Doç. Dr. Serkan Gürlük. Ekonomi Bilimi Ekonomi bilimi sınırlı kaynaklar ile sınırsız insan ihtiyaçlarının karşılanmasında insan davranışlarını inceleyen.

... konulu sunumlar: "Doç. Dr. Serkan Gürlük. Ekonomi Bilimi Ekonomi bilimi sınırlı kaynaklar ile sınırsız insan ihtiyaçlarının karşılanmasında insan davranışlarını inceleyen."— Sunum transkripti:

1 Doç. Dr. Serkan Gürlük

2 Ekonomi Bilimi Ekonomi bilimi sınırlı kaynaklar ile sınırsız insan ihtiyaçlarının karşılanmasında insan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır.

3 Ekonomi Bilimi Ekonomi tüm sektörlerin başarısının verimliliğinin ölçülmesinde önemli bir göstergesidir. Tarım Hizmetler Ekonomi Sanayi Enerji Diğer…

4 Ekonomi Bilimi Ekonomi biliminde mal iki özelliğe sahiptir: Kullanışlılık durumu Kıtlık durumu ------> Su kaynakları bu iki özelliğe de sahiptir.

5 Su Kaynakları Ekonomisi Suyun bir yerden başka bir yere hareket etme özelliği ise diğer doğal kaynaklardan ayıran önemli bir özelliğidir. Suyun depolanması ve belirli bir altyapı sistemi ile nihaî kullanıcıya ulaştırılması gerekir. Ekonomide bu işlemlerin her biri fayda kavramı ile ölçülür.

6 Su Kaynakları Ekonomisi Suyun meydana getirdiği her faydanın ölçülmesi hesaplanması gerekir. Aksi halde su kaynaklarının kullanımı ekonomik hesaplar içerisinde yer almaz ve kıt olan su üzerinde aşırı baskı oluşur.

7 Sektörel Su Tahsis Programları Suyun kullanıldığı her alanda yaratacağı ekonomik değerin net bir şekilde ortaya konulması gerekir. Su tahsis programlarına ihtiyaç duyulmasının sebebi suyun yarattığı ekonomik katma değerin net bir şekilde ortaya konamaması ile ilgilidir.

8 Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Programı Seyhan Havzasında sektörel su tahsis programı çerçevesinde ilgili sektörler;  İçme-kullanma-sanayi  Tarım  Enerji  Çevre olarak belirlenmiştir

9 Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Programı İçme-kullanma ve sanayi su tüketimi ve ekonomik durum İlke: İçme ve kullanma suyunu sağlama diğer sektörlerin önünde yer alır Performans ölçütü: Gelecek yıllarda da en azından bugünkü kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının sağlanması; havzanın ülke ekonomisine katkısının arttırılmasıdır.

10 Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Programı Mevcut durumda;  havza sınırlarında yaşayan kişi sayısı (havza nüfusu),  havzada yaratılan bugünkü kullanılabilir içme suyu miktarı  kişi başına düşen içme suyu miktarı Parametreleri kullanılarak ekonomik çıkarımlara dayanak oluşturacak veriler elde edilmiştir. Aşağıdaki tablolar kullanılmıştır:

11 Seyhan Havzasındaki Yerleşim Birimleri Nüfusları YerleşimKentKırsalToplam% Adana 1 764 06882 578 1 846 646 92,62 Kayseri 31 61053 741 85 351 4,28 Niğde 16 66715 418 32 085 1,60 İçel 8 99217 987 26 979 1,35 Sivas 1 149 0,05 K.Maraş 1 471 0,07 Toplam 1821337172 344 1 993 681 100

12 Seyhan Havzası Su Potansiyeli NoAçıklamaMevcut (Milyon m 3 ) 1 Toplam su potansiyeli6960 2 Toplam kullanılabilir su rezervi3550 3 Havza dışından transfer edilebilir rezerv0 4 Toplam su rezervi (2+3)3550 5 Sulama suyu rezervi1642 6 İçme-kullanma sanayi suyu rezervi1908 7 Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi 0.42 8 Revize edilmiş toplam su rezervi (5+6+7)3550.42

13 İçme-Kullanma ve Sanayi Suyu Ekonomik Değer Havzada kişi başına dönüştürülen su miktarı 957m 3 ’tür. Elde edilen bu değer su kıtlığı durumunu işaret etmektedir Alt havzalara tahsisler aşağıdaki gibidir: 1741,6224 Milyon m 3 Aşağı Seyhan Havzası 166,3776 Milyon m 3 Yukarı Seyhan Havzası

14 İçme-Kullanma ve Sanayi Suyu Ekonomik Değer

15 Aşağı Seyhan Havzası İçme-kullanma Sanayi Suyu Ekonomik Değer (TL) Kırsal354 306 920 Kentsel1 816 546 864 Sanayi4 502 200 005 Yukarı Seyhan Havzasıİçme-kullanma Sanayi Suyu Ekonomik Değer (TL) Kırsal92 376 096 Kentsel99 612 737 Sanayi

16 İçme-Kullanma ve Sanayi Suyu Ekonomik Değer Seyhan Havzası İçme-kullanma Sanayi Suyu Ekonomik Değeri (TL) Kırsal446 683 016 Kentsel1 916 159 601 Sanayi4 502 200 005

17 İçme-Kullanma ve Sanayi Suyu Ekonomik Değer Aşağı Seyhan Havzası içme-kullanma ve sanayi suyunun yarattığı ekonomik değer: 6673053789 TL ~3.1 Milyar USD Yukarı Seyhan Havzası içme-kullanma ve sanayi suyunun yarattığı ekonomik değer: 191988833 TL ~ 90.5 Milyon USD

18 Tarımsal Amaçlı Kullanım Tarımsal Üretim Amaçlı Kullanılan Suyun Ekonomik Değeri: Aşağı Seyhan Havzası’nda nüfusun %23.7’si tarımla uğraşıyor Yukarı Seyhan Havzası’nda nüfusun %35’i tarımla uğraşıyor

19 Tarımsal Amaçlı Kullanım

20 Yukarı Seyhan Havzası Bitki Deseni BitkilerEkili Alan (Ha) Verim (kg/ha) Fiyat (TL/kg)Yaklaşık Gelir (TL Hububat538130000.8012 914 400 Mısır408289000.6222 524 476 Bakliye1212910002.1325 834 770 Patates1797931501.1665 695 266 Ş.Pancarı2566756000.1622 997 632 Yonca878585000.5238 829 700 Çayır106273 Meyve281518001.809 120 600 Sebze393820001.6813 231 680

21 AşağıSeyhan Havzası Bitki Deseni BitkilerEkili Alan (Ha) Verim (kg/ha) Fiyat (TL/kg)Yaklaşık Gelir (TL Hububat422753000.80101460000 Bostan1590825000.5823066600 Pamuk2221245001.47146932380 Yerfıstığı466623362.7630083381 Susam98496235.6134422550 Ayçiçeği37326232.916765854 Mısır11205889000.62618336044 Bakliye1950910002.1341554170 Patates395831501.1614462532

22 AşağıSeyhan Havzası Bitki Deseni (Devam) BitkilerEkili Alan (Ha) Verim (kg/ha) Fiyat (TL/kg)Yaklaşık Gelir (TL Sebze1611820001.6854156480 Kavak101000.50500 Yonca35385000.521560260 Meyve1738518001.8056327400 Narenciye2666132500.7060653775 Soğan - sarımsak 466417002.2017443360

23 Tarımsal Amaçlı Kullanım Alt BölgelerTüketilen Su (Hm 3 / Yıl) Havzada Yaratılan Tarımsal Üretimin Değeri (TL) Yukarı Seyhan Havzası 86.8994211 148 524 Aşağı Seyhan Havzası 1786.66131 207 225 288

24 Tarımsal Amaçlı Kullanım Mevcut durumda havzadan yaklaşık 1.4 Milyar TL’lik bir tarımsal gelir elde edilebilmektedir. Bu değerin %14.8’i Yukarı Seyhan Havzası’na aittir. Aşağı Seyhan Havzasına ait pay ise %85.2’dir.

25 Tarımsal Amaçlı Kullanım 1 m 3 sulama suyuna karşılık Yukarı Seyhan Havzasında 2.42 TL; Aşağı Seyhan Havzasında ise 0.67 TL’lik tarımsal üretim değeri elde edilebilmektedir. Yukarı Seyhan Havzası’nda (sadece tarımsal açıdan) suyun daha efektif olduğudur. 1 birim daha fazla suyun, genel ekonomik denge üzerinde yaratacağı etki Yukarı Seyhan Havzası’nda daha fazla olacaktır.

26 Enerji Amaçlı Kullanım Enerji amaçlı su kullanımı ve ekonomik durum Havzada enerji potansiyeli işletmedeki enerji tesisleri ile belirlenebilir. Aşağıdaki tabloda bulundukları yerlere göre enerji üreten tesisler ve ortalama yıllık elektrik üretimleri yer almaktadır:

27 Enerji Amaçlı Kullanım Yukarı Seyhan HavzasıKurulu Güç (MW)Yıllık Ortalama Enerji Üretimi (GWh) Bahçelik HES4,0330,02 Çamlıca I HES84,00429,00 Sarıtepe HES9,3033,39 Toplam97,33492,41

28 Enerji Amaçlı Kullanım Aşağı Seyhan HavzasıKurulu Güç (MW)Yıllık Ortalama Enerji Üretimi (GWh) Yedigöze HES317,00942,82 Mentaş HES48,00178,72 Çatalan HES168,90596,00 Seyhan HES54,00350,00 Çakıt HES20,2195,85 Seyhan II HES7,5033,00 Yüreğir HES6,3020,00 Toplam621,912216,39

29 Enerji Amaçlı Kullanım

30 Yukarı Seyhan Havzası Yıllık Ortalama Enerji Üretimi (GWh) Ekonomik değer TL Bahçelik HES30,02 9 501 330 Çamlıca I HES429,00 135 778 500 Sarıtepe HES33,39 10 567 935 Toplam492,41 55 847 765

31 Enerji Amaçlı Kullanım Aşağı Seyhan Havzası Yıllık Ortalama Enerji Üretimi (GWh) Ekonomik değer TL Yedigöze HES317,00942,82 Mentaş HES48,00178,72 Çatalan HES168,90596,00 Seyhan HES54,00350,00

32 Enerji Amaçlı Kullanım Aşağı Seyhan Havzası Yıllık Ortalama Enerji Üretimi (GWh) Ekonomik değer TL Çakıt HES95,85 30 336 525 Seyhan II HES33,00 10 444 500 Yüreğir HES20,00 6 330 000 Toplam2216,39 701 487 435

33 Enerji Amaçlı Kullanım Havzadaki mevcut enerji tesisleri ile talebin ancak %41’i karşılanabilmektedir. Son 10 yıllık ortalamalara göre Türkiye de kişi başı elektrik enerjisi tüketimi %4.19 büyüme göstermektedir.

34 Enerji Amaçlı Kullanım Havzada üretilen elektrik enerjisi ile havza elektrik enerjisi talebinin 2020 yılında %27.8’i; 2030 yılında ise ancak %19.5’i karşılanabilecektir. Dolayısıyla elektrik enerjisi üretecek planlanan tesislerin tamamlanması oldukça önemlidir.

35 Çevre Akışların Yarattığı Ekonomik Değer Çevre kalitesi, ekonomik değerinin belirlenmesi en zor konulardan biridir. Zira, çevre kalitesinin iyileştirilmesi politikasının yaratacağı etki, ekonomik sistem içerisinde diğer mallar gibi alınıp satılamaz. Diğer bir ifade ile piyasada alınıp satılamaz.

36 Çevre Akışların Yarattığı Ekonomik Değer Bu nedenle doğal kaynağı kullanan kişilere, piyasası olmayan çevresel hizmetlerin varlığını ve önemini algılatan daha çok anket uygulamalarına dayanan çevresel değerleme yöntemleri geliştirilmiştir.

37 Çevre Akışların Yarattığı Ekonomik Değer Bu tür değerleme çalışmalarının kökeninde kişilerin ilgili çevresel hizmetin, anlatılan faydalarına karşılık “ödeme istekleri” sorgulanmaktadır.

38 Çevre Akışların Yarattığı Ekonomik Değer Kişibaşı ödeme isteği (willingness to pay) ve bunun bölge nüfusuna genelleştirilmesiyle, doğal kaynağın gözle görülemeyen ama bulunduğu topluma fayda yaratan hizmetleri için bir ekonomik değer atfedilebilmektedir. Fayda transferi yöntemi uygulandı

39 Çevre Akışların Yarattığı Ekonomik Değer Fayda transferi yöntemine göre kişi başına 80.8 ABD Doları/Yıl değer Seyhan Havzasında ekosistemler ile iç içe yaşayan kırsal nüfusa fayda transferi olarak aktarılırsa, 13 925 395.2 ABD Doları/Yıl çevresel akışların sürdürülebilirliği için ödeme isteğine ulaşılmış olur.

40 Çevre Akışların Yarattığı Ekonomik Değer Bulunan değer Yukarı ve Aşağı Seyhan Havzası kırsalına genelleştirilebilir. Bu durumda ilgili alt havzalarda yaşayan kırsal nüfuslara göre çevresel akışların ekonomik değeri, Yukarı Seyhan Havzası için 12 295 455 TL; Aşağı Seyhan Havzası için ise 17 226 382 TL olacaktır.

41 Havza Geneli Ekonomik Değerlendirme

42 Yukarı Seyhan HavzasıYaratılan Katma Değer Sektörler İçme-kullanma Sanayi191 988 833 Tarımsal Üretim211148524 Enerji Üretimi155847765 Çevre12295455 Toplam571 280 577

43 Havza Geneli Ekonomik Değerlendirme Aşağı Seyhan HavzasıYaratılan Katma Değer Sektörler İçme-kullanma Sanayi6 673 053 789 Tarımsal Üretim1 207 225 288 Enerji Üretimi701 487 435 Çevre17 226 382 Toplam8 598 992 894

44 Havza Geneli Ekonomik Değerlendirme Seyhan Havzası 9 170 273 471 TL ekonomik katmadeğer yaratmaktadır.

45 Öneriler Tarım  Bitki deseninde değişiklik yönünde tavsiyeler. Çok su tüketen bitki deseninden vazgeçme  «Çevre amaçlı tarım arazilerinin korunması» programının kapsamı havza düzeyinde uygulanabilir  Havzada volumetrik sisteme geçiş teşvik edilmeli

46 Öneriler Enerji  Suyu tüketen değil kullanan sektördür. Dolayısıyla diğer sektörlerle rekabet halinde olmadığı söylenebilir.  Depolamalı tesisler yerine akan suyu enerjiye çeviren sistemler yaygınlaştırılabilir.

47 Öneriler İçme-kullanma, Sanayi  Suyu tüketen sektörlerdir, dolayısıyla başarılı talep yöntemleri ile su talep eğrisinin Fiyat/Miktar grafiğinde sol aşağı kayması mümkün olabilir  Suyun talep esnekliği çok düşük olduğundan fiyat politikası tasarruf için her zaman işe yaramayabilir  Yeniden kullanım ve arıtma ile ilgili teknoloji, transfer edilebilir

48 Öneriler Çevre  Çok kırılgan ekosistemlerin olduğu bölgeler net bir şekilde belirlenmeli bu bölgelerdeki projelerde titiz olunmalıdır.  Uygulanacak projelerde projelerde kişibaşına düşen 80.5 USD değeri çevresel maliyet olarak dikkate alınmalıdır

49 Öneriler Çevre  Çok kırılgan ekosistemlerin olduğu bölgeler net bir şekilde belirlenmeli bu bölgelerdeki projelerde titiz olunmalıdır.  Uygulanacak projelerde projelerde kişibaşına düşen 80.5 USD değeri çevresel maliyet olarak dikkate alınmalıdır

50 Öneriler Tüm sektörlerde “çarpan (çoğaltan) etkileri” net olarak bilinmemektedir. Makro-ekonomik açıdan bir değerlendirme çok fazla parametrenin ve veri setinin “genel denge modelleri” yardımıyla çözümlenmesiyle yapılabilir.

51 Öneriler Proje değerleme metodolojisinde bazı verilerin yokluğunda analizlerin yapılması, dikkate alınamayan veri setlerinin ise farkında olunmasının yeterli olacağı genel bir kabuldür.