AİLENİN SAĞLIĞA ETKİLERİ Yrd. Doç. Dr. Zeliha Cansever Mevlana Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Konya 1.

... konulu sunumlar: "AİLENİN SAĞLIĞA ETKİLERİ Yrd. Doç. Dr. Zeliha Cansever Mevlana Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Konya 1."— Sunum transkripti:

1 AİLENİN SAĞLIĞA ETKİLERİ Yrd. Doç. Dr. Zeliha Cansever Mevlana Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Konya 1

2 Amaç; Ailenin sağlığa etkileri konusunda bilgi vermek 2

3 Hedefler Bu ders sonunda öğrenciler; Türkiye’nin aile yapısını açıklayabilmeli Aile ve sosyal desteğin bireyin sağlığına etkilerini açıklayabilmeli Ailenin bireyin sağlığını korumadaki etki ve önemini tartışabilmeli Boşanmanın aile üzerindeki etkilerini tartışabilmeli Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkisini tartışabilmeli Aile hekiminin boşanma sürecinde aileye desteğini tartışabilmeli 3

4 AİLENİN TANIMI TDK Evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik Aynı soydan gelen veya aralarında akrabalık ilişkileri bulunan kimselerin tümü Birlikte oturan hısım ve yakınların tümü Aynı gaye üzerinde anlaşan ve birlikte çalışan kimselerin bütünü 4

5 AİLENİN TANIMI Aile; birbirleri ile biyolojik, psikolojik ve yasal açıdan ilişki ve etkileşim içinde olan bir gruptur. Pequengnant ve Bray, 1997 Aile; günümüzde sıklıkla “ çekirdek aile ”olarak isimlendirilen anne, baba ve çocuktan oluşur. 5

6 TOPLUMDA AİLE “Aile hekimliği uzmanlığı” aile merkezli bir sağlık hizmeti sunar. Ülkemizde aile yapısı değişmektedir Yine de aile toplumun önemli ve merkezi bir birimi olmaya devam etmektedir Aile, sağlıkla ilgili inanış, davranış, stres ve duygusal desteğin önemli bir kaynağıdır. 6

7 Aile Yapısı 1997: ABD’de evlilik dışı çocuk oranı: %32 Bird ST. Beyond Marital Status: Relationship Type and Duration And the Risk of Low Birth Weight. Family Planning Perspectives 2000 2003: Türkiye’de evlilik dışı çocuk oranı: % 0 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003 Avrupa Birliği (AB) istatistik kurumu Eurostat'ın verilerine göre, AB'de evli olmadan dünyaya getirilen çocukların oranı son 20 yılda katlanarak, yüzde 35'i aştı. Listede ilk sırayı yüzde 64.1'lik oranla İzlanda aldı. 7

8 İşte AB ülkelerinde 2008 itibarıyla evlilik dışı çocuk yüzdesi: Belçika: 39 Bulgaristan: 51.1 Yunanistan: 5.9 İspanya: 31.7 Fransa: 52.6 İtalya: 17.7 Güney Kıbrıs: 8.9 Çek Cumhuriyeti: 36.3 Danimarka: 46.2 Almanya: 32.1 Estonya: 59.0 Almanya 8

9 İrlanda: 33.1 Letonya: 43.1 Litvanya: 28.5 Lüksemburg: 30.2 Macaristan: 39.5 Malta: 25.4 Hollanda: 41.2 İrlanda Macaristan Malta Hollanda Türkiye’de 2010 yılında %2.6 9

10 Toplumun evliliğe bakışı 10

11 Toplumun evlilik dışı çocuğa bakışı 11

12 Sosyal ilişkiler ve sağlık arasındaki ilişki hastalıklarda morbidite ve mortaliteye olan etkisinden dolayı oldukça önemlidir. House ve ark. 1988 Bir çok hasta aile hekimine aile içi problemlerden kaynaklanan belirtilerle başvurur. Bu başvuru sırasında aile içi problemlerle kendi belirtileri arasında bir bağlantı olduğunu düşünmez. Aile hekimleri ise hastayı içinde yaşadığı aile ve toplum yapısı ile bir bütün olarak ele aldığı için; her tür aile içi sorunun kişide çeşitli somatik bulgular, kronik hastalıkların alevlenmesi, kötüleşmesi veya psikolojik belirtiler şeklinde görülebileceğini bilir. 12

13 Aile Bağlarının Önemi Sosyal destek mortalite için önemli bir tahmin ettirici faktördür. Sosyal destek, emosyonel ya da maddi destek şeklinde olabilir. Stresi azaltır ve sağlığa olumlu katkıda bulunur. Yalnız bireylerin ölme ihtimali yalnız olmayanlardan iki kat fazladır. Evlilik ve aile bireyleriyle iyi irtibat sağlıkla ilgili her tür gelişim üzerine olumlu etki eder. 13

14 Eşin Önemi Eşlerden birinin ölümünden sonraki 6 ay içerisinde ötekinin de ölme ihtimali yüksek Martikainen P, Valkonen T. Mortality after the death of a spouse: rates and causes of death in a large Finnish cohort. Am J Public Health 1996;86(8):1087-1093. Gençlerde bu risk yaşlılardan fazla Eşi ölenlerin ölme ihtimali, eşi sağ olanlara göre erkeklerde %17, bayanlarda %6 artıyor Martikainen P, Valkonen T. Mortality after death of spouse in relation to duration of bereavement in Finland. J Epidemiol Community Health 1996;50(3):264-268. 14

15 Koruyucu hekimliğin ilk uygulama alanı ailedir. World Health Organization. Statistical Indices of FamilyHealth No. 589:17, 1976. Sağlıklı bir yaşam tarzı öncelikle ailede öğrenilir, uygulanır ve değiştirilir. Kişiler, aileden kazandıkları bilgi, tutum ve inanışlardan doğan beklentilerle hekime başvurur. 15

16 Hastalıklar ve Aile Kardiyovasküler risk faktörleri 1.Hareketsizlik 2.Şişmanlık 3.Sigara 4.Hipertansiyon Genetik geçişli hastalıklar Diyabet Psikiyatrik hastalıklar Bazı kanserler… 16

17 Aileler bazen destekleyici olabilirken; İlaç kullanan bireyin ilaçlarını hatırlatma Ailece yürüyüşe çıkma... Bazen de tam tersi olabilir; Zayıflamak için diyet yapan aile bireyiyle dalga geçme Spor yapan bireyle alay etme... 17

18 Aile Bireylerinin Etkileşimi Aile bireyleri benzer risk faktörlerine sahiptir Aynı mutfaktan beslenirler Zararlı alışkanlıklar aile içinde kopyalanır Anne baba veya kardeşlerin sigara içmesi durumunda sigara içme ihtimali daha fazla Tuz, kalori, kolesterol, yağ tüketimi, sedanter yaşam tarzı... Genetik 18

19 Eş Seçimi Kişiler genelde benzer özellikteki bireylerle evlenir Sigara içen içenle Alkol kullanan kullananla Şişman şişmanla Fakir fakirle, Eğitimli eğitimliyle… Eşler sonradan birbirine benzemeyip daha ilk baştan benzerlikler vardır. Sackett DL, Anderson GD, Milner R, et al: Concordance for coronary risk factors among spouses. Circulation 52:589, 1975. 19

20 Erkeklerin evlenirken kadında aradığı özellikler 20

21 Kadınların evlenirken erkekte aradığı özellikler 21

22 Boşanma Evlenmenin yasal olarak sona erdirilmesidir. Yani, erkek ile kadının, yeni bir evlenme yapacak şekilde hukuki bir kararla evliliklerini tamamen sona erdirmeleridir. Aile bireyinin sağlığını en çok etkileyen aile içi olaylara örnek olarak boşanmayı verebiliriz. Aile yaşam döngüsünde bir yaşam döngüsünden diğerine geçiş aşamasında ve sonrasında sağlık yoğun bir şekilde etkilenir. 22

23 Ayrılma ve boşanma tek olaylar değildir, yıllarca süren geçişleri yansıtırlar. Milyonlarca çocuk ve yetişkin ailelerinin evlilik durumlarının neden olduğu birçok stres ve değişiklikten direkt olarak etkilenmektedirler. 23

24 Boşanma ve yeniden evliliğin etkileri Ebeveyn-çocuk ilişkileri Ebeveynlik uygulamaları ve etkinliği Aile çatışması Aile geliri ve barınma Geniş aile içi ilişkiler Yaşıtlarla ve sosyal çevreyle ilişkiler Kısa dönem krizler ve uzun süreli etkiler! 24

25 Boşanmanın Yetişkin Üzerine Etkileri Evliliğin Bozulması stresle ilişkili fiziksel rahatsızlıklar için tek başına en güçlü sosyodemografik belirleyicidir Ayrılmışlarda: Akut hastalık ve doktor ziyareti %30 artar (evlilere göre) İntihar ve psikiyatriste başvuru artar Minör ve majör fizik rahatsızlıklara yakalanma riski artar Şiddet kurbanı olma riski artar İmmün sistem çalışması bozulur. 25

26 Boşanmaya Yetişkinlerin Tepkileri İlk yıl çok önemli. Hem erkek hem bayanda: -benlik saygısında düşme -Kontrolü kaybetme, yalnızlık ve izolasyon duyguları Doktora başvuruda: -yorgunluk- depresyon- genel somatik yakınmalar Bunlar yeni durumla baş etme ve uyum sorunlarını gösterirler 26

27 Boşanmanın Yetişkin Üzerine Etkileri 2 yıl sonunda uyum sağlanır ve yeni bir dengeye ulaşılır. Kolayca ulaşılacak hedefler saptanması önerilmelidir. 27

28 Boşanmanın Çocuk Üzerine Etkileri yaş cinsiyet kişilik özellikleri boşanmaya neden olan sorunun niteliği bu sorunu çocuğun algılama biçimi boşanma sonrası yaşayacağı ortam ekonomik durum… 28

29 Boşanmanın Çocuk Üzerine Etkileri Olumsuz davranışlar (kaçma, aşırı cinsel davranışlar, alkol ve madde kötüye kullanımı) Beslenme bozuklukları Uyku bozuklukları Enürezis noktürna Kekemelik Korku, inatlaşma, irritabilite, yorgunluk Okul başarısında düşme Depresyon, Anksiyete Somatik yakınmalar Sosyal hayattan çekilme 29

30 Aile Hekiminin Rolü Genel durumun anlaşılması Durumun her birey için önemi anlaşılmalıdır Durumu ortaya koymada hasta her zaman gönüllü olmayabilir. Açık uçlu sorular: Son görüşmemizden bu yana her şey nasıl gidiyor Evde işler nasıl vb. Boşanma saptandığında problem listesine eklenir Eğer hasta yalnız ebeveyn olduğunu belirtirse bunun kendi seçimi mi yoksa boşanma, ölüm gibi sebeplerle mi olduğu ortaya konmalıdır Durumun iyi ya da kötü algılanması not edilmelidir 30

31 Sağlıklı Ailenin Nitelikleri  Çatışmaya girmeden sorunların çözmek.  Toplumsal değerlere sahip olmak.  Sözleşme ve sorumluluk almak.  Karşılıklı takdir duygularını ifade etmek.  İletişim.  Boş zamanlarını birlikte geçirmek.  Manevi değerlere inanmak 31

32 Sağlıklı Ailenin Nitelikleri Duygularını paylaşma. Duygularını anlama. Bireysel farkların kabul edilmesi. İlgi ve sevgi duygusunun iletilmesi. İşbirliği. Mizah duygusu. Temel gereksinimleri karşılama. 32

33 Çocukların sorunları Çocuğun boşanmayla ilgili nasıl bilgilendirildiğini öğren Çocuğun bunu nasıl algıladığını ortaya çıkar Boşanma konusunda her iki ebeveyn de çocukla konuşmalı, ayrılan eşin nerede kaldığı çocuğa açıklanmalıdır Boşanmadan sorumlu olmadığı vurgulanmalıdır Çocuğun duygusal ve gelişimsel zedelenme riski açısından uyanık olunmalı 33

34 Ebeveyne yol gösterme Disiplin sağlanması ve sürekliliğinin sağlanması Çocuğun duygularını gösterebilmesi cesaretlendirilmeli Rol yüklenmesinden kaçınma (duygusal yıkım) Kuşak farkını silikleştiren davranışlardan kaçınma Aşırı bağlılık oluşturacak davranışlardan kaçınma Çocuk bakımına her iki ebeveyn katılmalı Taraf tutmaya zorlanmamalı 34

35 Üvey Aileler Yeniden evlenmenin ilk yılında majör görevler 1.Üvey ebeveynin yeni aileye adaptasyonu ve çocuğun ebeveynliği kabullenimi (bilgilendirme) 2.İyi evlilik bağı ve ilişkilerin kurulması 3.Vasi olmayan ebeveynin üvey aileye uyumu, çocuklarla görüşmelerin ayarlanması Üvey ebeveynlerin ilk yıllarda ikincil roller alıp biyolojik ebeveyni desteklemeleri yararlıdır Çocukların üvey ebeveyni kabülleri 2-4 yıl sürebilir.(ufak ve erkek çocuklar kolay kabullenir) 35

36 Sonuç Sağlığı sadece bireyin kendi sorunu olarak düşünemeyiz Başta aile olmak üzere sosyal çevrenin sağlığa önemli etkileri vardır Ailelerle uzun süreli ve güvene dayalı ilişkilileri nedeniyle aile hekimleri ailelere ve bireylere yardım etmede çok önemlidir Sağlığı iyileştirmede aileden yararlanmaya çalıştığımız kadar hastalık durumunda da tüm ailenin etkileneceğini unutmamalıyız Gerek koruyucu hekimlik, gerekse tedavilerimizde aileleri de eğitmeli ve sürece dahil etmeye çalışmalıyız. 36

37 İyi aile hekimi toplumu iyileştirir… 37