YERİN YAPISI OLUŞUMU VE JEOLOJİK ZAMANLAR

... konulu sunumlar: "YERİN YAPISI OLUŞUMU VE JEOLOJİK ZAMANLAR"— Sunum transkripti:

1 YERİN YAPISI OLUŞUMU VE JEOLOJİK ZAMANLAR
ADI: CANSU SOYADI: KOÇAK NUMARASI: 5182 SINIFI: 9/E

2 Yer'in Yapısı ve Oluşum Süreci
Dünya’nın oluşumuyla ilgili çeşitli teoriler varsa da bunlardan en güçlü olanı Big Bang(Büyük Patlama) teorisidir. Büyük patlamanın sonucunda oluşan galaksiler, yıldızlar ve gezegenler zamanla birbirin­den uzaklaşmışlardır. Bu uzaklaşma günümüzde de devam etmekte olup, evrenin sürekli olarak genişle­mekte olduğu kabul edilmektedir. Dünyamız oluşumundan hemen sonra sıvı haldeki maddelerden meydana gelmiş bir alev topu halin­deyken zamanla ısısının düşmesiyle soğumuş ve dış kabuğu oluşmuştur. Bugün dünyanın yüzeyi katı ve kararlı gibi görünüyor­sa da değişimler sürmektedir. Yeryüzü, sürekli bir biçimde yapıcı ve yıkıcı süreçler sonucunda değişime uğramaktadır. Bunların çoğu çok yavaş oluştuğun­dan ancak özel bilimsel yöntemlerle saptanabilmektedirler. Bir sıradağın oluşumu milyonlarca yıl sürer­ken şiddetli bir yanardağ püskürmesi veya depremler Dünya’nın yüzeyini bir kaç gün, bir kaç saat hatta bir kaç dakika içinde bile değiştirmektedir.

3

4 DÜNYANIN MERKEZİ Bilim adamları dünyanın iç yapısıyla ilgili çeşitli araştırmalar yapmaktadırlar. Şu ana kadar yerin merkezine doğru açılan en derin kuyu Ruslar’ın açmış olduğu 10 km’lik sondaj kuyusudur. Bu derin­lik yerin iç yapısı hakkında ancak sınırlı bazı bilgilerin elde edilmesine yardımcı olmaktadır. Çünkü Dünya’nın merkezindeki çekirdeğin 6378 km. derin­likte olduğu görülmektedir. Bu yüzden yerin iç yapı­sıyla ilgili bilgilere deprem dalgalarının hızı ve izlediği yol, volkanizma sırasında püsküren maddeler, taşla­rın yapısı ve maden aramaları sırasında yapılan kazı­lar incelenerek ulaşılmıştır. Bu bilgiler sonucunda Dünya’nın farklı sıcaklık, yo­ğunluk ve bileşimdeki katmanlardan oluştuğu tespit edilmiştir. Yerküre, yeryüzünden yerin merkezine doğru yerkabuğu, manto ve çekirdek olmak üzere üç katmandan oluşur. Bu katmanların fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirinden farklıdır. Yer kabuğundan yerin merkezine doğru inildikçe yoğunluk, sıcaklık ve basınç değer­ lerinde artış olmaktadır.

5

6 a. Yer Kabuğu Yerkürenin en üst kısmında yer alan kabuk soğuk, katı ve kırılgan kayaçlardan oluşur. Litosfer adı verilen yer kabuğu kızgın manto üzerinde adeta yüzer halde­dir. Yer kabuğunun kalınlığı dünyanın her yerinde farklılık gösterir. Karalarda ortalama km, okya­nus diplerinde ise 8-10 km kadardır. Yer kabuğu da özellikleri birbirinden farklı iki katman­dan oluşur. Üst katmanda yeni çökelmiş tortul taşlar ile katılaşmış eski tortul taşlar en önemli yeri tutar. Kabuğun bu üst kısmı daha hafiftir ve yoğunluğu 2,7 gr/cm3 kadardır. Yer kabuğunun bu üst kısmına kıtasal kabuk ya da bileşiminde silisli ve alüminyumlu maddeler bulun­ duğu için sial adı verilir. Kabuğun alt kısımları daha ağır taşlardan oluşmuştur. Burada yoğunluk 3 gr/cm3civarındadır. Yerkabuğu­nun daha yoğun olan bu kısmına okyanusal kabuk ya da bileşiminde silisli ve magnezyumlu mineraller bulunduğu için sima adı verilir. Sial katmanı dağların altında en kalın, okyanus tabanlarında ise en incedir. Yer kabuğunun daha kalın olduğu parçalar kıtaları oluşturur. İnceldiği yerlere ise okyanuslar yerleşmiştir. Kıtasal kabuk okyanusların altında ya çok incedir ya da hiç yoktur. Böyle yerlerde okyanus tabanları doğrudan sima katmanından meydana gelir.

7

8 Yer Kabuğunun Malzemesi: Taşlar
Yer kabuğunun ana maddesini çeşitli minarellerin bir araya gelmesi ile oluşan taşlar (kayaçlar) meydana getirir. Taşların asıl kökeni mağmadır. Mağmanın katı-laşması ile oluşan taşlar daha sonra dış kuvvetlerin etkisi ile parçalanıp taşınarak tortul tabakalar halinde birikmişler ya da sıcaklık ve basınç altında değişime uğrayıp farklı taş gruplarına dönüşmüşlerdir. Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar üç ana gruba ayrılarak incelenebilir.

9 1. Püskürük (Başkalaşım) Kayaçlar
Mağmanın yer kabuğuna sokulması ya da yeryüzüne çıkarak katılaşması sonucu oluşur. Püskürük kayaçlar katılaşmanın gerçekleştiği yere göre ikiye ayrılır. a. İç Püskürük Kayaçlar Mağmanın yer kabuğunun içinde ağır ağır soğuması sonucu oluşan taşlardır. Soğuma yavaş olduğu için genellikle çok sert ve iri tanelidirler. Başlıcaları granit, siyenit, diyorit ve gabrodur. Granit, kendine özgü yerşekilleri oluşturması açısın­dan diğer kayaç türlerinden ayrılır. Granitler esasında sert ve dayanıklı kayaçlar olmakla birlikte bir kısmı çeşitli nedenlerle kimyasal çözünme ve fiziksel par­çalanmaya uğrayarak granit topoğrafyası adı verilen özel yerşekillerinin oluşmasına yol açarlar. İskoçya’d bulunan Tor topografyası bunun en güzel örneklerin­dendir.

10

11 b. Dış Püskürük Kayaçlar
Mağmanın yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşmuş kayaçlardır. Soğuma hızlı olduğu için genellikle yu­muşak ve ince tanelidirler. Bu taşların başlıcaları ba­zalt, andezit, volkan camı (obsidyen), sünger taşı ve tüftür. Bazalt ve andezitler tüflere göre aşınmaya karşı daha dayanıklıdır. Bu yüzden bazalt kayaçları ile volkanik tüflerin yaygın olduğu Nevşehir, Ürgüp, Göreme yö­resindeperibacaları adı verilen ilginç yüzey şekilleri oluşmuştur. Yeryüzündeki taşlar, fiziksel ve kimyasal olaylarla parçalanır ve ayrışır. Bunun sonucunda oluşan çeşitli boyuttaki malzemeler (kum, kil, çakıl vb.) ile suda çözünmüş halde taşınmış maddeler deniz ve göl gibi çukur alanlarda birikir. Birikme ortamında genellikle düzenli bir çökelme meydana geldiği için bu kayaçlar tabakalı bir yapı gösterir. Tortul tabakaların içerisinde oluşturdukları dönemlere ait çeşitli canlıların taşlaşmış kalıntılarından oluşan fosiller bulunur. Fosiller tortul tabakaların oluşum dö­nemi ve özellikleri hakkında bilgi verirler. Akarsular, rüzgârlar ve buzullar gibi dış kuvvetler tara­fından aşındırılan maddelerin, yeryüzünün çukur yer­lerinde tabakalar halinde birikmesi ve irili ufaklı tanelerin doğal bir çimentoyla birleşmeleri sonucu oluşur. Bu taşların başlıcaları; kil taşı, kum taşı, ve çakıl taşı (konglomera) dır.­ Kumlu ve killi arazilerde yamaçların sel suları ile aşırı derecede yarılıp parçalanmasıylabadlans (kırgıbayır) topoğrafyası oluşur.

12

13 c. Kimyasal Tortul Kayaçlar
Suda eriyerek çözünmüş halde bulunan maddelerin daha sonra çökelerek birikmesi sonucunda oluş­muşlardır. Bu taşların en yaygın olanları kalker (kireç­taşı, jips (alçı taşı) ve kaya tuzudur. Kalker (kireçtaşı) üzerinde oluşan şekillere karstik şekiller adı verilir. Örneğin, Denizli- Pamukkale’deki travertenler ve ma­ğaralarda görülen sarkıt ve dikitler bu şekilde oluş­muş taşlardır.

14

15 d. Organik Tortul Kayaçlar
Bitki ve hayvan kalıntılarının deniz ya da göl çanak­larında birikmesi ile oluşurlar. Bitki kalıntılarının birik­mesiyle taş kömürü ve linyit, hayvanların iskelet kı­sımlarının birikmesiyle mercan kayası ve tebeşir mey­dana gelmiştir.

16

17 e. Başkalaşım Kayaçlar Daha önceleri oluşmuş püskürük ve tortul taşların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak renk ve şe­kil değiştirmeleri sonucu oluşan kayaçlardır. Yer kabuğu üzerinde bulunan kayaçlar sürekli olarak birbirleri ile dönüşüm içindedirler. Kayaç döngüsü denilen bu olayda mevcut taşlar yerin derinliklerine inerek mağmaya ulaşır ve burada erir. Sonra tekrar mağma ile yeryüzüne çıkarak soğurlar böylece katılaşım kayaçlar (püskürük taşlar) oluşmuş olur. Yer kabuğunun yapısı ve jeolojik gelişimi ile yer altı zenginlikleri arasında güçlü bir ilişki vardır. Bazı madenlerin oluşması volkanik olaylarla ilgilidir. Krom, demir, kurşun, pirit, manganez gibi madenler bun­ların başlıcalarıdır. Örneğin ülkemizdeki zengin krom yataklarının varlığı volkanik olaylara bağlıdır. Taşkömürü ve linyit gibi madenler ise bitkilerin hava­sız bir ortamda karbonlaşmasıyla oluşmuştur. Bir ye­rin jeolojik yapısı hakkında en sağlam bilgileri yer altı zenginlikleri verir.

18

19 Manto Yer kabuğu ile çekirdek arasındaki katmandır. Çekir­deği örtü gibi sardığı için bu isim verilmiştir. Mantonun yer kabuğuna yakın daha akışkan kısmına astenosfer denir. Kıtalar akışkan olan bu katman üzerinde yü­zer haldedir. Burada meydana gelen yatay ve dikey doğrultudaki akıntılar yeryüzünde dağ oluşumu, dep­rem, volkanizma gibi iç kuvvetlerin kaynağı durumun­dadır.

20

21 Çekirdek Yer kürenin en iç kısmında çekirdek bölümü bulunur. Bileşiminde daha çok demir ve nikel bulunduğu için yoğunluğu en fazla olan katmandır. İç ve dış çekirdek olmak üzere iki bölümden oluşur. Dış çekirdek sıvı, iç çekirdek ise basıncın etkisiyle katı haldedir.

22

23

24 JEOLOJİK ZAMANLAR Dünya, bugünkü şeklini alıncaya kadar çeşitli evreler­den geçmiştir. Birbirinden farklı bu evrelerden her birine jeolojik zaman denir. İnsanlık tarihinde çeşitli çağ­lar olduğu gibi (orta çağ, yeni çağ, yakınçağ vb.) yer kabuğunun tarihinde jeolojik zamanlar vardır. (I. za­man, II. zaman, III. zaman gibi.) Tarihi çağlarda nasıl Dünya’nın siyasi, sosyal ve ekonomik yapısında de­ğişmeler olmuşsa, jeolojik zamanlarda da yer ka­buğunun yapısında, iklim şartlarında ve canlı tür­lerinde değişmeler olmuştur. Jeolojik zamanlara ait bilgiler tortul tabakalar arasında bulunan fosillerden elde edilmektedir. Yer kabuğunun oluşumu ile üzerinde yaşadığımız yeryüzünün şekillenmesi çok uzun zamanda gerçek­leşmiştir. Yeryüzündeki sıradağlar çukurluklar, volka­nik dağlar yer kabuğunun biçim değiştirmesi ile oluş­muştur. Yer kabuğunda meydana gelen değişimleri açıklamak için bir çok teori ileri sürülmüştür. Bunlar­dan kıtaların kayması teorisi 1915 yılında Alman bilim adamı Alfred Wegener tarafından ortaya kon­muştur. Bu teoriye göre, kıtalar önceleri tek bir kıta olan Pangea’yı meydana getirirken 2. ve 3. zamanlar­da parçalanarak birbirinden uzaklaşıp bugünkü görünümünü almıştır. Yer kabuğunun, mantonun etki­siyle hareket etmesine yer kabuğu hareketleri ya da tektonik hareketler (tektonizma) denir. Tektonik hare­ketlere sebep olan enerjinin kaynağı mağmadır.

25

26

27

28