REHBERLİK VE ARAŞTIRMA STRES VE BAŞETME YÖNTEMLERİ İPEKYOLU REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ARALIK/2015

« ESTRICTIA » Stres, Latince “estrictia fiilinden türetilmiştir. Fiil olarak; Baskı yapmak, bastırmak, baskı görmek, önem vermek, yüklemek, zorlamak; İsim olarak; Baskı, basınç, gerilim, güç, kuvvet, önem, şiddet, vurgu, yük, zarar, zor anlamlarında kullanılmaktadır.

Eski tıp kaynaklarında “distress” olarak geçmekte olup latince ”distringere” sözcüğünden gelmektedir. Aşırı çekme ve germe anlamına gelen bu sözcük, tıp alanında hastalıklar sonucu ortaya çıkan aşırı acı ve ağrıyı anlatmak için kullanılmıştır. Tıp alanında stres sözcüğü ilk kez xıx. Yy’ın ikinci yarısında Fransız fizyolojisti Claude Barnard tarafından “organizmanın dengesini bozan uyaranlar” olarak tanımlanmıştır.

Stres nedir?

Kişinin kendisiyle ve çevresiyle oluşan ETKİLEŞİMDİR!

GERİLİMDİR! Kişinin duygularını, düşünce sürecini ve fiziksel durumunu etkileyen GERİLİMDİR!

Organizmanın herhangi bir isteğe gösterdiği TEPKİDİR!

Bedensel ve ruhsal sınırların zorlanmasına TEPKİDİR!

Yaşamın sürdürülmesi amacıyla verilen TEPKİDİR!  

Çeşitli birikimler sonucu ortaya çıkan RUH HALİDİR!

TEPKİDİR! Kişinin iç ve dış baskılar sonucu, kendisini korumak için verdiği TEPKİDİR!

PSİKOLOJİK, FİZİKSEL ve KİMYASAL STRES; Bizi korkutan, tehdit eden, heyecanlandıran, karıştıran, bunaltan, sinirlendiren, canlandıran vb. olaylara karşı PSİKOLOJİK, FİZİKSEL ve KİMYASAL cevaptır.

STRES SEMPTOMLARI Zihinsel semptomlar Duygusal semptomlar Fiziksel semptomlar Davranışsal semptomlar

Öfke anında gözlenen fiziksel semptomlar : Noradrenalin salgılanması Tende kızarma, kuruma ve sıcaklama Tükürük ve mide salgılarında artış , mide ve barsak hareketlerinde hızlanma Kasılmalar , tansiyon yükselmesi

Korku anında gözlenen fiziksel semptomlar: Daha çok adrenalin Deride soğukluk , solma , terleme, Ağızda kuruma , mide salgısının artması fakat barsak hareketlerinde yavaşlama Çarpıntı , tansiyon düşmesi Kabızlık, baygınlık, baş dönmesi Dinlenmeyle geçmeyen yorgunluk Uyku düzeninde değişiklikler Uykuda diş gıcırdatma, konuşma Cinsel güdüde düşme Baş ağrısı Vücutta ağrılar Enfeksiyon riskinin artması

ZİHİNSEL SEMPTOMLAR: Kafa karışıklığı Konsantrasyon kaybı Hafıza kaybı Karar verme güçlüğü Karamsarlık, kendini küçük görme Panik atak İntihar düşüncesi

DUYGUSAL SEMPTOMLAR: Alınganlık, huysuzluk, huzursuzluk (kısa vade) Sabırsızlık Tahammülsüzlük Öfke Sulu gözlülük Yalnızlık hissi Yersiz suçluluk hissetme Korkulu rüyalar

DAVRANIŞSAL SEMPTOMLAR: Yüksek sesle konuşmak (kısa vade) Gereğinden fazla konuşmak (kısa vade) Konuşma güçlükleri Alkol ve ilaç alımında artış Aşırı sigara kullanımı Yerinde duramama Neşesizleşme, durgunlaşma, çökkünlük uyuşuk davranışlar Tırnak yeme Gürültüye ve sese karşı duyarlılık Kişisel görünüm ve temizlikte bozulma

STRESE BAĞLI HASTALIKLAR

Stres altında bağışıklık sistemi baskılanır. Amerikan Tıp Birliği’nin yayın organında 1999 yılında yayınlanan bir makalede, Stres ve AİDS’in vucut savunma sistemine benzer etki yaptıklarını belirtilmiştir.

35 kadın üzerinde yapılan bir araştırmada stres düzeyi yüksek kişilerde dokuları iyileştiren kimyasal bileşimlerin , özellikle “cytokine” maddesinin yara bölgesine ulaşmadığı gözlemlenmiştir.

ABD’ de yapılan araştırmada 40 kişinin öldükten sonra beyinleri incelenmiş , yaşamlarında büyük depresyon yaşayanların beyin damarlarında daralma ve sertleşme olduğu gözlemlenmiştir .

Yapılan araştırmalarda beynin hafıza bölümleri ile kronik stres arasında doğrudan ilişki olduğu saptanmıştır.

Stresli ve hiperaktif özelliklerin fazla olduğu kişilik yapısında kalp hastalıklarının 3 misli, kalp krizinden ölümün 5 misli fazla olduğu bilinmektedir.

Bağışıklık sistemi hastalıkları Astım Diabet Sindirim sistemi bozuklukları Ülser Baş ağrısı migren Paranoya , şizofreni Deri şikayetleri - sedef Adet öncesi sendromu İştah değişiklikleri, Yememe (anorexia) ya da aşırı yeme (bulimia) problemleri, Hastalık hastalığı Depresyon

STRESİN ÜÇ AŞAMASI Alarm Tepkisi Adaptasyon Tükenme

ALARM TEPKİSİ: Organizmanın bedensel ya da ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması karşısında; vücudu etkiye karşı eyleme hazırlayan “savaş ya da kaç” tepkisidir.

Alarm durumunda verilen fiziksel tepkiler bütün insanlarda aynı basamaklardan geçerken; psikolojik düzeyde kişiye ve çevreye bağlı olarak pek çok değişiklik gösterir. Fiziksel veya zihinsel sistemler üzerindeki baskılar vücudun adrenalin, testosteron gibi hormonları salgılamasında etkili olur, endokrin sistem devreye girer

Endokrin Sistem Tepkileri: Hipofiz bezi uyarılır (iç salgı sisteminin etkinliği artar, böbrek üstü bezinden adrenalin ve noradrenalin salgılanır) Sindirim yavaşlar veya durur (iç organlardaki kan, kas ve beyne geçer, bağırsak ve mesane adaleleri gevşer) Göz bebeklerinde büyüme (daha fazla ışık alarak algıyı artırma) Kalp atışında ve kan basınca artma (bedenin gereken bölgelerine kan takviyesi) Hızlı nefes alıp verme (bedene daha fazla oksijen sağlanır) Kaslarda gerginlik (kuvvet gerektiren işlere hazırlık)

ADAPTASYON TEPKİSİ: Eğer stres durumu devam ederse vücut kendini daha uzun süreli olarak korumak için hazırlar. Kandaki şeker seviyesini hormon salgılayarak artırır. Bu bildik bir süreçtir , zarar verici olması gerekmez . Ancak , gevşeme süreci olmalıdır ve stres tepkisi karşılıklı dengelenmelidir. Bu durum, yorgunluk, konsantrasyon kaybı, sinirlilik veya uyuşukluk gibi durumlarla negatif hal alır.

TÜKENME: Kronik stres çekenler son olarak tükenme sürecine girerler . Çünkü vücut , direnç düzeyini normalin üstüne çıkarır. Tüm ilgisini kendisini tehdit eden uyarana verdiğinden başka stres kaynaklarına direnç düşer. Böylece ilerleyen zihinsel ve fiziksel tükenme, hastalık ve çökmeye neden olur.

STRESİ GİDERMEK İÇİN BAŞVURULAN OLUMSUZ YOLLAR Gereksiz ilaç kullanımı: Psikotrop ilaçların bilinçsizce kullanımı insanın kendi kendisini ameliyat etmesi gibi zararlı bir davranıştır. Kafeinizm: Kahve, çay, kola ve çikolata şeklinde alınır. Bir fincan kahvede 150 mg, bir bardak çayda 75 mg, bir bardak kolada 50 mg kafein vardır. 250 mg kafein alındığında zehirlenme belirtileri ortaya çıkabilir. Kafein alınmadığında şiddetli baş ağrısı huzursuzluk ve sıkıntı oluyorsa, kafeinizm sonucuna varılır. Tütün bağımlılığı: Beyin elektrosunda bozulma, yavaş ritim . Beyin katekolamileri azalır, rem uykusunda bozulma. Dişlerde , tükürük bezlerinde , nefes borusunda , yemek borusunda , midede , akciğerlerde kansere varan kimyasal tahribat. Damarlarda sertleşme ve daralma , kalp ve damar hastalıkları . Alkolizm : Kişi stres vb nedenlerle alkol alır. Alkol aldıkça depresyon artar, depresyon arttıkça daha çok alkol alır... Uçucu madde kullanımı: Alkol sarhoşluğuna benzer. Muhakeme, algı bozulur.Saldırganlık , peltek konuşma, çift görme, titreme, görme bulanıklığı  

STRESLE BAŞEDEBİLMEK İÇİN;

HİJYENİK YAKLAŞIM Stres kaynaklarını belirleyiniz ve olabildiğince onlardan uzak durunuz Sevimsiz işleri ertelemeyiniz Güne , kaybedeceğiniz bir kişi ya da tarz ile başlamayınız. İş bitiminde şalteri indiriniz . Yapabildiğiniz kadar spor , hiç değilse yürüyüş yapınız. Kendinize her gün 5-10 dk. ayırınız .

STRES YÖNETİM TEKNİKLERİ

Yaşam tarzını değiştirmek Davranışı değiştirmek Düşünceyi değiştirmek

Yaşam Tarzını Değiştirmek : Sağlıklı yaşam ile ilgili güncel bilgileri izleyiniz. Düzenli olarak spor ile bedeninizin hem gücünü hem de esnekliğini geliştirmeye özen gösteriniz. Yeni fiziksel yetenekler geliştiriniz. Diyetinizi sebze, meyve ve tahıllar üzerine kurunuz. Abur cuburdan uzak durunuz. Zayıfsanız , makarna. Stresle baş edebilmek için geliştirilmiş yöntemleri öğreniniz. Yeterli miktarda uyuyunuz ve dinleniniz. Alışkanlıklarınızın ve hayat tarzınızın uzun süreli bedensel sağlığınızı koruduğundan emin olunuz.

Davranışları değiştirmek: Girişken (Proaktif) olunuz İletişim becerilerinizi geliştiriniz Zamanınızı iyi planlayınız Zihinsel yenilenme aktiviteleri gerçekleştiriniz Hava alınız Nükte yapınız Oyalanacak başka şeyler bulunuz (Dikkatinizi başka yere veriniz) İletişim Becerilerinizi Geliştiriniz

Düşünceyi Değiştirmek: Önyargılarınızdan kurtulun İnsanlara güvenin Olayları yeniden yorumlayın Olumlu yönlere odaklanın

STRES KAYNAKLARI

İÇSEL STRES KAYNAKLARI İç fiziksel çevre (kaslar, sinirler, salgı bezleri, kan, sindirim, yaş vb.) Cinsiyet (erkeklerde öfke - bayanlarda kaygı ve içe dönme) Zeka ( stresten etkilenme ve karşı koyabilme ) Yaş ( 35 – 50 ) Uyku, beslenme, arkaik korkular

TEMEL DIŞSAL STRES KAYNAKLARI İş Yaşamı Fiziksel Çevre Sosyal İlişkiler Temel Hayat Olayları Gündelik Sorunlar

REHBERLİK VE ARAŞTIRMA TEŞEKKÜR EDERİZ İPEKYOLU REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ARALIK/2015