizde finansmanı, 2547 sayılı Yükseköğretim yasasının 55. maddesi ile belirlenmiştir. İlgili maddeye göre; “Yükseköğretim üst kuruluşları, yükseköğretim kurumları ve bunlara bağlı birimlerin gelir kaynakları; Her yıl bütçeye konulacak ödenekler, *Kurumlarca yapılacak yardımlar, *Alınacak harç ve ücretler, *Yayın ve satış gelirleri, *Taşınır ve taşınmaz malların gelirleri, *Döner sermaye işletmelerinden elde edilecek karlar, *Bağışlar, vasiyetler ve diğer gelirler” olarak belirlenmiştir.

39

40 3. Diğer Eğitim Harcamaları İl Özel İdarelerine eğitim hususunda, özellikle ilk ve orta öğretim ile ilgili birçok görev verilmiştir. *5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 6. maddesinin “a” bendine göre, İl Özel İdareleri, “ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde” yapmakla görevli ve yetkili tutulmuştur. Halkın eğitime katkısı ise, kişilerin eğitim için eğitim kurumlarına yapmış olduğu bağış ve yardımların toplamından oluşmaktadır.

41

42 HACETTEPE-ERCİYES-CUMHURİYET ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA 2007-2008 1. Bireysel Öğrenci Harcamaları ve Maliyetleri Üniversite Hazırlık Harcamaları

43

44

45 Bülent Ecevit Üniversitesi İkinci Öğretim Öğrencileri Üzerine Bir Uygulama (Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 12, Yıl 12, Sayı 1, 2016) Hazırlık Harcaması (HH), öğrencilerin üniversiteye hazırlanmak amacıyla yaptıkları her türlü harcamayı (dershane, özel kurs, kitap-dergi, cd, ulaşım, beslenme, barınma vb. giderleri) içermektedir.

46 Kişisel Harcama (KH) Öğrencilerin öğrenimleri süresince, bir yükseköğretim kurumuna devam etmekten kaynaklanan, öğrenim harcı dışındaki harcamalarını (kitap, kırtasiye, beslenme, yurt parası-ev kirası, ulaşım, giyim, ders araçları, ders kitapları- kırtasiye, kültürel ve sosyal etkinlikler vb.) kapsamaktadır. Öğrenci tarafından yapılan aylık ortalama harcama miktarı (bir öğretim yılı tüm programlar için 8 ay olarak dikkate alındığından) 8 ile çarpılarak bir yıla ait KH miktarı hesaplanmıştır.

47

48 Bireysel Öğrenci Maliyeti (BÖM), bir yıla düşen HH, KH, öğrenim ücreti ve Bireysel Vazgeçme Maliyeti (BVM) toplanarak hesaplanmıştır. İÖ öğrenim ücretlerinin (Öğrenci Katkısı) belirlenmesinde 2013-2014 yılı öğretim yılı için Bakanlar Kurulu’nca belirlenen cari tutarlar kullanılmıştır.

49 Kamusal Maliyet (KM) üniversite harcaması ve vazgeçilen vergilerin toplanması, çifte saymayı önlemek amacıyla öğrenim harçlarının düşülmesi ve kamu (başbakanlık) burslarının eklenmesiyle bulunmuştur. Üniversite harcaması, Fakülte/MYO’lar tarafından öğrenci başına yapılan harcama miktarı 5 ile üniversite idari birimlerince 6 öğrenci başına yapılan harcama miktarının toplanmasıyla hesaplanmıştır. Vazgeçilen vergiler, öğrencilerin bir yükseköğretim kurumuna devam etmeleri nedeniyle öğrenim süresince kaybedilen brüt kazançlardan kesilecek vergiler toplamını ifade etmektedir. Buna göre vazgeçilen vergiler, (Brüt Asgari Ücret-Net Asgari Ücret) x Bir Öğretim Yılı (8 ay) şeklinde hesaplanmıştır. Kısaca 234 TL X 8 ay = 1.872 TL şeklinde gösterilebilir.

50

51 Öğrenci Başına Ortalama Maliyet (ÖBOM), Net BÖM ile KM’tin toplanmasıyla elde edilmiştir. Net BÖM, BÖM’den öğrencinin elde etmiş olduğu ek gelirler düşülerek elde edilmiştir. Ek gelir, KH’ların bir kısmı öğrenci ya da ailesi tarafından karşılanmakta, kalanı ise kamu, özel, vakıf dernek vb. kaynaklardan karşılıksız burs veya kişinin gelir getirici bir işte çalışması gibi finansman kaynaklarından karşılanmaktadır. Bu şekilde sağlanan destekler, çifte saymayı önlemek için harcamalardan düşülmüştür. Bu bağlamda aldığı Başbakanlık Bursu7, herhangi bir kişi veya kurumdan (özel-vakıf, dernek vb…) almış olduğu burslar, ayrıca herhangi bir işte çalışıyor ise elde ettiği kazancı dikkate alınarak tüm gelirleri toplanmıştır.

52

53

54 BARIŞ BAYKAL-IŞIK KÖSEL MERSİN-2017 wamedeusm@hotmail.com