MESLEK HASTALIKLARI Prof Dr Süheyla Ünal.

... konulu sunumlar: "MESLEK HASTALIKLARI Prof Dr Süheyla Ünal."— Sunum transkripti:

1 MESLEK HASTALIKLARI Prof Dr Süheyla Ünal

2 155 ve 161 sayılı ILO Sözleşmelerine göre iş sağlığı tanımı
“Çalışanın çalışma ortamını, koşullarını, ilişkilerini ve çevresini, kendisini güdüleyen bir çalışma yürütecek bir biçimde etkileyebildiği; sağlıklı ve güvenli bir üretim ortamının ürünü olan bedensel, ruhsal, toplumsal optimal (en uygun) iyilik halinde olmaktır”.

3 Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi
Çalışma İlişkileri Çalışma Koşulları Çalışma Ortamı SAĞLIK Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre Toplumsal Özellikler

4

5 ILO Meslek Hastalıkları Listesi (2010)
Biyolojik etmenler ile enfeksiyöz ve parazitik hastalıklar Brusella Hepatit virüsleri. HIV Tetanoz Tüberküloz Bakteri veya mantar kontaminantlarla ilişkili toksik veya inflamatuvar sendromlar Anthrax Leptospiroz İşyerindeki diğer biyolojik etmenler Bazı etmenlere bağlı kanserler - Hepatit B virüsü (HBV) ve Hepatit C virüsü (HCV)

6 SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU, 5510/2006
Madde 14- Meslek hastalığı: sigortalının çalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici ya da sürekli hastalık, bedensel ya da ruhsal özürlülük durumları

7 Sağlık çıktıları Yaşanan çevre Bireyin sağlık durumu İşyeri
Latent hastalık Klinik hastalık Ölüm Yaşanan çevre Bireyin sağlık durumu Mesleksel karşılaşmalar İşyeri Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007

8 Çalışma ile ilgili hastalıklar
1. Meslek Hastalıkları (Occupational Diseases); Genellikle tek bir etkenle meydana gelen, özgün ve kuvvetli bir mesleki ilişkinin ortaya konması ile meslek hastalığı tanısı konur. 2. İşle İlgili Hastalıklar (Work Related Diseases); Pek çok etkenin bir arada görüldüğü, çalışma ortamının rol oynayabildiği, birlikte farklı risklerin de yer aldığı, karmaşık bir etyolojiye sahip hastalıklardır. 3. Çalışanları Etkileyen Hastalıklar (Diseases Affecting Working Populations);İşle ilgili bir ilinti olmamasına karşın mesleki zararlı etkenlerle ortaya çıkışı artan hastalıklardır.

9 Meslek hastalıkları Belirli mesleki koşulların zamanla, tekrarlayıcı ve devamlı etkileri sonucu oluşan hastalıklardır. Meslek Hastalıklarının Özellikleri: Kendine özgü klinik bir tablo İyi belirlenmiş hastalık etkeni (fiziksel, biyolojik, kimyasal v.b.) Hastalık etkeni veya metabolitinin biyolojik ortamda bulunuşu (kan, idrar v.b.) Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi En önemli özellik hastalığın o meslek grubunda insidansının yüksek olmasıdır.

10 Meslek hastalığı Yasal tanımı şu şekildedir: "Meslek hastalıkları, Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık ve ruhi arıza halleridir" (506 sayılı SSK Kanunu Mad.11B).

11 Meslek hastalığı Yapılan iş ile hastalık arasında doğrudan neden-sonuç ilişki söz konusudur. Aralarında spesifik bir ilişki vardır. Çalışma koşulları hastalığın doğrudan doğruya ve vazgeçilmez etkenidir. Etkenler ortamda yoksa, hastalık da yoktur. Kişi söz konusu işte çalışmıyor olsaydı bu hastalık da oluşmayacaktı.

12 Maruziyet süresi Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süre olarak tarif edilir. Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yer altı veya yerüstü işlerinde toplam olarak en az 3 yıl çalışmış olması gerekmektedir. Ağır klinik, radyolojik labaratuvar bulguları ile hızlı seyreden olgularda bu süre kısaltılabilir. Gürültü zararlarının mesleki sayılabilmesi için gürültülü işte en az 2 yıl, gürültü şiddeti 85 dB nin üzerinde en az 30 gün çalışmış olması gerekir.

13 MAK–MAC «Maximum Allowable Concentration»
MAK – MAC «Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon» MAK düzeyinin aşılması durumunda akut olarak toksik (zehirlenme) belirtilerin ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Bu nedenle MAK değerinin akut toksik belirtilere yol açan maddeler için kullanılması daha uygun olmaktadır.

14 ESD-TLV «Eşik Sınır Değer - Treshold Limit Value»
ESD-TLV; Günlük ortalama değeri yada eşik değeri gösterir. Etkisi uzun dönemde ortaya çıkacak (kronik) maddelerin ölçümünde tercih edilir. Çalışma süresi içinde bazı zamanlarda aşılması akut tehlike oluşturmaz. İşyerinde günlük/haftalık ortalama değerlerin eşik düzeyi aşmaması önemlidir. Gün ya da hafta boyunca değişik zamanlarda yapılan ölçümlerde bazen öngörülen sınır değerleri aşan değerler bulunabilir, ancak ölçümlerin ortalama değeri belirlenen sınır değerin altında olmalıdır.

15 Etkene göre meslek hastalıkları
Fiziksel Nedenli Meslek Hastalıkları Kimyasal Nedenli Meslek Hastalıkları Biyolojik Nedenli Meslek Hastalıkları Toz Nedenli Meslek Hastalıkları Ergonomik Nedenli Meslek Hastalıkları

16 Etkilenen sisteme göre MH
Mesleki Cilt Hastalıkları Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları Mesleki Kalp-Damar Hastalıkları Mesleki Sinir Sistemi Hastalıkları Meslekki Genitoüriner Sistem Hastalıkları

17 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
Meslek hastalıkları listesi A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları CO,kadmiyum,krom,civa,Pb,benzen gibi 25 grup kimyasal madde B Grubu: Mesleki cilt hastalıkları Deri kanserleri ve kanser dışı deri hastalıklar C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer meslekî solunum sistemi hastalıkları Silis tozu dahil 6 değişik türde toza bağlı olarak oluşan akciğer hastalıkları D Grubu: Mesleki bulaşıcı hastalıklar Tüberküloz ve viral hepatit dahil 4 grup enfeksiyon ve parazit hastalığı E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları Radyasyon,basınç,gürültü

18 Meslek hastalıkları listesi
Kimyasal Nedenlerle Olan Meslek Hastalıkları Mesleki Deri Hastalıkları Pnömokonyozlar ve Diğer Mesleki Solunum Sistemi Hast. Arsenik Organik Fosfor Krom Kurşun, Solventler Aldehitler Cıva Nikel, Amonyak Deri kanserleri Kanserleşmeyen deri hastalıkları Slikozis Asbestozis Bissinozis Bronşial Astım Slikotüberkuloz Kömür İşçisi Pnömokonyozu (KİP) Siderozis Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları Viral Hepatit Şarbon Amibiazis Bruselloz Salmonella İnfeksiyonları Kuduz Malaria Gürültü Basınç (Caison) Vibrasyon (Titreşim) İyonize Radyasyon Noniyonize Radyasyon Termal Faktörler (Sıcak-Soğuk)

19 Meslek hastalığı tanısı
İŞ ve MESLEK HASTALIĞI arasında NEDENSEL İLİŞKİ - Uygun belgeler! Kanıtlar (sağlık raporu vd) - Çalışma ortamı ve koşullarına yönelik durum saptama (denetim) MESLEK HASTALIĞININ ÖZELLİKLERİ - Uzun sürede ortaya çıkması (yükümlülük süresi) KARŞILAŞMA SÜRESİ - Hastalık için etmenle karşılaşılması gereken en kısa süre

20 Meslek hastalığı BİLDİRİM DENETİM ÇALIŞAN LEHİNE ÖNEMLİ BİR YAPI
- İşveren tarafından 3 işgünü içinde! DENETİM - Kurumun müfettişleri ya da ÇSGB iş müfettişleri ÇALIŞAN LEHİNE ÖNEMLİ BİR YAPI - “Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu”

21 Endüstride toz sorunu (pnömokonyozlar)
Dünyada en sık görülen meslek hastalıklarının başında gelir. ILO tarafından AC de biriken tozlara karşı doku reaksiyonu olarak tanımlanmıştır. Toza karşı savunma mekanizması iki tanedir. Hava yollarını savunma fonksiyonu Solunum ünitelerinin savunma fonksiyonu (respirasyon)

22 Pnömokonyozlar hastalık yapan tozların kimyasal yapılarına göre ikiye ayrılır;
İnorganik tozlar: silikozis, kömür işçisi pnömokonyozu, asbestozis, siderozis, aliminozis, vb Organik tozlar: Bissinozis, Bagossozis, farmers lung vb. isimler alırlar. Klinik ve patolojik tablo Tozun kimyasal özelliğine Büyüklüğüne Yoğunluğuna Maruziyet süresine Kişisel hassasiyete Kişinin AC lerinin sağlık durumuna göre değişir.

23 Tozun kimyasal özellikleri
İnert tozlar: doku reaksiyonuna neden olmazlar. Demir oksit, mağnezyum oksit. Toksik tozlar: kurşun, krom, kadmiyum, mangan. MSS, Hemopoetik Sistem, KC, böbrek üzerine etki Allerjik tozlar Kanserojen tozlar: asbest, arsenik, berilyum, kromat ve nikel tozları Radyoaktif tozlar: uranyum, toryum, sezyum, radyum Fibrojenik tozlar: silikozis ve asbestozis gibi pnömokonyoz oluşturan tozlardır.

24 Korunma İşi tozsuz şekle çevirmek veya en az toz çıkaran işlemi uygulamak Tozlu operasyonları kapalı sistem içine sokmak, su ve hava perdeleri ile çevre havaya karışmayı önlemek Uygun aspirasyon sistemi ve genel havalandırma desteği Çalışma tabanını ıslatmak, sulu delme, ıslak çalışma Etken madde konsantrasyonunu sık sık izlemek Kişisel koruyucular İşe giriş ve periodik muayeneleri.

25 Silikozis Ağır fibrozisle seyreder. Genellikle orta yoğunlukta silis tozlarına uzun süre maruziyetle AC üst loblarında 5 mm den küçük fibrotik nodüller oluşur. Bazen birleşerek progresif masif fibrozis oluşturur. Kumtaşı, granit vb malzeme ile yapılan işlerde Seramik ve porselen sanayinde Maden ocakları, tünel işleri Dökümhane, optik malzeme üretimi

26 EN SIK GÖRÜLEN MESLEK HASTALIKLARI (NIOSH)
Üriner Sistem Hastalıkları Akciğer Hastalıkları Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları Sinir Sistemi Hastalıkları Mesleki Kanserler Gürültüye Bağlı İşitme Kayıpları Akut (Şiddetli) Travma Dermatolojik Hastalıklar Kalp Hastalıkları Psikolojik Hastalıklar «Amerikan Ulusal İş Güvenliği ve Sağlığı Enstitüsü (National Institute for Occupational Safety and Health)»

27 İşle ilgili hastalıklar
Yapılan iş ile hastalık arasında doğrudan neden-sonuç ilişki söz konusu değildir. Aralarında spesifik bir ilişki yoktur, Çalışma koşulları, hastalığın ortaya çıkmasını kolaylaştırıcı veya gelişmesini hızlandırıcı nedendir, Çalışma koşulları ile sadece doğal gelişmesi değişir, Etken ortamda olmasa da hastalık olur/olacaktır, Kompleks etyolojiye sahiptir,

28 İşle ilgili hastalıklar
Meslek hastalığında çalışma koşulları hastalığın ortaya çıkışında doğrudan etkili olurken işle ilgili hastalıklarda ortaya çıkışı kolaylaştırıcı veya gelişmesini hızlandırıcı etki gösterirler. Koroner kalp hastalıkları Kimyasal faktörler Stresorlar Fiziksel aktivite Sıcak soğuk Gece çalışması

29 İşle ilgili hastalıklar
Kronik nonspesifik solunum hastalıkları K. Bronşit Broşial astma Kas iskelet bozuklukları Sırt ağrıları Osteoartrozis

30 AYIRICI TANI AYIRICI TANI Meslek Hastalığı İşle İlgili Hastalık
İşyerindeki; 1.Fiziksel, 2.Kimyasal, 3.Biyolojik, 4.Psikososyal, faktörler AYIRICI TANI İşyerindeki; 1.Fiziksel, 2.Kimyasal, 3.Biyolojik, 4.Psikososyal, faktörler İş Dışında; 1.Kişisel, 2.Çevresel, faktörler Meslek Hastalığı İşle İlgili Hastalık

31 İş kazaları İş kazaları tanımı Sosyal Sigortalar Kanunu’ nun Maddesine göre yapılmıştır. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısı ile Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirildiği zamanlarda oluşan kazalar iş kazası sayılır.

32 Çalışma yaşamı sorunları
Yeni TEHLİKELER RİSKLER GELENEKSEL ETMENLER GEÇİŞ SÜRECİ Fiziksel Kimyasal Psikolojik etmenler Enfeksiyon Ağır iş yükü Geleneksel iş stresi İş kazası Meslek hastalıkları Bilgiye dayalı ve yoğun iş Alerjiler  Psikososyal stres Stres ile ilişkili hastalıklar Çalışma?? 21. yy 20. yy (Uyarlama Rantannen 2000) Y.Demiral

33 Çalışanların sağlık sorunları
Genel Sağlık Sorunları : En sık (ÜSYE) İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları : Seyrek İşle İlgili Hastalıklar : Sık

34 Tanı yöntemi 1-Çalışma öyküsünün alınması 2-Bütün işlerin tanımlanması
3-Belirtilerin zaman ilişkisi 4-Benzeri yakınmaları olanlar 5-İş dışı etkilenmeler

35 Çalışma öyküsü Meslek hastalığına klinik olarak tanı konduktan sonra, çalışma öyküsü ile hastalık ilişkisi de ortaya konmalıdır. Meslek hastalığı tanısında çalışma öyküsü önemli bir başlangıç noktasıdır. Çalışma Öyküsü Hastalık İlişkisi

36 Çalışma öyküsü Şimdi Yaptığı İş Daha Önceki İşleri
Hastanın son olarak yaptığı işe kadar çalıştığı bütün işler, görevleri ve korunma önlemleri konusunda ayrıntılı bilgi alınmalıdır. Şimdi Yaptığı İş Hastanın esas yaptığı işin ne olduğu ve bu işi yaparken hangi maddelere teması olduğu öğrenilmelidir. Başlıca etkenler; kurşun, toz, kanserojen maddeler, radyasyon sorgulanmalıdır. Daha Önceki İşleri

37 Benzer belirti taraması
Benzer Yakınma Çalışanlar arasında benzer belirtileri olan başka kimselerin araştırılması bakımından sağlık sorunu nedeniyle iş değiştiren veya erken emekli olan kişilerin olup olmadığı da öğrenilebilir. Bir işyerinde bir işçide meslek hastalığı belirtilerinin ortaya çıkmış olması durumunda o işçiler arasında benzeri belirtiler olan başka işçilerin varlığı da olağandır.

38 Diğer etkiler Anamnezde dikkat edilecek noktalar
İkinci işte çeşitli etmenlere maruz kalma Hobileri nedeniyle kimyasallara maruziyet Sigara, alkol, beslenme alışkanlığı nedeniyle işyeri faktörleriyle etkileşim

39 Korunma ÇALIŞMA ÇEVRESİNE AİT TEDBİRLER (KAYNAKTA KONTROL)
1.Kullanılan Zararlı Maddelerin Değiştirilmesi 2. Kapalı Çalışma Yöntemi 3.Ayırma (Ortam ve KKD) 4.Havalandırma (Lokal-Genel) 5.Nemli çalışma yöntemi 6.Sürekli temizlik ve bakım 7.Üretim planlaması (Çalışma saatleri-temas) 8. Çalışma ortamı ölçümleri TIBBİ TEDBİRLER 1.İşe Giriş Muayeneleri(Odio, Kanda Pb) 2.Periyodik Muayeneler** 3.Sağlık Eğitimi (veren) Meslek Hastalıklarından Korunmak Mümkündür. İŞÇİYE AİT TEDBİRLER 1.Kişisel Koruyucular 2.Eğitim (alan)