I S P A N A K Ekonomik Önemi, Anavatanı Spinacia oleracea L.. Ispanak ülkemizde sadece çok yağış alan Doğu Karadeniz bölgesinde çok sınırlı olmak üzere, bunun dışında tüm bölgelerimizde yetişebilen ve büyük miktarlarda üretilen bir sebzedir. Ispanak sıcak bölgelerimizde yaz sonları ve kışın, soğuk bölgelerimizde ise kış ve ilkbahar döneminde üretilmektedir. Ürünün dondurularak pazarlanabilmesi ve sanayilik olarak değerlendirilebilmesi üretime olumlu katkı yapmıştır. Anavatanı; Türkistan, Kafkasya ve Nepal olarak belirtilmektedir. 16. yüzyıldan itibaren Avrupa’da yaygın olarak yetiştirilmektedir.

Türkiye Tokat Toplam üretim: (t) 220 000 8 200 Ispanak üretiminde ilk öce dikenli tohumlu olanlar daha sonra da dikensiz tohumlu olanlar yaygın olarak üretilmeye başlanmıştır. Dikenli tohumlu ıspanaklar çevre şartlarına karşı daha dayanıklı, sürekli olarak yaprak meydana getirme gibi özellikleri bulunmasına rağmen dikenlilik ekim ve tüketimde sorunlar yaratmaktadır.

Morfolojik Özellikleri Kök Güçlü bir kök yapısına sahip olup kazık kök iyi gelişmiştir. Kazık kökler uygun şartlarda 80-100 cm kadar uzayabilir. Nemli ve besin maddelerince zengin topraklarda kazık kök fazla derine gitmez ve toprak yüzeyine yakın kısımlarda saçak kök oluşumu fazlalaşır. Kurak koşullardan fazla etkilenmez.

Gövde Ispanak da gövde otsu yapıda olup bitki generatif döneme geçtiğinde gelişmeye başlar. Bakım koşullarına, çeşide, bitkinin erkek ve dişi oluşuna göre gövdenin gelişimi farklı olabilmektedir. Erkek bitkilerde gövde daha erken dönemlerde gelişmekte ve daha zayıf yapılıdır. Çiçek tozlarını oluşturduktan sonra kurur. Dişi bitkilerde gövde daha kalın, dal sayısı fazla ve kuvvetlidir. Tohum olgunlaştıktan sonra kuruma meydana gelir. Dişi bitkiler habitüs bakımından erkek bitkilerden daima daha büyüktür. Daha çok yaprak oluştururlar. Bitki boyu 40-80 cm arasında değişebilir.

Bitkilerde boyu etkileyen önemli faktörlerin başında; 1. Cinsiyet, 2. Generatif faza geçme döneminin kısa veya uzun oluşu gelmektedir. Generatif faza geçiş dönemi uzadıkça bitkide habitüs büyür ve bitki boyu uzar. Güneşlenme süresi uzadıkça ve ışık yoğunluğu arttıkça bitki boyu kısalır.

Yaprak Yapraklar yenen kısım olduğu için büyük önem taşımaktadır. Ispanak çeşitlerinde yapraklar: -Renk -Şekil -Büyüklük -Etlilik -Kıvırcıklık -Yaprak sapı uzunluğu -Yaprak sapının toprakla yaptığı açı Bakımından farlılıklar gösterebilmektedir.

Yapraklarda renk farklılığı istenmez Yapraklarda renk farklılığı istenmez. Rengin koyu yeşil olması aranılan bir özelliktir. Ancak kış aylarında yetiştirilen bitkilerde renk daha çok açık yeşil olmaktadır. Yapraklarda şekilde de farklılıklar görülmektedir. -Yuvarlağa yakın oval -Yaprak uçları sivri çeşitler bulunmaktadır. Yaparak yüzeyine göre de; düz olanlar ve kabarcıklı olanlar bulunmaktadır. Yaprak yüzeyi kabarcıklı olanlar uzak mesafelere daha kolay taşınabilmektedir.

Yaprak büyüklüğü ve etliliği de çeşitlere göre farklılık göstermektedir. Kabarcıklı yapıda olanların yaprakları daha etlidir. Bu durum verime doğrudan etki yapmaktadır. Elle yapılan hasatlarda yaprak saplarının uzun olması istenmezken, makineli hasat da yaprak sapının uzun olması hasat kolaylığı sağlamaktadır. Yaprak damarlarının belirgin olmaması istenen bir özelliktir.

Tohum -Ispanak tohumları kahverengi, yeşilimsi kahverengi ve bej renkli olabilir. Tohum 3-3.5 mm çapında dikenli ve dikensiz formda olabilir. Yuvarlak tohumlu olanlarda 90-120 adet, dikenli tohumlularda ise 80-100 adet tohum 1 g gelir. -Normal şartlarda 6-8 günde çimlenirler ve çimlenme gücünü 4-5 yıl muhafaza ederler.

Yetiştirilme İstekleri İklim İsteği -Serin iklim sebzesi olup, soğuklara dayanıklı olmasına rağmen bitkilerin üzeri kış aylarında karla kaplı olmadığı durumlarda soğuktan zarar görmektedirler. Ayrıca erken dönemde ekilenlerde geç ekilenlere göre daha fazla zarar oluşur. Fazla N’ lu gübreleme kış soğuklarında zarar etkisini arttırır.

Soğukların yanında sıcaklık ve kuraklığında etkisi önemlidir. -Sıcak ve kurak koşullarda; bitkiler kısa boylu kalır, verim düşer, yapraklarda alttan yukarıya doğru sararma meydana gelir. Bitkiler hızla generatif faza geçerler. Gün uzunluğunun artması da bunu hızlandırır. 15-20 °C arasındaki sıcaklıklar da bitki gelişimi iyi olmaktadır. Yağmurlama sulama verimi ve kaliteyi arttırır. Fakat çok yüksek nem hastalık gelişimine neden olabilir. İklim koşulları yetiştiricilikte başarı üzerine son derece etkilidir.

Toprak İsteği -Toprak seçme özelliği yoktur. Ancak düşük pH’lı topraklarda olumsuzluk ortaya çıkabilir. -pH 6.5-7.5 arasında olmalıdır. -Toprak yüzeyi ile yaprak sapı arasında kalan açının küçük olduğu, yere yatay gelişen ve elle hasat edilen çeşitlerin killi topraklarda yetiştirilmesinden kaçınılmalıdır. Bu gibi durumlarda yapraklara yapışan çamurun yıkanması sorun yaratabilir. Bu nedenle dikine büyüyen düz yapraklı çeşitler tercih edilmelidir.

Killi topraklarda verim ve kalite artmaktadır Killi topraklarda verim ve kalite artmaktadır. Ayrıca yüksek organik madde de verim ve kaliteyi arttırmaktadır. Yanmamış taze ahır gübresi kullanımından da kaçınılmalıdır.

Yetiştirme Teknikleri Toprak Hazırlığı ve Ekim Ispanakta ekim zamanı, yetiştirme dönemine, amaca ve çeşide bağlı olarak değişmektedir. Doğrudan tohum ekim yöntemi ile yetiştirilmektedir. Ekimler ana ürün, ikinci ürün ve ön bitki şeklinde yapılabilmektedir. Buna göre; 1.Erken ilkbaharda yapılan ekim; 2.Yaz ortalarında yapılan ekim; 3.Sonbaharda yapılan ekim; şekli ile üretilebilir.

Tohum ekimi iki şekilde yapılmaktadır. -Mibzerle ekim, -Serpme ekim. Mibzerle ekim büyük alanlarda uygulanmaktadır. Ekim kolaylığı, daha az tohum kullanılması ve çimlenmenin homojen olması gibi avantajları vardır. Ancak ülkemizdeki üretimlerde genellikle serpme ekim yöntemi kullanılmaktadır. Bu durumda dekara 1-1.5 kg tohum gelecek şekilde ekim yapılmalıdır. Tohum ikiye bölünüp, yarısı ekildikten sonra diğer yarısı ilk ekim yönünün dikine serpilerek ekilmelidir.

Ekimden önce toprakta çimlenme için gerekli olan nemin olması gerekir Ekimden önce toprakta çimlenme için gerekli olan nemin olması gerekir. Bunun için önce sulama yapılması gerekebilir. Kuruya ekilip daha sonra sulama yapılabilmesine rağmen, bu gibi durumlarda başarılı sonuç alınamayabilir. Arazi sulandıktan sonra toprak tava gelince verilecek olan gübreler sürümden önce verilir ve arazi sürülür. Ayrıca ticari gübreler sürümden sonra da verilerek toprağa karıştırılabilir.

-Yapılacak gübreleme; N 10-12 kg/da (1/2 ekimden önce, ½ hasattan 1 ay önce) P 8-10 kg/da (1/1 Ekimden önce) K Topraktaki miktara göre (1/1 Ekimden önce) Azot nitrat formunda verilmelidir. Özellikle hasattan bir ay önce verilmesi yapraklarda nitrit formunda bulunmayı önlemektedir. Toprakta asitlik sorun yaratmıyorsa azotlu gübreleme sülfat formunda da verilebilir.

Serpme olarak ekimi yapılan tohumların topraktaki derinlikleri farklı olabilmektedir. Bu derinlik farkı çimlenme zamanların da farklılık oluşturabilir. İlk çimlenen bitkiler hızla gelişerek daha sonra çimlenenleri baskı altına alabilir. Bu nedenle hasatlarda kademeli olarak yapılmaktadır. Mibzerle ekim yapılacak ise sıra arası 20-25 cm, sıra üzeri de 3-5 cm olmalıdır. Dekara 0,7-1 kg tohum kullanılmalıdır.

Bitkilerin düzenli gelişmesi için sulama iyi yapılmalıdır Bitkilerin düzenli gelişmesi için sulama iyi yapılmalıdır. Arıca yabancı otların temizlenmesi gerekir. Yetiştiricilikte en önemli hususlardan birisi yaprak uçlarında meydana gelen sararmalardır. Bunun nedeni; 1. Hızlı gelişme döneminin arkasından şok soğuklar, 2. Toprakta yeteri kadar azot bulunmaması, 3. Yüksek sıcaklık oluştuğu zamanlarda susuz kalma,

Hastalık ve zararlılar açısından fazla bir sorunu yoktur. Yalancı mildiyö ve yaprak bitleri görülebilmektedir.

Olgunluk, Hasat ve Depolama Bitkiler 15-18 cm boylanınca ve 5-6 yaprak oluşunca hasada başlanabilir. Hasat elle veya bıçakla yapılır. Alt kısımdaki sararmış yapraklar temizlenerek demet haline getirilerek bağlanır ve pazara sunulur. Hava almayan kaplara konulmamalıdır. Havadar olması sağlanmalıdır.

Verim Hasat süresi ve yetiştirme mevsimi verimi etkilemektedir. Sonbaharda ekilerek yetiştirilen ıspanaklarda hasat süresi 5-6 aya kadar uzayabilir. İlkbahar döneminde ise 2 ay gibi kısa bir zamanda hasat biter. Dekara verim çeşide ve hasat zamanına bağlı olarak 1,5-3 ton/da arasında değişmektedir.