Eğitimde Politika Belirlemede Gözetilecek Temel Kavramlar ve Konular Bahar YAKUT ÖZEK

... konulu sunumlar: "Eğitimde Politika Belirlemede Gözetilecek Temel Kavramlar ve Konular Bahar YAKUT ÖZEK"— Sunum transkripti:

1 Eğitimde Politika Belirlemede Gözetilecek Temel Kavramlar ve Konular Bahar YAKUT ÖZEK

2 BİR İNSAN HAKKI OLARAK EĞİTİM Eğitim Hakkı; 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi 1948 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Beyannamesi 1959 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi Avrupa Konseyi’nin Avrupa İnsan Hakları ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşmesi (AİHS) Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 1966 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi

3 BİR İNSAN HAKKI OLARAK EĞİTİM 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi; 4. Madde Eğitim toplumda herkesin yararlanabileceği durumda ortaya konulmalı, yani bir kamu hizmeti şeklini almalıdır. 22. Madde Öğrenim herkesin ihtiyacıdır. Toplum, kamu eğitiminin gelişmesine bütün gücüyle yardım etmek ve öğrenim imkanlarını bütün vatandaşlara sağlamak zorundadır.

4 BİR İNSAN HAKKI OLARAK EĞİTİM 1948 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Beyannamesi Eğitim hakkının her şahsa yönelik olması gerektiği, Eğitimin parasız olması, İlk ve temel eğitimin mecburi olması, Teknik ve mesleki öğretimden herkesin istifade edebilmesi Yüksek öğretimin herkese açık olması yönünde maddelere yer verilmiştir. 1954 Avrupa İnsan Hakları ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşme (AİHS) Eğitim hak ve hürriyeti vatandaşlara sunulan temel bir haktır. 1959 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi Çocukların en azından ilk aşamalarda parasız ve zorunlu olmak şartıyla, eğitim hakkına sahip olmaları gerektiği belirtilmiştir.

5 BİR İNSAN HAKKI OLARAK EĞİTİM 1989 Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme/ 1994 Türkiye Çocuğa ekonomik, sosyal, kültürel, medeni ve sağlık haklarının yanında, eğitim alanında ilköğretimin herkes için zorunlu ve parasız olması, Ortaöğretim sistemlerinin tüm çocuklara açık olması, Yükseköğretimin çocukların yetenekleri doğrultusunda herkese açık olması Okullarda düzenli bir biçimde devamın sağlanmasına yönelik geniş haklar verilmiştir. 1966 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme/ 2003 Türkiye Herkesin eğitim görme hakkına sahip olduğu, İlköğretimin herkes için zorunlu ve parasız olması gerektiği, Ortaöğretimin herkese açık ve herkes için ulaşılabilir olmasının sağlanacağı vurgulanmıştır.

6 BİR İNSAN HAKKI OLARAK EĞİTİM 1973 Milli Eğitim Temel Kanunu Madde 2 Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek; Madde 4 Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.

7 BİR İNSAN HAKKI OLARAK EĞİTİM 1973 Milli Eğitim Temel Kanunu Madde 7 İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. İlköğretim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar. Madde 11 Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine çalışılır; ancak, eğitim kurumlarında Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine aykırı siyasi ve ideolojik telkinler yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasi olay ve tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde meydan verilmez.

8 DEMOKRASİ ve EĞİTİM John Dewey’e göre (1996); Demokrasi bir hükümet biçiminden daha fazlasıdır; demokrasi birlikte yaşamanın, ortak ve yan yana yapılan yaşantılarının biçimidir. Demokrasi (Morin, 2003); Zengin ve karmaşık bir birey toplum ilişkisini sağlar Demokrasi ile bireyler ve toplumlar karşılıklı yardımlaşabilir, karşılıklı gelişebilir, Kendi aralarında kurallar koyabilir, Birbirlerini karşılıklı denetleyebilir.

9 DEMOKRASİ ve EĞİTİM Milli Eğitim Temel Kanunu 11. Madde Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine çalışılır; ancak, eğitim kurumlarında Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine aykırı siyasi ve ideolojik telkinler yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasi olay ve tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde meydan verilmez.

10 DEMOKRASİ ve EĞİTİM Demokratik ülkelerde okullarda; Okul yönetiminde Okuldaki eğitim-öğretim süreçlerinde Sınıf yönetiminde Demokratik ilke ve değerler uygulanarak katılımcı bir politikanın izlenmesi söz konusudur (Şişman, 2011).

11 DEMOKRASİ ve EĞİTİM Demokratik okulların oluşturulması; Okullarda demokratik yapı ve sürecin geliştirilmesi Genç bireylere demokratik deneyimler kazandıracak bir müfredat meydana getirilmesi gibi iki hususa bağlıdır. Demokratik bir okulda; Gençler dahil olmak üzere okulla doğrudan ilgisi olan herkesin (velilerin ve okul topluluğunun diğer üyelerinin), eğitimle ilgili karar verme süreçlerine demokratik değerler rehberliğinde katılma hakkı vardır.

12 DEMOKRATİK OKUL EĞİTİMİ https://www.youtube.com/watch?v=xzP9YOrQB34

13 EĞİTİMDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ Cinsiyet eşitliği; Kadın ve erkeklerin, sosyal değerler, şanslar, kaynaklar ve kazanımlar anlamında eşit haklara sahip olmaları gerektiğini savunur.

14 EĞİTİMDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ Milli Eğitim Temel Kanunu 4. Madde Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Milli Eğitim Temel Kanunu 8. Madde Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkan eşitliği sağlanır. Milli Eğitim Temel Kanunu 15. Madde Okullarda kız ve erkek karma eğitim yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkan ve zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya yalnızca erkek öğrencilere ayrılabilir.

15 EĞİTİMDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ Türkiye; 1985 BM Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW_1979) 1995 Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu 2000 Milenyum Deklarasyonu (Milenyum Kalkınma Hedefleri) Çocuk Hakları Sözleşmesi AB İlkeleri gibi uluslararası sözleşmelerle kadın eğitimine yönelik politikalar geliştirmeyi, eğitimde cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik önlemler almayı, yasal düzenlemeler yapmayı ve bu yasaları uygulamaya geçirmeyi taahhüt etmiştir.

16 EĞİTİMDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ Türkiye’de eğitimde cinsiyet eşitsizliğini ortadan kaldırmak için; Haydi Kızlar Okula Baba Beni Okula Gönder Kardelenler-Çağdaş Türkiye’nin Çağdaş Kızları Anne-Kız Okuldayız Kız Çocuklarının Okullulaşmasına Destek Kampanyası Eğitime %100 Destek Temel Eğitime Destek Projesi gibi projeler hayata geçirilmiştir.

17 EĞİTİMDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ Türkiye'de kadınların eğitimden daha fazla yararlanması ve güçlenmesi için; Eğitime erişim sorunundaki toplumsal eşitsizlikleri telafi etmeye dönük olumlu eylemler ve politikalar geliştirilmeli, Müfredat, öğretim ve değerlendirme süreçlerinde cinsiyetçi kalıp yargıları destekleyen politika ve pratiklerin dönüştürülmesi gereklidir (Sayılan, 2012).

18 TOPLUMSAL ADALET ve EĞİTİM Gelir dağılımındaki çarpıklık Kalkınma bakımından bölgeler arasındaki fark Kızların eğitime katılması ve eğitim süre ortalamalarındaki düşüklük Engelli ve üstün yetenekli bireylerin eğitime katılmalarındaki yetersizlikler Türkiye’de sosyal adaletin tam olarak sağlanamadığını göstermektedir.

19 TOPLUMSAL ADALET ve EĞİTİM Eğitim toplumdaki sosyal adaletsizliğin giderilmesinde en etkili yollardan biridir. Toplum, devlet veya diğer kurumlar aracılığıyla okul veya yurt yaptırarak, Kredi bursu gibi imkânlar sağlayarak, Ders araç-gereçlerini ve ders kitaplarını ücretsiz sunarak bütün vatandaşlara eğitimde fırsat eşitliği sağlamaya çalışır.

20 Eğitimde sosyal adalet, Farklılıkların eğitimde yarattığı dezavantajlı durumların akademik başarı üzerindeki etkisini azaltmayı veya tamamen yok etmeyi hedefleyen ve bir yönüyle dezavantajlı grupları güçlendirme hareketi olup, öğrencileri birlikte yaşamaya hazırlarlar (Tomul, 2009). Eğitimde toplumsal adalet nasıl sağlanabilir? Farklı ekonomik, sosyal ve kültürel statüdeki öğrencilerin devam ettiği okullarda sorunlar azaltılarak, Düşük performans gösteren öğrencilere doğrudan yardım ve rehberlik yapılarak eğitimde toplumsal adalet sağlanabilir (OECD, 2004).

21 ÇOK DİLLİ EĞİTİM Anadili hakim topluluğun egemen dilinden farklı olan bireylerin birinci dilleri olan anadilinde eğitim görme haklarının sağlanması son zamanlarda gündeme gelen konulardandır. Çocukların kimliklerinin bir parçası olan anadillerinin ihmal edildiği bir ortamda eğitim alması çocuğun okul başarısına engel olacağı gibi kendisini güvende hissetmeyeceği de düşünülmektedir. Aynı zamanda anadillerinde eğitim alamamaları, bireyde özgüven ve özsaygı problemleri oluşturabilir.

22 ÇOK DİLLİ EĞİTİM Anadili resmi dilden farklı olan öğrencilerin okulda yaşadıkları olumsuz deneyimlerin ve toplumdaki ayrımcılıkların giderilmesi, çocukların toplumda kendilerini gerçekleştirmesi için çok dilli programlar geliştirilerek okuryazarlık güçlü ve etkili bir şekilde teşvik edilmelidir.

23 ÇOK DİLLİ EĞİTİM Çok dilli eğitimin olumlu ve olumsuz yönleri Maliyetinin yüksek olması Çok dilli eğitim, öğrencilerin ülkede eğitim öğretim dilini öğrenmeye direnmelerine neden olmaktadır. Genellikle iki dilli eğitim, “zayıf” ve “eğitim düzeyi düşük” öğrenciler için bir etiket olarak kullanabilmektedirler. Karşı argüman ise, iki veya çok dillilik dünya çapında bir normdur. Devletler tarafından uygulanan çift dilli eğitim programları, genellikle (göçmenleri) asimilasyona tabi tutmak için kullanılmaktadır.

24 Aslında bu programlar tam tersi sonuçlar çıkarmakta; bu eğitimi alanlar, dil açısından sınırlı kalmaktalar ve üst düzey gelir elde olanakları sınırlanmaktadır. Karşı görüş, bazı araştırmalar yabancı dili İngilizce olan ve çift dilli öğrenciler arasındaki gelir farkının çok küçük olduğunu ve istatistiksel olarak anlamlı olmadığını bulmuştur.

25 ENGELLİLERİN EĞİTİME KATILIMI Her insanın eğitim hakkı olduğu gibi engelli bireylerin de eğitim hakkı vardır. Engelli bireyler normal eğitimden yararlanmanın yanı sıra özel eğitimden de yararlanabilirler. Bununla birlikte; Devletin engelli çocuğa sunulacak yardımları çocuğun eğitim, öğretim, sağlık, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini, işe hazırlanma ve boş zaman değerlendirme fırsatlarını mümkün olduğunca en fazla entegrasyonu sağlayarak bu çocukların kültürel ve ruhsal gelişimlerini gözeterek planlama sorumluluğu bulunmaktadır.

26 ENGELLİLERİN EĞİTİME KATILIMI Ülkemizde engelli bireylere yönelik, 2011 Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği 2005 Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Okulları Çerçeve Yönetmeliğince düzenlenen özel eğitim kurumları ve rehabilitasyon merkezleri kurulmuştur. Bu merkezlerde engelli bireylerin topluma kazandırılması amaçlanmış, bu amaç doğrultusunda da engelli bireyler bu merkezlerde ; Genel kültür eğitimi Özel yetenek eğitimi Yüzme..vb. spor eğitimleri alabilmekte, rahatsızlık durumlarına göre de belirli üniversitelerde eğitim alabilmektedirler.

27 OKUL TERCİHİ Dünyadaki örneklere bakıldığında veliler için; Sözleşmeli (Charter) okul Açık kayıt Magnet okul Ev okulları Okul transfer olanakları gibi pek çok okul kayıt olanağı bulunmaktadır. Ayrıca veliler kayıt bölgesi dışından kayıt yaptırabilmektedir. O yüzden okullar veli ve öğrencilerin tercih ettiği okul olabilmek için yarış halindedir ve okul seçimi piyasa modeli bir rekabeti doğurmaktadır. Bu durumda kaliteyi artırmaktadır.

28 Türkiye’de ise; Veliler ve öğrenciler için ihtiyaçları doğrultusunda okul seçmeleri sınırlıdır. İlköğretim kurumları yönetmeliği 16 ve 17. madde doğrultusunda, ilköğretim okullarının tümünde ve liselerin belirli türlerinde öğrenci kayıt sisteminin yeniden düzenlenmesi ve kayıt alanları oluşturulması öngörülmektedir. Kayıt alanı (Hinterland) Öğrenci Yetiştirme Komisyonunca belirlenir. Öğrencileri ailelerinin ikamet ettiği bölgenin kayıt alanına dahil olan okullara gitmeye mecbur bırakan bu sistem, eğitimde fırsat eşitliği ve sosyal hareketlilik haklarının engellenmesine neden söylenebilir. Kayıt alanı uygulaması okulların göreli olarak birbirine denk olması durumunda tüm paydaşlar açısından faydalı olabileceği düşünülmektedir. OKUL TERCİHİ

29 KAYNAKLAR Aypay, A. (2015). Eğitim Politikası. Ankara: Pegem Akademi. İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (2014) Milli Eğitim Temel Kanunu (1997)