Amaç Öğrenme Hedefleri Katılımcıların; «İşyerindeki sağlığa zararlı psikososyal risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamak.» Konunun Genel.

... konulu sunumlar: "Amaç Öğrenme Hedefleri Katılımcıların; «İşyerindeki sağlığa zararlı psikososyal risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamak.» Konunun Genel."— Sunum transkripti:

1

2 Amaç Öğrenme Hedefleri

3 Katılımcıların; «İşyerindeki sağlığa zararlı psikososyal risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamak.» Konunun Genel Amacı Konunun Genel Amacı Çalışanları olumsuz etkileyen psikososyal risk etmenleri, Psikososyal risklerle ilgili kişiye yönelik ölçümler, Dünyada ve Türkiye’de psikososyal risk etmenlerine maruziyetin yüksek olduğu iş kolları, Çalışanların ruhsal, bedensel sağlıklarının korunmasında ekip çalışması ve iş psikoloğunun önemi İşyerinde stres kavramı, Psikososyal risk etmenlerinin işyerinde kontrolü, Öğrenme Hedefleri Öğrenme Hedefleri İşyerinde sağlığı olumsuz etkileyebilecek psikososyal risk etmenleri;  Çalışma ortamı ve süresi  Ücret  Yönetsel ve çalışanlarla ilgili faktörler  Sendikalaşma  Kreş, gündüz bakımevi vb.  Gebe ve emziren çalışanlar  Genç çalışanlar  Tacizler  Stress  Ayrımcılık, baskı ve taciz, Konunun Alt Başlıkları Konunun Alt Başlıkları

4

5 Psikososyal Risk Etmenleri İşyerlerinde psikososyal etkenlerin oluşturduğu davranışsal semptomlar bakımından aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A.Fazla ya da az yemek yeme B.Sigara kullanımında artış C.İşe devamsızlıkta artış D.Deri döküntüleri İşyerlerinde psikososyal etkenlerin oluşturduğu davranışsal semptomlar bakımından aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A.Fazla ya da az yemek yeme B.Sigara kullanımında artış C.İşe devamsızlıkta artış D.Deri döküntüleri İH

6 Psikososyal Risk Etmenleri Aşağıdakilerden hangisi işyerlerinin çalışanların yetenek ve eğitiminden yararlanamadığı durumu ifade eder? A.Rol yetersizliği B.Rol çatışması C.Rol belirsizliği D.Rol genişlemesi Aşağıdakilerden hangisi işyerlerinin çalışanların yetenek ve eğitiminden yararlanamadığı durumu ifade eder? A.Rol yetersizliği B.Rol çatışması C.Rol belirsizliği D.Rol genişlemesi İGU

7 Psikososyal Risk Etmenleri İşyerlerinde kronik stres nedenleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır A.Karar verme sürecine katılma olanağının olması B.Tek düze çalışma şekli C.Yıldırma uygulamaları D.Rollerdeki belirsizlik İşyerlerinde kronik stres nedenleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır A.Karar verme sürecine katılma olanağının olması B.Tek düze çalışma şekli C.Yıldırma uygulamaları D.Rollerdeki belirsizlik İH

8 Psikososyal Risk Etmenleri Aşağıdakilerden hangisi psikososyal risk etmenlerinden değildir? A.Monoton iş B.Aşırı iş yükü C.Vardiyalı çalışma D.İş güvencesi olması Aşağıdakilerden hangisi psikososyal risk etmenlerinden değildir? A.Monoton iş B.Aşırı iş yükü C.Vardiyalı çalışma D.İş güvencesi olması İH

9 Psikososyal Risk Etmenleri Psikososyal sorunların çalışanların sağlığı üzerindeki etkileri bakımından aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A.Karaciğer fonksiyonlarında bozukluk B.Kas-iskelet rahatsızlıkları C.Anksiyete D.Depresyon Psikososyal sorunların çalışanların sağlığı üzerindeki etkileri bakımından aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A.Karaciğer fonksiyonlarında bozukluk B.Kas-iskelet rahatsızlıkları C.Anksiyete D.Depresyon İH

10 Psikososyal Risk Etmenleri Aşağıdakilerden hangisi direkt olarak gece çalışmasının çalışan üzerinde oluşturduğu olumsuz etkilerden birisi değildir? A.Cilt hastalıkları B.Uyku bozukluğu C.Genel yorgunluk hâli D.Sindirim sistemi bozuklukları Aşağıdakilerden hangisi direkt olarak gece çalışmasının çalışan üzerinde oluşturduğu olumsuz etkilerden birisi değildir? A.Cilt hastalıkları B.Uyku bozukluğu C.Genel yorgunluk hâli D.Sindirim sistemi bozuklukları İGU

11

12 1. Biyolojik 2. Biyomekanik 3. Kimyasal 4. Fiziksel 5. Psikososyal

13 Tehlikeler Kronik Stres Fiziksel Sorunlar Davranışsal Sorunlar Akıl Sağlığı Sorunları

14 Fiziksel Tehlikeler Psikososyal Tehlikeler Fiziksel Etkiler (Sağlık Sorunlar) Psikososyal Etkiler (Sağlık Sorunlar) İşçi Doğrudan YolDolaylı Yol / Stres

15 PSİKOSOSYAL TEHLİKELER? 1.Yapılan işin gerekleri; İşçinin bilgi, beceri ve ihtiyaçlarıyla çatıştığında (nicel aşırı yük, nitel düşük yük) Toplam İş Yükü / İşin Güçlük Derecesi 2.İşçinin işi üzerindeki denetimi ve işi ile ilgili sosyal destek yetersizliği söz konusu olduğunda, Ortaya çıkan psikososyal riskler stres yapıcı özellik kazanır ve sağlığı etkilemeye başlar. «Psikososyal riskler (tehlikeler) sağlığı doğrudan ya da stres aracılığı ile dolaylı olarak etkiler» 1.Yapılan işin gerekleri; İşçinin bilgi, beceri ve ihtiyaçlarıyla çatıştığında (nicel aşırı yük, nitel düşük yük) Toplam İş Yükü / İşin Güçlük Derecesi 2.İşçinin işi üzerindeki denetimi ve işi ile ilgili sosyal destek yetersizliği söz konusu olduğunda, Ortaya çıkan psikososyal riskler stres yapıcı özellik kazanır ve sağlığı etkilemeye başlar. «Psikososyal riskler (tehlikeler) sağlığı doğrudan ya da stres aracılığı ile dolaylı olarak etkiler» Tanım

16 SAĞLIĞI ETKİLEYEN PSİKOSOSYAL TEHLİKELER Sağlığı etkileyebilecek psikososyal özellikler; 1.Nicel yük, 2.Nitel yük, 3.İş üzerinde denetim eksikliği, 4.Sosyal destek eksikliği, Bunlar işçinin işini stresli olarak algılamasını neden olur ve işçinin sağlığını etkilemeye başlar. Sağlığı etkileyebilecek psikososyal özellikler; 1.Nicel yük, 2.Nitel yük, 3.İş üzerinde denetim eksikliği, 4.Sosyal destek eksikliği, Bunlar işçinin işini stresli olarak algılamasını neden olur ve işçinin sağlığını etkilemeye başlar. Levi (1984)

17 İŞİN YAPILDIĞI KOŞULLAR VE İŞ ÇEVRESİ 1.Örgütsel Kültür ve İşlev (tehdit-çatışma) 2.Örgütsel Rol  Rol belirsizliği (işteki rolün belirsizliği)  Rol çatışması (değerlerin-rollerin çatış)  Rol yetersizliği (yetenek-eğitiminden..)  Kişilerle ilgili sorumluluk artışı 3.Kariyer Gelişimi  İş güvensizliği ve düşük ücret  Statü uyuşmazlığı 4.Karar Serbestisi/Karara Katılım/Denetim 5.İşte Kişiler Arası İlişkiler  İşte şiddet (mobbing)  Yıldırma uygulamaları 6.İş-Ev Çatışması  İş-Aile çatışması  Boş zaman yetersizliği sendromu  Değişim 1.İş Çevresi ve Techizat  Güvenirlilik ve uygunluk,  Ulaşılabilirlik  Bakım ve onarım 2.Görev Tasarımı  Yarı vasıflı-vasıfsız çalışma  Belirsizlik (Geri dönüş yok-ne işe yarar) 3.İş Yükü ve İş Hızının Artması  İş yükünün artması  İşi hızı ve zaman darlığı  Tek düze (monoton) çalışma 4.Çalışma Saatleri  Vardiyalı çalışma (gece çalışma)  Uzun-kesintisiz çalışma süreleri İŞİN İÇERİĞİ Ezberlenmeli

18 1 3 2 İşin Yapıldığı Koşullar İş Çevresi Kişiler Arası İlişki (Ast-Üst-Aynı) Destek Azalması İş-Ev Çatışması - İş-Aile -Boş Zaman Azlığı -İş Değişimi Karar Serbestisi & Karara Katılım Örgütsel Kültür & İşleyiş Kariyer Gelişimi Örgütteki Rol Beklenen kariyer gelişiminin sağlanmaması strese neden olur  İş güvencesizliği ve düşük ücret  İşte eskimiş olarak görülme,  Statü uyuşmazlığı (geçmişle…), Kişi bir örgütün parçası olmayı; kendi kimliği, özgürlüğü ve özerkliği için bir tehdit olarak algılayabilir. Görev, sorun çözme, gelişme çevresi olarak örgüt yetersiz ise; Stres Örgütsel Rol;  Rol belirsizliği (bilgilendirmeme),  Rol çatışması (değerleriyle-birbiriyle),  Rol yetersizliği (yetenek-eğitim atıl),  Sorumluluk artışı, 4 5 6 İş-Ev Çatışması;  Ev ile zaman istemi  İşe yönelik taahhütler  Destek ile ilgili Kişiler arası ilişkilerde ; Sosyal desteğin azalması sıkıntı hissini, duygulanımsal tükenmeyi, iş gerilimini ve iş doyumsuzluğunu artırır. İşte şiddet ve taciz (mobbing) olayları %40 depresyon nedenidir. Denetim yetersizliği/kaybı «karar serbestisinin azalması» stresi, sıkıntıyı, depresyonu, isteksizliği ve tükenmeyi artırır.

19 İş yükü (nicel-nitel yük), İş hızı ve zaman darlığı, Tek düze çalışma Tekrarlayıcı-monoton çalışma Sistem veya makine denetimli çalışma Vardiyalı çalışma (gece çalışma) Uzun süreli kesintisiz çalışma Güvenilirlik, Uygunluk, Ulaşılabilirlik, Bakım ve onarım sorunları Belirsizlik (geri bildirim yok) Yarı vasıflı-vasıfsız çalışma «İşin değersiz olması, vasıfların kullanılmaması, görev çeşitliliğinin olmaması, tekrarlayıcı iş, belirsizlik, öğrenme fırsatı bulamama ve yetersiz kaynaklar kronik stres nedenidir»

20 1 3 2 Kişisel Koruyucuları Tozlar-Toksinler Temizlik-Bakım Gürültü-Titreşim Hava Koşulları (Sıcaklık-Nem) Renkler Aydınlatm a Çalışanlar çevre ve iklim değişikliklerine adaptasyonda zorlanırlar. Endüstride renklerdirmede amaç çalışma alanının renk ahengini sağlamak, aydınlatmayı artırmak ve renkleri uyarı işareti olarak kullanmaktır. Çalışanlar, kendilerini rahat hissettikleri is koşullarında daha verimli çalışabilirler. Aydınlatması iyi olmayan çalışma ortamında, göz bozuklukları, kazalar ve malzeme kayıpları meydana gelir ve üretim yavaşlar. 4 5 6 7

21 1 Çalışma Araları 3 Dağınık İş Programı Fazla Mesai Gece Çalışması Esnek Çalışma Vardiyalı Çalışma 2 Kesintisiz Çalışma «Kaza» ÇALIŞMASÜRELERİ Çalışanların yorgunluklarını gidermeleri ve enerjilerini yeniden kazanmaları için işgünü süresinde aralar verilmeli. Vardiya değiştirmeleri çalışanlarda sinirsel, sindirim ve dolaşım sorunlarına neden olabilmektedir. Günümüzde pek çok ülkede çalışma süreleri yasalarla ve toplu sözleşme uygulamaları ile düzenlenmektedir. Kesintisiz iş gününün uygulandığı isletmelerde iş kazaları artmaktadır. 6 4 7 5

22 Kan basınç artışı Depresyon Aşırı duyarlılık Göğüs ağrısı İşten kalmada artı İş ilişkisinde güçlük Kalite den. güçlüğü Örgüt Yapısı Sor KİŞİ Kariyer Gelişimi İş İlişkileri BozÖrgütteki Rolüİşteki Özel Sorun KİŞİSEL KRONİK STRES ÖRGÜTSEL STRES Kalp dolaşım bozulur Diğer sistemler bozulur Akıl sağlığı bozulması Çalışma barışı bozulur Kazalarda artış olur (sıklık-ağırlık)

23

24 MÜHENDİSLİK YAKLAŞIMI MÜHENDİSLİK YAKLAŞIMI FİZYOLOJİK YAKLAŞIM FİZYOLOJİK YAKLAŞIM PSİKOSOSYAL YAKLAŞIM PSİKOSOSYAL YAKLAŞIM Stres; çevresinin kişiye yüklediği yüktür, Stres kişide olan değil, kişiye olandır, Bir semptomlar dizisi değil, nedenler dizisidir, Sıklıkla geri dönüşümlü, nadiren geri dönüşümsüzdür. Stres; çevresinin kişiye yüklediği yüktür, Stres kişide olan değil, kişiye olandır, Bir semptomlar dizisi değil, nedenler dizisidir, Sıklıkla geri dönüşümlü, nadiren geri dönüşümsüzdür. Stres; özgül olmayan değişiklikleri kapsayan, özgül bir sendromdur. -Alarm aşaması, -Direnme aşaması, -Dışa vurma aşaması, Stresi iç ve dış çevrelerdeki değişikliklere uyum sağlama çabasındaki insanın psikofizyolojik etkinlikleridir. Stres; özgül olmayan değişiklikleri kapsayan, özgül bir sendromdur. -Alarm aşaması, -Direnme aşaması, -Dışa vurma aşaması, Stresi iç ve dış çevrelerdeki değişikliklere uyum sağlama çabasındaki insanın psikofizyolojik etkinlikleridir. Stres; kişi ile çalışma çevresi arasındaki dinamik etkileşimdir.

25 STRES «Dış ve iç ortamdan kaynaklanan zararlı etkenlerin, organizmada meydana getirdiği değişikliktir.” Zararlı etken; «Organizmaya zarar veren, zorlanma yapan, uyumu bozan, tüm fizyolojik, ruhsal ve toplumsal uyarıları kapsar.» «Dış ve iç ortamdan kaynaklanan zararlı etkenlerin, organizmada meydana getirdiği değişikliktir.” Zararlı etken; «Organizmaya zarar veren, zorlanma yapan, uyumu bozan, tüm fizyolojik, ruhsal ve toplumsal uyarıları kapsar.» Tanım Tanımlar

26 3. Akıl Hastalığı STRES 1. Fiziksel 2. Davranışsal

27

28 FİZİKSEL 1.Kalp-dolaşım sistemi, 2.Sindirim sistemi, 3.Kas-iskelet sistemi 4.Bağışıklık sistemi İş stresi kalp dolaşım sistemi hastalıklarının oluşumuna neden olur. Bu etki, strese bağlı hormonal değişikliklerle veya stresle birlikte artış gösteren sigara ve içki içme, aşırı ve kötü beslenme gibi sağlıksız davranışlar sonucunda ortaya çıkmaktadır. 1.Kalp-dolaşım sistemi, 2.Sindirim sistemi, 3.Kas-iskelet sistemi 4.Bağışıklık sistemi İş stresi kalp dolaşım sistemi hastalıklarının oluşumuna neden olur. Bu etki, strese bağlı hormonal değişikliklerle veya stresle birlikte artış gösteren sigara ve içki içme, aşırı ve kötü beslenme gibi sağlıksız davranışlar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Metin Ezberlenmeli

29 FİZİKSEL Midede şişkinlik-dolgunluk hissi, geğirme ve hazımsızlık ile iş stresi arasında ilişki vardır. İş stresi ile boyun, omuz, kol ve sırt kaslarında, eklemlerde ortaya çıkan yakınmalar arasında ilişki olduğu, yakınmaların iş yoğunluğu ile doğru, karar verme ve işin gereklerini denetleme olanakları ile ters orantılı olarak arttığı gösterilmiştir. İş stresi bağışıklık sistemini zayıflatır ve kişinin bulaşıcı hastalıklara karşı direncini azaltır. Midede şişkinlik-dolgunluk hissi, geğirme ve hazımsızlık ile iş stresi arasında ilişki vardır. İş stresi ile boyun, omuz, kol ve sırt kaslarında, eklemlerde ortaya çıkan yakınmalar arasında ilişki olduğu, yakınmaların iş yoğunluğu ile doğru, karar verme ve işin gereklerini denetleme olanakları ile ters orantılı olarak arttığı gösterilmiştir. İş stresi bağışıklık sistemini zayıflatır ve kişinin bulaşıcı hastalıklara karşı direncini azaltır. Metin Ezberlenmeli

30

31 DAVRANIŞSAL İş stresiyle sigara, çay, kahve tüketiminin artması, yeme ve içmenin artması veya azalması, madde bağımlılığı, uyku bozuklukları, işe devamsızlıkta artış gibi davranışsal bozukluklar arasında ilişki vardır.* Kafein yoğun çalışma etkinliğinde dayanıklılığı kısa süreli olarak artırmakla birlikte, bu dönemi aşırı yorulmaya bağlı tükenme izler. Uyku bozukluklarının en yaygın olanı uykusuzluktur. Stres en önemli geçici uykusuzluk nedenlerinden biridir. İş stresiyle sigara, çay, kahve tüketiminin artması, yeme ve içmenin artması veya azalması, madde bağımlılığı, uyku bozuklukları, işe devamsızlıkta artış gibi davranışsal bozukluklar arasında ilişki vardır.* Kafein yoğun çalışma etkinliğinde dayanıklılığı kısa süreli olarak artırmakla birlikte, bu dönemi aşırı yorulmaya bağlı tükenme izler. Uyku bozukluklarının en yaygın olanı uykusuzluktur. Stres en önemli geçici uykusuzluk nedenlerinden biridir. *2011 Temmuz Metin Ezberlenmeli

32

33  Duygudurum-Duygulanım Değişikliği  Davranış Değişiklikleri  Fizyolojik Yanıtlar Kısa Dönemli ASS Psikososyal Riskler  İşin Psikolojik Gerekleri  İşi Denetleme Olanakları  Kişilerarası İlişki Olanakları  Sosyal Destek Olanakları İş (İş Dışı) Çevresi  Tükenme Sendromu  Travma Sonrası Stres Bozukluğu  Psikozlar  Bilişsel Bozukluklar  Madde Kötüye Kullanımı Semptomatik Uzun Dönemli ASS  Yaş  Cinsiyet  Kişilik  Stresi Algılama Biçimi  Motivasyon Düzeyi  Stresle Başa Çıkma Tarzı Kişisel Özellikler «Üç boyutlu işin gerekleri-İşi denetleme olanakları-Sosyal destek modeli / Karasek» (+) (–)

34 AKIL SAĞLIĞI Akıl sağlığı ile iş stresi arasında doğrudan ilişki vardır. Akıl sağlığı bir durum, bir süreç ve bu sürecin bir çıktısı olarak ele alınır. Akıl sağlığı yalnızca çevresel strese bağlı bir değişken değil, aynı zamanda baş etme tarzı, motivasyon düzeyi ve bu stresi nasıl algıladığımızı belirleyen kişisel özelliklerimizden de etkilenir. «Akıl sağlığı hem işyerindeki ve dışındaki stres etmenlerinden, hem de kişilik özelliklerinden etkilenir.» Akıl sağlığı ile iş stresi arasında doğrudan ilişki vardır. Akıl sağlığı bir durum, bir süreç ve bu sürecin bir çıktısı olarak ele alınır. Akıl sağlığı yalnızca çevresel strese bağlı bir değişken değil, aynı zamanda baş etme tarzı, motivasyon düzeyi ve bu stresi nasıl algıladığımızı belirleyen kişisel özelliklerimizden de etkilenir. «Akıl sağlığı hem işyerindeki ve dışındaki stres etmenlerinden, hem de kişilik özelliklerinden etkilenir.» Metin Ezberlenmeli

35 Nevrozlar Telefon santrallerinde, yazı, hesap makinesi ve bilgisayarla çalışanlarda tanımlanmış olan iş nevrozları WC’de sifon çekerken; sıradaki kişi, kesiyorum, telefon bilgi işlem merkezi, dinliyorum… Bu nevrozlarda; Uyku bozuklukları Mizaç bozuklukları Genel-yaygın sinirsel yorgunluk sendromu Mesleki lapsuslar (hatalar) ………………………….görülür Telefon santrallerinde, yazı, hesap makinesi ve bilgisayarla çalışanlarda tanımlanmış olan iş nevrozları WC’de sifon çekerken; sıradaki kişi, kesiyorum, telefon bilgi işlem merkezi, dinliyorum… Bu nevrozlarda; Uyku bozuklukları Mizaç bozuklukları Genel-yaygın sinirsel yorgunluk sendromu Mesleki lapsuslar (hatalar) ………………………….görülür Psişik Bozukluklar MSS’ni tutan pek çok kimyasal madde bazı mental bozuklukları tetikleyebilir. Cıva, kurşun, karbonmonoksit, klorlu çözücüler, iyonizan ışınlar, yükseklik, derinlik, bakteri ve virüsler gibi etmenlerin yol açtığı akut ya da kronik ensefalopatiler genellikle geri döner. Örneğin; «Şapka sanayiinde cıvanın işçilerde psikoza neden olduğu saptanmış ve “çılgın şapkacı psikozu” olarak isimlendirilmiştir.» MSS’ni tutan pek çok kimyasal madde bazı mental bozuklukları tetikleyebilir. Cıva, kurşun, karbonmonoksit, klorlu çözücüler, iyonizan ışınlar, yükseklik, derinlik, bakteri ve virüsler gibi etmenlerin yol açtığı akut ya da kronik ensefalopatiler genellikle geri döner. Örneğin; «Şapka sanayiinde cıvanın işçilerde psikoza neden olduğu saptanmış ve “çılgın şapkacı psikozu” olarak isimlendirilmiştir.»

36 Tatil, Emeklilik, İşsizlik Psikopati Psişik işleyiş bastırılmış olduğu için bu koşullanmanın kırılması, isteği ve bilinci yeniden güdüler ve ağır bir psişik acıyı tetikler. Çalışan bir işçinin olağan psişik işleyişine kavuşması için günlerce, haftalarca dinlenmesi gerekir, bu aşama gerçekleştiğinde ise, kendi isteği karşısında şaşkınlığa kapılmak gibi ağır bir psişik gerçekle yüzleşir. Psişik işleyiş bastırılmış olduğu için bu koşullanmanın kırılması, isteği ve bilinci yeniden güdüler ve ağır bir psişik acıyı tetikler. Çalışan bir işçinin olağan psişik işleyişine kavuşması için günlerce, haftalarca dinlenmesi gerekir, bu aşama gerçekleştiğinde ise, kendi isteği karşısında şaşkınlığa kapılmak gibi ağır bir psişik gerçekle yüzleşir. Doyumsuzluk Doyumsuzluk kişinin yapısı, tarihsel geçmişi, tıbbi ve psikiyatrik öyküsü ile bağlantılı olarak; «Perseküsyon Sendromu» ile birlikte gelişen bir nevrotik yetmezliktir. Perseküsyon sendromu : «Kişinin çevresinde istenmediği, umursanmadığı, önemsenmediği, gözetlendiği, izlendiği veya iftiralara uğradığı gibi duygulara kapılması» Doyumsuzluk kişinin yapısı, tarihsel geçmişi, tıbbi ve psikiyatrik öyküsü ile bağlantılı olarak; «Perseküsyon Sendromu» ile birlikte gelişen bir nevrotik yetmezliktir. Perseküsyon sendromu : «Kişinin çevresinde istenmediği, umursanmadığı, önemsenmediği, gözetlendiği, izlendiği veya iftiralara uğradığı gibi duygulara kapılması»

37 İşe Bağlı Anksiyete Aşırı iş yükü, hızlı tempo, son teslim tarihi baskısı, işçinin işini denetleyememesi ile işçinin kalıtımsal, gelişimsel ve kişilik yapısı etkileşerek sorun ortaya çıkarır. İşten çıkarma ya da söylentileri, küresel rekabet, yeniden yapılanma gibi kurumsal etmenler işçinin sürekli bir işi olacağı duygusunu erozyona uğratarak işe bağlı anksiyeteye katkıda bulunur. İşçilerin iş üzerindeki denetimlerini ve karar verme yetkilerini arttıran daha yatay bir yapılanma, işe bağlı anksiyete bozukluklarının önlenmesi ve işçinin iyilik halinin geliştirilmesinde yaşamsal öneme sahiptir. Aşırı iş yükü, hızlı tempo, son teslim tarihi baskısı, işçinin işini denetleyememesi ile işçinin kalıtımsal, gelişimsel ve kişilik yapısı etkileşerek sorun ortaya çıkarır. İşten çıkarma ya da söylentileri, küresel rekabet, yeniden yapılanma gibi kurumsal etmenler işçinin sürekli bir işi olacağı duygusunu erozyona uğratarak işe bağlı anksiyeteye katkıda bulunur. İşçilerin iş üzerindeki denetimlerini ve karar verme yetkilerini arttıran daha yatay bir yapılanma, işe bağlı anksiyete bozukluklarının önlenmesi ve işçinin iyilik halinin geliştirilmesinde yaşamsal öneme sahiptir. Depresyon İşin sürdürülebilmesi için isteğin bastırılması ve sıkıntıya direnilmesi sıklıkla depresyona yol açar. Depresyon iş ile ilişkili en önemli akıl sağlığı sorunudur. İşe bağlı psikososyal risk etmenlerinin pek çoğu depresyona yol açabilir. “Benin, değersizleşmesi, toplumsal ilişkilerden ve çoğu etkinlikten zevk almama akut depresyon öncesi durumu tanımlayan, tıbbi muayeneyi, ilaç kullanımını gerektiren ve işten kalmaya yol açan genel bulgulardır.” İşin sürdürülebilmesi için isteğin bastırılması ve sıkıntıya direnilmesi sıklıkla depresyona yol açar. Depresyon iş ile ilişkili en önemli akıl sağlığı sorunudur. İşe bağlı psikososyal risk etmenlerinin pek çoğu depresyona yol açabilir. “Benin, değersizleşmesi, toplumsal ilişkilerden ve çoğu etkinlikten zevk almama akut depresyon öncesi durumu tanımlayan, tıbbi muayeneyi, ilaç kullanımını gerektiren ve işten kalmaya yol açan genel bulgulardır.”

38 Strese Bağlı Tükenmişlik S (SBTS) Çalışma yaşamındaki hızlı değişim, işçiden kişisel gereksinimlerini, beklentilerini, özlemlerini yok sayarak bu değişime ayak uydurması ve gereklerini yerine getirmesini istendiğinde. Genellikle işçi buna hazırlanmadığı ya da var olan kapasitesini aştığı için, kapasitesini zorlamaya başlar, bu koşullarla bir süre dayanabilen işçi, bir süre sonra tükenir. Tükenme, işçinin enerjisinin tükendiği, giderek duygu, düşünce ve davranışlarında değişimin ortaya çıktığı bir aşırı yüklenme durumudur. Çalışma yaşamındaki hızlı değişim, işçiden kişisel gereksinimlerini, beklentilerini, özlemlerini yok sayarak bu değişime ayak uydurması ve gereklerini yerine getirmesini istendiğinde. Genellikle işçi buna hazırlanmadığı ya da var olan kapasitesini aştığı için, kapasitesini zorlamaya başlar, bu koşullarla bir süre dayanabilen işçi, bir süre sonra tükenir. Tükenme, işçinin enerjisinin tükendiği, giderek duygu, düşünce ve davranışlarında değişimin ortaya çıktığı bir aşırı yüklenme durumudur. Travma Sonrası Stres Boz (TSSB) Kişinin gündelik yaşamı için olağan dışı sayılan, kişiyi ezen beklenmedik ve genellikle yaşamı tehdit eden bir yaralanmayla ya da ölümle sonuçlanmış, sıklıkla şiddet de içeren ve kişide korku, dehşet ve çaresizlik yaratan bir olay (iş kazası, saldırı, vb) yaşadığında ya da o olaya tanık olduğunda veya bu olay sonrasında, donup kalma, psikolojik ve sosyal geri çekilme, başta öfke atakları olmak üzere duyguları denetleme güçlüğü ve yaşanan olayı veya durumu yeniden yaşama bulgularıyla ortaya çıkan bozukluklardır. Kişinin gündelik yaşamı için olağan dışı sayılan, kişiyi ezen beklenmedik ve genellikle yaşamı tehdit eden bir yaralanmayla ya da ölümle sonuçlanmış, sıklıkla şiddet de içeren ve kişide korku, dehşet ve çaresizlik yaratan bir olay (iş kazası, saldırı, vb) yaşadığında ya da o olaya tanık olduğunda veya bu olay sonrasında, donup kalma, psikolojik ve sosyal geri çekilme, başta öfke atakları olmak üzere duyguları denetleme güçlüğü ve yaşanan olayı veya durumu yeniden yaşama bulgularıyla ortaya çıkan bozukluklardır.

39 Strese Bağlı Tükenmişlik S (SBTS) Genellikle kişinin düşünmesini, anımsamasını, iletişim kurmasını, gerçeği ayırt etmesini ve uyum sağlama yeteneğini sınırlayarak, gündelik yaşam etkinliklerini sürdürmesini ve çalışmasını engelleyen bir akıl hastalığıdır. Görev belirsizliği, rol çatışması, ayrımcılık, üstlerle çatışma, iş yükü, iş düzenlemesi gibi işe bağlı psikososyal risk etmenleriyle strese bağlı hastalıklar, işe geç kalma, işe devamsızlık, kötü performans, çökkünlük, kaygı… Genellikle kişinin düşünmesini, anımsamasını, iletişim kurmasını, gerçeği ayırt etmesini ve uyum sağlama yeteneğini sınırlayarak, gündelik yaşam etkinliklerini sürdürmesini ve çalışmasını engelleyen bir akıl hastalığıdır. Görev belirsizliği, rol çatışması, ayrımcılık, üstlerle çatışma, iş yükü, iş düzenlemesi gibi işe bağlı psikososyal risk etmenleriyle strese bağlı hastalıklar, işe geç kalma, işe devamsızlık, kötü performans, çökkünlük, kaygı… Karoshi (Aşırı Çalışmaya Bağlı) Bu vakalarda ölüm nedeni beyin veya kalp damarlarından birinde kanamaya yol açan dolaşım sistemi sorunlarıdır. Bu kişilerin yaptıkları işin gereklerinin çok ağır, sosyal desteğin zayıf, işin gereklerini denetleme olanağının ise değişken olduğu görülmüştür. Ölenler, işini seven, işine çok bağlı, dinlenme sürelerini bile kullanmayan kişilerdir. Bu vakalarda ölüm nedeni beyin veya kalp damarlarından birinde kanamaya yol açan dolaşım sistemi sorunlarıdır. Bu kişilerin yaptıkları işin gereklerinin çok ağır, sosyal desteğin zayıf, işin gereklerini denetleme olanağının ise değişken olduğu görülmüştür. Ölenler, işini seven, işine çok bağlı, dinlenme sürelerini bile kullanmayan kişilerdir.

40

41 Zararlı Etken Kaç  Bilinç durumunda uyanıklık artar,  Kaygı düzeyi yükselir,  Sempatik aktivite artar,  Adrenalin düzeyi yükselir.  Bilinç durumunda uyanıklık artar,  Kaygı düzeyi yükselir,  Sempatik aktivite artar,  Adrenalin düzeyi yükselir. Savaş  Tehlike döneminde kaygı düzeyi artar,  Endişe, karamsarlık, öfke, korku, sinirlilik ve tedirginlik artar,  Bilişsel işlevler olumsuz yönde etkilenir.  Tehlike döneminde kaygı düzeyi artar,  Endişe, karamsarlık, öfke, korku, sinirlilik ve tedirginlik artar,  Bilişsel işlevler olumsuz yönde etkilenir.

42 Örgütsel Stres Yönetimi Kişisel Stres Yönetimi  Denetim: Kişinin bulunduğu ortamı denetleyebilmesi sağlanmalı, kişi makinanın kontrolünden kurtarılmalı,  Katılım: Sürece katılımları sağlanmalı,  Özerklik: Sorumluluk verilmeli,  Esnek çalışma:  Denetim: Kişinin bulunduğu ortamı denetleyebilmesi sağlanmalı, kişi makinanın kontrolünden kurtarılmalı,  Katılım: Sürece katılımları sağlanmalı,  Özerklik: Sorumluluk verilmeli,  Esnek çalışma:  Gevşeme: Nefes alma,meditasyon ve zihinsel gevşeme  Egzersiz: Oksijen kullanımını artar, yüksek verim için haftada 2-3 kez  Perhiz: Stres yeme alışkanlıklarını değiştirir, genelde metabolizma hızlanır  Davranış değişikliği: Birey önce içgüdüsel davranışlar gösterir. Davranışlarını değiştirmesi istenebilir. Özgüveni artırmaya yönelik eğitimler…  Gevşeme: Nefes alma,meditasyon ve zihinsel gevşeme  Egzersiz: Oksijen kullanımını artar, yüksek verim için haftada 2-3 kez  Perhiz: Stres yeme alışkanlıklarını değiştirir, genelde metabolizma hızlanır  Davranış değişikliği: Birey önce içgüdüsel davranışlar gösterir. Davranışlarını değiştirmesi istenebilir. Özgüveni artırmaya yönelik eğitimler… İşçilere stresin nedenleri, etkileri ve uzak durma yolları, uzak durulamıyorsa başa çıkmanın yolları öğretilir. Bazı stres kaynakları kaçınılmaz olarak işin doğasında bulunabilir. Stres kaynaklarından bazılarını yok etmede çalışma ortamını daha stressiz ve verimli hale getirilmesi gerekir… Sonuç Olarak

43

44 Çalışanlar;  Çalışanlar işle ilgili sorunları tanımlayıp çözmek için eğitilir Çalışma Çevresi;  Kişinin işyerine uyumu sağlanır B İ R İ NC İ L KORUMA İ K İ NC İ L KORUMAÜÇÜNCÜL KORUMA Çalışma Çevresi;  Özellikle risk gruplarına yönelik danışmanlık hizmetleri geliştirilir STRES Çalışma Çevresi; Stresle başa çıkmanın en önemli yöntemi stresi kaynağında yok etmektir.  Görev içeriği yeniden tasarlanır  İlişkiler yeniden yapılandırılmalı  Danışmanlık ve destek birimleri kurulmalı  Değerlendirme sistemleri kurulmalı Çalışanlar;  Eğitim ve öğretim ile bilinçlendirme ve beceri geliştirme sağlanır Çalışanlar;  Erken teşhis ve tedavi sürecini kapsar  Psikoterapi

45