ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

... konulu sunumlar: "ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ"— Sunum transkripti:

1 ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

2 GİRİŞ Araştırma konusunda deneyimlerimiz nelerdir? (eğitim, bilimsel araştırma yapma, bilgisayar ve internet kullanma)

3 TEMEL KAVRAMLAR Bilim Bilimsel Yöntem Araştırma

4 BİLİM – TANIMI Geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünüdür
Geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünüdür

5 BİLİMİN İŞLEVLERİ Anlama Açıklama Kontrol

6 Bilimin Türleri Toplum Bilimeri Doğa Bilimleri Matematik

7 Bilimin Temel Nitelikleri
Olgusaldır Sistemlidir Akılcıdır Genelleyicidir Evrenseldir Birikimlidir Kayıtlıdır Sağlam fakat görelidir

8 BİLİMSEL YÖNTEM – TANIMI
Kanıtlanmış bilgi üretmek için izlenen yol Bilime katkı getirmiş ve getireceğine güvenilen süreçler Ya da genel bir anlatımla; Problem çözmek için izlenen düzenli yol

9 Bilimsel Yöntem; Bilimin süreç yönüdür
Bilimin süreç yönüdür Tümevarım ve tümdengelim yaklaşımlarının bir sentezidir

10 Bilimsel Yöntemin – Aşamaları
Güçlüğün sezilmesi Problemin tanımlanması Çözümün tahmin edilmesi Gözlenebilir doğrulayıcıların belirlenmesi Deneme ve değerlendirmelerin yapılması Raporlaştırma

11 Örnek I. Basamak Tatilden döndüğümde, bahçemin harap edilmiş olduğunu gördüm (zorlukla karşılaşma, problem durumu)

12 II. Basamak Bahçe zarara uğramıştır. Problem: Bahçeyi harap edeni bulmak (Problemin tayini ve tarifi)

13 III. Basamak İzah yolu arama:
İzah yolu arama: 1. Hipotez: Acaba komşu çocuklar mı bahçeyi harap etti? Çocukları bahçeye girerken görmedim, ama yapmış olabilirler 2. Hipotez: Acaba bahçeyi fırtına mı harap etti? (Hipotezlerin saptanması, Durumun tahminen açıklanması)

14 IV. Basamak Bahçeyi komşunun çocukları harap etmişse, ben tatildeyken, çocukların evde olması gerekir. Çocukları sorayım! Öğrendim ki çocuklar başka bir şehirde tatildeymişler. Bu durumda doğrulayıcı ve hipotez uyuşmamaktadır. (hipotez red - V. Basamak) Sebep fırtına ise komşuların bahçesi de harap olması gerekir. Gözlemeye gittim, baktım ki komşuların bahçesi de harap olmuş (tümdengelim yoluyla doğrulayıcıların belirlenmesi)

15 V. Basamak Konuyla ilgili ek kanıtlar aradım. Birkaç hafta önceki gazetelerde yağmur ve fırtınayı doğrulamaktadır. O halde bahçeyi çocuklar değil fırtına harap etmiştir (Karar)

16 Bilimsel Yöntemin Temel Nitelikleri
Açık seçiktir, denetlenebilir, Yansızdır Önceden belirlenen tahminleri ve doğrulayıcıları kullanır-seçicidir. Genelden özele, özelden genele akıl yürütmeler yapılır Ölçme ve istatistik bilimlerinden yararlanılır

17 Bilimsel Yöntemin Sayıltıları
Olaylar arasında sistemli neden-sonuç ilişkileri vardır, Olaylar eşya gibi incelenebilir, Tümevarım ve tümdengelim sentezi ile geçerli ve güvenilir bilgi toplanabilir Olaylar metafizik görüşlere dayalı olmaksızın açıklanabilir

18 ARAŞTIRMA – TANIMI Problemlere güvenilir çözümler aramak amacıyla, planlı ve sistemli olarak, verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve raporlaştırılması sürecidir.

19 ARAŞTIRMA – TÜRLERİ Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma

20 TEMEL ARAŞTIRMALLAR Var olan bilgiye yeni bilgi katmak amacıyla yapılan araştırmalardır. Açıklamak, neden sonuç ilişkisi ortaya koymak, kuram geliştirmek amaçları taşıyabilir.

21 UYGULAMALI ARAŞTIRMALLAR
Üretilen bilgilerin dememeli uygulamasıdır. Var olan uygulamaları iyileştirmek-aksiyon- ya da teknoloji üretmek-AR GE Genellemeden daha çok yerel nitelik taşır

22 ARAŞTIRMAYA KARŞI YANLIŞ TUTUMLLAR
Alışkanlıklara aşırı bağlı olma-emsal arama. Kişisel görüşünü üstün tutma Araştırma olmadan gelişimin devam edeceğine inanma Araştırmacıyı otorite görme Çabuk sonuç bekleme Araştırmayı doğa bilimleriyle eşleştirme

23 İYİ BİR ARAŞTIRMACININ ÖZELLİKLERİ
Açık fikirli olmak. Karşı görüşlerde mantık aramak Kuşkucu olmak Düşünce ve gözlemlerinde bağımsız kalabilmek Kanıt için kararı erteleyebilmek Ölçülü düşünebilip, karar verebilmek Çalışmalarında sebatlı ve özenli olmak Bağıntılı düşünebilmek Yanılabileceğini düşünerek, mütevazi olmak ve yargılarında olasılığa yer vermek

24 PROBLEM Giderilmek istenen her güçlük bir problemdir.
Giderilmek istenen her güçlük bir problemdir. Bir problemden bahsedebilmek için (1) kararsızlık durumu ve (2) Bir’den çok olası çözüm yolu bulunmalıdır.

25 PROBLEM KAYNAKLARI Doğa ve toplum
Doğa ve toplum Önceki araştırmacıların hazırladıkları raporlar Gazete, dergi, kitap, ansiklopedi, danışmanlar

26 PROBLEM SEÇİMİ İÇİN ÖLÇÜTLER
Genel Ölçütler; Çözülebilirlik Önemlilik Yenilik Araştırılabilirlik Özel Ölçütler; Alanda yeterlilik Yöntemde ve tekniklerde yeterlilik Veri toplama izni Zaman ve imkan yeterliliği İlgi yeterliliği

27 PROBLEMİN TANIMLANMASI
Bütünleştirme Sınırlandırma Tanımlama

28 ÖZEL DERS TÜRÜNDE HAZIRLANAN BİR DERS YAZILIMININ ÖĞRENCİ BAŞARISINA ETKİSİ
Eğitimde bilgisayar kullanımı araştırma rehberlik öğretim Ölçme-değerlendirme yönetim muhasebe Bilgisayar destekli öğretim Bilgisayar hakkında öğretim Bilgisayar yönetimli öğretim oyun keşif Alıştırma-uygulama Özel ders benzeşim

29 Eğitimde bilgisayar kullanımı
Eğitimde bilgisayar kullanımı sınırlandırma tanımlama

30 AMAÇ Genel amaç problem cümlesinin metin olarak ifadesidir
Genel ve alt amaçlar olarak ifade edilir Genel amaç problem cümlesinin metin olarak ifadesidir Alt amaçlar ya da özel amaçlar genel amacı gerçekleştirmek için alt sorular ya da denenceler olarak düzenlenir “Türkiye’de okullaşma durumunun bugünkü düzeyini belirlemek” bir genel amaçtır Okullaşma durumu ayrıntılı amaçlara dönüştürülmedikçe kişileri faklı beklentilere yönlendirir. Bu yüzden alt amaçlar; Cinsiyete, yerleşim merkezlerine, bölgelere, yaşlara ve yıllara göre ayrıntılı bir şekilde sorular oluşturularak belirlenebilir

31 DENENCE Olaylar ve değişkenler arasında var olduğu düşünülen ilişkilere denence denir Denenceler, denenen yargılardır. Deneysel araştırmalarda amaçlar denence olarak ifade edilir Araştırmacı her aklına geleni denence olarak yazamaz, bunun için denencenin mantıklı bir gerekçesi olması gerekir. Denenceler geniş zamanlı cümlelerle ifade edilmelidir. Örneğin; “sigara akciğer kanserine neden olur”, “ödüllendirme öğrenmeyi artırır”, “zeki öğrenciler daha çabuk öğrenir” gibi, İki tür denence vardır. Bunlar; araştırma denencesi ve istatistiksel-sıfır-denencedir Araştırma denecesi taraflar arasında fark olduğunu, birinin diğerinden üstün olduğunu ya da iki değişken arasında ilişki olduğunu savunur İstatistiksel denence yansızlığı savunur

32 SAYILTI (VARSAYIM) Doğru olarak kabul edilmiş yargılar, genellemelerdir Doğru ya da yanlış olabilirler, ancak araştırmada doğruluğu araştırılmayacak olan yargılardır Herhangi bir yargının sayıltı olabilmesi için elde kuvvetli kanıtlar olması gerekir Örneğin; yeşil ışık yandığında arabamızla kavşaktan geçeriz. Çünkü, çünkü diğer yönde kırmızı ışık yandığını kabul ederiz (oysaki lamba bozuk olabilir) Ya da karşı yönden gelenin ışığı gördüğünü kabul ederiz (oysaki adam kör ya da sarhoş olabilir) Örneğin öğretmenlerin verilen anketleri yansız olarak dolduracağını kabul ederiz (oysaki bir öğretmen yanlı doldurabilir)

33 SINIRLILIKLAR İdeal olan ancak, isteyipte vazgeçmek zorunda olduğumuz durumlardır. Kontrol imkanı, etki alanı, fayda-maliyet gibi nedenlerle sınırlandırmalar yapılabilir Problem alanı, araştırma amaçları, yöntem, örneklem sınırlandırılabilir. Örneğin eğitimde değerlendirme sistemi incelenirken, tüm sistem yerine yalnızca liseler ele alınabilir. Ya da bir konu tarih boyutu açısından ele alınırken yalnızca belirli yıllar ele alınabilir Araştırmalar sınırlılıklarına göre yorumlanır

34 TANIMLAR) Araştırmada sık kullanılan ya da önemli görülen bazı kavramlar tanımlanmalıdır. Örneğin belli bir işin verimi araştırılıyorsa, araştırmacı “verim” ile neyi ifade etmektedir parasal verim mi?, fiziksel verim mi? Açık seçik bir şekilde kavrama yüklediği anlamı tanımlamalıdır

35 YÖNTEM) Araştırmada problemin çözümünde izlenen yolu gösteren planlamalardır. Bilimsel yöntemin 4. basamağı ve kısmen de 5. basamağını kapsamaktadır. Yöntem; araştırmanın modelini, evren ve örneklemi, veriler ve toplanmasını, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmasını içerir. Problemin çözümü uygun yöntemin seçilmesine bağlıdır. Bu yüzden ayrıntılı bir şekilde planlanması ve uygulamaya dönüştürülmesi gerekir. Ayrıca en çok eleştiri yönteme yapılır.

36 VERİLER) Bir problemin çözümüne hizmet edecek her türlü; ölçüm, değer, olgu ve bilgiye veri denir. Sözlü ya da yazılı bilgiler, gözlemler, nesneler ve semboller veri olabilir Verilerin incelenen probleme ya da durumlara uygun olması gerekir. Örneğin bir kişinin zeki olup olmadığı araştırılıyorsa; (1) onu yakından tanıyan birisine sorulabilir. Sorulan kişi zeka konusunda uzman değilse elde edilecek veri uygun veri olmayacaktır (2) Zeka testi uygulanarak veri toplanabilir. Bununla birlikte zeka testleri dil ve kültüre duyarlıdır. Kişiye farklı bir kültüre yönelik test uygulanırsa bu durumda uygun veri olmayacaktır. (3) Zeka’sını yaptığı davranışları gözlemek suretiyle veri toplanabilir. Uzun gözlem ve bir çok davranışın gözlenmesi gerekir. Az sayıda davranışa kısa sürerde bakmak ya da gözleyenin uzmanlık bilgisi olmama durumunda gözlem uygun veri olmayacaktır. (4) belge taraması ile veri toplanabilir. Kişinin okul karne notları, aldıkları ödüller, ortaya koyduğu ürünler yoluyla zekasını gösteren kanıtlar incelenebilir. (5) kişiyle görüşme yaparak zekası hakkında veri toplanabilir. Yine, uzmanlık, görüşme süresi, zekayı ortaya koyacak uygun sorular vb. durumlarda eksiklikler varsa uygun veri olmayabilir.

37 DEĞİŞKEN Gözlemden gözleme değişik ve farklı değerler alabilen objelere, özelliklere ya da durumlara değişken denir. Araştırmacılara göre değişken, davranışların herhangi bir görünüşü, değişebilen şartlar ve özelliklerdir. Örneğin cinsiyet (kız/erkek), yaşa (1,2,3..), iyileşme şekilleri (ilaç, psikolojik yardım), okul (resmi, özel; genel, mesleki vb.) Değişkenler aldıkları değerlere göre 2 şekilde sınıflanabilir; (1) sürekli- nicel, (2) süreksiz-nitel olarak sınıflanabilir. Sürekli-nicel değişkenler teorik olarak sonsuz sayıda değer alabilir ve sayılarla ifade edilir. Örneğin: yaş (3,4, 21, 44.3, 63.77), boy uzunluğu (1.60, ), gelir ( TL, 1000 $ vb.), test puanları (60, 65, 100) Süreksiz-nitel değişkenler kalite ve çeşitlilik açısından değişirler. Daha çok sıfat ve özellik olarak ifade edilirler. Örneğin cinsiyet (kız/erkek), medeni durum (evli/ bekar/dul), renk (beyaz/sarı/siyah), milliyet (Türk, ingiliz, fransız vb.) Nitel değişkenler sayıya dönüştürülebilecek ölçme araçlarıyla farklı farklı derece ve numaralar verilmek suretiyle nicel olarak ifade edilebilirler. Aslında zeka, kişilik, güdü, ilgi vb değişkenler niteldir test, envanter vb. araçlarla dolaylı olarak ölçülmekte ve sayısallaştırılabilmektedir.

38 DEĞİŞKEN Değişkenler kontrol şekillerine göre 3 şekilde sınıflanabilir; (1) bağımlı (açıklanan/sonuç), (2) bağımsız (açıklayan/sebep) (3) kontrol olarak sınıflanabilir. Bağımlı değişken; hakkında bilgi toplanacak değişkendir. Problemi-sorunu ifade eder. Örneğin “öğrenci başarısına etki eden faktörler” araştırılıyorsa, burada bağımlı değişken “öğrenci başarısı’dır. Çeşitli faktörlerden etkilenmesi beklenen, açıklanmaya çalışılan değişken yani sorunun kaynağı bağımlı değişkendir. Bağımsız değişken; bağımlı değişken üzerindeki etkisi öğrenilmek istenen uyarıcı değişkendir. Örneğin araştırmacı öğrenci başarısı değişkenini bağımlı değişken olarak ele alıyorsa, buna etki edeceğini düşündüğü değişkenleri/faktörleri tahmin etmeye, kestirmeye çalışacaktır. Yani bağımsız değişkenleri belirleyecektir. Bunun için araştırmacı, zekanın, çalışma alışkanlıklarının, ortamın, aile yapısının bağımlı değişkeni etkileyeceğini düşünüp, bağımsız değişkenler olarak ele alabilir. Bu durumda farklı zekalarda, farklı çalışma alışkanlıklarında, farklı ortamlarda ve farklı aile yapılarında olan öğrencileri gruplandırarak karşılaştırabilir ve etki etme derecelerini bulabilir. Kontrol değişkenleri; ele alınan bağımsız değişkenlerin dışında, bağımlı değişkeni etkileme olasılığı bulunan değişkenlerdir. Bunlar; evrene ait kontrol değişkenleri (zeka, yaş, cinsiyet, deneyim gibi bireylerde mevcutta bulunan bireysel farklılıklardır), araştırma sürecine ait kontrol değişkenleri (ölçme, zaman, işlem farklılıkları), araştırmanın yapıldığı yere ait kontrol değişkenleri (ısı, ışık, nem, gürültü)dir. Araştırmacı bağımlı değişkeni, bağımsız değişkenlerin nasıl etkilediğini bulabilmek için kontrol değişkenlerini sabit tutmak, etkisiz hale getirmek, dengelemek çabası içerisindedir. Problem ve alt problemlere geri dönüp değişkenleri açısından inceleyelim

39 ARAŞTIRMA MODELİ Model, önemli görülen değişkenleri içerisine alacak şekilde gerçek durumun özetlenmiş halidir. Araştırmanın amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi ve yorumlanması için gerekli koşulların düzenlenmesidir Koşulların düzenlenmesinde iki yaklaşım vardır. Bunlar (1) Tarama, (2) deneme modelleridir.

40 TARAMA MODELİ Tarama Modeli, geçmişte ya da halen var olan bir durumu varolduğu şekliyle, betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Tarama modeli tek başına kullanılan bir model olmakla birlikte, ayrıca bütün araştırmaların içerisinde kullanılan bir modeldir. Var olan durum değiştirilmeye çalışılmaz, yalnızca olduğu gibi tanımlanır, uygun bir biçimde gözlenir. Tıp alanındaki vaka incelemeleri, tarihsel, betimsel, kitaplık türü araştırmaların tümü tarama modelindedir. O anki mevcut durumların saptanması, zamansal gelişmelerin incelenmesi, değişkenler arasındaki ilişkilerin - karşılaştırmaların yapılması mümkündür. Görüş, düşünce tutum belirlemeye yönelik anket çalışmaları ve kütüphaneye dayalı olarak yapılan araştırmalar tarama modellerinin en yaygın kullanım biçimleridir.

41 DENEME MODELİ Deneme modeli ile yapılan araştırmalarda mutlaka bir karşılaştırma vardır. Karşılaştırılanlar kendi içerisindeki değişim ya da durumlar arasındaki farklılıklar olabilir. Deneme ortamı yapay ya da doğal koşullarda, araştırmacının kontrolü altında gerçekleşir. Deneme bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni etkilemesi, kontrollü koşullarda sistemli değişiklikler yapılması ve sonuçların izlenmesi ile olur. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkende nasıl değişmelere yol açtığı gözlenir. Deneysel model olabilmesi için araştırmacı (1) değişkenleri değiştirebilmeli, (2) değişmeler kontrollü olmalı, (3) değişimin etkisi gözlenebilmelidir. Deneme modelleri; (1) deneme öncesi, (2) gerçek deneme ve (3) yarı deneme modelleri olmak üzere 3 grupta toplanabilir. Bu gruplamalar modellerin farklı kombinasyonlarına göre oluşturulur.

42 ÖRNEKLEM Örneklem, belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliliği kabul edilen küçük kümedir. Araştırmalar çoğunlukla örneklem üzerinde yapılır ve sonuçlar ilgili evrene genellenir Örneklem üzerinde çalışmanın 3 temel nedeni vardır: (1) maliyet güçlükleri, (2) kontrol güçlükler ve (3) etik zorunluluklardır. Örneklem üzerinde gözlenen (ortalama, standart sapma vb) değerlere istatistik ya da örneklemdeğer denir.

43 VERİ KAYNAKLARI Veri, araştırma sürecinde anlam çıkarmak veya sonuca varmak için kullanılan nicelikler, olaylar, kayıtlar veya sayı kümeleri olarak ifade edilebilir. Veriler olgusal ve yargısal olmak üzere iki grupta toplanabilir. Olgusal veriler; kişisel yargılardan bağımsız, herkesin üzerinde anlaşabildiği türden gözlenebilir ölçütleri olan gerçeklerdir. Örneğin yaşınız nedir? Eğitim düzeyiniz nedir? gibi sorulara verilecek cevaplar olgusal verileri toplamaya yöneliktir. Yargısal veriler; olgusal olmayan diğer verilerdir. Bu veriler öznel olup, ayrıca yorum gerektirir. Örneğin başarı, genel yetenek, kişilik, ilgi, görüş, tutum vb. veriler yargısal verilerdir. Öğretmenlerin eğitimin kalitesi ve sorunlarına ilişkin görüşleri yargısal verilerdir. Veri kaynaklarını 3 grupta toplama mümkündür. Bunlar; İnsanlar Belgeler Canlı ve cansız diğer varlıklar ve kalıntılar Veri kaynaklarını konuya olan fiziki yakınlıklarına göre 2 grupta toplayabiliriz. (1) birincil veri kaynakları, (2) ikincil veri kaynakları’dır. Konuyla ilgili doğrudan yaşantısı olanlar, yazılan araştırma raporları ya da eski eser kalıntıları birincil veri kaynaklarıdır. Araştırmacı mümkün olduğu kadar orijinal yani birincil veri kaynaklarını kullanmalıdır. Bulamama ya da ulaşamama durumlarında örneğin ders kitapları gibi ikincil veri kaynakları kullanılabilir.

44 VERİLER VE TOPLANMASI Veriler doğrudan ve dolaylı ölçümlerle toplanır.
Doğrudan ölçmelerde; ölçülmek istenen kavram ile onu temsil eden değişken ilgili hatta özdeştir. Doğrudan ölçmelerde herkes tarafından üzerinde anlaşılan standart ölçümler yapılır. Örneğin boy ölçülecekse metre, kilo ölçülecekse kg kullanılır. Fizik ve tabiat bilimlerinde ölçmeler daha çok doğrudan ölçmelerdir. Dolaylı ölçmeler; herkes tarafından üzerinde anlaşılmış standart birimleri olan ölçümleri içermez. Ölçümler dolaylı olarak belirtiler üzerinden yapılır. Örneğin genel yetenek bir problemin çözülmesi yoluyla ölçülür. Toplumsal statü ise eğitim, gelir gibi dolaylı değişkenlerle ölçülür. Başarı, ilgi, görüş, tutum vb. değişkenler dolaylı ölçümlerle belirlenmeye çalışılır

45 Araştırmalarda kullanılan 4 ölçek türü vardır
ÖLÇEK VE TÜRLERİ Araştırmalarda kullanılan 4 ölçek türü vardır Sınıflama ölçeği (yaş, cinsiyet vb.) Sıralama ölçeği (boy sırası, puan sırası) Eşit aralıklı ölçek (sıcaklık vb.) Oranlı ölçek (boy, süre vb.)

46 Anket, Görüşme Formu, Gözlem Formu, Yazışma, Belge Tarama
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI Anket, Görüşme Formu, Gözlem Formu, Yazışma, Belge Tarama