TÜRKİYE’DE SPESİFİK KİRLETİCİLER VE ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI TÜRKİYE’DE SPESİFİK KİRLETİCİLER VE ÇEVRESEL KALİTE STANDARTLARI Aybala KOÇ ORHON Uzman Yardımcısı Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına Dönüştürülmesi Projesi Başlangıç Çalıştayı İstanbul 10/02/2015

Sunum İçeriği Tehlikeli Maddeler Tehlikeli Maddelerin Sucul Çevre Açısından Önemi ve Kontrolü Öncelikli Maddeler ve Spesifik Kirleticiler Çevresel Kalite Standardı Kavramı İlgili Mevzuat Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesine Yönelik Ülkemizde Yürütülen Çalışmalar Önceliklendirme Çalışmaları İzleme Çalışmaları Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi

Tehlikeli Maddeler Endüstriyel faaliyetlerde kullanılan kimyasallar Kişisel bakım ürünleri Tarım ilaçları İlaçlar Deterjanlar Metaller ... Arsenik Alüminyum Endosulfan Aldrin... PCBler PFOS Triclosan...

Tehlikeli Maddelerin Sucul Çevre Açısından Önemi ve Kontrolü Sucul organizmalar üzerinde toksik etkiler Biyobirikim yoluyla besin zincirinin üst halkalarındaki canlılara ulaşım Ekosistemde kalıcı değişiklikler Sedimanda birikim İnsan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler Kullanılabilir su kaynaklarının azalması!!!

Tehlikeli Madde Kavramı AB Su Çerçeve Direktifi Su kaynaklarına etki eden tehlikeli maddeler??? AB Su Çerçeve Direktifi Öncelikli Maddeler Spesifik Kirleticiler

Öncelikli Maddeler Öncelikli Maddeler (ÖM) Sucul ortam için önemli risk teşkil eden maddeler AB Direktifleri ile belirlenir ve AB ölçeğinde ele alınır. Standartlar “iyi kimyasal durum” hedefi kapsamında sağlanmalıdır. Deşarjları, emisyonları ve kayıpları aşamalı olarak azaltılmalı. Öncelikli Tehlikeli Maddeler (ÖTM) Öncelikli maddelerin alt kümesi Toksik, kalıcı ve biyobirikim yapabilen maddeler (PBT özelliği taşıyan) 2020 yılına kadar deşarjları, emisyonları ve kayıpları durdurulmalı veya aşamalı olarak ortadan kaldırılmalı. Kirlenme Öncelikli maddeler Zaman ÇKS Zaman Girdiler Öncelikli tehlikeli maddeler

Spesifik Kirleticiler Ulusal ölçekte ya da nehir havzası ölçeğinde risk teşkil eden maddeler Üye ülkeler tarafından ülke bazında belirlenir. Standartlar ve önlemler ulusal bazda ya da nehir havzası düzeyinde oluşturulur. Standartlar, “iyi ekolojik durum” hedefi kapsamında sağlanmalıdır.

Çevresel Kalite Standardı Kavramı AB: Öncelikli maddeler ve spesifik kirleticiler için alıcı ortam standartlarını ifade eden çevresel kalite standartlarının (ÇKS) uygulanması

Çevresel Kalite Standardı Kavramı Çevresel Kalite Standartları (ÇKS); Alıcı ortamda sağlanması gereken kalite durumunu ifade eder. Öncelikli maddeler ile spesifik kirleticiler için belirlenir. Su kaynaklarında kirliliğin kontrol altına alınması için kalite hedeflerinin belirlenmesinde kullanılır ve iyileştirme çalışmalarının gerekliliğini ortaya koyar. Bölgesel deşarj standartlarının geliştirilmesinde kullanılır.

İlgili Mevzuat AB Mevzuatı Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Çevresel Kalite Standartları Direktifi (2008/105/EC) 2000/60/EC ve 2008/105/EC Sayılı Direktifleri Değiştirmeyi Öneren Direktif (2013/39/EU) Ulusal Mevzuat Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği (RG: 28483, 30.11.2012) Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik (RG: 28910, 11.02.2014)

Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesine Yönelik Ülkemizde Yürütülen Çalışmalar BİKOP TMKK KIYITEMA İç sularda noktasal kaynaklı kirlilik Kıyı ve geçiş sularında noktasal kaynaklı kirlilik İç sular ile kıyı ve geçiş sularında yayılı kaynaklı kirlilik

TMKK Projesi Yürütücü : İO Çevre Çözümleri Ar-Ge Ltd. Şti Projenin Süresi : 2011-2013 Pilot Havzalar: Ergene Havzası Susurluk Havzası Konya Kapalı Havzası

TMKK Projesi Proje Kapsamında Yürütülen Çalışmalar: Kirleticilerin kaynaklarının belirlenmesi Kentsel ve endüstriyel faaliyetler sonucunda, içsularda bulunan ve/veya bulunması muhtemel tehlikeli maddelerin araştırılması Sektörel tehlikeli madde envanterinin oluşturulması Önceliklendirme çalışmaları ve spesifik kirleticilerin belirlenmesi İzleme çalışmaları Çevresel kalite standartlarının ve deşarj standartlarının belirlenmesi Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’nin geliştirilmesi

KIYITEMA Projesi Yürütücü : TÜBİTAK MAM Projenin Süresi : 2012-2014 Pilot Alanlar: İzmit Körfezi İzmir-Nemrut ve Aliağa Körfezleri İskenderun Körfezi Samsun Limanı

KIYITEMA Projesi Proje Kapsamında Yürütülen Çalışmalar: Kirleticilerin kaynaklarının araştırılması Kentsel ve endüstriyel faaliyetler sonucunda, kıyı ve geçiş sularında bulunan tehlikeli maddelerin belirlenmesi Önceliklendirme çalışmaları ve spesifik kirleticilerin belirlenmesi Sektörel tehlikeli madde envanterinin oluşturulması İzleme çalışmaları Çevresel kalite standartlarının ve deşarj standartlarının belirlenmesi Tehlikeli maddelerin ekosisteme ve su kalitesine olan etkilerinin değerlendirilmesi Elde edilen verilerin Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’ne aktarılması

BİKOP Projesi Yürütücü : TÜBİTAK MAM Projenin Süresi : 2012-2014 Pilot Alanlar: Fırat-Dicle Havzası Büyük Menderes Havzası Seyhan-Ceyhan Havzası Amasya Manisa Sakarya

BİKOP Projesi Proje Kapsamında Yürütülen Çalışmalar: Yaygın olarak geçmişte kullanılmış ve halen kullanılmakta olan bitki koruma ürünlerinin içeriğinde bulunan aktif maddelere ilişkin 3 pilot havzada, toplam 26 ilde gerçekleştirilen envanter çalışmaları Ürün deseni bazında aktif madde listesinin oluşturulması İzleme çalışmaları Önceliklendirme çalışmaları Çevresel kalite standartlarının belirlenmesi İzleme ve önceliklendirme çalışması sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi ve spesifik kirleticilerin belirlenmesi Elde edilen verilerin Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’ne aktarılması

Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi Tehlikeli maddelerin incelendiği kaynaklar: AB Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC) ile Kardeş Direktifler AB Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) AB Çevresel Kalite Standartları Direktifi (2008/105/EC) 2000/60/EC ve 2008/105/EC’yi Değiştirmeyi Öneren Direktif (2013/39/EU) US EPA tarafından izlemeye alınan endokrin bozucu listesi Uluslararası sözleşmeler (OSPAR, HELCOM, Stockholm Sözleşmesi vs.)

Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi Tehlikeli maddelerin incelendiği kaynaklar: Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (26/11/2005 tarihli ve 26005 sayılı Resmi Gazete – 76/464/EEC ve 2006/11/EC) Ek-1 ve Ek-2 listesindeki kirleticiler İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’teki (17/02/2005 tarihli ve 25730 sayılı Resmi Gazete) kimyasal parametreler

Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi İncelenen sektörler: 01- Hayvansal Üretim 03- Deniz Ürünleri Yetiştiriciliği 05- Kömür ve Linyit Çıkarılması 06- Ham Petrol Çıkarımı 07- Metal Cevherleri Madenciliği 08- Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı 10- Gıda Ürünlerinin İmalatı 11- İçeceklerin İmalatı 12- Tütün Ürünleri İmalatı 13- Tekstil ürünlerinin imalatı

Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi İncelenen sektörler: 15- Deri ve İlgili Ürünlerin İmalatı 16- Ağaç, Ağaç Ürünleri ve Mantar Ürünleri İmalatı (Mobilya Hariç); Saz, Saman ve Benzeri Malzemelerden Örülerek Yapılan Eşyaların İmalatı 17- Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı 18- Kayıtlı Medyanın Basılması ve Çoğaltılması 20- Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı 21- Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa İlişkin Malzemelerin İmalatı 22- Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı 23- Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 24- Ana Metal Sanayi

Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi İncelenen sektörler: 25- Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı 27- Elektrikli Teçhizat İmalatı 28- Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Ekipman İmalatı 29- Motorlu Kara Taşıtı, Treyler ve Yarı Treyler İmalatı 35- Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı 36- Suyun Toplanması, Arıtılması ve Dağıtılması 37- Kanalizasyon 38- Atığın Toplanması, Islahı ve Bertarafı Faaliyetleri; Maddelerin Geri Kazanımı 52- Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler

Kirleticilerin Kaynaklarının Belirlenmesi Aday Parametre Listesinin Oluşturulması Literatür, mevzuat araştırmaları ve envanter çalışmaları TOBB Kapasite Raporları ÇŞB 1 ton ve üzeri üretilen veya ithal edilen kimyasallar listesi Aday Parametre Listeleri

Önceliklendirme Çalışmaları Nihai Listenin Oluşturulması Ön değerlendirme Veri temini Nihai değerlendirme Risk Kodları Toksisite, Log Pow, BCF Molekül ağırlığı, sudaki çözünürlük, Henry sabiti, LC50, EC50, NOEC, PNEC, yarılanma ömrü (su), yarılanma ömrü (sediman), log Koc, log Kow, biyokonsantrasyon faktörü TTD, TED (tonaj verisi mevcut değil) COMMPS (tonaj verisi mevcut olan kimyasallar)

Önceliklendirme Çalışmaları Veri Temini: EPI Suite Program ECOTOX Database ESIS :  European Chemical Substances Information System PAN Pesticide Database TOXNET- Toxicological Data Network ECHA- European Chemical Agency OECD- Ecological Categorization Results from the Canadian Domestic Substance List

Önceliklendirme Çalışmaları TMKK KIYITEMA BİKOP 147 parametre 138 parametre 293 parametre Ulusal Spesifik Kirletici Listesinin Oluşturulması

İzleme Çalışmaları TMKK KIYITEMA BİKOP 119 parametre 4 izleme dönemi 39 pilot tesis 19 alıcı ortam izleme noktası 138 parametre 6 izleme dönemi 43 pilot tesis 42 alıcı ortam izleme noktası 305 parametre 6 izleme dönemi 244 alıcı ortam izleme noktası

Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Spesifik Kirleticiler Listedeki tüm parametreler için su kolonunda ÇKS’lerin türetilmesi Verilerin derlenmesi AB Risk Değerlendirme Raporları (RARs) Teknik Doküman No:27 Hayır Biyota için standart türetilmesine gerek yok BMF>1, BCF>100 ya da log Kow≥ 3 Biyota için ÇKS’ler türetilir log Koc≥ 3 log KOW≥ 3 Sediman için standart türetilmesine gerek yok Evet Sediman için ÇKS’ler türetilir AB Risk Değerlendirme Raporları (RARs)

Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Yıllık Ortalama ÇKS (AA-EQS) Maksimum ÇKS (MAC-EQS) Kirleticilerin uzun vadeli etkilerinden korunmak Kirleticilerin kısa vadeli yoğun etkilerinden korunmak Kronik toksisite verileri kullanılır (NOEC, EC10) Akut toksisite verileri kullanılır (EC50, LC50)

Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Değerlendirme Faktörü Metodu (DF-Metod) SSD Metodu (Species Sensitivity Distribution) veya Az sayıda taksonomik grup ve toksisite verisi Çok sayıda ve güvenilir toksisite verisi Kronik toksisite verisi ≥ 10 Akut toksisite verisi ≥ 12 SSD

Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi TMKK TMKK KIYITEMA KIYITEMA BİKOP BİKOP 129 parametre için ÇKSsu belirlendi. 18 parametre için ÇKSsu belirlenemedi. 130 parametre için ÇKSsu belirlendi. 8 parametre için ÇKSsu belirlenemedi. 138 parametre 375 parametre için ÇKSsu belirlendi. 55 parametre için ÇKSsu belirlenemedi. 293 parametre

Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi 2015 yılı içerisinde, öncelikli maddeler ve belirlenen spesifik kirleticiler için önerilen ÇKS’lerin Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği’ne aktarılması planlanmaktadır. Sorumlu kuruluş: Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Yönetmeliğin revize edilmesi ile birlikte belirlenen kirleticiler ve ÇKS’lerinin açık deniz haricindeki kıyı ve geçiş suları ile iç sularda sağlanması zorunluluğu ortaya çıkacaktır.

Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi Mevzuatta yer alacak maddelerin belirlenmesinde önerilen adımlar: 3 proje çıktıları birlikte incelenerek izleme sonuçlarında sıklıkla tespit edilen maddelerin belirlenmesi Bunların kullanıldığı sektörlerin ve proseslerin değerlendirilmesi Analiz yöntemlerinin ve LOQ değerlerinin değerlendirilmesi Kalıcılık, biyobirikim ve toksisite özelliklerinin değerlendirilmesi Hesaplanan ÇKS değerlerinin uygulanabilirliğinin değerlendirilmesi 2015 itibari ile mevzuatta yer verilmesi gereken maddelerin belirlenmesi TEKNİK VE İDARİ DEĞERLENDİRME !

Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi Dikkate alınması gereken hususlar: Kimyasal ülkemizde kullanılıyor mu/geçmişte kullanılmış mı? Ne tür proseslerde kullanılıyor? (kapalı sistem, atıksuya karışma ihtimali olan kullanım vs.) Parametre izleme çalışmalarında alıcı ortamlarda ve/veya pilot tesislerde tespit edilmiş mi? Parametrenin analizi mümkün mü? Mümkünse mevcut yöntemlerin tayin limitleri (LOQ) yeterince düşük mü? Önceliklendirme skoru ile kalıcılık, biyobirikim özellikleri (Log Kow, BCF vs.) ve toksisite değerleri

Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi Dikkate alınması gereken hususlar: Hesaplanan ÇKS değerleri uygulanabilir mi? ÇKS<LOD? (uygulanamaz) Çok sıkı ÇKS’ler için denetim ve üretici açısından zorluklar? Yüksek değerli ÇKS’lerin su kalitesini korumada yetersiz kalabilmesi?

Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi Spesifik Kirleticiler için Değerlendirme Kriterleri COMMPS Metodu ile belirlenen spesifik kirleticiler (Skor > 0) TTS Skoru ≥ 3 ve/veya TES Skoru ≥ 60 olan spesifik kirleticiler İzleme sonuçlarına göre tespit edilen spesifik kirleticiler (Alıcı ortam veya pilot tesislerde en az 1 kere tespit edilmiş olması) Destekleyici Kriterler: En az 1 ülkede spesifik kirletici olarak belirlenmesi Analiz edilebiliyor mu? ÇKS’si belirlenmiş mi? ÇKS Belirlenmesi Aşamasında Dikkate Alınacak Kriter Belirlenen maddeler için verilen tayin limiti (LOD) ve ölçüm limiti (LOQ) değerlerinin ÇKS’ler ile karşılaştırılması

Mevzuatta Yer Alacak Spesifik Kirleticilerin Belirlenmesi TMKK Projesi Kimyasal Adı CAS No YO-ÇKS (hesaplanan) (µg/L) YO-ÇKS (uzman görüşü) (µg/L) MAK-ÇKS (hesaplanan) (µg/L) MAK-ÇKS (uzman görüşü) (µg/L) Antimon 7440-36-0 3,13 20 18,83 KIYITEMA Projesi Kimyasal Adı CAS No YO-ÇKS (µg/L) MAK-ÇKS (µg/L) Antimon 7440-36-0 7,80 102,80 OSİB Değerlendirmesi Kimyasal Adı CAS No Diğer ülkelerdeki YO-ÇKS aralığı (µg/L) YO-ÇKS (µg/L) MAK-ÇKS (µg/L) Antimon 7440-36-0 30-100 20 103

Teşekkürler...